You are on page 1of 350

XX s. 80-iani wlebis damdegs, saq.

televiziiT _ pirveli arxis


qarTuli enis da literaturis ganyofilebis gamgem q-ma ivlita
mesxiSvilma oficialurad mimarTa mTlad saqarTvelos, qarTvel
xalxs da gaakeTa daaxloebiT Semdegi Sinaarsis gancxadeba:
_ gacnobebT, rom saq. mecnierebaTa akademiaSi Semosulia
soliduri mecnieruli naSromi, romelic miznad isaxavs qarTu-
li asomTavruli anbani gamocxaddes ax.w. me-4 saukuneSi Seqmnil
damwerlobad, xolo anbanis Seqmna ki mieweros erT konkretul
pirovnebas. miiReT cnobad, rom asomTavruli warmoSobilia im
dros, roca werdnen qvaze, Tixis firfitaze, liTonze... rac xdebo-
da IV-II aTaswleulebSi. ioane zosimes `qebai-Si~ (962 w.) qarTuli
ena identificirebulia lazaresTan da oTxi dRis anu oTxi aTasi
wlis mkvdaria...
qarTvelebo! _ mogmarTavT TxovniT,Tu gaqvT naSromi,romel-
ic gaaqarwylebs zemoaRniSnul mosazrebas asomTavrulis ax.w.
me-4 saukuneSi SeqmnasTan dakavSirebiT, gTxovT dauyovnebliv
warmoadginoT saq. televiziis qarTuli enisa da literaturis
ganyofilebaSi.
am gancxadebis mosmenisTanave, me mivxvdi, saqme exeboda mesrop
maStocis legendaruli Tavgadasavlis xelovnur gadmonergvas
qarTul enaTmecnierebaSi. amitom im Ramesve gavemgzavre Tbilis-
Si da Cemi romani `qarTuli legenda~ naSromiTurT: `qarTuli
asomTavruli anbanis Seqmnis sakiTxisaTvis~ warvudgine q-n ivl-
ita mesxiSvils, romelmac igi oficialurad gadaugzavna aRmosav-
leTmcodneobis institutis direqtors akad. Tamaz gamyreliZes
gansaxlivelad. am sakiTxze saubari mqonda agreTve gazeT `lit-
eraturuli saqarTvelos~ mTavar redaqtorTan baton elizbar
javeliZesTan.
oriode Tvis mere, q-n ivlita mesxiSvilis dapirebis Tanaxmad,
pativcemuli akademikosisgan, saCuqrad miviRe misi axali wigni.
`qarTuli asomTavruli~. es wigni gamomigzavnes fostiT dadebiTi
pasuxiT da amJamad inaxeba Cemi sakuTari saxlis (q. quTaisi, t. tabi-
Zis 17/19) biblioTekaSi, ra Tqma unda, Tu
Tu moZaladeebma ar dawves
Cems sxva wignebTan erTad.
iakob
akob papiaSvili
12.05.2013
Tbilisi
2013
iakob
papiaSvili

gagra
ori romani
moTxrobebi
esseebi

saqarTvelos mweralTa kavSiris


gamomcemloba `merani~
Tbilisi
2013
daculia saqarTvelos respublikis kanoniT saavtoro uflebaze

anotacia: iakob papiaSvili cnobili mwerali da publicistia, saqarT-


velos da israelis mweralTa gavSirebis wevri. igi aTi wignis avtoria,
maT Soris sami poeturi krebulis. romanis `gagra~ avtoriseuli Targmani
rusul enaze 1998w. gamosca gamomcemloba `moriam~, israelis prezidentis
fondis `amosis~ daxmarebiT. bolostyvaSi israelis mweralTa federaciis
Tavmjdomare efrem bauxi wers: `...me pirvelad wavikiTxe im tragikul qao-
sze, romelSic Caagdes es saocrad lamazi mxare saqarTvelo~. israelis
rusulenovani mwerlebis Tavkaci profesori leonid finkeli `ierusalim-
ski JurnalSi~ (# 9, 2001 Sesulia internetsaitSi) da gazeTSi `7 dRe~
(14.09. 2000) wers: `mwerlis prozaSi bevri poeziaa. zogjer igi miagavs
Sofaris xmas, roca melodia musikalur gamaSi ki ara, aramed TrTolvaSi
gadaizrdeba, da JRers ise, rom gulis yvela Soreul kunWulebSi aRwevs.
redaqtoris winaTqmaSi vkiTxulobT, rom mwerali iakob papiaSvili
me-20 saukunis 90-iani wlebis miwuruls `...msoflios eubneba, rom rusma
dampyrobelma waarTva axlaxan saqarTvelos Tavisi ZirZveli istoriuli
miwebi _ afxazeTi da samaCablo. am problemebze msjelobisTvis meti dama-
jereblobis misacemad avtors wignSi me-13 saukunis saqarTvelos rukac
Caukravs. madloba amisaTvis Sen Zvirfaso iakob~. am rukaze saqarTvelos
SavizRvispireTi II-III ss. politikuri mdgomareobiT aris warmoCenili _
xufaTidan lazikemde. is, rom toponimi `lazike~ ufro asakovania vidre
_ nikofsi, mokvleulia avtoris mier wyaroebis Sepirispirebis Tanaxmad.
dasaSvebia, rom geografiuli saxelwodeba `nikofsi~, gaCnda VI-is damdegs
bizantia-iranis omebis dros.
`wignSi Janruli sxvadasxvaoba mogWriT Tvals~. mwerali Cveuli pro-
fesionaluri ostatobiT xatavs saqarTvelos warsuls, awmyos... uCvenebs
mkiTxvels im biliks, romelzec momavalma Taobam unda gaiaros.

redaqtori filologiur mecnierebaTa


doqtori, profesori revaz miSvelaZe

gamomcemlobis redaqtori daviT kaxaberi

SBN 978-9941-9319-1-8
ISBN
© gamomc
gamomcemloba
emloba `merani~ Tbilisi 2013
redaqtoris winaTqma

Zvirfaso mkiTxvelo.
es wigni amJamad israelSi mcxovrebi qarTveli mwerlis
iakob papiaSvilis cxovrebaze gviambobs.
wavikiTxe igi xelnawerSi. rom ityvian, striqon-striqon.
wavikiTxe da pirveli fraza, ramac TavSi gamielva, gaxlavT:
`ra kai kaci yofilxar Sen, iakob~.
madloba rogor ar giTxra im siTbosTvis, rac Seni samSob-
losTvis _ saqarTvelosTvis gagiRia.
ra qarTulia da ra ebraulia Seni gulwrfeli sevda, ra
wmindaa Seni cremli, ra marTalia Seni nostalgia.
am wignSi iakobis cxovrebaa meTqi, SemTxveviT ar wamomcdenia.
namdvilad asea.
Cven mwerlebi Cvens cxovrebaze vwerT; maSinac ki, roca fan-
tastikur Txzulebas vqmniT.
veravin gaeqceva sakuTar Crdils, sakuTar samyaros.
am wignSi Janruli sxvadasxvaoba mogWriT Tvals.
igi ori romanisgan, ramdenime moTxrobisgan, eseebisgan, mog-
oneba-Canaxatisgan da popularul enaze dawerili samecniero
gamokvlevisgan Sedgeba.
da yvelaferi saqarTveloTi feTqavs, saqarTvelos dvritas
dastrialebs.
ager romani `gagra~.
garda nawarmoebis romanuli xazisa, Tqvens yuradRebas mi-
i pyrobs avtori, romelmac yvelaferi kargad icis mravaltan-
jul saqarTveloze da cdilobs moaswros, bevri ram giTxras,
miganiSnos imazec, razec politikosebi delikaturi mosazrebiT
aRar laparakoben.
dagvatarebs romanis avtori gagris walkotidan msoflios
gzebze.
wignSi gaielvebs afxazeTze Seyvarebuli galaktioni, sastum-
ro `gagrifSSi~ coliT da qaliSviliT Camomxtari konstantine
gamsaxurdia, aqvea irakli abaSiZec, romelmac xruSCovs ieru-

5
salimis jvris monasterSi samecniero eqspediciis nebarTva unda
gamotyuos... romanSi ixilavT CarTul TeTr leqsebs, ase bunebri-
vad rom SenivTulan romanis siuJetur xazTan.
da rac mTavaria, meoce saukunis 90-iani wlebis miwuruls
daweril am romans Tavidan bolomde gasdevs azri, rom e.w.
afxazeTi _ saqarTveloa, saqarTvelos iseTive kuTxea rogoric
imereTi, kaxeTi da a.S.
istoriis amgvari Rrma codniT dawerili Txzuleba orma-
gad Zvirfasia swored imis gamo, rom amas gvartomiT ebraeli
kaci wers. igi msoflios eubneba, rom rusma dampyrobelma
waarTva axlaxan saqarTvelos Tavisi ZirZveli istoriuli mi-
webi _ afxazeTi da samaCablo. am problemebze msjelobisTvis
meti damajereblobis misacemad avtors wignSi me-13 saukunis
saqarTvelos rukac Caukravs.
madloba amisaTvis Sen, Zvirfaso iakob.
mRelvarebis gareSe verc meore romans qarTuli sinamdvi-
lis panoramul socialur Txzulebas (`xaniswyalTan~) wai-
kiTxavT.
Cems interess am wignis mimarT isic asuldgmulebs, rom Cemi
siyrmisdroindeli quTaisis surneli vigrZeni.
dokumentur moTxrobebSi gagvicocxla mweralma domenti
axobaZis, boris gaponovis, alioSa togoniZis, zurab kuxianiZis,
vano WeiSvilis, daviT kvicariZis, daviT bregaZis... quTaisi.
diax, wignSi saqarTvelodan Sors mcxovrebi erTi keTilSo-
bili quTaiseli kacis guliscema ismis.
mweralma kargad icis Cveni Wir-varami, icis, ra mexTatexa
moaqcia Cvens Tavze uaxlesma istoriam.
icis da ierusalimis jvris monastris kedelze miweril
saukuno RaRadiss Segvaxsenebs:
`qarTvelno, deqiT mtkiced da Seuryevlad!~

revaz miSvelaZe
rusTavelis premiis laureati
18.01.2013w.

6
me minda madlobis niSnad Tavi davxaro Cemi meuRlis
Tamaris da Svilebis markis, mixeilis da viqtorias winaSe,
romelTa didi daxmarebis, Tanadgomis da moTminebis gareSe,
mravali wlis ganmavlobaSi, ver SevZlebdi im madliani saqmis
ganxorcielebas da Sesrulebas, jer quTaisSi, TbilisSi da
Semdeg baT-iamSi, romelsac qarTuli sityvis samsaxuri hqvia.
me am wigns vuZRvni Cems SviliSvilebs kobis, jenis, di-
anas, romlebic israelSi arian dabadebulni, gazrdilni da
amitom isini israelis sruluflebiani moqalaqeebi arian,
magram imeds gamovTqvam, rom odesme isini dainteresdebian,
rogorc TavianTi Tanadrouli, ise Soreuli warsuliT.
avtori
Хочу в знак блогодарности склонить голову перед
моей супругой Тамар и детьми Mарком, Михаилом и
Викторией, без поддержки которых, их участия и терпения
на протяжении многих лет я не смог бы воплотить в
жизнь сначала в Кутаиси и в Тбилиси, а потом в Бат-
Яме то благодатное дело, которое называется служением
грузинскому слову.
Я посвящаю эту книгу моим внукам Коби, Дженни и
Диане, которые родились и выросли в Израиле и являются
полноправными гражданами этой страны. Надеюсь, что
когда-нибудь они заинтересуются как своим настоящим,
так и далёким прошлым.
автор
I would like to express my gratitude to my wife Tamar and
my children Mark, Michael and Victoria whose support and pa-
tience for many years helped me to embody my service to the
“Georgian word’’ first in Kutaisi-Tbilisi and then in Bat-Yam.
I dedicate this book to my grandchildren Kobi, Jenny and
Diana who were born and raised in Israel and enjoy full rights
of this country. It’s my belief that some time they will become
interested not only in their update life but in the far remote
past as well.
author

7
roman `gagris~ avtoriseuli Targmani rusul enaze
gamoqveynda 1998-1999 w.w. israelis prezidentis (yezer
vaicmani) zalman Sazaris sax. fondis daxmarebiT mecnierTa
da mweralTaTvis.
am wignisTvis avtorma miiRo agreTve israelis absor-
bciis saministros mier dawesebuli premia, rogorc mw-
erali repatrianti.
1970 wlidan dRemde msgavsi premiebiT israelSi arc
erTi qarTveli repatrianti ar daujildoebiaT.

Авторский перевод романа „Гагра“ на русский язык


был опубликован в 1998-99 годах при поддержке фонда
президента ( Эйзер Вайцмана ) Израиля им. Залмана
Шазара для ученых и писателей под заглавием: „Две
картинки из жизни гостиницы „Гагрипши”.
За эту книгу автор также получил специалную премию
от министерства абсорбции Израиля, как писатель
репатриант.
До сегодняшнего дня ни один грузинский репатриант
не был удостоен подобных премий с 1970 г.

The authorial translation of the book into Russian was


published in 1998-1999 years
and had been supported by the former President (Eizer
Waitsman’s) fond for the writers and scientists which takes
name after Zalman Shazar.
For publishing this book the author was rewarded by the
special prize from the Ministry of Absorbtion of Israel as a
writer repartriate.
None of the Georgian repatriates has been rewarded with
such a prize since 1970 year and up to now.

8
gagra
romani
oriode suraTi
gagris cxovrebidan
suraTi pirveli
kafe arsena oZelaSvili

gagra SavizRvispireTis ulamazesi kurortia. igi laRi


frinveliviTaa atyorcnili kavkasionis mTebis zurmux-
tovan ferdobebze, saqarTvelos mijnaze, Tanamedrove
ruseTis mezoblad. am sazRvars kavkasionidan Camomdin-
are fsous Senakadi qmnis, romelsac adre qarTvelebi six-
arulas eZaxdnen, magram, roca 1937 wels respublikebs
Soris sazRvrebis damdgenma komisiam sergo orjonikiZis
xelmZRvanelobiT, swored, am mdinareze daadgina gamyofi
xazi saqarTvelosa da ruseTis federacias Soris, rusebma,
rogorc ki aq gamoCndnen, maSinve `vesiolkad~ monaTles.
amboben, roca kremlSi sergom amis Sesaxeb stalins moax-
sena, imas, viTomc araferi momxdarao, Cibuxi gaumarTavs
da Caulaparakebia: xom ar ajobebda saqarTvelos sazRvari
RoreSasTan rom mogexazao?
RoreSa zemo imereTis sofelia, zestafonsa da wifis
gvirabs Soris, sadac daibada sergo.
gagris zRva da mTa ise bunebrivadaa Serwymuli erTma-
neTTan, rom iqauri hava gulis iSemiuri daavadebis ide-
aluri samkurnalo saSualebaa da am mimarTulebiT tols
ar daudebs msoflios iseT saxelganTqmul kurortebs,
rogoric kani, monte-karlo da kanaris kunZulebia.
zRvisa da mTis aseTi araCveulebrivi Serwyma-Sexameba,
gansakuTrebiT, sastumro `gagrifSis~ SemogarenSia Sesa-
mCnevi, rac, ra Tqma unda, mTel zRvispira zols, uwyvet
landSatfad gasdevs da umSvenieres peizaJs qmnis.
`gagrifSi~, ocdaaTiode wlis winaT, da TviT `perestroi-
kis~ dawyebamde, iyo koxta, unikaluri arqiteqturuli
Sedevri, aRmarTuli mTa-gorebs Soris kldovan ferdobze,
mudam maradmwvane naZvebiT da fiWvebiT Semorkaluli.

11
es samsarTuliani Senoba gaTlili morebisagan aegoT odes-
Rac da bunebriv, kldovan saZirkvels eyrdnoboda.
gadmocemis Tanaxmad, gareul da Sinaur mtrebTan
gamudmebuli brZoliT gadaRlilma qarTl-kaxeTis mefem
erekle II1, roca saqarTvelo ruseTis imperias dauqvemde-
bara, romanovebis dinastiis erTi `Zlevamosili tiranis~2
axirebiT, am mSvenier adgilze sasaxle augiaT.
ucxoelma ostatebma, amboben finelebma, es xis sasaxle,
ise aages, rom erTi lursmanic ar uxmariaT, magram revo-
luciis mere Senoba araerTxel iqna rekonstruirebuli da
imdeni Tavbrtyeli, bolowvetiani liTonis Rero ixmares,
rom angariSi daebnaT.
marTalia, XX saukunis meore naxevris dasawyisSi am mSver-
nierma xis sasaxlem garkveuli saxecvlileba ganicada, ma-
gram mTavari fasadi, TiTqmis, ucvleli darCa da adrindel-
iviT koxta da kekluci, Zveleburi eSxiT izidavda mnaxvels.
Senoba ori nawilisagan Sedgeboda. pirvelSi sastumro
kompleqsi ganelagebianT, meoreSi _ restorani. restornis
mTavar SesasvlelTan, betonis kolonebze gadarkalul
TaRze, idga Zveleburi ormetriani diametris meqanikuri
saaTi guguliT. saaTis zeda nawili, koSkurasaviT wamaxu-
li, feradovan vitrinaSi moeTavsebinaT. Senobis tarecs,
meore sarTulze, sadac mTavari darbazi iyo, veranda gas-

1. 1769 w., roca ekaterine II osmaleTs omi gamoucxada, mis gver-


diT mxolod erekle II dadga. imperators solidaroba gamoucxa-
da, agreTve, imereTis mefem solomin I. totlebenis muxanaTuri,
orpiri manevrebis Sedegad qarTvelebi osmalebs marto ebr-
Zodnen... amiT ruseTis imperiam, romelic ganzrax uwyobda xels
qarTvelebis dasustebas, saqarTvelo daaqucmaca, daSala, gu-
berniebad dahyo, gaauqma eklesiis avtokefalia da qarTuli miwebi
imperiis sakuTrebad gamoacxada.
2. rusuli: «Державный деспот». es fraza aRebulia isak babelis
werilidan: `xalxi guluxvi da mSvenieri, poeturi saq-si: `gagri~. ix.
И. Бабель Пробуждение, Тбилиси, Мерани, 1989 с. 35, на рус. языке.

12
devda, lamazad gamoTlil-gamoyvanili xis moajiriT da
gisosebiT, iseTive, Zveli Tbilisis banian saxlebs rom amS-
veneben md. mtkvris sanapirze. verandaze magidebi da skamebi
idga restornis stumrebisTvis, romelsac Cveulebriv ma-
Sin iyenebdnen xolme, roca mTavari darbazi, klienturiT
ise iyo Sevsebuli, rom erTi Tavisufali magidis povnac ki
SeuZlebeli iyo. sastumro da restorani Seminuli gadasas-
vleliT ukavSirdeboda erTmaneTs, romliTac restornis
mTavar darbazSi SeiZleboda moxvedra, ase rom sastumroSi
mcxovrebi damsveneblebi garkveuli upiratesobiT sarge-
blobdnen, gagraSi Camosul sxva damsveneblebTan Sedare-
biT, radgan, roca restornis mTavar SesasvlelTan, kibee-
bze, grZeli rigi dgeboda, e.w. `Tavisianebi~ gadasasvleliT
Sediodnen darbazSi da mSvidad miusxdebodnen magidebs. da
mxolod amis Semdeg aRebdnen restorans.
kibeebi ki, marTlac `gagrifSis~ Tvali da siamaye gaxl-
daT: grZeli, maRali, orive mxares lampionebiT damSveneb-
uli. kibe aTmarSiani (aTsaqceviani) iqneboda da TiToeuli
marSi aTamde safexurs iTvlida. marSebi erTmaneTs oTx-
kuTxa betoniT mokirwyluli moednebiT ukavSirdebodnen.
ase rom, restoranSi fexiT misulebs, saSualeba eZleodaT
moCaxCaxe CiraRdnebis Soriaxlos SeesvenebinaT da am dros,
maRali gadasaxedidan, gagris peizaJiT damtkbariyvnen.
mSeneblebs am araCveulebrivi kibis asagebad mTis damreci,
kldovani ferdobi ise ostaturad hqondaT gamoyenebuli,
rom samanqano gzas, romliTac restoranTan da sastumros-
Tan SeiZleboda misvla, mxolod im SemTxvevaSi SeamCnevdiT,
roca as safexurian kibes aivlidiT, manqanis saval nawils
gadaWridiT da restoranSi Sesasvlel qvis kibeebTan Sedge-
bodiT. da, roca, am gadasaxedidan irgvliv midamos mimoav-
lebdiT Tvals, SeuZlebelia ar SegemCniaT, rom es Senoba-
nagebobani arqiteqturuli TvalsazirisiT, uCveulod
iyo Sexamebul-SenivTebuli saerTo landSaftTan, riTac
aRiqmeboda mSeneblobis dasrulebuli saxe. `gagrifSis~

13
kibeebi, romelic dResac aris SemorCenili, qalaq gagris
umTavres magistralze Cadioda, romelsac maSin rusTave-
lis prospeqti erqva. es prospeqti sakavSiro mniSvnelobisa
gaxldaT, radgan igi gagras samxreTiT akavSirebda soxum-
baTumis saavtomobilo magistralTan, xolo CrdiloeTiT
ki cemesis SavizRvispira ubes, novorosiiskis saavtomobi-
lo magistraliT. xolo rusTavelis prospeqtsa da plaJs
Soris ki gaSlili iyo parki, lamazi da keTilmowyobili, fi-
WvnariT, naZvnariT, evkaliptebiT Tu sxva mravalferovani
mcenareebiT da yvavilebiT Tavmomwone. da roca diliT,
sastumros macxovreblebi TavianTi binebis balkonze gad-
modgebodnen, uTuod, ase gaifiqrebdnen xolme: `zRaprul
samyaroSi xom ar vimyofebiTo~.
mTeli es ansambli _ Senoba, kibe, parki da mziani plaJi,
lurji zRvis fonze _ gamTlianebuli geCvenebodaT, da Tu
mxedvelobaSi miviRebT, dRisiT mziT gaCaxCaxebul, xolo
RamiT varskvlavebiT gadaWedil cis gumbaTs, is, vinc, am sao-
car silamazes pirvelad Seeswreboda, ueWvelad gaifiqrebda,
rom imyofeba leonardos funjiT moxatul RvTis taZarSi.
omis Semdgom wlebSi, gansakuTrebiT samociani wlebis
bolos, gagra maRali, darbaiseli sazogadoebis da sxva
cnobili adamianebis agarakad iqca wlis yovel droSi.
plaJi bunebrivad iyo Seqmnili TeTri kenWebisagan. zRvis
napiridan parkamde sul ocdaaTiode metri Tu iqneboda.
adre dilidan, gvian saRamomde es aremare damsveneblebiT
gadaiWedeboda xolme. sastumros mesame sarTulis fanjre-
bidan kargad Canda Savi zRvis TeTri horizonti, sadac drog-
amoSvebiT laJvardisferi afriani navi gauCinardeboda. qve-
moT, otelis biWebi ezoSi erTmaneTs gadasZaxebdnen, kartis
saTamaSod emzadebodnen, Cveulebriv. fiWvebze nami iwyebda
SeSrobas. erTi saaTic da plaJi feradi, zoliani qolgebiT
da adamianebis TeTr kenWebze garTxmuli, gasaltuli sx-
eulebiT daifareboda. mzis saTvaleebis, nairferi sabanao

14
trusebis da rezinis qudebis gamofena gegonebodaT. bevri
sakuTari gasaSleli skamebiT mosuliyo, mze rom Seawux-
ebdaT qolgebis Crdils efarebodnen an parkSi Sediodnen,
gazonebs Soris mowyobil zurgian, xis skamebze isvenebdnen
fiWvnaris CrdilSi. zogierTi, vinc icoda Zlieri filte-
vebi rom hqonda, iqve, funikulioris sadgurisaken mi-
emarTeboda, sadac koxta, cisferi vagoni Tavis mgzavrebs
elodeboda. vagoni mgzavrebiT rom Seivseboda, morige daZ-
vris niSans iZleoda, konduqtori kars daketavda, telefo-
niT daukavSirdeboda zemoT Tavis kolegas da vagoni nela
gasrialdeboda bagirze, zeviT-zeviT wavidoda pawawina
wertilisaken, maRla zurmuxtisferi mTagrexilis Tavze
rom moCanda. vagoni fiWvnaris kenweroebze da `gagrifSis~
saxuravebze gadaisrialebda da TandaTan amaRldeboda.
mgzavrebi gulisyuriT akvirdebodnen garemos, yvelaf-
ris gageba surdaT da gids, romelic wesisamebr mihyveboda
vagons, SekiTxvebs aZlevdnen, romelic pasuxs ar ayovnebda:
_ ai, iq, xedavT, TeTri zoliviT rom moCans _ es `sixar-
ulaa~. mdinare pataraa, magram daniSnuleba didi aqvs, masze
gadis sazRvari saqarTvelosa da ruseTs Soris. aqeT _ le-
seliZea; SexedeT, ra kargad Cans fexburTis karebi, rogor
xasxasebs balaxi moedanze, TamaSoben biWebi, es Tbilisis
`dinamos~ sportuli bazaa Tavisi Senoba-nagebobis kom-
pleqsiT da damxmare saTavsoebiT. iqve, mTavari stadionis
Soriaxlos, saTadarigo moedania _ dubliorebisa da mo-
zardebis savarjiSod...
im SemTxvevaSi, Tu vagonSi am dros fexburTis gadamR-
erebuli gulSematkivrebi aRmoCndebodnen, uTuod aseTi
SeZaxilebi ismoda xolme:
_ vax, moTamaSe ki ara, RmerTia, Semoqmedia mesxi... ven-
acvale, miSas!!!
_ metreveli!.. slava!.. misTvis guls, suls ar daviSureb...
_ ilo daTunaSvili?! ox, ox, ox...

15
da im wuTSi, albaT, yvela gaixsenebda boris paiWaZis
da gaioz jejelavas zarbaznisebr sajarimo dartymebs,
avTandil (basa) RoRoberiZis filigranul Semovlas, mix-
eil mesxis ileTebs, mis ganumeorebel `xmel foTols~, sla-
va metrevelis qariSxlisebur gaWrebs, SoTa iamaniZis da,
gansakuTrebiT, daviT yifianis uzustes, TiTqmis, santime-
tramde dayvanil grZel Cawodebebs sajarimo moedanze, rac
xSirad brwyinvale goliT sruldeboda; anTaZis, kaloevis,
zeinkliSvilis gamanadgurebel Tavur dartymebs, ilia
daTunaSvilis xuT gols erevanSi da misive `oqros~ gols
taSkentSi, kuTxuridan, `mocekvaveebis~ _ barqaia, Senge-
lia, gucaevis ubadlo gasvlebs, CivaZis, xurcilavas da su-
laqveliZis Cinebul, betonisebur dacvas... xolo gvirgvini
am saucxoo ansamblisa gaxldaT daraselias oqros goli
diuseldorfSi...1 am saucxoo ansamblis didi wvlili Zevs
qarTuli fexburTis brwyinvale gamarjvebebSi: 1964 wels
sakavSiro masStabiT da 1981 wels evropis masStabiT.2

1. aq dasaxelebuli fexburTelebi sxvadasxva dros (1937-1990)


TamaSobdnen Tbilisis `dinamos~ SemadgenlobaSi da avtori maT
Segnebulad aerTianebs _ es maT moupoves sabWoTa fexburTs
msoflio mniSvnelobis gamarjvebebi da dideba.
2. sabWoTa kavSiris 1964 w. Cempionis Tbilisis `dinamos~ ostat
fexburTelTa gundSi TamaSobdnen: b. siWinava, g. cxovrebovi, v.
rexviaSvili, g. siWinava, j. zeinkliSvili, a. RoRoberiZe (gundis
ufrosi), m. xurcilava, S. iamaniZe (gundis kapitani), s. metreveli,
a. kotrikaZe (gundis mwvrTneli), m. mesxi, n. leJava, g. petriaSvili,
v. barqaia, a. afSevi, s. kotrikaZe, v. xuciSvili, i. daTunaSvili.
gundis ufrosi mwvrTneli iyo g. kaCalini.
evropis Tasis mflobelTa Tasis 1981 w. mflobelis Tbilisis
`dinamos~ ostat fexburTelTa gundSi TamaSobdnen: a. CivaZe (gun-
dis kapitani), o. gabelia, n. xizaniSvili, d. yifiani, a. andRulaZe,
T. sulaqveliZe, g. Wilaia, v. Jvania, k. mWedliZe, s. kutivaZe (gundis
mwvrTneli), z. svanaZe, T. kostava, r. Sengelia, n. kikaliSvili, v.
gucaevi, g. TavaZe, v. daraselia. gundis ufrosi mwvrTneli iyo n.
axalkaci, gundis eqimi _ z. Telia.

16
Sua gzaSi, roca cisferi vagonebi gverdigverd gaisri-
alebdnen, qveviTa da zeviTa vagonis konduqtorebi erTma-
neTs xels auwevdnen... am dros Tbilisis `dinamos~ sportul
bazaze movarjiSe fexburTelebi Tvalis fokusSi ise dapa-
taravdebodnen, rom wertilebad moCandnen da im mgzavrebs,
romlebic sabagiro gziT pirvelad sargeblobdnen, eCven-
ebodaT, rom or zecas Sua lurj sivrceSi Camoekidnen.
_ ai, iqiT, pirdapir, mTagrexilebs Soris, riwis tba mo-
Cans, _ ityoda gidi, _ es ulamazesi tba md. bzifis auzSi
mdebareobs. qvabuli warmoiqmna gagris qedis samxreT-aR-
mosavleT kalTidan Camoqceuli kldezvaviT, md. laSaf-
sis dagubebis Sedegad. auzis farTi 154 kv. km., tbis maqsi-
maluri siRrme 101 m. tbas eqvsi mdinare erTvis, yvelaze
didi laSafsea, xolo iqidan mxolod erTi gaedineba _ iuf-
Sara. riwa gazafxulze momwvano ferisaa, wlis sxva dros ki
mocisfro-molurjo, wyali metad mtknaria da imaT, visac
Tevzaoba giyvarT, icodeT, aq iSviaTi jiSis kalmaxi binad-
robs da ankesiT Tevzaoba akrZaluli ar aris.
_ Cvengan xelmarjvniv ki biWvinTa _ liZavis saagarako
dasaxlebebia _ kvlav akmayofilebda gidi cnobismoyvareTa
SekiTxvebs da axasiaTebda afxazeTis sakurorto zonas. _
aseTi gansacvifrebeli landSaftis mqone kurortebi msof-
lioSi, me piradad, arsad meguleba. ai, vTqvaT, migrialeb
gagridan biWvinTisaken mimaval gzatkecilze msubuqi avto-
manqaniT, ici, rom Sens zeviT mcxunvare mze da gavarvarebu-
li caa, magram manqanidan arc mze Cans da arc ca, radgan gzis
savali nawilis orive mxares aRmarTuli, kenweroSi toteb-
gadabardnili fiWvebi da evkaliptebi ise arian erTmaneTSi
CaxlarTul-Canaskvuli, rom sadRac 30-40 m. simaRleze bune-
brivad iqmneba mzisgan damcavi mwvane zoli, romelic mTel
gzatkecils gasdevs, vidre biWvinTaSi mixvidodeT. es xeivani
netarxsenebuli SoTas saxels atarebs da liZavaSi rusTave-
lis prospeqtis saxelwodebiT grZeldeba...

17
gidis warmoTqmulze, imaT, vinc am umSvenieres mx-
ares kargad icnobda, warmosaxvaSi Tvalwin daudgebodaT
biWvinTa-liZavis mravalkilometriani plaJis sanapiro
zoli, sadac fiWvebs alag-alag evkaliptebi enacvlebian da
dedofaliviT keklucad yelyelaoben zRvis, mTis da cis am
uCveulo silaJvardeSi.
_ kurorti biWvinTa mdebareobs gagris saqalaqo sabWos
teritoriaze, biWvinTis koncxze, aqvea sofeli liZavac.
gagridan 22 km. xolo soxumidan 80 km-ia. am koncxis zRvis
sanapiros Svid km-ze gasdevs reliqturi fiWvis tyis masi-
vi. aqvs saukeTeso qviSiani plaJi. gagra-biWvinTa-liZavas
sakurorto zona uebari saSualebaa sunTqvis organoTa,
gul-sisxlZarRvTa da nervuli sistemebis funqciuri daa-
vadebebis samkurnalod. sakurorto sezoni mTeli welia. ar-
qeologiuri gaTxrebiT dadasturebulia, rom Zv.w. meore da
pirvel aTaswleulebSi, biWvinTis koncxze arsebula kolx-
uri dasaxlebani. aq Semonaxulia antikuri xanis kultura da
cixe-koSki, sadac idga romauli garnizoni. meoTxe saukunis
pirveli naxevridan ki, biWvinTa qristianobis erT-erT uZve-
les da Zlier kerad mogvevlina...
gidis monaTxrobidan, male yvelasaTvis cnobili xde-
boda, rom liZavaSi, yvelaze umSvenieres adgilas aSenebuli
iyo saqarTvelosa da, saerTod, sabWoTa mTavrobisaTvis gan-
kuTvnili, SesaniSnavi dasasvenebeli saagarako kompleqsi da
am plaJze arcTu iSviaTad SeiZleboda dagenaxaT qveynis cen-
traluri komitetis mdivnebi TavianTi jalabiTa da dacviT.
am adgilidan odnav moSorebiT cnobili qarTveli sazogado
moRvaweebis, gamoCenili msaxiobebisa da mwerlebisaTvis
gankuTvnili agarakebis samSeneblo samuSaoebi mimdinare-
obda. bevri ukve daesrulebinaT, SenobaTa arqiteqturuli
iersaxe gamokveTilad moCanda da axla, ZiriTadad, wyalgay-
vanilobis, kanalizaciis da gare keTilmowyobis samuSaoebi
sruldeboda. xolo moSorebiT, adgilobrivi mosaxleobis

18
orsarTuliani kotejebi Carigebuliyo, sadac, TiTqmis,
mTeli sabWoeTidan CamofrenilTa sxvadasxva juris, Wreli
armia isvenebda. maT Soris qarTveli ebraelebic iyvnen... da,
ai isini, mzis amosvlamde gamoCndebodnen fiWvnarSi: diasax-
lisebi, bavSvebis TanxlebiT, qvabebiTa da gadasatani gazis
qurebiT, dilidan saRamomde, sul raRacas xarSavdnen da
wvavdnen, axalgazrda gogo-biWebi ki, roca zRvaSi banaobiT
guls ijerebdnen, fiWvnarSi erTobodnen. iyo Jriamuli, xum-
roba-oxunjobani, SeZaxil-SemoZaxili da zogjer qarTul
frazebTan erTad ebraul da megrul-afxazur gamoTqmebsac
xmarobdnen, romlebsac isini imaxsovrebdnen TavianTi kote-
jis mflobelebTan saRamos saubris dros.
amasobaSi, vidre gidi enamzeobda, zeda vagoni plaJs uax-
lovdeboda, xolo qveda vagoni mTagrexilebs zemoT misri-
alebda. qvemoT SqeriT, ieliT anTebuli ferdobebi moCanda.
aqa-iq Tovlic ido. mzes Zala dakarguli hqonda da mgza-
vrebs mTis mwvervalidan momavali Tovlis suni scemdaT.
kldeebs Soris CanTqmul qvabulSi ki Canda riwis tba, ufro
lurji da kriala, vidre Savi zRva. alag-alag tba momwvano-
mocisfrod kamkamebda. susxiani garemos silamazeSi Cakar-
guli, mcuravi navebi gedebs, xolo gedebi navebs hgavdnen.
tbis piras, Soriaxlo, turistuli avtobusi da ramdenime
msubuqi avtomanqana Canda.
_ riwis tbamde ori samanqano gza modis, _ ityoda gidi,
_ erTi `gagrifSis~ kibeebTan erTad iwyeba, zemoT da ze-
moT, spiraliviT daxveul gzaze mTebs Soris miiklakneba,
meore gza ki, bzifis rkinigzis sadguridan iwyeba. iq, zemoT
ki, kavkasionis didi qedis miRma mudmivi Tovli Zevs, aR-
mosavleTiT tyvarCel-akarmaras sipi kldeebi da mTagrex-
ilia, romlis zemoT CerqezeTis1 sazRvaria.

1. adre jiqeTi erqva _ avt.

19
TovliT dafarul mTis Txemze mgzavrebi didxans ver
Cerdebodnen, sul raRac TxuTmetiode wuTi Tu datkbe-
bodnen susxiani silamazis TeTri mdumarebiT, Tumca zo-
gierTebi TxilamurebiT iyvnen, Tan zamTris tansacmelic
wamoeRoT. isini TovlSi qrialebdnen da ukan saRamos vago-
niT brundebodnen, funikulioris muSaobis damTavrebis
win... sadguris morige signals miscemda da mgzavrebi, rom-
lebic ukan brundebodnen, sicivisagan gvarianad gaTo-
Silebi, vagonSi Serbodnen. konduqtori karebs daketavda,
daukavSirdeboda Tavis kolegas da vagoni adgilidan daiZ-
vreboda, qveviT wavidoda, isev mziT gaCaxCaxebuli zurmux-
tovani plaJisaken da roca `gagrifSis~ cecxlisfrad bria-
la saxuravs mohkravdnen Tvals, SvebiT amoisunTqavdnen.

2.

196... wlis agvistos miwuruli idga.


im diliT, daaxloebiT cxra saaTze, restoran `gagrif-
Sidan~ Seminul gadasasvlelSi Sevida axalgazrda wyvili,
eqvsiode wlis qaliSvilis TanxlebiT. col-qmari sufTa
rusuli eniT saubrobda da, ra Tqma unda, rusebi iyvnen, Tum-
ca mamakacis viwro Tvalebi da mokled SekreWili samkuTxa
wveri, gafiqrebinebdaT, rom mis ZarRvebSi is panmonRoluri
sisxli Cqefda, romelic erT dros mrisxaned boboqrobda da
xangrZlivi orasi wlis ganmavlobaSi TiTqmis mTel ruseTSi
batonobda, magram rusi qalis silamazem da siTbom ise moaT-
viniera da Caawynara Tavis tvinSi cofiviT momskdari sisxli,
rom orsaukunovani tanjva-vaebis mere, omisa da siyvarulis
mijnaze, dampyrobeli monad aqcia, misi yoveli survilisa
da axirebis morCili gaxda. kaci ocdaaTi wlisa iqneboda,
mokrivisaTvis damaxasiaTebeli, Casxmuli kiseri da Zlieri
ybebi hqonda, Subli maRali da jansaRi namzeuri, Tma la-
mazad gadavarcxnili. lurji reituziT iyo, SiSvel fexebze

20
rezinis sandlebiT msubuqad miabijebda. sportsmeniviT mo-
qnili Canda, navarjiSebi, mklavebi kunTmagari.
qali, TiTqmis qmris simaRle, kacze ramdenime wliT um-
crosi, iseTi momxibvleli da lamazi iyo, quCaSi gamvlelni,
axalgazrdebic, xnierebic, Zalauneburad Sedgebodnen da
Tvals ayolebdnen. TeTri, cisferi yvavilebiT moxatuli
sarafani ecva, muxlisTavebs odnav zemoT koxtad Semoke-
cili. titveli mxrebi da marmarilosaviT Caqnili fexebi
kargad – namzeuri, kanis TeTri feri mxolod ubesTan uCan-
da, or mkvrivad gamokveTil borcvs Soris. erTi SexedviT,
gegonebodaT, ubralod, `lamazi qali~ da morCa, magram Tu
dakvirvebiT SevxedavdiT, iseTi STabeWdileba iqmneboda,
TiTqos, es saxe Cafiqrebuli iyo Zlieri rodeniseburi
naZerwi nakveTebiT, naTeli ferebiTa da gamometyvelebiT,
rac sabolood pirovnebis temperamentze da mbrZaneblur
xasiaTze miuTiTebda.
igi ganawyenebuli gamoiyureboda, Tavdaxrili midioda.
qera, oqrosferdakruli Tma, Sublze naxevrad CamoSlil-
iyo. wyliani cisferi Tvalebi zogjer gaurkveveli ukmay-
ofilebiT aenTeboda, rac Zlieri aRelvebiT unda yofiliyo
gamowveuli. qali drogamoSvebiT xelebs ifSvnetda da daul-
agebel sityvebs da frazebs, qmris misamarTiT, gajavrebuli
isroda: _ es rogor mogvivida?! ara, viqtor, yvelaferSi Sen
xar damnaSave... Tavs nu imarTleb... aba, ra vici, ramdenjer Se-
gaxsene?! Sen ki gverds icvlidi da mzisagan TvalebmoWutu-
li, katasaviT gainabebodi, mzes eficxebodi.
_ kristin, Zvirfaso, am mzeze da zRvaze Senc Zalian xar
Seyvarebuli, magram me ar gsayvedurob. _ qmari Semrige-
bluri toniT cdilobda colis damSvidebas.
isini, restornisa da sastumros damakavSirebeli Seminu-
li gadasasvleliT, jer sastumros koridorSi, xolo Sem-
deg vestibiulSi Sevidnen.

21
_ plaJze dRes ar wavalT? _ ikiTxa gogonam da jer de-
das Sexeda, Semdeg mamas.
_ karina, Svilo, xels nu gviSli! Sen ra, pirvel seqtem-
bers skolaSi ar gsurs waxvide? _ da roca qaliSvilma
Tanxmobis niSnad Tavi mdumared daxara, dasZina: hoda, dag-
vacade, Cven vsaubrobT.
_ maSin me waval da davjdebi! _ igi pasuxs aRar daelo-
da, divanTan miirbina da aCoCda.
diliT adre da saRamos, vestibiuli feradi fardebiTa
da ucxouri avejiT rom iyo gawyobili, Cveulebriv aJria-
muldeboda. zRvaze gasvlis win, erTmaneTis molodinSi,
damsveneblebi rbil savarZlebSi moTavsdebodnen, vin pok-
eriT an preferansiT irTobda Tavs, vin kidev WadrakiT an
dominoTi. gulSematkivrebic gamoCndebodnen da TamaSs
yuradRebiT adevnebdnen Tvals. magram cxra saaTis mere
yvelani zRvisaken miemarTebodnen da mzis Casvlamde vesti-
biuli, TiTqmis, dacarieldeboda, gairindeboda. am dros
sicocxle mxolod plaJze iyo da vestibiulSi mxolod ad-
ministratoris telefonze laparakis xma da buRalterii-
dan gamomavali saangariSo CoTqis CxakuniRa ismoda.
Tumca, zogjer xanSesulebi da ufro xnierebi gamoCn-
debodnen, mamakacebi da qalebi, papanaqeba mzisagan araqaT-
gamoclilebi, savarZelSi Caeflebodnen da saubrobdnen
yvelaferze, aqeTurze Tu iqeTurze da roca laparakiTac
daiRlebodnen, xvneSiT wamoimarTebodnen da TavianTi nom-
rebisaken waRoRdebodnen.
col-qmari qaliSvilis maxloblad Camosxdnen skamebze,
mrgval magidasTan.
_ rao, restornis direqtorma ra giTxra?
_ Tu Zma xar bileTebi ar mixsenoo, ukve yelSi amo-
mividao, _ Tan dasZina, _ oRond aeroportze da TviTm-
frinavze araferi Tqva da, Zmobas vficavar, ockacian su-
fras ufasod gagiSlio.

22
_ me ki, ratomRac keTilmosurne megona, kargi mokeTesav-
iT mesalmeboda yovelTvis, Tan iseTi TanagrZnobiT, suliT
da guliT, ase ifiqrebdi SenTvis wyalSi gadavardebao.
_ kargi, kargi, arc mTlad magis bralia, samsaxuri aqvs
aseTi, aTasi mTxovneli, aqeTuri Tu iqeTuri, yvelas unda
rom gauRimos, magram yvelas xom ver aamebs... amasTan uamra-
vi saqme aqvs, gagraSi Camosuli damsveneblebis momsaxureba
arcTu iolia. _ gamoepasuxa meuRles kaci da mere hkiTxa:
Svebuleba rodis gimTavrdeba?
_ orSi diliT poliklinikaSi unda gamovcxadde. ubnis
eqimi vinc mcvlis, or seqtembers aRar gamova samsaxurSi,
ase SevTanxmdiT. Tu davigviane sayveduri ar amcdeba. Sen
rodis unda iyo samsaxurSi?
_ ra, ar ici? aTamde SemiZlia visiamovno am zRviTa da mziT.
_ moxarSuli wabli ar ginda? aTamde... ver mogarTves!
_ samsaxurSi depeSa gagzavne! _ mkvaxed miugo qmarma.
_ bavSvze ar gifiqria? xom ici, pirvel seqtembers skola-
Si unda wavides. pirvelad pirvel klasSi! ratom unda daiCa-
gros karina... aseTi didi sixaruli ratom unda wavarTvaT?
mTeli cxovreba emaxsovreba... nuTu amaze ar gifiqria?!
kacma mxrebi aiwura, aqaoda, me ris SemZle varo.
_ midi sastumros direqtorTan. kaci xar, mogismens,
agrZnobine, rom upativcemulod ar davtovebT. bile-
Tis Rirebulebis garda, asi maneTi erT bileTze, rogorc
saCuqari, Cemi azriT, urigo ar iqneba.
_ ras ambob, kristin! asi maneTi Seni erTi Tvis xelfasia.
qalis gamoxedva isev gamomwvevi gaxda.
_ viqtor, gaqvs sxva varianti?
_ ara, ar maqvs, magram sastumros direqtorTan ar mival.
adamians kargad ar vicnob, rogor gavubedo... SeuZlia qrTamis
SeTavazebisaTvis pasuxisgebaSi mimces.
_ is amas ar izams. amboben, rom aq, sastumroSi ori kvir-
iT mowyoba bevrad ufro Zviri jdeba, vidre is asi maneTi,

23
bileTis Rirebulebas rom unda davamatoT. gamofxizldi,
gaanZrie tvinis ujredebi! adamianobis elementaruli
gamoxatulebaa: pativi gces, Senc pativi eci.
_ magram, roca Cven dagvabinaves, aravis araferi mouTx-
ovia. arc qaragmas ar hqonda adgili.
_ ar SeeZloT da imitom, _ qalma ironiulad Caicina,
_ Cven xom akademikos aleqseevis sarekomendacio baraTi
gvqonda.
_ hoda, Zvirfaso, _ Caicina axla kacma, _ akade-
mikosi aleqseevi janmrTelobis ministria da samTamadno
mrewvelobasTan araviTari kavSiri ar aqvs. da, sxvaTa Soris,
umjobesi iqneba, rom sastumros direqtorTan Sen TviTon
mixvide. xom gaxsovs, werili mas Sen gadaeci da ara me.
qali wuTiT Cafiqrda.
_ kargi, _ Tqva bolos da wamodga, _ iyos egre, rogorc
mibrZane! mival da vTxov, Tofs xom ar mesvris! _ roca amas
ambobda igrZno saxeze rogor wamoenTo. mere Sebrunda da
neli nabijiT koridorisaken wavida. winaswar awyobda azrebs
ra unda eTqva, rogor unda elaparaka. erTxans dafiqrebu-
li Sedga, meore sarTulze amavali kibis moajirs daeyrdno,
mere siTamame moikriba, xelmarcxniv gauxvia da im karebTan
gaiyina, sadac ewera: `sastumro `gagrifSis~ direqtori~.
roca mxneoba daubrunda da karze dasakakuneblad xeli Se-
marTa, igrZno, rom gulis Zgeram umata.
_ mobrZandiT! _ oTaxidan mamakacis boxi xma gaisma da
qalma kari SeaRo.
kabineti patara iyo. direqtori sawer magidasTan ijda,
Tavi saqaRaldeSi Caergo da win mjdar administrators ra-
Racas ekiTxeboda. sawer magidaze telefonis garda saana-
gariSo CoTqi Canda, kedlis erT kuTxeSi wignebis karada,
mis Tavze ventiliatori idga, eleqtroqselSi iyo CarTuli
da Zlierad uberavda.

24
_ bodiSi, _ Tqva qalma, igi Ria karSi idga da ver gadaew-
yvita rogor moqceuliyo. _ Tu ar gcaliaT, mogvianebiT
SegawuxebT.
_ gTxovT, qalbatono! _ rusulad mimarTa qals direq-
torma da skamidan wamodga, misken gaemarTa. _ SemobrZandiT...
razea laparaki! gadaudebeli saqmec rom mqondes, TqvenTvis
mainc movicli. _ skami naCqarevad miaCoCa magidis siaxloves
_ dabrZandiT! mapatieT, ver gavixsene Tqveni saxeli.
_ kristini!
_ qalbatono kristini! _ qalis saxeli direqtorma max-
viliT daabolova da Tavisi adgili daikava. _ diax, diax,
maxsendeba, Tqven akademikos aleqseevis sarekomendacio ba-
raTi gqondaT.
_ swori brZandebiT.
_ valerian, cota xniT dagvtove, _ qarTulad uTxra
direqtorma administrators, _ ganvTavisufldebi da dagi-
Zaxeb. _ igi kabinetidan gavida da kari miixura.
_ Zalian mainteresebs rogor isvenebT, _ direqtori
isev kristinisaken Sebrunda _ restorniT kmayofili xarT?
SeegueT qarTul kerZebs? oTaxebs xom yoveldRiurad asuf-
Taveben? TeTruli or kviraSi erTxel unda Secvalon. Tu
gnebavT gankargulebas gavcem da Tqvens nomerSi TeTreuls
kviraSi erTxel gamocvlian.
_ ara, batono direqtoro, CvenTan yvelaferi wesrigSia!
vcxovrobT mesame sarTulze, aivnidan da fanjrebidan plaJi
xelisguliviT moCans, diliT Tu saRamos vtkbebiT am sao-
cari suraTis mSvenierebiT: plaJi, zRva, mze... gansakuTrebiT
mzis Casvla gvxiblavs. Cveni qaliSvili karina, mojadoebu-
lia am idumalebiT, zRaparSi gvgonia Tavi. oTaxebi mudam
gakrialebulia. restoranSi gemrieli kerZebia, qarTuli
samzareuloTi aRfrTovanebuli varT, zogierTi kerZi ise
mogvewona, rom maTi recepti mzareulebisagan gulisyuriT

25
CaviwereT. erTi sityviT, vfiqrob, da ar vcdebi, es adgili
SavizRvispireTis Tvalmargalitia, `gagrifSma~ ise Segvay-
vara Tavi, rom gviZneldeba masTan ganSoreba.
direqtori Tavisi saqmis kargi mcodne iyo da qalis si-
tyvebma raRacas miaxvedra.
_ a..., ukve mibrZandebiT? albaT Svebuleba dagimTavr-
daT, esec ar iyos, Tqveni qaliSvili, mgoni, saskolo asak-
isaa, male ki swavla iwyeba. ras izamT, momaval wels kvlav
CamobrZandiT, siamovnebiT migiRebT, dagexmarebiT! axla
riT SemiZlia gemsaxuroT?
qals saxeze mRelvareba daetyo, xelebi moifSvnita da
skamidan odnav wamoiwia.
_ gamouval mdgomareobaSi aRmovCndiT, pativcemulo,
bileTebze droulad ar vizruneT... salaroSi ki gviTxres,
rom moskovis mimarTulebiT bileTebi yvela reisze gay-
idulia TxuTmeti seqtembris CaTvliT. xolo Cveni qal-
iSvili karina, rogorc Tqvenc kargad dagmaxsovrebiaT,
pirvel seqtembers pirvel klasSi unda wavides.
_ rogor, ukan dasabrunebeli bileTebi dajavSnuli ar
gaqvT?
qalma Tavi CaRuna.
_ ara. ar vizruneT, mxedvelobidan gamogvepara.
direqtorma seriozuli saxe miiRo. weli gamarTa, magid-
is ujra gamoaRo, `yazbegi~ amoiRo, `Tqvenis nebarTviTo~,
moibodiSa da sanTebelaTi moukida.
_ da..., ramdeni bileTi gnebavT?
_ sami. ori mowifuli da erTi bavSvis. _ qalis TvalebSi
imedi gakrTa.
_ rodisTvis?
_ 29 an 30 agvistosaTvis. ukidures SemTxvevaSi 31-Si Sei-
Zleba gafrena, magram gvian araviTar SemTxvevaSi. pirvelSi
karina skolaSi unda wavides.

26
direqtorma kedlis kalendars Sexeda.
_ dRes 25 agvistoa, aqamde sad iyaviT? mesmis, rogorc
TqviT mxedvelobidan gamogeparaT. sxvaTa Soris, Tqven dReSi
ramdenjerme gaivliT Cems kabinetTan...
kristini uxerxulad SeiSmuSna, wamosadgomad moemzada.
direqtorma es SeniSna da Semrigebluri toniT dasZina:
_ nu CqarobT, qalbatono kristin! me ar gsayvedurobT,
ubralod minda migaxvedroT, rom ukve Zalian dagvianeb-
ulia. axla saqarTvelos Savi zRvis sanapiroze sabWoTa
kavSiris mosaxleobis TiTqmis naxevaria Tavmoyrili da
yvelas, swored, am erT kviraSi unda ukan dabruneba. aseTi
ram ki mxolod zRaprebSi xdeba. magram akademikos aleq-
seevisagan ise var davalebuli, yvela zomebs miviReb, Sesa-
Zlebelsac da SeuZlebelsac, rom dagexmaroT. _ direq-
torma telefonis yurmili aiRo: _ soxumi SemaerTe,
aeroflotis mTavari dispetCeri, da vidre daakavSirebd-
nen kristinis gadaulaparaka: _ vecadoT, xom gagigoniaT
cda bedis menaxevreao, vin icis, ra moxdeba, erTic vnaxoT
da... iqneb rame gamodnes! _ mere isev yurmilSi: _ alo,
alo! aeroflotis saagentoa? romeli xarT? gamarjobaT,
batono daviT: giorgi SarvaSiZe var, `gagrifSidan~. mad-
loba, icocxleT... Tqven rogor xarT? Zalian kargi! ra...
ra... ho, haeriviT mWirdeba Tqveni daxmareba _ sami bileTi
moskovis reisze... ocdacxra an ocdaaTi agvisto... ha... aha,
mesmis, Svidamde araferi Cans? gasagebia... yovel SemTxve-
visaTvis sami bileTi damijavSneT. ki, ki Svidi agvitosT-
vis, Cems saxelze. aba kargad... bednierad, daviT!
direqtorma yurmili dado da kristins Sexeda.
_ kargia, Tqveni yuriT rom moismineT. iciT, ra miTxra:
dRes yvela, dawyebuli centraluri komitetiT da
damTavrebuli profkavSirebiT, moskovis reisis bileTe-
bze nadirobso... ra unda vqnaT? aris aseTi andaza: aafrine

27
alalio, rac ar aris, ar ario. ase Tu ise, Svidi seqtembris
bileTebi dajavSnuli gvaqvs da Tu sxva SesaZlebloba ar
gamogiCndebaT, SvidSi ueWvelad gadafrindebiT.
_ didi madloba! _ kristini wamodga. direqtorma igi
karebamde miacila da sxvaTa Soris, dasZina:
_ iciT ra, SeiareT mainc dasasvenebl saxlSi `Jookvara~
an sanatorium `TbilisSi~. iq turistebs da damsveneblebs
bileTebi dajavSnuli aqvT, magram xSiria SemTxveva, roca
bevri maTgani sagzuris vadis gasvlis Semdegac agrZelebs
dasvenebas da bileTebs yidian, zogjer ki salaroSi abare-
ben. vin icis, egeb bedma gagiRimoT. ai, kidev ra: Tu rames
gaaxerxebT, gamgzavrebis win aucileblad SematyobineT.
isini gulTbilad daSordnen erTmaneTs.
kristini vestibiulSi dabrunda. iq magidasTan viqto-
ris gverdiT qali ijda, isini saubrobdnen. karina divanis
sazurgeze acocebuliyo, moajirze dayrdnobas cdilob-
da, koridors rom yofda vestibiulisagan. kristini ic-
nobda qals, igi moskovis didi Teatris pirveli baritonis
daviT gamrekelis meuRle iyo, ormocdaaTs ukve gadac-
ilebuli, magram iseTi movlili, rom ifiqrebdiT ocdaa-
Ti wlisac ar iqnebao. ambobdnen _ qali, rogorc qmari,
msaxiobiao, magram moskovis erT-erTi dramatuli Teat-
risao. Cveulebrivad, TvalismomWrelad lamazi Canda da,
rogorc yovelTvis, momxiblav STabeWdilebas tovebda _
cisferi qvedaweli da TiTqmis gamWvirvale kofTa Zalian
Svenoda. Tmebi, Savad gadaRebili, sarkesaviT ubzinavda.
namzeuri fexebi, Svlis nukris msgavsi wvivebiT rom bo-
lovdeboda, erTmaneTze moxerxebulad gadaewyo da iday-
viT magidas eyrdnoboda. avi enebi CaiCurCulebdnen xolme
da SesaZlebelia aseT Wors qali TviTonve avrcelebda,
rom gamrekeli misi meoTxe qmariao da sayvarlad ocdaa-
Tiode wlis axalgazrda kaci hyavso. sastumroSi ki mas

28
icnobdnen, rogorc msoflioSi cnobili momRerlis daviT
gamrekelis meuRles, romelmac im dReebSi restoran `gag-
rifSSi~ samoci wlis iubile izeima.
_ dila mSvidobis, Zvirfaso macaco, _ kristini qals
miesalma da bavSvis gverdiT divanze Camojda, Tan yura-
dReba qaliSvilze gadaitana, _ karina, nu celqob, Camodi
moajiridan, Torem qalbatoni macaco ifiqrebs, qaliSvils
ukulturod zrdiano.
_ ras ambobT, kristinoCka, genacvale, _ Tqva man
misalmebaze rom upasuxa, _ bavSvi imitom gaaCina RmerTma,
rom iTamaSos, gaerTos, icelqos. bodiSi, Cemi bralia, yura-
dReba ar mivaqcie. Tumca, arc gamemtyuneba, iseT Semzarav
sanaxaobas Seveswari plaJze, axlaxan, rom grZnobaze jer
kidev ara var mosuli. ai, iqidan movdivar, davjeqi, suli
moviTqvi, msurda Tqveni meuRlisTvis momeTxro, rac iq
moxda, magram man damaswro da sityva Tqvens pirad sazru-
navze Camoagdo. kristinoCka, es rogor dagemarTaT. sxvaTa
Soris, Cems daviTs am dReebSi moskovSi elodnen, borisis
partia unda emRera, magram uecrad SeuZlod igrZno Tavi
da amitom gamgzavreba gadavdeT. da warmogidgeniaT, Cven
zustad 30 ricxvis bileTebi davabruneT! ai, ai, ai! rom gv-
codnoda, ukeTess vis mivcemdiT?! _ am sityvebiT man ma-
gididan xelCanTa aiRo, gaxsna, iqidan ferad qaRaldSi la-
mazad SefuTuli Sokoladi amoiRo da bavSvs miawoda.
_ aiRe, Svilo, gemrielia, Caitkbarune piri. _ gogonam
jer daircxvina, kabis kalTas awvalebda, magram cdunebas
ver gauZlo da meore xeliT Sokolads moridebiT daswvda
da... gemrielad CakbiCa.
kristini ratomRac darwmunebuli iyo, rom qalbatoni
macaco sastumros sazogadoebasTan urTierTobisas xSir-
ad iyenebda xelovnur Jestebs, sakuTari pirovnebis mimarT
gansakuTrebuli, maRali yuradRebis miqcevis mizniT. amg-

29
var TamaSs, Ria cis qveS, arcTu iSviaTad mimarTaven WeSmar-
it xelovnebaSi xelmocaruli aqtiorebi, raTa iafi far-
siT mianiSnon, TiTqosda, Tandayolili originaluroba.
amis gamo, plaJze momxdari raRac saSineli ambiT, kristini
ufro Tavazianobis gamoxatvis sababiT dainteresda.
_ Zvirfaso macaco, Zalian Sewuxebuli meCvenebiT, ga-
fermkrTalebuli, ra moxda aseTi plaJze, saxis feri da
ieri rom SegicvalaT?
_ marTla?! ki, rogorc Cans asea. oh, es udReurebi, said-
an ar Camoiyrebian azartiT nadirobisaTvis. magaT kuboc
muqTi undaT. oh, neta ar gavsuliyavi plaJze am diliT. _
isev xelCanTas waavlo xeli, sarke amoiRo da SeSinebulma
Caixeda. _ ara, araferi ar unda miitano gulTan adamianma,
sul raRac oriod dRe gvaqvs darCenili da aseTi sisule-
leebiT ratom unda SevimokloT sicocxle?
_ mainc ra ubedureba daatyda plaJs am diliT, _ in-
teresiT ikiTxa ukve viqtorma, romelmac qaliSvils Soko-
ladiT moTxupnuli tuC-piri mowminda.
_ aki vTqvi, sazareli sanaxaobis mowme gavxdi, raRac
daujerebelis. mgonia, rom momeCvena, magram yvelaferi
sakuTari TvaliT vnaxe. kristin, viqtor, Tqven xom gaxs-
ovT is ormocdaxuTiode wlis mamakaci, erTi kviris win
Cvens plaJze rom gamoCnda, darbaislurad rom eWira Tavi
da yvelas gasagonad Tqva: `visac gindaT dageniZlavebiT,
rom wylis qveS, CayvinTuli or wuTs gavZlebo~.
kristinma Tavis daxriT aniSna Tanxmoba, viqtorma ki
dasZina:
_ ra Tqma unda, kargad maxsovs, maSin man devi donduas
aTi kacis pur-marili mougo, zustad ori wuTi gaZlo wylis
qveS, mere ki aq, Cvens restoranSi iqeifes. guSinwin ki oci
kacis pur-marili mougo, orwuTnaxevari gaZlo wylis qveS
CayvinTulma.

30
_ ki, batono, egrea! am diliT is mamakaci isev gamoCnda
plaJze da kvlav daeniZlava devi donduas, oRond im pirobiT,
rom wylis qveS, CayvinTuli gaZlebda sami wuTi... amfsoneb-
ma sanaZleo CaWres da man, maSinve, Cvens Tvalwin, napiridan
oriode metris moSorebiT wyalSi CaiyvinTa. sami wuTi rom
gavida, devic, pirobis Tanaxmad, Sevida zRvaSi da sportul
trusze moqaCa, eubneba: `amodi, ukve moige, ocdaxuT kaciani
pur-marili Seniao~. magram iman Tavi ar amohyo. am dros na-
piridan viRacam iRriala _ kaci daixrCoo, Cqara gamoiyvane-
To... devim Caicina, xumrobso, Tqva da Tmebze waavlo xeli,
Tavi auwia, magram rom gauSva, Tavi isev wyalSi Cavarda.
_ mokvda? _ iyvira kristinma.
_ maS, xom xedav ra feri maqvs saxeze... ra ar gaukeTes,
aqaoda xelovnuri sunTqvao, mkerdis masaJio, Jangbadio, Tav-
daRmac daiWires, magram wyali ar amoasxa, ver gadaarCines.
saswrafo daxmarebis eqimma Tqva, rom wyalSi guli gauskdao.
sacodavi, zestafoneli yofila, kargi ojaxis patroni.
mogebuli fuliT ukve Sin waasvenes. ase daasrula macacom is
faTerakiani ambavi plaJze rac moxda da skamidan adga.
_ mapatieT, Zvirfasebo, albaT, Tqvenc gatkineT guli; am
diliT karg xasiaTze viyavi, vifiqre, zRvaze gaval, Tvals
davasveneb, gaverTobi-meTqi da nervebi ki ameSala. nomerSi
aval, mcire xniT mivwvebi, unda davmSvidde restoranSi gas-
vlamde. _ am sityvebiT igi administratoris fanjarasTan
mivida, moriges gasaRebi CamoarTva da roca kibisaken gaemar-
Ta, kristinis da viqtors gadaulaparaka: _ Tqven ki axlave
izruneT bileTebze, Torem mere Sovna ufro gagiZneldebaT.
kibis moajirze dayrdnobil macacos, safexurebs sveneb-
svenebiT rom auyva, kristinma Tvali gaayola da mixvda _
igi axla ar TamaSobda.
_ kacs bedi Tu ar gwyalobs, araferi gamova, _ naRvli-
anad Cailaparaka viqtorma, _ rom gvcodnoda gamrekeli
aRar mifrinavda...

31
kristinim qmars sityva Seawyvetina, almacerad Sexeda.
_ yvelaferi, rasac SemTxveviT gaigoneb, ar unda dai-
jero, _ qmari mixvda, colma igi miamitobaSi rom daiWira
da CaibuzRuna: `ki, Sen marTali xar, es asea~ da sakuTari
Rirsebis grZnoba rom ar daekarga, SeekiTxa: ho, marTla,
direqtorma rao, dagvexmareba?
_ `uxeiro qmari gyoliao~, _ jer gamomwvevad miugo
kristinim qmars, magram mere Semrigeblurad gauRima: _ vx-
umrob, aseTi ram ar uTqvams, piriqiT, roca gaigo, rom ukan
dasabrunebel bileTebze ar vizruneT da mxedvelobidan
gamogvepara, Zalian Sewuxda, Tan kidev SeZlebisdagvarad
dagvexmara, Svidi ricxvis bileTebi dagvijavSna.
_ SesaniSnavia, Cinebulia. _ wamoiZaxa viqtorma.
_ Sen ra, Wkuaze xar? tvini xom ar geRrZo? _ mkacrad
uTxra qmars kristinim da saxe aelanZa. _ qaliSvilze
srulebiT ar fiqrob? _ aSkarad gamoxata man Tavisi gulisw-
yroma. _ icode, ocdaaTi agvistosaTvis bileTebi Tu ver viS-
oveT, qveyana ar daiqceva, magram raRac saSineleba moxdeba.
viqtori cols ucbad, morCilebiT daeTanxma:
_ Zvirfaso, yvelaferi ise iqneba, rogorc Sen ityvi. bi-
leTebsac viSoviT da gavfrindebiT kidec! _ cxadad Canda,
rom qmari colis gavlenis qveS gaxldaT, yvelaferSi mas
emorCileboda, mis neba-survilze, mis Wkuaze dadioda.
qmris dayolam kristini moalbo da saubari normalur
kalapotSi Cadga.
_ vitenka, dasasvenebel saxl `JookvaraSi~ da sanato-
rium `TbilisSi~ unda waxvide. da ara mxolod dRes, aramed
yoveldRe, vidre bileTebi ar gveqneba jibeSi. direqtorma
Tqva, rom damsveneblebi zogjer agrZeleben Svebulebas,
xolo bileTebs, naadrevad rom aqvT dajavSnuli, salaro-
Si abruneben. ase rom, axlave wadi, viTareba gaarkvie, iqneb
rame gamoCndes, me da karina sabanao aRWurvilobas gadavic-

32
vamT da plaJze dagelodebiT. _ am sityvebiT qalma qaliS-
vils xeli gauwoda, qmars Tbilad gauRima _ aba, Sen icio _
da gasaRebisTvis administratoris fanjaras miaSura.

3.
ca da zRva TiTqos erTurTs Seerwya, erT gavarvarebul
xazad iqca. horizontis gaswvriv, baTumis mimarTulebiT,
gemi micuravda, nela, viTomc miRoRavso, albaT, turiste-
bisaTvis gankuTvnili. aqeT, napirisaken, motoriani navi
moTxilamuriT, kiCoze gamobmul grZel gvarlze (trosze)
rom iyo dakidebuli, TeTrad moqaTqaTe mkerdiT wyals mi-
apobda. eniT auwereli silamaze! katerica da moTxilamurec
uTvalavi Sxefebis vercxlisfer SaravandedSi miqrodnen.
parkSi fiWvebze, naZvebze da evkaliptebze dilis cvari
Sreboda. otelis biWebi ezoSi erTmaneTs gasZaxodnen; maTi
xma aRiqmeboda, rogorc ganuyofeli, erT-erTi umniS-
vnelovanesi Semadgeneli nawili am cocxali cisa, zRvisa da
dedamiwisa. sastumros ukana mxridan, riwis tbaze amavali
maRali mTagrexilis mixveul-moxveuli Sosedan iqaurobas
drodadro avtomobilebis, avtobusebis da motociklebis
xmauri afxizlebda. kristinim Tqva:
_ karinoCka, Sexede, vin ar moixibleba am silamaziT, am
peizaJiT?
_ ki, de, kargia... marTla guli mwydeba, rom male mivemg-
zavrebiT.
_ moica, Sen ra, moskovi ar mogenatra?
_ moskovi kargia, lamazia... momenatra Cveni saxli, ezo,
metro, magram iq ar ari zRva, plaJi da, rogor Tqvi? ho, ar
ari peizaJi.
_ daica, cotac wamoizrdebi da wagiyvan tretiakovSi.
ai, iq gamofenili peizaJebi, marTla peizaJebia. zogierTi
mxatvrebis, genialurebis, ra Tqma unda, Seqmnili, daxat-

33
uli peizaJebi bunebas xSirad jabnis xolme, akeTilSobi-
lebs naturas Tavisi feradovani idumalebiT, vidre si-
namdvileSia! magram amas jer Sen ver gaigeb.
_ de, gaisad CamovalT aq?
_ es ra sisuleles ar gaifiqreben zogjer bavSvebi! Svilo,
axla mTavaria moskovSi droulad dabruneba, rom Sen pirvel
seqtembers yvavilebiT da didi, wiTeli bantebiT, skolaSi
saxegabadruli waxvide. oh, Tu mamaSenma bileTebi iSovna,
sazrunavi aRar gveqneba, xuTi dRe aq, am nomerSi udardelad
vicxovrebT, Cvens gemoze siamovnebiT davisvenebT.
isini TavianT nomerSi, mesame sarTulis aivanze idgnen.
plaJs gascqerodnen da saubrobdnen. orasiode metris iqiT,
Savi zRva drogamoSvebiT rom amoaCenda Tavis silurjes,
xarks uxdida ulmobeli mzis brwyinvalebas.
oteli, imis win noxiviT gadaSlili parki da mzisferi
plaJi raRac mTliansa hgavda, ganuyofels da ganumeoreb-
els. salocaviviT iyo ganaTebuli es adgili Senobis win.
sastumroSi isini oroTaxian keTilmowyobil nomerSi
cxovrobdnen. RmerTo, ra bednierebaa icnobde iseT bobo-
las, rogoric akademikosi aleqsevia! _ fiqrobda xandaxan
kristini. _ misi patara sarekomendacio baraTis gareSe
araviTari es silamaze ar iqneboda, mTeli ojaxi erT patara
oTaxSi SeiWuWkeboda da, SesaZlebelia, es ufro Zviri damj-
dariyo, vidre es didebuli apartamenti.
yvelaferi iyo nomerSi _ SesaniSnavi saloni, arcTu uri-
god gawyobili avejiT: karadebiT, savarZlebiT, magidiT da
skamebiT, sawolebze gaqaTqaTebuli TeTreuli efina, ke-
delze cnobili mxatvris reproduqciebi. axla tualeti!..
abazana!.. patara samzareulo!.. irgvliv wesrigi da sisuf-
Tave sufevda.
ucbad kristinim saaTs daxeda...
_ RmerTo, ukve aTia. dRes namdvilad vagvianebT plaJze

34
gasvlas. aba, Cqara, movemzadoT, Cemo gogona... Sen zonti da sa-
curao kamera mogaqvs, me _ sxva danarCeni.
sabanao kostiumi rom gadaicva, kristini erTxans sarke-
sTan Sedga, Tavisi garegnoba kritikuli TvaliT Seafasa.
gaTxovebis dRidan igi TiTqmis yoveldRiurad akvirdebo-
da, akontrolebda sakuTar Tavs, eSinoda, qaliSvilobis-
droindel silamazeSi Wknoba xom ar Semparviao. sixarulis-
agan jansaRi siwiTliT wamoenTeboda xolme loyebi, roca
darwmundeboda, rom misi SiSi amao da usafuZvlo iyo, rom
Zveleburi Sno da lazaTi ar dakargvoda, rom TaviT fexamde
SesaniSnavad gamoiyureboda da mSvenierebis gansaxiereba
iyo, rom misi momxibvleli mkerdis qveS isev cemda qaliS-
vilis Zlieri guli. TiTqmis ocdaaTi wlis iqneboda ukve,
magram jer mainc SerCenoda cvar-nami qalwulobisa, six-
aruliT ubrwyinavda Tvalebi, roca mTeli sxeulis momxi-
bvlel, momajadoebel Zalas SeigrZnobda da eCveneboda,
rom miuxedavad xangrZlivi colqmrobisa, ymawvilqalobis-
droindeli keTilsurneleba arsad gamqraliyo da ukvirda,
ratom ver isrutavda viqtoris aTleturi sxeuli mTlianad
am srulyofil RvTiur qmnilebas.
sarkes rom moSorda, kristinim tanze Cinuri xalaTi wam-
oisxa da male isini koridorSi gamovidnen, kibeebze daeSvnen
da morige administrators gasaRebi Caabares. CanTa, kris-
tins rom mihqonda, sadac mas sabanao aRWurviloba da xili
moeTavsebina, ar iyo mZime; balerinasaviT msubuqad mid-
ioda, tansaro, zeaweuli, gamarTuli; siarulisas, TiTqos,
kidevac maRldeboda, zeviT da zeviT iweoda. administra-
toris Ria fanjarasTan ramdenime mamakaci idga da kristin-
ma maTi Semfasebluri mzera igrZno. qali maT ar icnobda
da amitom arc misalmebia. sastumrodan qvis balkonze rom
gavidnen, mcxunvareba moawvaT TvalebSi da Zalauneburad
orivem ukan daixia. mzis sxivebi damabrmaveblad kaSkaSebda

35
da danaxva Wirda. kristinma CanTaSi mzis saTvaleebi moiZia,
bavSvsac gaukeTa da TviTonac moirgo, ramdenime safexu-
riani qvis kibe Caiares da moasfaltebul ezoSi nela ga-
iares, `gagrifSis~ kibeebisaken midiodnen. xelmarjvniv,
ezos siRrmeSi, qvis magidas, otelis biWebi Semosxdomod-
nen, jokers TamaSobdnen. restornis SesasvlelTan, TaRis
qveS rom aRmoCndnen, zemoT, uecrad, gaiRo restornis
saxelganTqmuli saaTi. bude, saidanac guguli gamoxta da
vidre deda-Svili `gagrifSis~ istoriul, dausruleblad
grZel kibeebs Caivlida, Citma aTjer daigugula. rusTave-
lis prospeqtze, trotuarze mcire xniT Seyovndnen, radgan
ramdenime msubuqma avtomanqanam Caiqrola. bolos pros-
peqti gadaWres da parkSi Sevidnen. mzis mcxunvareba da
damabrmavebeli sikaSkaSe fiWvebisa da evkaliptebis varjma
dafara, saamo Crdili Camowva da kristinma qaluri cnobis-
moyvareobiT SeaTvaliera iqauroba. irgvliv sisufTave
sufevda, xeivnebs da yvavilnarebs kargi momvlelis xeli
etyoboda, CogburTisa da bandbintonis kortebidan moT-
amaSeTa xmamaRali SeZaxilebi ismoda, lamazad SekreWili
gazonebisa da buCqebis gaswvriv alag-alag dasasvenebeli
skamebi elaga. erT-erT skamze kristinma nacnob saxeebs
mohkra Tvali _ daviT gamrekeli da baTu kraveiSvili1
Wadraks TamaSobdnen. gamrekeli veeba (uzarmazari) meloti
kaci iyo. misi uSvelebeli muceli mTasaviT Camowoloda
Wadrakis dafas. mamakacebma icnes TavianTi mezoblebi da
keTilSobiluri JestiT moesalmnen. dedam da qaliSvilma
mxiaruli RimiliT upasuxes maT, col-qmars plaJze Ta-
vianTi adgili hqondaT amoCemebuli da kristinic iqiTken

1. cnobili qarTveli operis momRerali, tenori (1950-1970).


avtors wilad xvda bedniereba, rom masTan ramdenjerme eTamaSa
Wadraki.

36
gaemarTa, Zlivs miikvlevdnen gzas mzemokidebul SiSvel
zurgebsa da qolgebs Soris. plaJis raRac monakveTi im Tav-
ianTi qolgis axlos, etyoboda, yvela ojaxs sakuTrebad mi-
aCnda, oRond, mimodiodnen, erTmaneTs raRacas gasZaxebd-
nen, erTi sityviT, TavianTi wre hqondaT da cota uxerxuli
iqneboda da miZalebac ki gamovidoda am wreSi SeWra. male
kristinim kenWebiTa da niJarebiT mofenil napirze nacnobi
adgili SeniSna, iqidanac SeniSnes, maTken iyurebodnen da
RimiliT xels uqnevdnen, modiTo da roca miuaxlovdnen
facifuciT miiw-moiwies, rom deda-SvilisaTvis adgili
gamoenaxaT. mosvlisTanave, vidre kristini CanTas gaxsni-
da, mas gamoelaparaka qarTveli qali, romelsac kristini
sastumroSi mowyobis dRidan icnobda. igi ojaxTan erTad
meore sarTulze cxovrobda.
_ o, Zvirfaso, ra kargia, rom daigvianeT, _ wamoisrola
man misalmebis mere, _ aq iseTi ambavi datrialda, iseTi...
_ WeSmaritad. sacodavi.
_ rogor, ukve iciT? vin giTxraT?
_ qalbatonma macacom. am ubedurebiT Zalian Sewuxebu-
li iyo, Tavi tkioda.
cxeli, axali ambis aseTma swrafma gavrcelebam, mas win
rom gauswro, qali gaanawyena.
_ macacos Tavis tkivilis mizezi Cven yvelam kargad
viciT, _ gajavrebiT Tqva man da qmrisken gadaixara, yurSi
qarTulad wasCurCula:
_ kote, amdilandeli tragediisagan, gamrekelis qalba-
tons Tavi atkivebia, gjera es Sen?
_ RvTis gulisaTvis, qeTevan, kmara amaze! _ Seexvewa
cols qmari, wiTuri, Worfliani mamakaci da sakuTar yelSi
meore boTli limonaTi gadaamxo, imiT ganawyenebulma, rom
gaawyvetines laparaki fexburTze mezobelTan. iqve, qviSaze
kotes ori biWi miwoliliyo da idayvze dayrdnobilebi,
pirdafCenilebi usmendnen mamas. _ damaca, RvTis gulisaT-

37
vis! _ Tqva, suli rom moiTqva da kvlav Tavis msmenelebi-
saken Sebrunda _ ras vambobdi? ho..., ormocdaToTxmeti we-
lia, maSin quTaisSi vcxovrobdiT. TamaSi dinamos stadionze
gaimarTa, amxanaguri Sexvedra iyo, ori `dinamo~ xvdeboda
erTmaneTs, oRond Tbiliselebma saTadarigo Semadgenloba
gamoiyvanes. swored im dRes pirvelad davinaxe mesxi, maSin
moferebiT miSkas eZaxdnen. is Teqvsmeti wlis iyo. fexbur-
Tels, mesxs rom akavebda, Searqves `kriJevski~, xumrobiT
moskovis `torpedos~ damcvels miamsgavses. ai, ra moxda:
moednis centrSi, marcxena flangze, zed gverdiT xazTan,
burTi miiRo miSam da mis win `kriJevski~ aRimarTa. am epi-
zodSi mesxs `finti~ ar uxmaria, gverdiT xazTanve Sedga da
burTs marcxena fexi zemodan daaWira,1 Tan doinji Semoi-
yara, TiTqos ubiZga mowinaaRmdeges, ha, Tu biWi xar, modi,
burTi wamarTvio... raRa bevri gavagrZelo, `kriJevskim~,
gamorbeniT, samjer mTeli ZaliT daartya burTs da Zvrac
ver uyo, TiTqos gaqvada mesxi burTTan erTad... mere miSam,
samarisebur siCumeSi, megobrulad gauRima darcxvenil mow-
inaaRmdeges da burTi win gaigdo. fexze adga stadioni:
_ miSka!.. miSka!.. mesxi!.. mesxi!..
_ kidev erT epizods gavixseneb, _ eSxSi Sevida kote, _
male sacxovreblad TbilisSi gadavediT. 1961-66 w.w. mesxis
ileTiT da metrevelis `driblingiT~ mojadoebuli viyavi,
am periodSi TamaSi TiTqmis ar gamicdenia. ai ra unda giambo:
Tbilisis `dinamo~ moskovis erT-erT gunds xvdeboda. mex-
siereba Tu ar mRalatobs an `spartaks~, an `lokomotivs~,
SesaZlebelia, `dinamos~... moedans xelisguliviT vxedavdi:
mowinaaRmdegis karis siaxloves, marcxena flangze burTi

1. 1954 wels avtori 12 wlis iyo. gakveTilebis mere stadionze


wavida da TamaSs daeswro. mesxi da `kriJevski~ mis Tvalwin samiod
metrSi idgnen. `dinamos~ stadions maSin liTonis gisosebi hqonda
Semortymuli garSemo da igi iqve iyo Cacucquli.

38
hqonda mesxs. mis win, xuTiode metrSi, damcveli idga. miSam
burTi mas miawoda... stadionma amoigmina, yvelas Secdoma
gvegona, am dros ki mesxi uburTod karisken gaiWra... sao-
cari ram moxda, dRemde yvelasaTvis gaugebari. roca burTi
mcvels miuaxlovda, uecrad traeqtoria Seicvala da miSas
miugorda... zustad ar maxsovs is burTi mesxma gaitana Tu
ara, magram 21 gaognebuli fexburTeli, sami msaji da fexze
amdgari stadioni, bRaviliT: `mesxi!~ taSs ukravda ganumeo-
rebel qarTvel forvards. am ileTs `xmeli foToli~1 hqvia.
_ kacebi, roca fexburTze laparakoben, sakuTar Tav-
sac ki iviwyeben. _ es sityvebi kristinis gasagonad Tqva
qeTevanma, romelsac ukve CanTa gamoecarielebina da zR-
vaSi Sesvlis Tadarigs Sedgomoda. _ kristina! sxvaTa So-
ris, diliT momxdari tragedia, mTlianad devis da misi
amfsonebis sindiszea, Sexede, ras Cadian, rogor oinba-
zoben... adamiani mokles da icinian, viTom araferi momx-
darao! RmerTmani, samarTalSi arian misacemi!
da marTlac, odnav moSorebiT, ramdenime warmosadegi
mamakaci gacxovelebiT raRacaze kamaTobdnen da Tan, dro-
dadro, mxiarulad icinodnen, rogorc quCis biWebi. erTi im-
aTgani, mzisgan zangiviT rom gaSavebuliyo, maT Soris aqti-
urobiT gamoirCeoda, raRacaze laparakobda, albaT, Zalian

1. 1961-1966 w.w. avtori TbilisSi swavlobda, politeqnikur in-


stitutSi da `dinamos~ gulSematkivari iyo. mesxis ileTi `xmeli
foToli~ piradad aqvs nanaxi. m. mesxs kargad icnobda, igi, aseve
cnobili fexburTelis j. zeinkliSvilis binaSi, waRverSi, gaicno.
mogvianebiT avtorma Seqmna qarTuli fexburTis himni: `xmeli fo-
Toli~ (ix. SeniSvnebi).
aqve aRvniSnavT, rom avtori TviTon iyo sportsmeni, `politeqni-
kis~ gundSi TamaSobda. misi Tanagundelebi iyvnen: irakli kiziria,
sergo keSelava, Tamaz SerazadaSvili. quTaisSi roca dabrunda,
Camoayaliba da Seqmna ragbistTa gundi `mSenebeli~, romelic Sem-
deg ramdenjerme iyo sabWoTa kavSiris Cempioni.

39
sasacilos, Tumca iseTi saxe hqonda, farss maincdamainc ver
ifiqrebdi. zogjer zRvaSi kenWebs isroda, im dros msmenel-
ebs gadaxedavda da maTi mxiaruli saxeebi energias matebda,
bolos saqme iqamde mivida, oRond ki rame eTqva, da amfsonebi
homerosiseburi xarxariT CabJirdebodnen xolme.
axlo-axlo yvela yuradRebad qceuliyo, rogorc qeTe-
vani; undodaT mosmeniliT sakuTari leqsikoni gaemdi-
drebianT, rom mere sxvebi, roca Woris gudas Tavs moxs-
nidnen, maxvilgonierebiT moexiblaT da ganecvifrebinaT.
da mxolod kristini ar aqcevda yuradRebas yovelive amas,
radgan jer erTi, qarTuli ar icoda, xolo meore, _ mogvi-
anebiT qeTevani yvelafers Caukaklavda, rogorc sakuTar
`Semoqmedebas~.
CanTidan kristinma didi, plaJisTvis gankuTvnili pir-
saxoci amoiRo, undoda gaeSala, magram adgili ar yofnida.
qeTevanma qmars ubiZga, cota SeviwrovdiTo. mamakacebi mix-
vdnen da cotac kidev Seviwrovdnen. kristinma kmayofili
saxiT pirsaxoci gaSala da qeTevanis gverdiT Cajda, mux-
lisTavebze xelebmoWdobili. qeTevanis da kotes biWebi
karinasTan erTobodnen, zRvis qviSaSi afaTurebdnen xe-
lebs, zogjer wyalmcenareebs amoisrodnen, zogjer talRa
meduzas gamoriyavda, romelic cxel qvebze nela dneboda
da bolos kvdeboda.
_ bileTebis ra qeniT? _ hkiTxa qeTevanma kristinis.
_ Svidi seqtembris viSoveT, magram Cven es ar gvawyobs.
viqtori gavuSvi dazvervaze sanatorium `JookvarSi~ da
`TbilisSi~, vnaxoT, SeiZleba bedma gagviRimos. Tqven rodis
miemgzavrebiT?
_ oi, Cven mTeli seqtemberi aq viqnebiT. marTalia, kote
ori dRis mere bavSvebs TbilisSi waiyvans, maT iq ori bebia
mzrunvelobs, xolo Cemi qmari samsaxuris saqmeebs moawes-
rigebs da isev dabrundeba. Cven ubralod Seyvarebuli varT
weliwadis am droze, _ mzis papanaqeba klebulobs, sigrilea,

40
zRva ki Tbili, wynari da kriala, namdvili xaverdis sezoni
dgeba, am dros `gagrifSi~ ufro darbaisel da kulturul
xalxs maspinZlobs. ase ggonia, samoTxeSi xaro, ar iqneboda
cudi Tqvenc rom darCeniliyaviT. miveCvieT erTmaneTs!
_ amaze ukeTesi ra iqneboda; magram erTi survili
mklavs, rom karinas mTeli sicocxle daamaxsovrdes skolis
pirveli zari.
_ ki, ra Tqma unda!
qeTevani mixvda, rom saubarma sxva kalapotSi gadainacv-
la da iq msxdomT gadaxeda, iqneb amaT Tqvan raime sazrianio,
rom sasikeTo, sasargeblo saubari gagrZelebuliyo.
_ wuxel Cvens sastumros konstantine gamsaxurdia1 ewvia,
meuRle miranda da qaliSvili Tamari Tan axlavs, _ TiTqos
SemTxveviT warmoTqva kotem, Tumca meuRlis Semoxedvam
kargad agrZnobina Tu rogor unda moqceuliyo. _ vestibi-
ulSi rom Semovida, davinaxe, maSinve mivedi, mivesalme da mo-
vikiTxe; rogorc Cans, zviadic male SeuerTdeba ojaxs.
_ sxvaTa Soris, amboben, rom da-Zmas Soris Savma katam
gairbinao! _ daurTo qeTevanma.
_ SesaZlebelia marTalia. zviads unda mamis erTaderTi
memkvidre iyos, magram konstantine ar aris Tanaxma, qaliS-
vili mas aranakleb uyvars, vidre vaJi. gagraSic misTvis Cam-
ovida. amboben _ avad hyavs Tamario.
_ mikvirs `gagrifSSi~ rom movidnen. maT xom agaraki aqvT
liZavaSi, zustad `kolxuri koSkis~2 msgavsi Senoba aages,
medea jafariZis3 agarakis gverdiT.

1. cnobili qarTveli mwerali.


2. TbilisSi, k. gamsaxurdias saxli, cnobili `kolxuri koSkis~
saxelwodebiT. im wels, roca batoni konstantine `gagrifSs~ ewvia,
avtors SesaZlebloba mieca gasaubreboda mas.
3. Teatrisa da kinos cnobili qarTveli msaxiobi.

41
_ jer ar aris dasrulebuli, remontdeba, kapitalurad
akeTeben. _ miugo cols kotem.
_ kargi mweralia, _ Tqva kristinim, _ me wavikiTxe misi
`didostatis marjvena~, Zalian momewona.
_ rusul TargmanSi stili ar aris daculi, _ CaerTo
saubarSi kotes gverdiT mjdomi mamakaci da limonaTis
boTli brtyel qvaze dado, qolgis Crdilis qveS. _ gamsax-
urdias stilis SenarCuneba, SeuZlebelia, misi sxva enebze
Targmnis dros, saerTod.
_ arCil, kritikosebs Tu davujerebT, zmnis bolos xmo-
vani `o~-s damateba qarTuli enis damaxinjebaa, da ara stili.
_ gamsaxurdia bevrs ar uyvars, gansakuTrebiT gamoCe-
nil mwerlebs. Zveli senia eg. _ ar daeTanxma mas arCili. _
batonma konstantinem didi dro dauTmo Targmans, gansa-
kuTrebiT _ `RvTaebriv komedias~, `axalgazrda verteris
vnebas~... da amiT bevri ram waarTva sakuTar Semoqmedebas.
_ `goeTes cxovrebis romanze~ arafers vityvi, germanuli
ena brwyinvaled icis, laifcigis, miunxenis, berlinis uni-
versitetebSi swavlobda... italiuri ena ki kargad ar icis.
`RvTaebriv komedias~ igi, ZiriTadad, germanuli da rusuli
teqstebiT Targmnida, amitom leqsi TeTri gamouvida.
_ samagierod, alegieris poezias aziara qarTveli
mkiTxveli. dante da rusTaveli miuwvdomel mwvervalze
daamkvidra. warmoudgeneli, CvenTvis ucnobi, srulyofili
paralelebiT daakavSira erTmaneTs msoflios es ori, ganu-
meorebeli, poeziis korife.
_ morCi ra, arCil! hemingues gautola Tavi. amerikeli
mwerali saqarTveloSi rom imyofeboda, erTad inadires,
suraTic gadaiRo masTan, konstantine lorTqifaniZes1 ki
`komunistSi~ werili gamoacxobina, gamsaxurdia ufro didi
mwerali da marjve monadirea, vidre hemingueio. amaze ras

1. cnobili qarTveli mwerali.

42
ityvi?! kaci afrikis junglebSi, mTaSi Tu barSi vefxvebze
da lomebze nadirobda, or msoflio omSi miiRo monawileo-
ba... es ki aq kurdRels, xoxobs, kakabs da gnols esvris da
`ufro marjvea~, ara?
_ kargia sigareti mqondes, _ mSvidad Tqva arCilma, _
mowevas araferi mirCevnia axla. _ mere megobars Sexeda da
cnobili fraza warmoTqva: `Tqven dakarguli Taoba xarT~1,
vin Tqva es? ise, kote, Cven Soris darCes da nadiroba mwer-
lobis etaloni ar aris, rusTaveli Tavgamodebuli monadire
rom yofiliyo, nadirobas ise kargad ver daxatavda, ziCis
suraTSi rom vixileT Semdgom. mjobnis mjobni ar dailevao,
magram rusTavelis mjobni me arsad meguleba... sxvaTa Soris,
hemingueim inglisuri enis gramatika kargad ar icoda, yve-
lafers redaqtorebi usworebdnen gulisyuriT. rac Seex-
eba gamsaxurdias, rogorc heminguei, modernistuli skolis
warmomadgenelia eqspresionistuli ideebis gamoxatvisaT-
vis, Tavis dros, didi xrki gaiRo.2 da mainc, Cemi azriT, mwer-
lis mTavari Rirseba misi weris maneraa, gonebis mxatvruli
horizontia, iseTi, ai, am cisa da am zRvis zedapirs rom gaar-
Rvevs da ise agaRelvebs, rom kacs Tavs dagaxrCobinebs. _
uceb wamodga da wyalSi behemotiviT Setopa, jer xelebi mar-
jved mousva. mxaruliT micuravda, magram male haeri aRar
eyo, ukan gamocura da napirs rom miuaxlovda, fexze dadga,
mimoixeda, wyali welamde swvdeboda, Tvalebidan mariliani
wyali Camoiwminda da kotes gasZaxa:
_ SemTxveviT irakli abaSiZis3 poema `palestina, pales-
tina~ xom ar wagikiTxavs?

1. fraza ekuTvnis XX s. modernistuli skolis warmomadgenels


gertruda stains. igi mfarvelobda hemingueis.
2. igulisxmeba: `dionises Rimili~, `porcelani~, `lil~, `qalis
rZe~ _ avt.
3. cnobili qarTveli poeti.

43
_ wavikiTxe. magari ramea.
_ gansakuTrebiT `xma katamonTan~.
_ rusTavelis premias Sewvda.
_ Zmobas gaficeb, miTxari, kidev didxans vikamaTebT
rusul enaze?
_ Tu qalbaton kristins esiamovneba, ratomac ara?
qeTevani da kristini yuradRebiT usmendnen mokama-
Teebs da roca yvelaferi mSvidobianad dasrulda, orivem
SvebiT amoisunTqa da wrfeli guliT gadaikiskises _ ar-
Cilisa da kotes bolo frazebis gagonebisTanave.
kote megobarTan SekamaTebam cota ki gaanawyena, magram
cxare saubris keTilad dasrulebam siame mohgvara da uceb
SewiTlebul fexebs daxeda.
_ didxans mzeze wola ar ari sasargeblo, _ uTxra
cols, _ unda davisveloT tani. _ igi wyalSi Sevida, raTa
gaoflianebuli sxeuli gaebana.
qeTevanma qmars ar upasuxa, isev mzes mieficxa. kris-
tinim SemTxveviT isargebla da adga, rezinis rgoli gabera
da qaliSvils gasZaxa, aniSna, rom masTan misuliyo. karinam
biWebTan TamaSs Tavi mianeba, dedasTan miirbina, romelmac
mas rezinis rgoli Tavze gadaacva _ gogonam jerkidev ar
icoda curva da amitom deda SiSobda, rom bavSvs uneblieT
zRvis wyali ar Caeylapa.

44
lirikuli wiaRsvla
xati salocavi
TeTri leqsi
eZRvneba dedas

xati salocavi!
qali _ deda, zRaparSi amosuli mzeTunaxavi. dausrule-
belia Zala misi dedobrivi siyvarulisa!
yvelas hgonia, rom es poeturi saxea mxolod, rom is didi
xania ukve gaqra, realurad aRar arsebobs da XX-XXI sauku-
neebSi legendad darCa, rogorc xelovnebis ganumeorebeli
forma, mxatvruli metyvelebis xatovanebis ukvdavi nimuSi.
magram isini cdebian. es xateba ar gamqrala da arc ara-
sodes gaqreba. igi aq aris, Cvens gverdiT dgas da muSaobs.
Tan cota rodi aqvs safiqrali da sazrunavi: sarecxi unda
garecxos, qmar-Svils gemrieli sadil-vaxSami gaumzados _
dReisaTvis, xvalisaTvis.
qali _ deda, zRapridan gadmosuli mzeTunaxavi, saxate
da salocavi!
xom ar aviwydebaT, rom is legenda ki ara cocxali arse-
baa da unda yuradReba da siyvaruli?!
ai, igi quCaSi midis, maRaziasTan Caiara da xedavs vitri-
naSi qalis fexsacmeli Zevs, lamazia da yoveldRiur sax-
maradac gamoadgeba. unda iyidos, radgan Zveli ukve gacvda
da `xuTi wuTiT~ Seirbens maRaziaSi, magram roca erTi saa-
Tis mere gamova, gaaxsendeba, rom raRac unda eyida TavisT-
vis... miuxedavad amisa, is mainc kmayofilia _ uyida qaliS-
vils kofTa da sazafxulo wiTeli maSiebi. gaixarebs bavSvi,
misi bednieri saxis danaxva erT qveyanad Rirs. fexsacmeli
moicdis, Zveli cotas kidev gaZlebs.
...dRe midis da dRe modis _ mzeTunaxavo! sakuTar Tav-
zec xom unda ifiqro. miixed-moixede, ragindara mamakaci

45
agedevneba kvaldakval. magram ara, mis TvalebSi martod-
marto erTi kiTxva Cans: rogor daexmaros qaliSvils?
...kotes biWebmac mianebes Tavi qviSaSi TamaSs, deda-Svils
gauswres da yiJiniT, TaviT gadaeSvnen zRvaSi. etyobodaT,
rom curva rionis CqerebSi hqondaT naswavli, radgan swrafi
mxaruli mousves _ mTis mdinareSi curvanaswavli ymawvileb-
isTvis damaxasiaTebeli.
_ uyureb, ra kargad curaven, _ uTxra kristinma qaliS-
vils, _ ara uSavs, Senc male iswavli, mTavaria yuradRebiT
momismino da yvela ileTi kargad daimaxsovro.
damsvenebelTa umravlesoba Zalian Sors gacurvas
erideboda, kidec rom moewadinebinaT versad gaiqceod-
nen, maSvelTa katerebi drogamoSvebiT dahqrodnen hori-
zontis paralelurad. amitom, zRvis sanapiro ise iyo gad-
aWedili, rogorc ityvian, nemss ver Caagdebdi. vin burTs
TamaSobda, vin wyalze zurgiT iwva, Tavi odnav zemoT aewia,
isvenebda da Tan mzis saTvaleebiT garemos akvirdeboda,
zogierTebi gamafrTxilebel tivtivasTan mosuliyvnen,
bevri zRvis velosipediT seirnobda.

afxazeTis Crdilo sazRvari kavkasionis mTavari wyalga-


myofi qedis Txems gasdevs, samxreTiT da samxreT-dasavle-
TiT Savi zRva akravs. Crdilo-dasavleTiT sazRvari mdinare
fsouze gadis. aqve Camoedineba sixarula, sofel leseliZ-
esTan. aRmosavleTiT svaneT-afxazeTis qedi da mdinare en-
guris qvemo dineba sazRvravs, CrdiloeTiT ki krasnodaris
mxare da yaraCai-CerqezeTis avtonomiuri olqi.
leseliZis sasazRvro zolidan gagramde 25 km-ia. mdina-
reebs _ fsousa da xaSufsas Soris vake-dablobia. sanapiro
zolSi SeWrilia gagris da biWvinTis ubeebi. plaJebi qviSi-
ania, gagrasTan _ viwro, leseliZesTan da biWvinTasTan _
ganieri.

46
afxazeTis es kurortebi: leseliZe, ganTiadi, gagra,
biWvinTa, liZava gagris qedis samxreT-dasavleT zonaSia
moqceuli da soxum-soWis sarkinigzo da saavtomobilo
gziT ukavSirdeba erTmaneTs da isini, arsebiTad, gansx-
vavdebian aWaris umSvenieresi kurortebisagan _ baTumis,
qobuleTis da urekisagan. saqarTvelos zRvispira zolis
es ori regioni, romelTa Soris manZils, il-14 tipis TviT-
mfrinavi saaTze nakleb droSi faravs, saocrad kontras-
tulia. qobuleTisa da urekis plaJi aTaswlovani xnisaa,
kolxeTis dablobis samxreT-dasavleT nawilSi mdebareobs
mdinareebis kintriSisa da natanebis qvemo dinebebs Soris
da Savi (muqi-nacrisferi) silisaganaa Seqmnili. im uamrav
samkurnalo TvisebaTa Soris, romelic am qviSas gaaCnia,
aris erT-erTi umniSvnelovanesi: sakurorto zonis Tbili
zamTari, cxeli zafxuli da cxeli sila, uSviloTaTvis
ganayofierebis uebari saSualebaa. aq zRvis fskeric sili-
ania. es imis gamo, rom aqedan sul axlos zRvaSi Caedineba
dasavleT saqarTvelos deda mdinare _ rioni. uberebeli
fasisi; zRvis siRrme wyalSi TandaTan matulobs, SesaZle-
belia, fskerze zogjer as metrze meti fexiT gaiaro da
wyali mxolod welamde mogwvdeba, rac xmelTaSua zRvis
cnobili kurortebisTvisaa damaxasiaTebeli. afxazeTis
SavizRvispireTSi ki, napiridan ukve sami metris iqiT, miwas
fexiT ver Seexebi, mere ufskrulia, amitom turistebisagan
xSirad gaigonebT aseT sityvebs:
`msoflioSi, TiTqmis, arc erTi qveyana ar gagaocebs kon-
trastebiT, rogorc saqarTvelo. zRvac da mTac gamoucnobia~.
kristini qaliSvils curvis wesebs aswavlida, dabejiTe-
biT uxsnida Tu rogor unda emoqmeda wyalSi xelebiT da
fexebiT; rogor unda CaesunTqa da amoesunTqa haeri.
qeTevansac mobezrda mzis mcxunvareba da isic wyalSi
Sevida. curva ar icoda da napirTan axlos wyalSi ise CaeSva,
rom mxolod Tavi uCanda.

47
_ kristinoCka, genacvale, _ uTxra man mezobels _ mo-
maval welsac gvestumre gagraSi. Cven aq dagxvdebiT sas-
tumroSi da mec maswavle curva.
_ pirvel gakveTils axlave CagitarebT: wyalSi yofnisas
amoisunTqeT, _ auxsna kristinma, _ da mere yovel mesame an
meore mosmaze Tavs amoyofT da isev CaisunTqavT haers.
_ vinc curva icis misTvis advilia, me ki, vatyob, gvari-
ani varjiSi damWirdeba.
qeTevanis biWebma, iqve rom idgnen da xumrobiT erTma-
neTs wyals asxurebdnen, dedas gasZaxes: `xelebi ase mous-
vio~ da wyalSi gadacvivdnen.
kotem curvis Jini moikla, ukan napirTan gamocura da
fexze rom dadga, arCilma im mizniT, rom kristins gaegona,
masTan saubari isev rusul enaze gaaba.
_ ierusalimis jvris monasteri Sua saukunis qarTuli
religiuri da kulturul-saganmanaTleblo centria. igi,
bagrat IV-is samefo karis mxardaWeriT da daxmarebiT aaSe-
na qarTvelma moRvawem giorgi SavSelma. 1071 w. ierusalimis
aRebisas, Turq-selCukebma monasteri daarbies da nawilo-
briv daangries. daviT IV aRmaSeneblis didi ZalisxmeviT da
fuladi daxmarebiT monasteri aRadgines, ganaaxles, mox-
ates da isev qarTuli marTlmadidebluri suli STaberes,
romelic Semdeg Tamar mefem araerTxel ganamtkica mate-
rialuri daxmarebiT _ qarTuli uflebrivi mdgomareobis
gaumjobesebis TvalsazrisiT. XVII saukunis dasasrulamde
qarTvelma mefeebma da sazogado moRvaweebma SeZles misi
SenarCuneba, mere ki monasteri sinas mTis sxva qarTul sa-
vaneebTan erTad, ierusalimis sapatriarqos daeqvemdebara,
ager ukve 200 welze metia da mgoni, igi yvelas daaviwyda.
axlaxan israelSi gagzavnilma samecniero-eTnografiulma
eqspediciam, romlis SemadgenlobaSi iyvnen: irakli abaSiZe,

48
giorgi wereTeli da akaki SaniZe,1 romlebmac daadastures
es sayovelTaod cnobili faqti da swored jvris monaster-
Si aRmoaCines SoTa rusTavelis portreti. albaT, Tqven,
yvelani gaigonebdiT amis Sesaxeb.
maSin, qveyanaSi gamomavali yvela gazeTi, radio da tele-
vizia am saocar aRmoCenaze werda da msjelobda, ra Tqma
unda, kristinma es ambavi zedmiwevniT srulad icoda, magram
qalma igrZno, arCilis es istoriuli eqskursi mis gasago-
nad rom iyo warmoTqmuli da amitom gamoexmaura.
_ es ambavi xom sakavSiro masStabiT aris cnobili, dRes
yvela amaze laparakobs da ara marto kavSiri... am ambavma
msoflio sazogadoeba ganacvifra.
_ iciT ki, rogor, ra xerxiT SeZlo irakli abaSiZem mi-
eRo israelSi, kerZod, ierusalimSi gamgzavrebis viza?
kristinis gaeRima. arCilis kiTxva politikur aspeqts
moicavda, romelSic qali kargad ar iyo gaTviTcnobiere-
buli da uaris niSnad Tavi gaaqnia, `ara, ar vicio~.
arCils ki saTqmeli ukve enis wverze ekida da erTi suli
hqonda gadmoemRerebina is rTuli peripetiebi am saqmis ir-
gvliv, romelic sxvisgan gaegona.
es iyo periodi, roca sabWoTa kavSirsa da israels Soris
diplomatiuri urTierToba TiTqmis ar funqcionirebda.
kavSirSi isev mimdinareobda partiuli wmenda, yvela Tavis
tyavs da Tavis skams ufrTxildeboda da ra dasamalia, israe-
lis xsenebas gaurbodnen, ara marto saxelmwifoebriv struq-
turebSi, aramed sazogadoebrivi TavSeyris adgilebSic.
saubarSi kote Caeria.
_ es saqme vasili pavloviCma2 gaCarxa, roca xruSCovi
TbilisSi Camofrinda.

1. cnobili qarTveli mecnierebi.


2. v.p.mJavanaZe, saq.ck kompartiis pirveli mdivani (1957-72).

49
_ e, Zmobilo, saiT gafrinda Wiamaia? axlos ki moartyi,
magram mTlad marTali ar aris. vasili pavloviCma, sxvaTa
Soris, ubrZana kidec irakli abaSiZes, nikitasTan israeli
ar axsenoo.
_ sainteresoa, mJavanaZis garda aseT rTul operacias ma-
Sin vin dakvanwavda? iqneb, es Seni damsaxurebaa, Cemo arCil?!
_ gamomwvevad hkiTxa mas kotem. arCilic amas ucdida.
_ rasac axla giambobT, saidumlod gamando mweralma
otia ioselianma.1 Tumca, iseTi arc araferia, gamxela rom
ar SeiZlebodes. igi, rogorc es TviTon Tqva, moxvda mwer-
alTa im siaSi, romlebic dapatiJes im wveulebaze, mJavanaZem
xruSCovs rom gaumarTa wyneTis agarakze. maSin qarTvel
mwerlebs irakli Tavkacobda, rogorc maTi kavSiris Tav-
mjdomare. magida orasi personisTvis iyo gaSlili. nikita
sergeeviCi da vasili pavloviCi meuRleebiT magidis TavSi
isxdnen. Semdeg ki, magidis orive mxare ekavaT bobola Ci-
novnikebs centraluri komitetidan, umaRlesi sabWodan,
ministrTa sabWodan, uSiSroebidan da profkavSirebidan,
xolo maT Soris SenacvlebiT mwerlebi, msaxiobebi, musiko-
sebi da msxvili warmoeba-dawesebulebebis xelmZRvanelebi
isxdnen. da ai, roca Tamadam skkp ck generaluri mdivnis,
pativsacemi stumris nikita sergeeviCis sadRegrZelo war-
moTqva, mTasaviT wamoimarTa, Turme, irakli, axovani, maRa-
li, warmosadegi qarTveli, aiRo magididan sxvadsxva xiliT
savse brolis vaza, iqve daapirqvava, _ WurWeli xilisagan
dacala, Tan Sampanurs daswvda, moxdenilad moaZro sacobi
da dinjad gaemarTa xruSCovisaken. Tan gzadagza Rvinos
vazaSi asxamda. roca boTli daicala, dadga magidaze, aiRo

1. otia ioseliani 80-ian wlebSi iyo quTaisis mesxiSvilis sax. Te-


atris samxatvro xelmZRvaneli. avtors hqonda masTan urTierToba
da erTxel, yvelas TandaswrebiT mohyva zemoaRniSnuli ambavi.

50
meore _ savse, isic vazaSi gadaapirqvava da misTvis damaxa-
siaTebeli darbaislobiT ganagrZo gza parketis iatakze
dafenil Zvirfas xaliCaze. generaluri mdivnidan ramden-
ime nabijis moSorebiT Sedga, vaza marjvena xeliT SemarTa
da xmamaRla, gamarTuli rusuliT, warmoTqva:
_ Zvirfaso nikita sergeeviC, me vsvam Tqvens sadRegr-
Zelos! _ am sityvebiT sasmisi tuCebTan miitana, sul-
mouTqmelad gamoscala, carieli WurWeli magidaze dado
da darbazidan gavida.
xruSCovma gakvirvebiT Sexeda, Turme, mJavanaZes da Seek-
iTxa `vin aris, es goliaTi?~ mJavanaZem upasuxa, rom es `irak-
li abaSiZea, poeti-akademikosi, saqarTvelos mweralTa kav-
Siris Tavmjdomare~. `mere ra unda?~ `israelSi gamgzavreba
surs. iq ierusalimis jvris monasterSi, rogorc varaudo-
ben, SoTa rusTavelis saflavi unda iyos; hoda, survili
aqvs, rom moikvlios da naxos~.
`gensekma~ uecrad magidas daartya xeli da CaibuzRuna:
`mere ra, wavides, Tu unda~. es fraza arCilma Rvinonasvami
kacis kiloTi warmoTqva.
_ raRac daujerebel istorias ki miagavs. _ Tqva daeWve-
bulma kotem.
_ me gadmogeciT cnobili mwerlis otia ioselianis naam-
bobi, Sen ki, gind daijere, gind _ ara.
_ Cveni winaprebi or boTl Rvinos yuris ZirSi isxamdnen.
sruliad dasaSvebad mimaCnia, rom iraklim, im momentSi, ide-
is ganxorcielebis mizniT, rogorc am SemTxvevaSi ityvian
_ samSoblosaTvis, Tavi gaswira da is vaza, bolomde gamo-
cala. advili dasajerebelia, rom swored amis gamo CaexliCa
xma. _ Tqva qeTevanma da zRvidan gamovida.
kristini Seecada sakuTri STabeWdileba gamoeTqva.
_ es istoria dasamaxsovrebelia. pativcemulo arCil,
amboben, rom Tqveni didi poeti galaktion tabiZe, Tu es si-
marTlea, leqss ver werda, Tu mTvrali ar iyo. sxvaTa Soris,

51
amas eseninzec ambobdnen, rasac sxvadasxva mizezebiT xs-
nian, magram irakli abaSiZeze, mapatieT, amis msgavsi araferi
gamigia. is rom, SesaZlebelia ori boTli Rvino erTbaSad
dalios kacma, me warmodgenac ar SemiZlia. erTi ki zustad
vici, batoni irakli socialisturi Sromis gmiria; wakiTxu-
li maqvs misi leqsebi Targmnili meJirovis1 mier da mjera,
rom is kargi poetia.
_ kristinoCka, Zvirfaso, rac Tqven axla galaktionze
TqviT, mtknari wyalia anu sicrue. Cvens gamomcemlobaSi
galaktionis xuTtomeuli gamodis, pirveli ori tomi ukve
ikinZeba da male ixilavs mkiTxveli. hoda, ai ra, Cemo kargo,
yovel toms axlavs ori ganyofileba: SeniSvnebi da komen-
tarebi, sadac garkveviT, SaviT TeTrze weria, Tu rogori
amagi miuZRvis mas aramarto qarTuli, aramed saerTod, po-
etikis ganviTarebaSi, rac dakavSirebulia msoflio lit-
eraturaSi poeturi normebis klasifikaciasTan. galaktoni
qarTuli poetikis novatoria. advili ar iyo misTvis akakis2
avtoritetuli epigonis, misi poeturi virtuozobis daZl-
eva. uxvad momadlebuli niWis wyalobiT, galaktionma Seu-
Zlebeli SeZlo, qarTuli poetika franguli da, saerTod,
evropul-amerikuli poetikis donemde aiyvana. ra Tqma unda,
hqonda gavlena, vTqvaT baraTaSvilis romantizmisa, misi
suliT oblobis, tanjvis motivebisa, ucxoeli romantiko-
sebis, maT Soris frangi da rusi simbolistebisa! bedniereba
galaktionisaTvis leqsis novatoruli formis Zieba, axali
JReradobis miniWeba iyo. amitomaa, rom zogierT mis leqss
eqvsi-Svidi varianti aqvs da mainc, xSirad, daukmayofile-

1. cnobili rusi poeti, erovnebiT ebraeli. amJamad cxovrobs


amerikaSi.
2. cnobili qarTveli saxalxo poeti, axali qarTuli literatur-
isa da saliteraturo enis reformatori i.WavWavaZesTan erTad.

52
blobis grZnoba wvavda, tanjavda. Tqven ki gaiZaxiT `Rvino~,
`Rvino~... rac Seexeba iraklis, qeTevanis Tqmisa ar iyos, im
dRes, samTavrobo banketze rac moimoqmeda, Tavganwirvis
marTla didebuli magaliTia da rac mTvaria, im dRis, im saa-
Tis, im wuTis qarTuli sisxlis yivils tyuilubralod ar
Cauvlia, saSviliSvilo saqme gakeTda. qarTvel kacs Rvino
rom ar uyvardes, warmoudgenelia, magram iraklis piradad
vicnob da vici, rogori dinji da darbaiselia igi qarTul
sufrasTan roca zis.1
Жизнь с ураганом должна быть схожа,
С ударом молнии – схожа смерть...
Должен быть друг, и недруг быть должен,
Но чтоб ни пред кем никогда не краснеть...1
_ brwyinvale Sefasebaa! _ wamoiZaxa gaocebulma kris-
tinim _ ar vici ra vTqva. azradac ar momsvlia, Tu aq, zRvaze
qarTuli literaturaTmcodneobis gakveTils movismendi.
albaT, Tqven literaturuli kritikosi brZandebiT. ase
mgonia, rom dRevandeli banaoba mTeli cxovreba damamaxs-
ovrdeba. didi madloba, batono arCil.
_ ras brZanebT, es ise... ar msiamovnebs, roca galak-
tionze abdaubdas hyvebian da uazrod msjeloben.
_ mesmis! gavige... marTla arasodes damaviwydeba.
kristinis zrdilobiani toni arCils moewona da roca
qalma bavSvi napirze gaiyvana, pativiscemiT Tvali gaayola.

1. winamdebare wigni avtoris mier Targmnilia rusul enaze da


daimsaxura israelis saxelmwifos ori mniSvnelovani premia.
wignis rusul TargmanSi, im adgilze arCili kristins rom esau-
breba, avtors gamoyenebuli aqvs poet tariel Carqselianis leqsi
_ Targmnili avtoris mier rusul enaze: `sicocxle unda qariSx-
als hgavdes, mexis dacemas hgavdes sikvdili, mteric gyavdes da
moyvarec gyavdes, magram arc erTTan Wamo sircxvili~.

53
qeTevani ukve Tavis adgilze dabrunebuliyo. kristini
qaliSvils rezinis rgolis moxsnaSi daexmara, mucliT pir-
saxocze daawvina da uTxra: `me zRvaSi unda Sevide. minda
gavcuro. Cems mosvlamde deida qeTevans ar moSorde. mama-
Senic male mova~. qeTevani myisve gamoepasuxa: `nu geSinia,
karina Wkviani gogoa; xom asea?~ da RimiliT bavSvs Sexvda.

4.
kristini Sav zRvaSi Sevida, saxe wyalSi Camala da swrafi
kroliT gacura tivtivisaken. wyali sayvarlad mielamuna
saxeze, papanaqeba sicxe daaviwya, Tmebi dausvela, tanze aqa-
iq WavliviT dauara. kristini nebivrobda, netarebda, adg-
ilze irweoda. tivtivasTan misuli ukve ZlivsRa iTqvamda
suls... tivtivas kides CaeWida, romelic odnav daigverda da
wyalma mxrebze ubiZga, magram man Tavi Seimagra da uecrad,
viRac mocurave SeniSna, romelic tivtivamde movida Tu ara,
maSinve baterflais ileTi ixmara da wylidan taniT amoxta.
axalgazrda kaci iyo, garujuli, iRimeboda, Savi saxe TeTri
kbilebis siqaTqaTes erTiorad aCenda. qals daJinebiT, mou-
rideblad uyurebda, TvalebiT Wamda. es iyo devi dondua,
qali icnobda mas, magram arc ise Zalian axlos.
...ori kviris winaT.
im saRamos yvelani _ viqtori, kristini da karina
restoran `gagrifSSi~ isxdnen. brinjaosagan Camosxmuli
didi WaRidan, darbazis SuagulSi rom ekida, eleqtronis
Suqi iRvreboda. rva saaTisTvis restoranSi Tavisufali
adgilebi ukve aRar iyo da Sveicarma sadarbazos kari Ca-
keta. gareT ki grZeli rigi idga _ zogi kibeze Camomj-
dariyo, zogi moajirs eyrdnoboda, xolo isini, vinc
pirvelebi iyvnen, mTavar SesasvlelTan Sejgufuliyvnen da
moTminebiT ucdidnen rodis gaaRebda kars Sveicari, rom

54
klienturis erTi nawili imaT sanacvlod SeeSva, romlebmac
ukve ivaxSmes.
darbazSi xmauri da mTvralebis Rrianceli ismoda.
oficiantebi TavianT saqmes akeTebdnen, klienturisagan
dakveTebs iRebdnen, bloknotSi guldasmiT iwerdnen, Sem-
deg ki Cqari nabijiT, facafuciT miemarTebodnen samza-
reulos gamcemi fanjrebisaken, sadac Cveulebriv ukve mza,
SekveTil ulufebs alagebdnen. haeri civi sauzmis, cxeli,
orTqliT mbolavi kerZebis oxSivariT da Rvinis surneliT
gaJRenTiliyo. ras ar naxavdiT magidaze _ Savi da wiTeli
marcvala xizilala, naduRi, lobio nigvziT, yveli, sulgu-
ni, kitri, pomidori _ mTel-mTeli da salaTad gawyobili,
xinkali, Cibureki, lula-qababi, cecxlisfrad Sebrawuli
wiwilebi da goWebi, CixirTma, Caxoxbili da qarTuli sufris
mSveneba _ mwvadi. axla, xili _ xilnari!.. aqve, SuagulSi,
brolis vazebSi mokiafe goris wiTelloyeba TuraSauli
vaSlebi da atmebi, gulabi msxlebi, yviTeli afrikosebi,
sisxlisfrad elvare sazamTroebi da... Rvino, koniaki, arayi
_ ra ginda, ra gemosi, ra feris _ vardisferi da TeTri Sam-
panuri, xvanWkara, qinZmarauli, ojaleSi, saferavi, muku-
zani; xuTvarskvlaviani _ qarTuli da armeniuli koniakebi.
orkestrs, kedelTan, romlis ukan samzareulo iyo,
SemaRlebuli adgili hqonda daTmobili. orkestrante-
bi xSirad dakveTiT ukravdnen, moqeifeebis xuSturs as-
rulebdnen, risTvisac maT garkveuli TanxiT asaCuqrebd-
nen. zogjer, roca Tanamedrove melodia aJRerdeboda,
wyvilebi, orkestris gverdiT, sacekvao moedanze gadiodnen
da Tavbrusxvevamde trialebdnen, vidre musika ar Sewyde-
boda. klientebis umravlesoba qarTvelebi iyvnen, magram
iyvnen agreTve rusebi, ukrainelebi, ebraelebi, uzbekebi,
azerbaijanelebi, somxebi. amis gamo, orkestrantebs xSirad

55
uxdebodaT nacionaluri simRerebis Sesruleba da isini
amisaTvis mzad iyvnen. da rac mTavaria, irgvliv iseTi STabe-
Wdileba sufevda, TiTqos aq, am darbazSi Tavmoyriliyo da
dros atarebda erTi didi ojaxi. aseTi sazeimo ganwyobile-
ba daufleboda viqtors kristinasTan erTad. isini gansa-
kuTrebiT imiT iyvnen kmayofilni, rom karina gamxiarulda.
uecrad kristinim SeniSna, rom mezobeli magididan wam-
oimarTa maRali, brtyelbeWiani, mzisgan gaSavebuli oc-
daTxuTmetiode wlis mamakaci. aSkarad etyoboda Sezarxo-
Sebuli rom iyo da roca gaiRimebda, TeTri kbilebi misi
saxis Sav fonze, ufro brwyinavda, ufro kaSkaSebda. cisferi
perangi gaReRoda, namzeur mkerdze oqros msxvili jaWvi da
jvari ekida. lamazi kaciao, ityodiT, magram abuCi, damcinavi
ieri edo saxeze, rac saerTo STabeWdilebas afuWebda. mogvi-
anebiT kristini gaigebs, rom mas, aq, `gagrifSis don-Juans~
eZaxdnen, ambobdnen, rom qalebTan misi urTierToba elvise-
burad wamieriao, radgan mcire xnis mere isini mas iseve avi-
wydeboda, rogorc is msaxiobi, romelsac filmis gadaRebi-
sas Cveulebriv aucileblobis gamo hkocnian. mixvra-moxra
darbaisluri hqonda da magidebs Soris rom gaiara, wamierad
kristinis siaxloves Sedga, amiT, TiTqos eubneboda, aba, Se-
momxede ra warmosadegi, ra momxibvleli varo.
qalma SeniSna, rom kacma utifrad Sexeda da Tvali aar-
ida, bavSvs raRac SeniSvna misca, ise, yasidad. amasobaSi
is kaci estradaze avida, orkestris biWebs Zmakacurad
gamoelaparaka, Canda gaSinaurebuli iyo maTTan. male
roials miujda da roca erTma saqsofonistma mikrofoni
axlos daudga, grZeli, lamazi TiTebi klaviSebze pianis-
tisaTvis damaxasiaTebeli virtuozulobiT gadaatara da
orkestris akompanimentis qveS simRera daiwyo, _ xma kar-
gi hqonda:

56
Tbiliso eSxi Tu ar gaqvs, mzeTunaxavi qalisa,
raRa Sens Tavze afrinda, xoxobi gorgasalisa,
vici, erTxelac dagiWer, ise am gulma ixaros,
Sen CemTan iyo Tbiliso da qalma ar Semiyvaros.1

momRerals melodia dasrulebuli ar hqonda, tuCeb-


gaxeuli RimiliT da langriT xelSi, oficianti rom dadga
col-qmris magidasTan.
_ es Tqveni feSqaSia, pativcemulo! _ Tqva oficiantma da
magidaze ori boTli wiTeli Sampanuri Camodga.
gakvirvebuli col-qmari oficiants miaSterda.
_ Cven Sampanuri ar SegvikveTavs. _ xelebi gaasavsava
viqtorma.
_ xom giTxariT, feSqaSia-meTqi.
_ visgan aris? _ cxared ikiTxa kristinma.
_ ai, im axalgazrdam gamogigzavnaT, axla estradaze rom
ukravs da mReris.
_ Cven Sampanurs ar vsvamT, gTxovT, waiReT ukan!
_ bodiSi, qalbatono, amis ufleba me ara maqvs. dakveTa
Tqvens saxelzea, adresati Tqvena xarT. aseTi praqtika yve-
la restoranSia miRebuli. Tu ar gnebavT nu dalevT.
oficianti gaqra.
_ ra vqnaT? _ ikiTxa aRelvebulma qalma, magram viqtor-
ma pasuxis gacema ver moaswro, radgan am dros orkestrma
dakvra Sewyvita da ucnobi maspinZeli boZiviT daeso maT
magidasTan.

1. legendis Tanaxmad daWrili xoxobi Cavarda Tbil wyalSi, mi-


widan rom amoCuxCuxebda, sadac vaxtang mefem aaSena qalaqi da
uwoda Tbilisi. am siuJetze avtors Seqmnili aqvs moTxroba _
`sami angelosi~, romelic Sesulia winamdebare wignSi.

57
_ pativcemulno, Tqveni mona-morCili, inJiner-geolo-
gi, Zveli Tbilisis momRerali, preferansis motrfiale
devi dondua!
donduam Tavisi profesia _ `inJiner-geologi~ rom ax-
sena, viqtori maSinve wamodga.
_ saocari damTxvevaa, profesiiT mec inJiner-geologi
var, mTamsvleli, teqnikur mecnierebaTa kandidati viq-
tor k. _ da devis xeli CamoarTva, mere ojaxi warudgina:
_ icnobdeT, Cemi meuRle kristini, moskovis poliklini-
kis eqimi..., _ da RimiliT dasZina, _ uaRresad zusti diag-
nozis dasma exerxeba. es ki Cveni qaliSvili karinaa.
kristinma misalmebis niSnad Tavi daxara.
_ kristini.
_ dabrZandiT, SemogvierTdiT, _ viqtorma RimiliT
miipatiJa ucxo stumari Tu maspinZeli, _ gavsinjoT Tqve-
ni Sampanuri.
am dros orkestrma arabuli tango daukra da donduam
jentlmenurad, TxovniT viqtors mimarTa:
_ Tu nebas damrTavT, msurs Tqvens meuRlesTan vicekvo.
_ didi siamovnebiT.
mamakacis dardimandulobiT kristini moixibla da roca
donduam qals xeli gauwoda, igi mas sacekvaod gahyva.
meore dRes, diliT, plaJze rom gavidnen, kristinma
dawvrilebiT uambo qeTevans Tu rogor gaicno restoranSi
inJiner-geologi devi dondua.
_ ori boTli wiTeli Sampanuri gamogvigzavna... mere,
rogor ukravs, rogor mReris. viqtori aRfrTovanebulia
kolega rom gaicno.
qeTevani uceb wamoenTo, SeSfoTebuli TvalebiT Sexeda
kristins.
_ ver dagmarTniaT kargi ambavi, Zvirfaso, _ Tvalebi
gadaatriala qeTevanma, _ eg kaci, aferistia, Tanac cno-

58
bili, kavSiris masStabiT. amboben, rom cixidan axali gamo-
sulia. iseTi rameebi aqvs CaxlaforTebuli, rom Zneli
dasajerebelia, magram simarTles versad gaeqcevi. pirve-
lad mec ase vifiqre, rogorc Tqven, magram roca miambes mis
mier Cadenili danaSaulebebis Sesaxeb, warmogidgenia, aRar
vicodi, sad mecina da sad metira. sul bolos, JoSxis kol-
meurneebis gabiabruebisaTvis dauWeriaT...

59
aq, ambavi donduas yalTabandobisa,
qeTevanma kristinis rom uambo

JoSxa, _ patara sofelia raWaSi,1 Wrebalos zemoT. mS-


venieri adgilia, ganTqmuli haeriTa da bunebiT, rogor
ityvian? _ ho, ho, _ floriTa da fauniT. erTxel, cixi-
dan morigi ganTavisuflebis mere, dondua ZmakacebiT iq
asula. rogorc Cans, viRacisgan Seityo, rom sofelSi ueS-
mako, miamiti xalxi cxovrobso. jer sofsabWoSi misula da
Tavmjdomare moukiTxavs, uTqvams _ Tbilisis geologiuri
sammarTvelodan varT mivlinebiT Tqvens sofelSio da war-
udgina piradobis mowmoba, ra Tqma unda, yalbi. eubneba mere,
aq, JoSxaSi navTobis didi maragi aRmovaCineT da ministrTa
sabWos gadawyvetilebiT, qarxana unda avaSenoTo. sofsab-
Wos Tavmjdomare gamoTayvanebula, sixarulisagan frTebi
Seesxa Turme, maSinve gamouZaxa kolmeurneobis Tavmjdo-
amres da ubrZana: `am kacs sakuTari TaviviT gaufrTxildiT
da mouareT. xeli ar SeuSaloT, rasac gTxovT _ daex-
mareT!~ sofelSi samasi komli cxovrobda da yvela donduas
winaSe smenaze damdgara: `ra gnebavT, batono...~, `ras gvibr-
ZanebT, batono...~ isic amas ucdida, Seudga saqmes, gauxed-
gamouxedavs, erTi SeZlebuli kolmeurnis orsarTuliani
saxlisTvis daudgams Tvali, eniT auwereli kar-midamo: ezo
da saxli, sabZeli, boseli, baki, ager venaxi _ vazis baRi,
msxmoiare maRlari... axla, xexilis baRi da baRCa, baRnari,
gulo da sulo, rac ginda, rasac moisurveb yvelaferia _
xili, bostneuli, pirutyvi, frinveli... erTi sityviT, Sevi-
da am abibinebul ezo-garemoSi da brZana _ instrumentebi
momitaneTo. ai, is mSeneblebi rom xmaroben, erTi adgili-
dan meoreze gadaaqvT, imaSi, rogorc WogritSi ise icqire-

1. saqarTvelos erT-erTi ulamazesi kuTxe.

60
bian, ho, gamaxsenda _ niveliri, jandabas misi Tavi, mere,
rom moutanes, daayena samfexze, gaiWvrita da uTxra Tavis
xalxs: `aq, es adgili, ormocdaaTi metris radiusiT, liTo-
nis badiT SemoragveT. es aremare navTobis udidesi maragia,
mZlavri WaburRilebi aq unda davamontaJoT!~ Semdeg kol-
meurneobis Tavmjdomares miubrunda: `es saxli, sabolood,
unda daingres, radgan navTobgadamamuSavebeli qarxnis
ZiriTadi korpusi aq aSendeba. ar ari kargi macxovrebleb-
isaTvis, magram sxva varianti araa, navTobiT aris savse es
adgili. sanacvlod _ pirvel mravalsarTulian saxls rom
avaSenebT, imaT, vinc aq cxovrobs, mSvenieri, farTo, na-
Teli biniT davakmayofilebT. manamde ki, droebiT, aq Cveni
geologiuri sammarTvelos filiali ganTavsdeba~. erTi
sityviT, davTari ise daubnia saxlis patrons, rom iman
`geologs~ meore sarTuli mTlad dauTmo, sadac donduam
Tavisi xalxi Seasaxla, oRond, pirvel rigSi, sakuTari kabi-
neti moawyo: ori didi da naTeli oTaxi daisakuTra, romlis
Tavze muSebs televizoris antenebi gaamarTvina, da rac
yvelaze mniSvnelovania _ kabinetSi aTi telefoni daidga,
aqaoda saqmis droulad mosagvareblad TbilisTan da mosk-
ovTan yoveldRiuri kavSiri aucilebeliao.
ase da amgvarad, saqme daiZra. daqiravebuli muSebi,
TviTon kolmeurneebi, gasamrjelos molodinSi dResa da
Rames asworebdnen, telefonis boZebi amarTes, kabelebi
gaWimes, xolo im ezoebSi, sadac mavTulebma gaiara, yvelas
blis xeebi ZirSi moaWrevina, uTqvams: `qaris dros totebi
xazebs azianebs da telefoni xrinwavs da xrialebso~. amis
mere, diliT da saRamos reproduqtoriviT ise gahyviroda,
rom mTxovnelebs ki ara, mgoni mTel sofels esmoda: `alo,
alo, Tbilisi? Tbilisi, SemaerTe moskovi!.. ...Алло, алло,
Москва, Говорит Жошха!..

61
...male, liTonis RobiT Semorkalul teritoriaze, sa-
soflo-sameurneo teqnikis ZalebiT ramdenime WaburRili
gaTxara da Tavis ZmabiWebs, romlebmac sofelSi navTobis
gadasazidi manqana amoiyvanes, TiToeul WaburRilSi, RamiT,
malulad, ra Tqma unda, ramdenime kasri navTi Caasxmevina da
adre diliT, JoSxaSi navTobis Zlieri sabados aRmoCeniT
aRfrTovanebuli sofeli WaburRilebTan Seikriba. dond-
uas kabinetidan ismoda misi mJReri, maRali xma:
«...Алло, алло, Москва, Говорит Шошха!.. Наидено новое
месторождение нефти».
gaimarTa sazeimo mitingi, aafriales droSebi,
gamofines plakatebi, ismoda lozungebi, SeZaxilebi,
aqebdnen da adidebdnen JoSxaSi navTobis aRmomCen `did
geologs~. donduam miuloca soflelebs navTobsaxdeli
qarxnis mSeneblobis dawyeba da acnoba, rom qarxnis mSen-
eblobis paralelurad safuZveli Caeyreboda cxrasarTu-
liani sacxovrebeli saxlis, xuTsarTuliani sastumros da
manqanaTa profilaqtikuri remontisaTvis samsarTuliani
sawarmos mSeneblobebs.
im dRidan devi dondua Seudga Tavisi grandiozuli geg-
mis ganxorcielebas. pirvel yovlisa, sakuTari aparta-
mentis da saStato ganawesis dakompleqtebaze izruna _
mdivnebad da saqmeTa mmarTvelebad adgilobrivi, lamazi
gogonebi SearCia 16-18 wlisani, Semdeg kadrebis SerCe-
vas Seudga: navTobproduqtebis gadasamuSavebeli qarxnis
direqtorad sofsabWos Tavmjdomare daniSna, xolo saav-
tomobilo meurneobis sammarTvelos ufrosad _ kol-
meurneobis Tavmjdomare. sxvaTa Soris, oriveni daaimeda:
`roca qarxnis mSenebloba dasruldeba, sofeli qalaqis
tipis dasaxlebad gadaiqceva da kolmeurneoba ukve aRar
iqnebao~ da am `didi saqmis gaxazirebisaTvis~ TiToeuli-
dan aiRo aT-aTi aTasi maneTi. msgavsad amisa, man `daniSna~

62
mTavari inJinrebi, buRaltrebi, ekonomistebi, adminis-
tratorebi da sxva Tanamdebobis pirebi. fasebis nixri Tvi-
Tonve daawesa: xuTi aTasidan, aTi aTas maneTamde. bolos
saqme iqamde mivida, glexebma moindomes, rom mas winaswar
gaeyida im cxrasarTuliani saxlis binebi, romlis aSen-
ebasac is apirebda da, ra Tqma unda, is winaaRmdegi ar wa-
sula, piriqiT, waaxalisa pirveli mTxovnelebi `mTavari
fasadis mxares CagasaxlebTo~. aseTi meTodiT man gayida
auSenebeli saxlis binebi: erToTaxiani _ xuTi aTas, oro-
Taxiani _ aTi aTas, samoTaxiani _ TxuTmeti aTas maneTad.
ai, aseTi didi afiora gaakeTa, didi fuli moxveta, war-
mogidgenia? _ hkiTxa man monasmenisagan gaognebul kris-
tins, romelmac pasuxis gasacemad piri ki daafCina, magram
xma ver amoiRo da qeTevanma laparaki ganagrZo: mesmis, rac
unda Tqva! mokled, bevri rom ar gavagrZelo, moxveta amod-
ena fuli da erT mSvenier dRes Tvalsa da xels Sua gaqra,
samsaxurSi ar gamocxadda. sofelSi ifiqres, albaT, Tbi-
lisSi an moskovSi gaemgzavra qarxnis mSeneblobis saqmeebT-
an dakavSirebiT da amitom mis mier daniSnuli direqtori,
sammarTvelos ufrosi, mTavari inJineri, buRalteri, ekon-
omisti, mdivnebi da sxvani da sxvani, yoveldRe, Cveulebi-
samebr, dadiodnen axal `samsaxurSi~, sxdebodnen donduas
gamoketil kabinetis karebTan da icdidnen. icades erTi dRe,
kvira, Tve..., da, rasakvirvelia, amis mere sofeli cot-cota
awrialda, jer raikoms da raisabWos miakiTxes, frTxilad,
moridebiT ikiTxes _ xom ar iciT Tbilisidan movlinebuli
geologi dondua rodis CamobrZandebao, magram raionul xe-
lmZRvanelebs, aseTi pirovnebis Sesaxeb arc araferi smeno-
daT da arc aravin araferi icoda. maSin sofelma gadawyvita,
rom gaegzavnaT TavianTi warmomadgenlebi TbilisSi, mTa-
var geologiur sammarTveloSi. asec moiqcnen. warmoidgine
axla, ra mdgomareobaSi aRmoCndeboda xalxi, roca Tbilise-

63
lebs gugebi gaufarTovdaT, Tvalebi budeebidan gadmoewi-
aT, gaognebuli Sehyurebdnen raWvelebs da gakvirvebulebi
ekiTxebodnen: `ras ambobT, ra JoSxa, ris sabado?!~, `vin aris
dondua?!~, `raebs bodialobT, saidan-sadao, vin gaigona
raWa da navTobis sabado?!~, `Tqven ra, Serekilebi xarT?!~,
`saidanac moxvediT, iq dabrundiT!~
bolos da bolos JoSxelebi mixvdnen, rom yalTabandebma
gaabriyves da gadawyvites sasamarTloSi saCivari SeetanaT.
aRiZra sisxlis samarTlis saqme, donduas adgilsamyofels
male miakvlies da daiWires. sasamarTloze mTeli sofeli
gamocxadda. mosamarTlis SekiTxvaze _ ras moiTxovT
braldebulisagano? _ Turme yvelam erTxmad upasuxa:
`Cvens mier micemuli fuli dagvibrunoso!~
donduas, xelebi gauSlia, Tavi mousawylebia, ise, vi-
Tomac mama abramis batkani iyo da uTqvams: `ra fuli, ris
fuli, rava, TamasuqiT momabareT rameTu?~
prokurors sabraldebo daskvnis gamotanis dros ga-
nucxadebia:
_ damamtkicebeli sabuTi imisa, rom braldebulma
Tqveni fuli miiTvisa, ar arsebobs, vinaidan ar aris arc
nivTieri mtkiceba da arc iuridiuli safuZveli, magram
im SemTxvevaSi, kidec rom daumtkicdes am kacs fulis miT-
viseba, Tqven unda icodeT, rom qrTamis mimcemi da qrTamis
amRebi _ yvela unda mieces sisxlis samarTlis pasuxisge-
baSi. amis garda, sofel JoSxis macxovreblebs doylapi-
obisaTvis ekuTvnis damatebiTi sasjeli.
donduas sami weli miusajes, weliwadnaxevarSi ki
gamouSves, da rogorc xedav, axla aq aris da nebivrobs, Tavs
igrilebs! _ ase daamTavra qeTevanma dounduas yalTaban-
dobis ambavi da bolos kristins aseTi rCeva misca: moSor-
diT mag kacs Sen da viqtori, rasme ukuRmarTobaSi ar gagx-
vioT, xifaTs ar gadaeyaroTo.

64
im dRidan kristini erideboda am kacTan Sexvedras,
qmaric gaafrTxila da Tu SemTxveviT sadme martodmarto
SeeCexeboda, Tavdaxrili auvlida gverds. marTalia, sab-
WoTa epoqis don-Juani, qals ramdenjerme daudarajda
sastumros koridoris naklebad ganaTebul mxares, daim-
artoxela kidec, ecada kvlav moexibla Tavisi dardiman-
dobiT da enamWevrobiT, magram kristinma kacs mkacrad
agrZnobina, rom mas misamarTi SeeSala.
magram, rogorc Canda, donduas imedi mTlad gadawuruli
ar hqonda da roca kristini plaJze uqmrod SeniSna, gadawyvi-
ta qals pirdapir zRvaSi gamosaubreboda.

...moulodnelobisagan kristini mTeli taniT SekrTa.


_ maS ase, gagridan ise gindaT waxvideT qmars erTxel
mainc ar uRalatoT, ara? _ Tqva kacma Tavisi daudevari ki-
loTi da TeTri kbilebi gamoamzeura.
_ eg Tqveni saqme ar aris. _ uxeSad miugo qalma.
_ sayvarelo, ratom javrobT?
_ me arasodes vyofilvar Tqveni sayvareli da arc viqnebi!
_ kristina, qmrisTvis nuTu marTla arasodes giRalatniaT?
SekiTxva qals iseTi ucnauri moeCvena, rom uneburad gaeRima.
_ yovel SemTxvevaSi TqvenTan ara, ar vuRalateb.
_ riT miwuneb? TbilisSi, yvelaze feSenebelur raionSi
_ sololakSi _ orsarTuliani sakuTari saxli maqvs _ ezo-
garemo, ori garaJi, SigniT ori axalTaxali `volga~ dgas.
maqvs binebi moskovSi da leningradSi. xom gancxromaa zR-
vaSi banaoba?! sul ase, fufunebaSi, uzrunvelad gacxovreb.
ise Cacmul-daxuruli gatareb, rom centraluri komitetis
mdivnebis sayvarlebi boRmisagan gulze gaskdebian.
kristinis qeTevanis naambobi gaaxsenda misi yalTabando-
bis Sesaxeb da mas xrikiani kiTxva misca:
_ sainteresoa, rogor SeZeliT amodena fulis Sovna?

65
_ Cveulebrivad. amas yismaTi hqvia. adamians Tu bedi
aqvs, dabadebisTanave mTel tanze Tafli unda hqondes was-
muli, rom fuli TavisTavad ewebebodes.
_ am diliT Tqveni akviatebuli axirebis gamo adamiani
daixrCo.
_ TviTon dameniZlava. mosvenebas ar maZlevda, sadac
wavidodi Tan momdevda. Cemi brali ar aris. sanaZleo orjer
wavage. vifiqre, jandabas, mesamedac wavageb-meTqi.
_ raWaSi, sofel JoSxaSi glexebi gagibriyvebiaT, _ da
nacnobi fraza gaimeora: «Алло, Москва, Говорит Жошха!»
_ kristinoCka, me mgoni viRacaSi geSlebiT, _ Tqva kacma
da undoda qalisaTvis xelze xeli CaeWida, magram kristi-
ni ganzraxvas miuxvda, daaswro, tivtivas orive fexi hkra,
TevziviT mosxletili grZeli sxeuli zRvas mianeba da wy-
lis zedapirze zurgze gawolili gasrialda. roca biZ-
gis inercia Senelda, mkveTri moZraobiT wyalSi pirdaRma
Sebrunda, wamiT mimzidveli, savse barZayebi gamouCnda da
myisve wyalqveS gauCinarda, mxolod qafi darCa zRvis zeda-
pirze. ramdenime wamis mere kristinma wylidan Tavi amoyo
da napirisaken swrafad gacura. qalurma instinqtma aiZula
ukan miexeda da SeniSna, dondua tivtivas iqiT gasuliyo
da ZlivsRa Canda. gaeRima, napirTan auCqareblad micurda
da maSinve dainaxa viqtori. mas Tavisi sabanao lurji tru-
si ecva da karinas gverdiT ijda. fexze rom dadga, qali
TvalebiT SeekiTxa qmars `rogor aris saqme?~, roca kacma
SecbunebiT mxrebi aiCeCa, qali mixvda, rom arc `JookvaraSi~
da arc `TbilisSi~ bedma ar gauRima da deda danaRvlianda,
aSkarad moeRrubla saxe.

66
5.
cazec da zRvazec orivegan SuadRe dadga. gagris mzis-
feri horizontic ki, ramdenime kilometris daSorebaze
miraJad iqca, macocxlebel da gril miraJad. magram es ar
iyo arc moCveneba da arc bednierebis zmaneba. cisartyela-
saviT morkaluli ca, raRac RvTaebrivs rom miagavda, cxadi
iyo da ara didebis aCrdili. aseTi saocrebis Semxedvare,
ueWvelad ifiqrebdiT, sicocxle am adgils garda sana-
piroze arsad ariso, mxolod aq, am plaJze, mzis sxivebdafe-
nili qolgebis qveS, sadac erTi oromtriali hqondaT da
saidanac ganuwyvetliv ismoda SiSveli, namzeuri sxeulebis
wyalSi dgafunis xma da adamianebis mxiaruli SeZaxilebi.
kristini, romelic daRvremili ijda qmar-Svilis gver-
diT, fiqrobda, rom am saerTo mxiarulebaSi da Tavdaviwye-
baSi, mxolod is iyo mowyenili. gamomSvidobebisas qeTevanma
uTxra _ `nu nerviulob, damSviddi da yvelaferi TavisTa-
vad mogvardeba~-o, magram rogor mogvardeboda, arc erTma
icoda da arc meorem. sinamdvile ki is iyo, rom im wuTSi,
aravin araferi icoda imis Sesaxeb, Tu rogor, sad da ra
gziT moaxerxebda kristini bileTebis Sovnas da pirveli
seqtembrisaTvis moskovSi gafrenas. qmari Seecada cols ga-
molaparakeboda, magram man ar upasuxa, TiTqos misi xma arc
gaugonia. bolos dedis yuradReba karinam miipyro, uTxra,
rom mamasTan erTad sabanaod midioda.
_ kargi, Svilo, _ upasuxa kristinma, _ oRond male dab-
rundiT, Zalian Camocxa, axla zRva bavSvebisaTvis sasarge-
blo ar aris.
kristini qolgis qveS ijda, sabanao kostumis Tasmebi Seex-
sna da xelebi mxrebze Semoexvia. misi gaSiSvlebuli, namzeuri
zurgi mzeze bzinavda; xazi mkrTali margalitiviT mooWvili
TvalsaCinod yofda zurgis zeda da qveda mxares Tanabrad
mofenili forToxlisfer-yavisferi jansaRi namzeuriT. mis

67
lamaz saxes axali elferi dahkravda, raRac uxeSi, mkacri,
ulmobeli da amasTanave umweo, uilajo. gulgrilad, uxal-
isod imzireboda, ukve aRar icoda ra unda eqna, xvdeboda,
rom Svid seqtembramde mouwevda aq yofna.
_ romeli saaTia?
_ oris naxevari, _ upasuxa viqtorma, _ da gaexarda,
rom coli gamoelaparaka.
_ sadilis droa, ras ucdiT? Cqara, ibanaveT da wavideT,
sadme wavixemsoT.
mis irgvliv damsveneblebi nelinel amoZravdnen, TavianT
qolgebqveS, pledebiT, TavianTi finia ZaRlebiT dekora-
tiuli mcenaresaviT rom hyavdaT gakreWilebi. plaJi Tan-
daTanobiT icvlida saxes, midiodnen isini, romlebsac unda
esadilaT, xolo modiodnen isini, romlebmac ukve isadiles.
...iq, sadac talRa napirs exleba da wyali qafad iqce-
va, karina Cacucquliyo. igi ferad kenWebs da niJarebs
agrovebda. es misi sayvareli gasarTobi iyo, agrovebda
yoveldRe, mere ki sastumroSi mihqonda da patara akvari-
umSi hyrida. sxva saTamaSoebic hqonda _ mwvane niangi da
yviTeli TuTiyuSi da vidre deda dasawolad moamzadebda,
erToboda. igi lamazi da kargad aRzrdili bavSvi iyo, cno-
bismoyvare, uyvarda xatva da kiTxva, mSoblebi mas did dros
uTmobdnen, yuradRebis qveS hyavdaT da undodaT, rom maTi
gogona mravalmxriv ganviTarebuli adamiani gamosuliyo.
aseT yuradRebas Svilisadmi, gansakuTrebiT, deda iCenda
da albaT, amitom iyo, rom qali TavgametebiT cdilobda
Secdomis gamosworebas: sul imaze fiqrobda, sul is hqonda
azrad, egeb moxdes rame saswauli da bavSvi pirvel seqtem-
bers pirvel klasSi waviyvanoo.
viqtorma da kristinim yvelaferi CanTaSi Cahyares, rac
ki plaJze hqondaT, karinac miexmara. mere yvela Sxapis qveS
dadga _ ofli da zRvis mariliani wyali Camoirecxes tani-

68
dan. saSxapeebidan rom gamovidnen, parkSi Sevidnen. xeebis
gaSlili varjebis qveS misi udidebulesoba _ sigrile me-
fobda, mTebidan macocxlebeli grili sio uberavda.
fiWvis ZirSi karinam zambaxebi SeniSna, yvavilebi ise
uwesrigod iyo mibneul-mobneuli, TiTqos viRacas eCqare-
boda da Tesli peSviT, xis ZirSi uyuradRebod mimoabnia.
gogonam xesTan miirbina, ramdenime yvavili mowyvita. iqve,
gverdiT mdgari palma, megobrulad aqnevda Tavis totebs
_ maraoebs.
_ ra lamazi yvavilebia! _ mSoblebs Zalian axarebdaT
is, rom bavSvi grZnobda da kargad aRiqvamda bunebis simS-
venieres.
mere akvariumTan gaiares, romlis SuaSi mxiarulad Cxri-
alebda patara Sadrevani. mis irgvliv, rogorc legendaru-
li faraonebis frTiani navebi, srialebdnen TeTri gedebi,
yaryara sura-yeliT; isini zogjer frTebs gaSlidnen, Sa-
drevnis auzidan amofrindebodnen da mis irgvliv, feradi
minis filebiT mokirwylul qvafenilze daskupdebodnen,
amayad yelmoRerebuli Cauvlidnen maTi silamaziT moxi-
blul xalxs, ise, TiTqos trabaxobdnen TavianTi didmSve-
nierebiT. akvariumSi wylis zedapirze xeTa foTlebis sim-
wvane irekleboda, siRrmeSi oqrosferi da vercxlisferi
Tevzebi sxmartalebdnen. iqve, Soriaxlos sasauzme iyo,
magidebi xeebis qveS idga, xalxi sufTa haerze miirTmevda
sauzmes, vin lulaqababs geaxlebodaT, vin _ Cebureks. Tvi-
Ton samzareulosTan, sadac kerZebs amzadebdnen, didi rigi
idga, ramac kristinis Tavisi gasaWiri _ TviTmfrinavis bi-
leTebi moagona da xasiaTi sabolood gaufuWda.
_ viqtor, wavideT aqedan.
_ ki, magram sad visadiloT? Cvens restoranSi axla Sesve-
nebaa, Tumca, SeiZleba cotac moviTminoT da mere Cveneburi

69
borSCi davxvripoT. me da Sen, yava da Ciburekebi gveyofa,
magram bavSvisaTvis wvniani aucilebelia.
_ saSinlad mombezrda borSCi, _ Tqva kristinim, _ rom
davinaxav, guli mezideba. weRan qeTevani kafeze melapar-
akeboda, sadRac aqvea, parkis bolos. iq, aWarul xaWapurebs
acxoben Turme, ise gemrielia, WamiT ver gaZRebio. modi,
gavsinjoT.
_ didebulia! _ wamoiZaxa viqtorma. _ SarSan, Tbilis-
Si rom viyavi mivlinebaSi, qarTvelma megobrebma aWarul
xaWapurze mimipatiJes. maxsovs, rusTavelis prospeqtze
viyaviT, laRiZis wylebTan, gverdiT, sacxobi sardafSi
aqvT gamarTuli. namcxvars, SuaSi kvercxi aqvs Caxlili,
irgvliv yveli rezinasaviT iweleba, marTla gemrielia,
karinasac moewoneba.
iTqva da Sesrulda. isini xalisianad gauyvnen quCas,
Cauares sacxovrebel saxlebs, maRaziebs, sanatoriums,
sanapiros mxares rom iyo Carigebuli, romelTa umravle-
soba zRvis qafiviT TeTrad iyo gadaRebili. male kafec
gamoCnda. es iyo orsarTuliani Senoba, mTavari fasadi _
aivnebiT, verandebiT da balkonebiT saxls Snosa da la-
zaTs matebda. Senobis erT mxares avtomanqanebis sadgomi
iyo mowyobili, meore mxares ki vrceli ezo-garemo Canda;
kar-midamo gulmodgined iyo movlili, yvelafers bejiTi
xeli etyoboda. miwa axali dabaruli iyo, iq qorfa kitrebi
da siwiTleSeparuli pomidorebi xarobda, talaverze vazi
SabiamniT axali Sewamluli iyo, sisovlis kvali aCnda. li-
monis xeebi ukve sazamTrod SeefuTaT. yvavilebis da mw-
vanilis baRis maxloblad mebaRis xelna idga. etyoboda
arcTu didi xani iqneboda rom darCenodaT, magram bor-
blebiT ukve miwas Sezrdoda. aseTi muyaiTi, dauzarebeli
Sroma socialistur qveyanaSi mxolod kerZo sakuTrebis

70
mqone adamianisaTvis aris damaxasiaTebeli da asec iyo,
yvelaferi kerZo mepatronis sakuTreba gaxldaT.
im periodSi sabWoTa xelisufleba ukve ekonomiur
siZneleebs ganicdida da amitom xSiri iyo SemTxvevebi, roca
kerZo mesakuTreebi saxelmwifo organizacia-dawesebule-
bebs qiriT aZlevdnen im saTavsoebs, romlebic sacxovre-
blad ar WirdebodaT, sadac Semdeg kafeebs, sasauzmeebs da
zogjer maRaziebsac xsnidnen. viqtori da kristini mogvi-
anebiT Seityoben, rom es kafe amgvari sistemis niadgaze iyo
dafuZnebuli. klientebi kafeSi betoniT mokirwyluli iat-
akiT Sediodnen, sadac zolebiani qolgebis qveS, ramdenime
mrgvali magida idga wnuli savarZlebiT. es adgilebi im meoc-
nebeTaTvis iyo gankuTvnili, romlebic Turquli yaviT da
sigaretebiT tkbebodnen diliT da saRmos, laJvardisferi
zRvisa da mzis idiliiT datyvevebulebi. maRali, orfrTiani
karebis zemoT iluminebuli reklama CaxCaxebda warweriT:
`kafe arsena oZelaSvili~. warwera sam enaze iyo gakeTe-
buli _ qarTuli, afxazuri da rusuli asoebiT. afxazuri
da rusuli asoebi erTmaneTs waagavda, gansxvaveba ubralo
iyo, rusuli `kafe~ afxazurad ikiTxeboda, rogorc `akafe~.
sareklamo naTurebi mudmivad enTo da mTvaris kaSkaSs hgav-
da, magram asoebi wamiT qreboda da wamiT inTeboda, rogorc
saaxalwlo naZvis xis eleqtroganaTeba, rac kafeSi dasanay-
reblad mosul xalxs sazeimo ganwyobilebas uqmnida.
kafeSi rom Sevidnen, yvelam sigrile igrZno, radgan
Werze didi ventiliatori trialebda da haers agrilebda.
fanjarasTan Tavisufali magida SeniSnes da iq dasxdnen.
fanjridan trotuarze Carigebuli fiWvebi Canda, totebs
qari arxevda da mzis sxivebi magidas raRac ucnaur Crdi-
lebs fenda. darbazSi bevri xalxi iyo, oficiantebi saqmes
akeTebdnen: vin dakveTas iRebda, vin TavianT klientebTan

71
angariSs asworebda. kristinma SemTxveviT isargebla da
oficiantis mosvlamde, isev bileTebze Camoagdo sityva:
_ rao, arc `JookvaraSi~ da arc `TbilisSi~ araviTari
imedi ar aris? _ hkiTxa qmars mkvaxed.
viqtorma cols Semrigebluri toniT upasuxa:
_ kristin, Zvirfaso, xalxi salarosTan aTen-aRamebs,
iqneb, rogorme oci seqtembris bileTi viSovnoTo. dro fu-
Wad davkarge. gamouvali mdgomareobaa.
_ pirvel seqtembers bavSvi skolaSi unda waviyanoT, _
qalma laqwasmuli TiTebi magidaze ise aabraxuna, TiTqos
pianinoze ukravda, _ gasagebia?!
amgvar uapelacio ultimatums viqtori ar daeTanxma da
odnav xmas auwia.
_ me aq aravis vicnob.
_ ar mainteresebs! Suaze gaskdi, SubliT qva gaxeTqe
da bileTebi aq dade, rogorc amas yvela namdvili mamakaci
akeTebs.
_ brals tyuilad mwameb, Sen ki buCqebs efarebi. Tavs im-
arTleb, xom asea? _ ganawyenda viqtori.
_ Sen ra, suleli xar?! _ wamoiyvira kristinim _ Tavis
gamarTlebas arc vapireb, an rad mWirdeba! _ kidev undoda
raRac eTqva, magram anazdad Tvali mohkra axalgazrda kacs.
igi keTili RimiliT maTi magidis siaxloves idga da rogorc
Canda, maT saubars ismenda.
kristinma ucnobs gakvirvebiT Sexeda _ mas samoqalaqo
tansacmeli ecva da oficiants ar hgavda.
_ Tqven ra? _ hkiTxa mas dabali, odnav uxeSi xmiT, undo-
da egrZnobinebina, rom misi saqcieli utaqto iyo.
_ pativcemulo, me am kafes mflobeli var, rogorc am-
boben _ patroni. _ upasuxa axalgazrda kacma, _ SevniSne,
rom gogona damSeulia, oficiantebs ki agviandebaT.

72
SuadRisas asea yovelTvis, _ Tqva, TiTqos, Tavis mar-
TlebiT, _ amitom gadavwyvite piradad mogemsaxuroT.
_ bodiSi, ar vicodi! _ kristini uxerxulobis dafarvas
Seecada da axlad SeZenil nacnobs lamazi qalisaTvis niSan-
doblivi momxiblavi, momajadoebeli RimiliT Sexeda.
igi saSualoze maRali iyo, moklesaxeloiani perangi
ecva. muqi wablisferi Tmebi koxtad gadavarcxnili hqonda
_ saxe da xelebi mzisa da qarisagan garujuli, cisferi
Tvalebi ucnaurad uelavda.
_ sabodiSo ar gaqvT, _ Tqva kafes patronma da magidis-
ken nabiji gadadga, _ Tqven xom ar micnobdiT.
es sityvebi Tavaziani toniT iyo warmoTqmuli. kristins
moeCvena da albaT, es asec iyo, rom es mJReri xma, haerSi ise
kankalebda da irxeoda, rogorc violinos daWimuli li-
Tonis simi, roca masze musikosi ukravs. Tumca, am xmaSi iyo
simtkicec, Zalac, TavSekavebac da amtanobac, rac qalisT-
vis SeumCneveli ar darCenila.
`gaTxovebamde swored aseTi mamakaci iyo Cemi ideali!~ _
gauelva ratomRac TavSi.
_ ras miirTmevT?
viqtorma magididan meniu aiRo, gakvriT, sxvaTa Soris,
Caacqerda kerZebs da sasmelebis fasebs. mere meniu uceb
gverdze gadado.
_ gviTxres, rom aq, TqvenTan, kafeSi, gemriel aWarul
xaWapurs acxoben. _ da roca Tanxmoba miiRo sami xaWapuri
SeukveTa.
_ agreTve sami forToxlis wveni, Tu SeiZleba civi, Sem-
deg ki sami nayini.
isauzmes, angariSi gaaswores, yuradRebisaTvis da kargi
momsaxurebisaTvis axlad SeZenil nacnobs gulwrfeli mad-
loba gadauxades da is iyo magididan adgoma daapires, rom
moulodnelad kafes mepatrone karinas miuaxlovda, gogonas
moefera, Tmaze xeli gadausva da Sokoladis fila miawoda.

73
_ ra gqvia?
_ karina.
_ ramdeni wlis aris karina?
_ eqvsi wlisa.
_ skolaSi wels midixar?
kristinas gaukvirda kafes patronma skola rom axsena.
`albaT yurs ugdebda Cvens laparaks~, _ gaifiqra man da ax-
algazrda kaci TaviT fexamde SeaTvaliera. kargi aRnagobi-
sa iyo, tanTxeli da mxarbeWiani, xakisferi Sarvali, qamriT
tanze Semokruli, lamazad adga. misi saxe Wabukuri cecxliT
gizgizebda, axla xma... aSkarad etyoboda, rom Relavda.
`ase mkveTrad gamoxatuli Wabukuri buneba ucolo mamaka-
cisTvis aris damaxasiaTebeli. albaT, ocdaSvidi-ocdarva
wlis aris. SesaniSnavi asakia ucoloTaTvis...~ gaifira qalma
da miiRo wamieri gadawyvetileba: `unda gamovelaparako~.
_ ki, skolaSi aucileblad wava, oRond pirveli se-
qtembris mere, pirveli zaris dResaswauls ver daeswreba,
_ naRvlianad Tqva da qaliSvils Sexeda, _ Zias madloba
unda gadauxado SokoladisTvis! _ kristini wasasvlelad
moemzada.
_ ratom? pirvelklaselisaTvis pirveli zaris gagoneba
savaldebuloa. aseT mSvenier dResaswauls karina uTuod
unda daeswros, _ Tqva man. kristina kacis mzeras SeeCexa,
undoda epasuxa, magram viqtorma daaswro:
_ bileTebze gvian vizruneT da Svid seqtembramde mosk-
ovSi ver gadavfrindebiT. xom gesmiT, agvistos boloa, bi-
leTebis Sovnis yvela imedi gadawurulia.
uecrad, kafis mepatronis Tvalebi sasikeTod gabrwyinda.
_ Tu nebas momcemT, me dagexmarebiT.
kristinim da viqtorma erTmaneTs gadaxedes.
_ Zalian rTuli poziciaa, TiTqmis SeuZlebeli, _
iWvneulad Tavi gadaaqnia qalma, amas ambobda, magram si-

74
namdvile is iyo, rom ar icoda ra eqna, rogor moqceuliyo,
ra unda elaparakna, radgan sulis siRrmeSi ukve gahkvesa
imedis naperwkalma: `vin icis, iqneb...~
_ yovel SemTxvevaSi miTxariT, romel ricxvSi gsurT
moskovSi gadafrena. amiT Tqven arafers kargavT.
kristini mixvda, rom TamaSi daiwyo, da vinaidan qmris
imedi aRar hqonda, iniciativa sakuTar Tavze aiRo da ga-
texili toniT Tqva:
_ ocdaaT agvistos, uares SemTxvevaSi ocdaTerTmetSi,
rom pirveli seqtembrisTvis moskovSi viyo da bavSvi sko-
laSi waviyvano.
_ etyoba Tqven sami bileTi gindaT. xom ar vcdebi?
_ bavSvs naxevari bileTi unda.
_ mesmis! imedi maqvs, saqme kargad wava. ai, am furcelze
dawereT Tqveni gvari da saxeli, ra Tqma unda, uSecdomod,
agreTve pasportis seria da nomeri.
kristinma CanTidan umal amoiRo dokumentebi da kafis
mepatrones Txovna Seusrula.
_ keTili, xval saRamos mobrZandiT, umjobesia mzis
Casvlis mere. am dros ufro var Tavisufali. pasuxi mzad
iqneba. _ Tqva da karinas alersianad gauRima, col-qmarsac
gamoemSvidoba.
_ Seni saqcieli mikvirs, _ uTxra viqtorma cols, kafe
rom datoves da gareT gamovidnen. _ adamiani erTi saaTis
win gavicaniT, saxelic ar viciT misi. diax, Zalian utaq-
tod moiqeci.
_ ki, magram daxmareba xom TviTon SemogvTavaza.
_ mesmis, magram Cven Tanxmoba ar unda migveca.
_ ratom? _ hkiTxa qmars da gaaxsenda, rom ramdenime
wuTis win aseTive SekiTxva misca mas kafes patronma. im mo-
mentSi maTi Tvalebi Sexvda, kacma Tvali TvalSi gauyara,
pirdapir Sexedes erTmaneTs; roca qalma misi momnusxveli

75
mzera daiWira, uneburad igrZno, rom misi cisfrad moel-
vare Tvalebis brwyinvale samyaroSi aRmoCnda.
_ imitom, _ miugo viqtorma, _ rom mas SeuZlia isarge-
blos Cveni umweo mdgomareobiT da bileTebisaTvis didi
Tanxa mogvTxovos.
_ Tu Sen ginda, xval am kafeSi saerTod nu movalT. _
qali windaxedulad moqmedebda; pasuxismgeblobis Tavi-
dan acileba surda, im SemTxvevaSi Tu qmris mosazreba
gamarTldeboda.
_ ara, es SeuZlebelia, Cven xom sityva miveciT. Tu
didi Tanxa daafasa, uars vityviT da morCa. xval daniSnul
droze mivideT. RmerTma qnas, rom aq rame intriga ar iyos.
_ nervebis bralia.
_ ara, _ viqtori cols ar daeTanxma, _ nervebi aq arafer
SuaSia, magram is ki sainteresoa, ratom gvexmareba?
es kristinisac Zalian ukvirda, qmari marTali iyo da si-
frTxilec unda gamoeCinaT _ `vin icis movlenebi rogor
ganviTardeba~. _ fiqrobda igi, Tumca qali alRoTi imasac
grZnobda, rom Tu kafes mepatrone danapirebs Seasruleb-
da, maSin sanacvlod mas raRacis daTmoba mouwevda, magram
rogor an riT, misTvis es jerjerobiT orucnobian gamo-
canad rCeboda. amitom ar icoda, ra eTqva, rogor dasrul-
deboda yvelaferi. ra ar xdeba cxovrebaSi.
_ ratomRac mgonia, rom did Tanxaze laparaki ar iqneba.
_ Tu es asea, maSin gamodis, rom Sen mas moewone, morCa
da gaTavda! _ viqtorma cols dakvirvebiT, gamomcdeli
TvaliT Sexeda.
meuRlis aseT daskvnaze, qali wamowiTlda, Rawvebi See-
fakla, gaaxsenda maTi axlad SeZenili nacnobis Tvalebi,
cisferi da Rrma, magram, amasTanave, ratomRac devi dond-
ua daudga Tvalwin da myisve Cainavla is cecxli, mis sulSi
da gulSi qmris sityvebma rom daanTo; aman qali SeaSfoTa,

76
mTeli Signeuloba, gul-muceli aemRvra, TiTqos Tavze
civi wyali gadaasxes.
_ ara mgonia, rom bileTebis Sovna moaxerxos. _ am si-
tyvebiT Tavic daimSvida da qmarsac eWvebi gaufanta.
_ mec ase vfiqrob. modi winaswar Tavs nu avitkivebT.
xval saRamos yvelaferi TavisTavad gairkveva.
isini ukve sastumros kibeebTan misuliyvnen. Camavali
mze TandaTan uaxlovdeboda horizonts; da rac ufro Sors
micuravda dasavleTisaken, rac ufro uaxlovdeboda zR-
vas, miT ufro, misi disko diddeboda, xolo sxivebi simxur-
vales kargavdnen.
siame iyo ukan sastumroSi dabruneba, saRamoTi, qveviT
zRva idumalad feradovani Canda, andamativiT mimzid-
veli. siamis momgvreli iyo kibeebis ayola da sastumros win
Cavla, danaxva xalxis, imaTi, vinc verandebze waixemsebd-
nen. restornidan gamomavali pianinos JRriala xmac siames
hgvridaT. adre, nasadilevs, roca sazrunavi ar hqondaT,
yvelani Cveulebriv zRvisken mieSurebodnen. am dros wyali
Tbilia da banaobas araferi jobia. magram aseT netarebaze
col-qmari ukve aRar fiqrobda; imaT, im wuTSi, mxolod
erTi survili hqondaT: rac SeiZleba Cqara daRambuliyo da
Cqara gaTenebuliyo.
isini istoriul kibeebTan idgnen, rusTavelis prospeq-
tze. mewamuli mze maT TavzeviT migoravda da samTaves sax-
eze vardisferi mohfenodaT. kristinma maRla aixeda. saaTi
xuTs aCvenebda. saaTis zemoT reklama cimcimebda: didi,
qarTuli da rusuli asoebiT ewera: `gagrifSi~.
_ karinam cota unda daiZinos. codvaa bavSvi, daiRala.
Cvenc davisvenoT. saRamos restoranSi Cai davlioT, mere ki
parkSi gaviseirnoT.
orasi wlis win kldeSi gakveTil istorias daadges fexi.
daRlilebi iyvnen, magram siamovnebdaT kibeebze nel-nela
asvla da saaTis cqera. STambeWdavi iyo ase aRmasvla, am

77
dros col-qmars iseTi gancda eufleboda, TiTqos bibli-
urma RmerTma, bolos da bolos, adamze da evaze guli moi-
bruna, ZvelTZveli codva Seundo da TavianT samoTxeSi dab-
runebis ufleba misca. bolo safexurs fexi daabijes Tu ara,
TaRis qveS xalxi SeniSnes, klientebi restoranSi sadilobis
Tadarigs iWerdnen. sastumrosken rom gauxvies _ uknidan
`volgam~ niSani misca da manqanas gza dauTmes, mgzavrebiT
iyo savse da otelSi Sesasvlel kibeebTan SeCerda. samanqano
gza aq mTavrdeboda da roca mgzavrebi manqanidan gadmovid-
nen, `volga~ Semobrunda da maT isev mouxdaT manqanisaTvis
gzis daTmoba. Seminul gadasasvlels rom miuaxlovdnen,
restornis sardafs Cauares; gisosebiani sarkmlidan, gzis
piras rom iyo mowyobili, kacebi magidasTan isxdnen, Rvinos
svamdnen da Tan banqos TamaSobdnen. uceb, kristinis yura-
dReba miipyro pur-produqtebis gadasazidma satvirTo man-
qanam, romelic Seminuli gadasasvlelis qveS idga. ZarasTan
muSebi trialebdnen, manqanidan fqviliT savse tomrebi gad-
mohqondaT da restornis samzareuloSi SehqondaT.
qali ratomRac SekrTa da adgilze gaiyina, wuxandeli
sizmari gaaxsenda. erTxans ase idga garindebuli da yura-
dRebiT akvirdeboda muSebis moZraobas. mere, roca gamoerk-
va, win wasuli qmar-Svili SeaCera.
_ vitia, gaCerdi! wuTiT momismine. ici, wuxel sizmarSi,
zustad es manqana vnaxe, oRond am muSebis magivrad manqa-
nas Sen clidi, fqvilis tomrebi Sen gadagqonda. TiTqos,
TeTr RrublebSi daabijebdi, Tmebi ki iseTi TeTri gqonda,
rogorc Tovli. xolo me SeSinebuli vfiqrobdi, Cemi qmari
naadrevad ram daabera-meTqi.
_ sisulelea da meti araferi! _ dardimandulad wam-
oiZaxa viqtorma da gaicina. _ ar mjera sizmrebis da morCa.
_ saocari damTxvevaa, RmerTmani, _ Cailaparaka da
qmar-Svils daedevna. male samiveni sastumroSi Sevidnen.

78
6.

mzis gavarvarebuli disko TandaTan uaxlovdeboda hor-


izonts da misi gamonaSuqi `gagrifSs~ idumalebiT mosavda.
iqauroba sazeimod morTul darbazs hgavda, gazafxulo-
biT vardisferi fardebiT rom Seamkoben xolme. saidanRac
angelosi rom gamocicinebuliyo oqrosferkululebiani
bavSvis saxiT, am araCveulebrivi suraTis pirvelad mnaxv-
els, moeCveneboda, rom imyofeboda leonardos, miqelanje-
los da rafaelis jadosnuri funjiT moxatul taZarSi.
cecxlisferi mnaTobi horizonts jer kidev ar Sehxebo-
da, magram STabeWdileba iseTi iyo, TiTqos gaukacrieldao
plaJi.1 am dros sicocxle Cveulebriv plaJidan sastum-
roSi gadainacvlebda. vestibiulSi zRvidan dabrunebuli
damsveneblebis mTliani, erTiani, sruli gama sasiamovno
musikasaviT ismoda. vin restoranSi savaxSmod emzadeboda,
vin parkSi saseirnod, vin Ramis zRvis mzeriT datkbobas
mieltvoda, erTi sityviT, vin aqeT, vin iqiT, sadac suli
da guli eZaxda da yovelive amis mnaxveli veraviTar SemTx-
vevaSi ver daijerebda, rom es bedniereba efemeruli iyo.
bevri arsad ar midioda, eseni is xanSiSesulebi iyvnen,
romlebic amjobinebdnen aivanze Camomsxdariyvnen da am
ganumeorebeli bunebis RvTiur garemocvaSi, sufTa haerze,
xiliT, sazamTroTi da nesviT CaegemovnebinaT piri.
restoranSi orkestrma daigriala. musikis xmaze saniaRv-
rodan Toliebi wamoiSalnen, moseirne wyvilebs Tavze gad-
auqroles da otelis ukan gorakze _ naZvebze Camosxdnen.
_ kargi ansamblia, _ Tqva kristinma, roca musikosebis
mxiarulma SeZaxilebma da musikis xmam maT oTaxSi SeaRwia.
_ marTla kargi ansamblia. _ upasuxa cols viqtorma
da gazeTis kiTxva ganagrZo. igi mrgval magidasTan ijda.

1. gamoyenebuli k. gamsaxurdias konstruqcia _ avtori.

79
karina divanTan idga. igi jer Tavisi saTamaSoebiT er-
Toboda, magram male mowyinda da is feradnaxatebiani wig-
ni aiRo, dedam rom aCuqa gagraSi CamosvlisTanave. xSirad,
roca TamaSi mobezrdeboda, is aiRebda am wigns da yura-
dRebiT aTvalierebda. gogonas siamovnebda gagris feradi
fotoilustraciebis daTvaliereba...
deda karinas saukeTeso megobari iyo; masze gadagebuli,
mTel Tavis Zalas da Rones qaliSvilze zrunvas axmarda.
misi da viqtoris qorwinebidan aTi weli iwureboda da am
xnis ganmavlobaSi, mas erTxelac ar ufiqria, rom odesme
ufro mniSvnelovani saqme gamouCndeboda, vidre sakuTari
bavSvis aRzrdaa. am saqmisTvis iyo misTvis gamogonebuli:
samsaxuri, ojaxi, qmari. roca televizorSi raime cud am-
bavs gaigonebda, sadac mozardebi uilajo, umweo cxovrebis
msxverplni xdebodnen, viqtors setyvasaviT miayrida kiTx-
vebs: ra iyo? ra moxda? ra ambavia? da Tan SeSfoTebiT gad-
axedavda karinas, sul imaze fiqrobda, rogor aecilebina
misTvis yvela sisaZagle. is, rom viqtori cols am sakiTxSi
savsebiT eTanxmeboda, qals axarebda da imediT avsebda. ami-
tom iyo, rom qaliSvils maincdamainc ar anebivrebda, amiT
undoda misTvis xasiaTi gaekaJebina, magram arc zrunvas da
siyvaruls akldebda, rac ram kargi iyo, yvelaferi misTvis
surda, misTvis undoda. ai, amitom, roca viqtorisa Tu sa-
kuTri daudevrobis gamo, karinas skolaSi wasvla pirvel
seqtembers saegebio Seiqmna, qali SfoTvam moicva da es
grZnoba erTiorad gauorkecda wuxandeli SemTxvevis Sem-
deg, roca qmarTan cxare SekamaTebis dros, sruliad ucxo
adamians miando Tavisi sulswrafi survilis Sesruleba,
da ar iyo gasakviri, rom meore dRes kristini Tavis Tavs
ar ekuTvnoda, guli SiSis momgvreli mRelvarebiT ucemda,
mosvenebas ar aZlevda is uryevi gadawyvetileba, wuxeli naC-
qarevad rom miiRo: `es rogor moxda, rom mTeli ojaxis bedi
axlad gacnobil kacs miando? ra sasacilo mdgomareobaSi

80
aRmovCndebiT Tu civi uariT gamogvistumra? ufro metic,
xom SeiZleba abuCad aigdos, damcinavad Sexedos, ubralod
gadaixarxaros da meti araferi! ise, tyuilad mogviwevs
iq wasvla... viqtoris bralia yvelaferi, aseT saqmeSi kac-
ma meti fxa unda gamoiCinos, vidre qalma~. es bolo fraza
auferulebda yvela im wina frazas, romelTa damaxsovreba
ar undoda, magram isini, drodadro, qvecnobierad im mwux-
are zarebis rekvasaviT aRdgebodnen, romelic RmerTma
icis ramdenjer Camohkres, magram gonebaSi CabeWdilan da
ritmiT TavisTavad aRdgeba xolme.
...diliT restoranSi rom gavidnen, kristini cud gune-
baze iyo, ramdenadac saerTod SesaZlebelia adamiani iyos
cud gunebaze, romelic raRacas ucdis, raRacas elodeba,
vTqvaT TviTmfrinavis droulad gafrenas an daTqmul
droze im adgilze misvlas, dapirebisamebr rom SeTanxm-
dnen. albaT, amis gamo, Cais ugulisyurod xvrepda da wam-
dauwum saaTze icqireboda. ase egona, skamze ki ara nemsebze
ijda imis molodinSi _ rodis gavidoda dro! uceb SeamCnia,
rom restoranSi devi dondua Semovida. is rom dainaxa, gune-
ba kidev ufro gaufuWda da rogorc ki karinam da viqtor-
ma Cai dalies, myisve skamidan wamodga. zRvaze gasvla arc
ufiqriaT da samiveni TvianT nomerSi dabrundnen. saRamos
arc erTs xma ar amouRia, vidre orkestrantebis mxiarulma
SeZaxilebma, restornidan maT oTaxSi ar SeaRwia. musikis
xmebma kristinas bneli fiqrebi sadRac gadaatyorcna da
qals sulieri wonasworoba aRudgina.
_ kargi ansamblia. _ kvlav gaimeora qalma.
_ xom giTxari, kargia-meTqi. _ upasuxa viqtorma. igi
gazeTs kiTxulobda da Tavi ar auwevia.
kristini balkonze gavida.
_ karinoCka, modi aq, Sexede, ra jadosnuri silamazea
irgvliv! _ gasZaxa man qaliSvils, romelmac wigni gadado
da adga.

81
horizontze mzis diskos mxolod naxevariRa Canda, nax-
evari ki aRar moCanda, radgan ukve wyalSi Sevida, mze ki
TiTqos gafermkrTalda, magram misi mewamulisferi ise gal-
Rva, rom siwiTle, TiTqmis, mTel horizonts moefina. irgv-
liv TandaTan bindi Camowva. `gagrifSis~ kibeebze, parkSi da
sanapiroze lampionebi da cicinaTelebi ainTo.
_ droa kafeSi wavideT. marTla, ra hqvia? ho, viRac ar-
sena, _ viqtorma gazeTi dakeca da adga.
isini sastumrodan gamovidnen, `gagrifSis~ kibeebze
Tavqve daeSvnen da male parkSi yvavilnarebsa da gazonebs
Soris midiodnen, lampionebiT rom iyo gaSuqebuli, iqve,
Soriaxlos, cnobili, msoflioSi saxelganTqmuli moqanda-
kis, fermweris, monumentalistis zurab wereTlis skulp-
turuli namuSevrebi moCanda: `Tevzebi~, `Citebi~, `mze da
mTvare~, `bavSvebis saTamaSo moedani~. maRla, mTagrexilebs
zemoT varskvlavebi akiafda, zRvidan talRebis wynari fS-
vinva ismoda, gazonebs Soris baRis skamebze wyvilebi isxd-
nen, erTmaneTs ealersebodnen, siyvaruliT da bunebis mSve-
nierebiT gabruebulebi.
`ra romantikuli da poeturi saRamoa~ _ undoda eTqva
kristinis, magram maT win mimavali devi dondua dainaxa,
Wreli, nairferovani perangi tanze lamazad hqonda Semot-
masnili, msubuqad midioda, marjvena xeli viRac turfa
qalisTvis mxrebze hqonda gadaxveuli, siarulisas, zogjer,
Tavs misken xrida, raRacas eCurCuleboda da am dros mxrebs
medidurad SeaTamaSebda xolme.
am suraTma kristinis is dRe moagona, donduam
restoranSi sacekvaod rom gaiwvia. cekvis dros kacma misi
mkerdis siaxloves daxara Tavi da uCurCula:
_ daviRale megobrebiT, yvelas pirmoTne sWirdeba.
qalebma xom sul amiries goneba. aRar vici ra vqna, sad wav-
ide. Tqven sul sxva xarT, ase mgonia.

82
...gaaxsenda, da TiTqos isev Caesma mwuxris zarebis rekva:
lamazi sapnis buStiviT gaqra im mSvenieri saRamos roman-
tiuli da poeturi paTosi, da roca nacnobi iluminebuli
reklama dainaxa: `kafe arsena oZelaSvili~, guli saguleSi
mtrediviT SeufarTxalda.

kvamlian, gemrieli saWmelebis mZafri aromatiT ga-


JRenTil da gacxovelebuli CrdilnaTeli ferebiT Suqda-
frqveul kafeSi kristinis cisferma kostiumma garedan
kargi ambis mauwyebeli frinveliviT SemoanaTa.
Cveulebrivi evropuli Ramis bariviT morTul-moka-
zmul darbazSi, xmadabali sacekvao melodia ismoda. ofi-
ciantebi cibrutiviT trialebdnen, magidebTan msxdar
klientebsa da samzareulos kerZebis gasacem fanjaras So-
ris. kafes mepatrone TavamaRlebuli idga erT-erT kuTx-
eSi da yvelafers gamgeblis TvaliT akvirdeboda. kristi-
ni rom dainaxa, saxeze gulTbili Rimili aRebeWda da umal
misken gaemarTa.
_ cota SegagviandaT, vifiqre rom aRar moxvidodiT, _
Tqva man misalmebis mere, _ kargad gamigeT, rom ar mosu-
liyaviT, Zalian mewyineboda. _ am sityvebiT TeTri, sazaf-
xulo pijakis jibidan Sokoladi amoiRo da karinas xelebSi
Caudo, Tan viqtors gamoelaparaka: _ me komplimentebis
moyvaruli ar var, magram Tqveni meuRle am saRamos keTili
feriasaviT gamoiyureba, TiTqos, gegoneba, ager, sadacaa
frTebs moiqnevs da gafrindeba Sors-Sors.
viqtori da kristini Tavs uxerxulad grZnobdnen, ar
icodnen ra eTqvaT. dumili bolos viqtorma daarRvia,
Seecada saubrisTvis normaluri mimarTuleba mieca.
_ komplimentisaTvis didi madloba.
_ me xom giTxariT, es ar aris komplimenti. Tqveni
meuRle marTlac Zalian lamazi qalia. Tumca... o, RmerTo
Cemo, rogori dabneul-dafantuli gesaubrebiT. ratom
gavCerdiT aq, SemosasvlelSi? gTxovT, wamobrZandiT. um-

83
jobesia zemoT avideT, radgan aq xmauria. ar minda saubris
dros xeli SegviSalon.
igi stumrebs win wauZRva. gzaSi erT-erT oficiants
davaleba misca: `zemoT ori boTli xvanWkara, bevri Soko-
ladi da oTxi yava mogvitane~.
isini meore sarTulze, did da naTel saTavsoSi Sevid-
nen, romelSic ori ganyofileba iyo: didi darbazi da misgan
gatixruli patara oTaxi, ori fanjriT zRvas rom gadasc-
qeroda. darbazis farTo sarkmeli vitrinas waagavda. gareT,
fanjris qvemoT, avtomanqanebis sadgomi iyo mowyobili. iqiT
erTsarTuliani Senoba idga, sadac ori maRazia iyo ganTavse-
buli _ samrewvelo saqonlis da saiuveliro. Soriaxlo
mSenbankis orsarTuliani Senoba moCanda.
liTonis gisosebi vercxlisfrad iyo SeRebili. fan-
jrebs zeviT laqiT gaprialebul, CuqurTmiani xis karnize-
bze TeTri fardebi ekida. es darbazi, pirvelad rom Sevid-
nen, albaT, sabanketod iyo gankuTvnili. iq idga importuli
bufeti da ramdenime grZeli magida skamebiT.
isini didi darbazidan patara oTaxSi Sevidnen. fanjrebi
aqac TeTri fardebiT iyo gawyobili. etyoboda, rom sawoli
oTaxi iyo, importuli aveji idga, wiTeli xis, lamazi log-
inis gadasafarebliT damSvenebuli. fanjrebis mopirdapire
mxares, yru kedels, mTlianad gasdevda brolis WurWlis
rafa («горка»), romelic importuli broliT iyo gawyobi-
li. oTaxis SuaSi idga ovaluri (mrgvalmogrZo) magida, ir-
gvliv rbili skamebiT Semowyobili. kafes patronma stum-
rebi am magidasTan miipatiJa. dasxdnen Tu ara, oficiantic
gamoCnda, Semovida Tavazianad, yvelaferi, rac patronma
daukveTa, guldasmiT ganalaga magidaze da is iyo gasvla
daapira, rom patronma uTxra: `mogvianebiT oTxi jami nayini
Semogvitane~. Semdeg stumrebisken mibrunda da saqmiani ka-
cis kiloTi Tqva.
_ modi, gavicnoT erTmaneTi! me arsena mqvia.
_ kristini.

84
_ viqtori. es karinaa, Cveni qaliSvili, Tqven mas ukve icnobT.
_ ki, me da karina ukve davmegobrdiT, _ Tqva arsenma da
Rvino patara sirCebSi Camoasxa, mere orives miuWaxuna. _ es
gacnobis iyos, TiTo gadavkraT. kacebma Wiqa dacales, kris-
tinim odnav mosva, bageebi Seaxo sasmiss. mere yava miirTves
da Sokolads gemo gausinjes.
kristinis mouTmenloba klavda, bileTebis ambavi ain-
teresebda, undoda rac SeiZleba Cqara Seetyo, Seasrula Tu
ara Tavisi sityva arsenma, magram stumarTmoyvare maspin-
Zeli ar Cqarobda, TviTon ki iniciativis gamoCena ar surda,
ar undoda masze efiqraT TavdaWerili ar ariso. amitom
gadawyvita saubari sxva Temaze gadaetana.
_ batono arsen! Tqveni gvari oZelaSvilia?
_ ara. Cemi gvari afxazavaa.
_ maSin oZelaSvili vin aris?
_ arsena, Cemi sexnia, saqarTvelos saxalxo gmiria. gasul
saukuneSi cxovrobda. igi xelmokle xalxis wiaRSi aRizarda
da maTi interesebis damcveli iyo. ebrZoda didgvarovnebs,
sqeljibianebs da mefis Jandarmerias. xalxma gaaideala is,
mxars uWerdnen da mRerodnen: `mdidars arTmevs, Raribs
aZlevs, RmerTi rogor waaxdensa~. erTi sityviT, ukanono-
bis, ganukiTxaobis winaaRmdeg mebrZoli gmiri iyo, rac im
periodSi, revoluciur idealebs ganasaxierebda, magram is
revolucioneri arasodes yofila da TanamedroveTa cno-
bierebaSi saxalxo gmirad darCa, iseve rogorc robin hudi.
misi faTerakiani cxovrebis peripetiebze Seqmnilia xalx-
uri leqsebi _ balada `arsena~. cnobilma qarTvelma mw-
eralma mixeil javaxiSvilma1 ki Seqmna didi tilo _ romani,

1. did beletrists wayenebuli eqna braldeba ariuli sisxlis


propagandasTan dakavSirebiT. ucilobeli wyaroebi amtkiceben,
rom dapatimrebis wina dRes, m.javaxiSvili aRniSnuli Teoriis
Sesaxeb mxolod erTxel esaubra bolSevik mwerals iakinTe lisaS-
vils, cnobili romanis `lado kecxoveli~-s avtors.

85
saxelwodebiT: `arsena marabdeli~. didma qarTvelma re-
Jisorma mixeil Wiaurelma gadaiRo SesaniSnavi filmi `ar-
sena~, ar Sevcdebi Tu vityvi _ amJamad legendaruli msax-
iobebis nato vaCnaZis da spartak baRaSvilis monawileobiT.
albaT, es saxelebi TqvenTvis ucnobi ar unda iyos. sxvaTa
Soris, es iyo pirveli qarTuli xmovani filmi, romelmac
1941 wels saxelmwifo premia daimsaxura.
_ nato vaCnaZe, qarTveli mzeTunaxavi! _ wamoiZaxa kris-
tinim, _ rogor Tu ar gamigia, igi ara mxolod kavSiris,
aramed msoflio masStabiT aris cnobili. ra samwuxaroa,
rom aviakatastrofaSi daiRupa. ras ar gaigoneb am Temaze...
amboben, TiTqos, Tbilisidan moskovSi berias miTiTebiT
gadafrinda.
_ ki, mgoni asea. _ arsenma isev Camoasxa Rvino sirCebSi. _
ase Tu ise, amgvarad, me da oZelaSvili, rogorc ukve vTqvi,
mxolod sexniebi varT, da ubralod, misi xsovnis ukvdavsay-
ofad vuwode Cems bar-restorans: `kafe arsena oZelaSvili~.
viqtori da kristini gancvifrebuli miCerebodnen
maspinZels da ver garkveuliyvnen ratom movidnen am kafeSi
da risTvis amovidnen meore sarTulze _ TviTmfrinavis
bileTebisaTvis Tu saqarTvelos istoriis Sesaswavlad.
situacia iseT STabeWdilebas tovebda, TiTqos, maspinZels
saerTod gadaaviwyda wuxandeli danapirebi. colma qmars
gadaxeda, TvalebiT aniSna: `araferi eTqvaT bileTebze~.
arsenma Wiqa aswia, undoda morigi sadRegrZelo eTqva,
magram viqtorma daaswro.
_ batono arsen! saqarTveloSi arcTu iSviaTad vimyofe-
bi, samsaxuri maqvs aseTi. vici, rom qarTuli gvarebi ZiriTa-
dad `Svilze~ da `Zeze~ mTavrdeba, rac sinonimebia. amitom
mainteresebs Tqveni gvari afxazava sxva Ziridan momdinare-
obs Tu aseve qarTulia?
_ afxazavebi samegrelodan varT warmoSobiT, magram es
gvari afxazeTSic aris gavrcelebuli. me mkvlevari ara var,

86
magram Cemi azriT, sufiqsi `ava~ megruli `aba~, `baba~-dan
unda modiodes, rac `mamis~ mniSvnelobiT ixmareba. xolo
mama da Svili gvaris gagrZelebisaTvis, orive mniSvnelovani
komponentia. dedaCemi _ magaliTisTvis vambob, WakvetaZea
gvarad, gurulia. amiT is minda vTqva, rom `Ze~-ze ZiriTa-
dad guruli gvarebi mTavrdeba, magram samegrelo da guria,
rogorc aseve afxazeTi _ saqarTvelos mxareebia. arsebobs
aseTi xalxuri simRera: `qarTl-kaxeTi, imereTi, guria da
samegrelo, yvela Cemi samSobloa, sayvareli saqarTvelo~.
qarTul sufraze xSirad gamigonia, rom am leqsis mTqmelma
riTma saqarTvelos ramdenime umniSvnelovanes mxares amjo-
binao, Tumca imereTi mTel dasavleT saqarTvelos moicavs,
radgan saqarTvelo ori sityviT SeiZleba gamoixatos: `am-
er-imeri~. `ameri~ _ aRmosavleT saqarTveloa, `imeri~ _
dasavleTi. _ ganmarta arsenma da Wiqa, romelic laparakis
dros magidaze dado, isev aswia.
_ am sasmisiT me minda karinas saxiT yvela bavSvi vadRegr-
Zelo, Cveni samyaros xvalindeli imedi, mSveneba da sila-
maze. bednierebis momtani iyos maTTvis es araCveulebrivi
dResaswauli _ pirveli seqtemberi, skolis pirveli zari.
es Cemi sityvebi karinas rom auxdeba, amis sawindari es sami
bileTia, romliTac Tqven ocdaaT agvistos, dilis reisiT
soxumidan moskovSi gadafrindebiT. _ Tqva da pijakis Siga
jibidan sami bileTi amoiRo, kristinis win magidaze dado.
col-qmars sixarulisagan Tvalebi gaubrwyindaT, erT-
droulad ambobdnen samadlobel sityvebs. gansakuTrebiT
kristini iyo aRfrTovanebuli.
roca sixarulis pirvelma talRam gadaiara, qalma arsens
hkiTxa, ra Tanxa unda gadaexadaT maT.
_ ocdaxuTi maneTi!
_ sul, samocdaTxuTmeti maneTi. me sworad daviTvale?
_ ikiTxa kristinma da yovlisSemZle maspinZels mxiaruli
RimiliT Sexeda.

87
_ me mjera, rom Tqven kargi eqimi xarT, magram buRal-
trad ver ivargebT. _ upasuxa arsenma.
_ nuTu me SemeSala?
_ diax, qalbatono kristin, namdvilad SegeSalaT! Tqven
kargad iciT, rom erTi aviabileTis saxelmwifo fasi mosko-
vamde aTi maneTi Rirs, naxevaris _ xuTi maneTi. ase rom, Tqven-
gan sul ocdaxuTi maneTi mergeba.
_ saxelmwifo fasi?
_ qalbatono kristin! spekulacia ar aris Cemi stiqia.
viqtori ar daibna, fuli jibidan amoiRo da arsens
ocdaxuTi maneTi gadauTvala. mere Wiqa aiRo da bavSvebis
sadRegrZelo dalia.
_ kristina, _ miubrunda is cols, _ es Wiqa aucile-
blad unda dacalo; didebuli sasmelia.
kristinim bileTebi CanTaSi frTxilad moaTavsa, mere
bavSvebis sadRegrZelo warmoTqva da sasmisi dacala. al-
baT, gadatanili nerviulobisa da Zlieri gancdis mizezi
Tu iyo is, rom Rvinom swrafad imoqmeda, tanSi Tbilma Jru-
antelma dauara, ris gamoc, msubuqad daexva Tavbru.
viqtori laparakis xasiaTze dadga.
_ `xvanWkara~ stalinis sayvareli Rvino iyo.
_ ki. _ daadastura arsenma. _ misTvis saqarTvelodan ori
samarko Rvino igzavneboda _ `xvanWkara~ da `qinZmarauli~.
_ romeli yurZnis jiSebidan ayeneben am Rvinoebs?
_ xvanWkara _ sofelia raWaSi, ambrolauris raionSi,
md. rionis marjvena napirze. iq, mzian ferdobebzea gad-
aSlili amave saxelwodebis venaxi, xolo `qinZmarauli~
mzaddeba sofel usaxeloSi, cageris raionSi, leCxumSi,
raWis mezoblad. es sofeli md. lajanuris (rionis marjvena
Senakadi) zemo dinebazea gaSlili. iq mohyavT yurZnis jiSi
`usaxelouri~. saxeli Seerqva soflis saxelwodebisagan.

88
orive sofelSi da mimdebare raionebSi Seqmnilia speciali-
zebuli meurneoba. muSaoben Rvinis qarxnebi.
oTaxSi isev gamoCnda oficianti, Cveuli TavazianobiT
yvelas Tavisi ulufa nayini Camouriga.
_ viqtor, danaxarji gadaixade. _ Seaxsena kristinim
qmars.
_ dRes Tqven Cemi stumrebi xarT da ara klientebi. _
arsenma TvaliT aniSna oficiants, wadio da igi uceb aor-
Tqlda.
axla Wiqebi viqtorma Seavso.
_ arsen, gagimarjos! Sen namdvili mamakaci xar! moskov-
Si Tu Camoxval, gaxsovdes, Cveni saxlis karebi SenTvis yov-
elTvis Ria iqneba.
kristinim qmars toli ar daudo, es Wiqac fskeramde
gamocala. ramdenime wamSi qali ise Seicvala, rom Znelad
sacnobi gaxda _ misi saxe mzesaviT anaTebda, oTxi Tvali
gamobmoda da yvela arsens uyurebda.
_ daviTveri! _ Tqva man, _ magaram ar vici Rvinis bra-
lia Tu sixarulis.
roca gamomSvidobebis dro dadga, kristinim arsens mx-
urvale madloba gadauxada, Tan dasZina, rom es saRamo mas
arasodes daaviwydeboda da mTel cxovrebaSi magaliTiviT
gahyveboda.

7.
kristinim adre gaiRviZa, mzis amosvlas daaswro, sizmar-
gamoyolilma kidev raRac waibutbuta, vidre grZel wam-
wamebs gaxsnida da mere nela, zantad wamodga loginidan.
sarkeSi rom Caixeda, ciskari jer kidev ar ciskrobda,
pirdabanili ar iyo, magram mainc lamazi da mimzidveli Can-
da. guSindeli mogonebebi moawva, bileTebze sazrunavi rom
aRar hqonda, ukve mSvidad iyo da saxeze netarebis Rimili

89
moefina. Savi Rvinis mere, wuxel kafeSi rom dalia, Tavs kar-
gad grZnobda, egona ZarRvebSi sisxli ki ara, yurZnis tkbi-
li badagi duRso da gadawyvita civi Sxapi mieRo.
Tavs rom imSralebda, wamdauwum sarkeSi imzireboda,
surda darwmunebuliyo, rom romantiuli siyvaruliT dat-
kboba misTvis jer kidev ar iyo dagvianebuli, da rom swored
amisTvis moevlina am wuTisofels misi mSvenieri, aSoltili
tani, misi sisxlisferi, odnav gapobili tuCebi, rogorc
mimndobi molodinis gamoxatuleba; sveli Tmebi oqros-
feri RrubeliviT Sublze alag-alag rom iyo Camowewili,
masSi iseT sulier ganwyobilebas badebda, TiTqos sarkidan
kvlav is, Cvidmeti wlis gamosaSvebi klasis moswavle uc-
qerda. Tumca, pirianad Tu vityviT, mas iseTi STabeWdileba
rCeboda, rom axla, ocdaSvidi wlis asakSi, igi aranakleb
momxibvleli da mimzidveli iyo, vidre aTi wlis winaT.
TiTqmis naxevari saaTi itriala sarkis win, dro sulac
ar dauzogavs, muStris TvaliT amowmebda yvelafers ra
Caicva, ra rogor moixdina, kiseric ki etkina. roca darw-
munda, rom morTva-mokazmvas Tavi kargad gaarTva, axlad
gamoRviZebuli qmris xma Semoesma.
_ am dilauTenia sad midixar? _ hkiTxa viqtorma cols.
_ jer Cveni sastumros direqtors vnaxav, Svidi seqtem-
bris bileTebis dakveTa xom unda gauqmdes, madlobis meti ra
gveTqmis, Sewuxda adamiani. mere kafeSi waval, arsens sakadrisi
pativi unda mivagoT, ase ar ari?
_ ra gadawyvite, ras iyidi, saCuqari Tu SearCie rame?
_ asi maneTi maqvs. wuxel xom SevTanxmdiT, am Tanxis far-
glebSi rames SevarCev, iseTs, rom davamaxsovrdeT.
oTaxidan rom gadioda kristinma qmari daariga:
_ restoranSi droze wadiT, bavSvs yuradReba ar moak-
lo, arc sauzmis dros da arc zRvaze! im SemTxvevaSi Tu
Semagvianda, uCemod isadileT.

90
sastumros direqtorma kristini araCveulebrivi Tava-
zianobiT miiRo, gulisyuriT mousmina da roca darwmunda,
rom bileTebi dajavSnili iyo viqtoris, kristinis da kari-
nas saxelze, maSinve dareka soxumSi, aeroflotis mTavar
dispetCerTan da mis mier micemuli Zveli SekveTa gaauqma.
aseTi maRali yuradRebisaTvis kristinma direqtori mad-
lierebis gamomxatveli sityvebiT aavso. qalis silamaziT
da qceviT moxiblulma direqtorma igi vestibiulamde
miacila da gamomSvidobebisas Txova: `gamgzavrebis win
aucileblad SemoixedeT Cems kabinetSi, minda profesor
aleqseevTan misaloci Ria baraTai gagatanoT~.
gagris mTagrexilebidan vardisferi mze amovida. qalaqs
ukve eRviZa. avtobusebi da msubuqi avtomanqanebi gzat-
kecilze grialiT miqrodnen. Zveli fardulis msgavsi
yvavilebis pavilionTan gamyidveli gogona muSaobda,
rigrigobiT gamohqonda qoTnebSi aRmocenebuli iebi, en-
Zelebi, vardebi da yayaCoebi. sasadiloebTan xalxis rigi
dgeboda. quCebSi pirveli damsveneblebi gamoCndnen. maT
ukve moeswroT danayreba da axla gasaSleli qolgebiT, sa-
banao kostumebiT, dasakeci skamebiT, gasaberi baliSebiT
da sxva ram wvrilmaniT datvirTulebi, sanapirosaken mi-
emarTebodnen.
mTis grili, sufTa heriT da gagris quCebis ier-saxiT
moxibluli kristini cnobismoyvareobiT aTvalierebda
vitrinebs. maRaziebi, rogorc wesi, cxra saaTze iReboda,
visac fuli hqonda da raimes yidvis survili hklavda, ara-
viTri problema ar iyo, iyidda rac surda, rac vitrinaSi mis
yuradRebas miiqcevda. erT vitrinaSi kristinim vercxlis
portsigari SeamCnia, igi mas Zalian moewona, iyida da iqve
maRaziaSi momuSave iuvelirs daukveTa firfenili warwer-
iT: `arsen afxazavas, gulisxmier da karg megobars _ kris-
tinisa da viqtorisagan. 27 agvisto, 196... weli, kurorti

91
gagra~. rac portsigaris Siga pirze daamagrebina. iqidan ki
sasursaToSi gadainacvla, sadac iyida ori qarTuli konia-
ki `eniseli~ da Sokoladi `daTunia~. kristinim Zalian kar-
gad icoda, rom im fuls xarjavda, col-qmars bileTbisTvis
rom hqondaT gadanaxuli, amitom dasananic ara iyo ra.
gagixaria, didebuli iyo mziT, zRviT da simwvaniT savse
qalaqSi siaruli da fulis xarjva. dadixar namzeuri, jan-
mrTeli, wamowiTlebuli loyebiT, TaviT fexebamde momxi-
bvleli, aTvaliereb vitrinebs, mogewona rame _ Sedixar
maRaziaSi, gamyidvelebi TvalebSi Semogcicineben, ra gne-
bavT, riT gasiamovnoT, oRond rame mogewonos, oRond rame
iyido... Sen ki, amayad CanTas gaxsni, fuls amoiReb, gadaixdi
_ SeZenils lamazad SegifuTaven, gzas dagilocaven, gaix-
areo, getyvian, Tan Rimils sagzaliviT gamogayoleben.
laparakob, moZraob, cnobili kinovarskvlavebis Jestiku-
lacias iyeneb... da grZnob ra momxibvleli da qalurad mimz-
idveli xar, gjera Seni Tavisa.
kristinis gamWvirvale cisferi kofTa da TeTri qve-
datani, lamaz muxlisTavebs mTlad rom ar ufaravda, ise
moxdenilad adga, rogorc CogburTis moTamaSe gogonebs
da roca igi arsenma kafeSi Sesuli dainaxa, gaifiqra:
`maisis pirveli dilasaviT ariso~.
oTaxSi erTxans gaurkveveli _ daZabuli siCume idga.
oriveni dumdnen, Tumca Zalian agznebuli da aRelvebuli
iyvnen, Rrmad da xSirad sunTqavdnen, etyoboda koniakma
Tavisi funqcia Seasrula.
_ xom ar gewyineba fardas Tu CamovuSveb?
_ o, ara, marTla ra TvalismomWreli sinaTlea...
saocrad grZeli wamwamebi hqonda kristins. drodadro
isini aqrobdnen misi cecxliviT mogizgize Tvalebis brwyin-
valebas, romelic im wamieri netarebisas TavisTavad mamakacis

92
Tvalebis kosmiur ufskrulSi iZireboda da cdilobda Tav-
isi Suqmomfinari sxiviT gaeSuqebina kacis is idumali zrax-
vani, dasabamidan Ramis sibnelesTan rom iyvnen wilnayarni.
`Znelia TqvenTan axlos viyo da ar gakocoT~.
oTaxis SuagulSi idgnen, erTmaneTs akoces, vnebianad. wa-
miT kristini arsens miekra, kacis tans mkerdiT mieweba. kris-
tinis sunTqvas `eniselis~ surneli axlda.
`vin icis, iqneb nanobT, jer ar aris gvian, jer kidev Sei-
Zleba ukan daxeva~.
`TviTonve iciT, rom axla Tqveni ufro var~.
arsenma welze moxvia xeli, qali vnebianad odnav ukan ga-
daixara, wuTiT Tvalebi daexuWa, Tmebi wylidan amoyvanili
gogosaviT eyara mxrebze.
sxva araferi iyo ukve, erTmaneTis sxeuli da _ samosi-
anad, mamakacis mklavebis Zala da qalis yeli da mkerdi. mere
qalis CurCuli:
`amiyvaneT~.
kacma qalis saTuTi sxeuli zeviT aswia, Tavis tanzemoT.
qvemodan zeviT uyurebda da sul sxva eCveneboda misi saxe
_ maradiuli mTvaris SuqiT ganaTebuli.
magram didxans ase ver iqnebodnen. kaci mixvda, rom win
unda wasuliyo, ramdenime nabiji gadadga da sawolze daawv-
ina. TviTon gverdze miuwva, miizida. hkocnidnen erTmaneTs,
vidre sulis Segubebamde. kristinis sunTqva aRgznebuli
da mRelvare hqonda, tuCebi odnav daxeTqili, magram kuTx-
eebSi iseve rbili. kacis mklavebi salteebiviT SemoWdo-
boda da roca mamakacis momTxovni Zala igrZno, swrafad
Seixsna buzhalteri da qvedatanis klaknila (rus. zmeika),
gaiZro yvelaferi, rac im wuTSi misTvis xelis SemSleli
iyo da loginze mTeli Tavisi simSvenieriT gaiSota. arsens
almuri auvida, cecxli moekida _ moeCvena, rom cTomili
mTvaris Suqi axla qvemodan anaTebda, adamisa da evas droin-
deli samoTxis siRrmidan.

93
8

...kristini sawolze iwva, iseTive pozaSi da iseve gaSiSv-


lebuli, rogorc rembrandtis `danae~, gansxvaveba mxolod
is iyo, rom idayviTa da ZuZuTi muTaqas ki ar eyrdnoboda,
aramed arsenas muxlebs, romelic Tmebze ealerseboda.
_ SeiZleba SegekiTxo?
_ ra Tqma unda.
_ aq rom modiodi, qmars ra uTxari?
qalma farTod gaxsna Tavisi grZeli wamwamebi, mis Tva-
lebSi eSmakunebi axtunavdnen.
_ Sen ra ggonia, ras vetyodi?
kacma mxrebi aiCeCa, ar upasuxa qals.
_ simarTle vuTxari. arsenasTan mivdivar-meTqi. Tvi-
Tonac kargad esmoda, rom roca pativs gcemen, pativisce-
miTve unda upasuxo. wuxel sastumroSi rom davbrundiT
fuli TviTon momca, Tan gamafrTxila, rom SenTvis kargi
saCuqari SemerCia. me mgoni, yvelaferi zustad Sevasrule.
_ Tqva qalma da eSmakunebi axtnen da mis tuCebze daxtnen.
kristinis nayidi koniakebi magidaze idga. erTi gaxsnili iyo,
boTlSi naxevari Tu iqneboda darCenili. Sokoladi `daTunia~
TefSze ewyo, iqve carieli SesafuTi qaRaldebic moCanda.
arsena daixara, qals loyaze akoca, Tavi gainTavisufla.
_ sad midixar?
_ yavas movitan. _ sawolis erT kuTxeSi xalaTi iyo migde-
buli, Caicva da samzareuloSi gavida. rom dabrunda, kristi-
ni ukve sawolze ijda, mamakacis xalaTi hqonda mocmuli.
_ bodiSi, sarkian karadaSi vnaxe, tanisamosi rom hkidia.
_ Zalian kargi, roca kidev Camoxval, ukve yvelaferi ge-
codineba sad ra aris.
qals gaeRima, `vnaxoTo~, Cailaparaka.
arsena gverdiT miujda. uxmod, nel-nela xvrepdnen yavas.
Wiqidan orTqlTan erTad gamabruebeli aromati amodioda.

94
_ ramdeni wlis xar? _ hkiTxa moulodnelad qalma.
_ ocdaSvidis.
_ anu, Cven Tanatolebi varT! coliani xar?
_ jer ara.
`yvelaferi zustad gamovicani~. _ gaifiqra qalma da
kmayofilma CaiRimila.
_ mSoblebi cocxlebi arian?
_ RvTis madliT, orive saxezea. axla samsaxurSi arian.
Cemi da TbilisSia gaTxovili. nu gefiqreba, xels aravin
SegviSlis.
_ es kafe Seni sakuTrebaa?
_ ar vici, rogor giTxra? Sen kargad ici, rom Cvens
qveyanaSi kvebis obieqtebi kerZo sakuTrebaSi ar aris. we-
liwad-naxevaria rac soxumis sasoflo-sameurneo insti-
tuti davamTvre. mere bzifis sabWoTa meurneobaSi vmuSao-
bdi agronomad. SarSan, ratomRac aRmaskomSi gamomiZaxes,
miTxres, rom qalaqSi sazkvebis obieqtebis naklebobaa da
SemomTavazes Cems binaSi, pirvel sarTulze momewyo kafe.
me davTanxmdi.
uecrad qalma kacs pirdapir Sexeda TvalebSi, ise, TiTqos,
undoda misTvis raRac waerTmia da Tan waeRo.
_ iseTi kiTxva maqvs, rac Cven, orives gvexeba. oRond simar-
Tle unda miTxra... icode, tyuils Tu metyvi, umal mivxvdebi.
_ razea laparaki?!
_ miTxari, rogor mixvdi Cven bileTebis problema rom
gvawuxebda, xolo yvelaferi ki karinasTan iyo kavSirSi? da
kidev, ratom dainteresdi am problemiT?
arsenam gaicina, xmamaRla, TiTqos gadaixarxara siam-
ovnebisagan, cali xeli Tmebze gadaisva, dafiqrda.
_ kafeSi rom SemoxvediT me maSinve mogaqcie yuradReba,
_ Tqva mciredi dumilis mere. _ ar davmalav, Seni saxe ise-
Ti mSvenieri iyo, ise elvarebda da cimcimebda, iseT wminda

95
Suqs gamocemda, rogorc alionze mzis Suqze mokamkame cvari
balaxze. ar vici ra damemarTa, mosveneba davkarge da umal,
wamierad gadavwyvite, radac unda damijdes, mainc gavicnob-
meTqi. magidasTan rom dasxediT, oficiantebi gavafrTxile
_ siaxloves ar gagkarebodnen. me ki SeumCnevlad mogiax-
lovdiT. Seni da viqtoris saubari movismine, yvelafers
mivxvdi... danarCeni, TviTon ici, teqnikis ambavi iyo.
_ romantikulad gamarTlebulia da poeturi, rom
swored Sen iSove CvenTvis bileTebi, _ Tqva kristinim da
finjani lambaqiT magidaze dado, mere sarkesTan mivida da
orive xeliT Tma gaiswora Tavi dakvirvebiT SeaTvaliera,
roca Semobrunda skami sawolTan midga, Camojda da arsenas
saxeze miefera.
_ Zvirfaso, rogor momenatrebi moskovSi.
qali saxeze odnav gafermkrTalda, Tavi naRvlianad
daxara da kacma simReris xma gaigona _ xma kristinis! is
qarTul melodias qarTul enaze mReroda:
`Tbiliso mzis da vardebis mxareo, uSenod
sicocxlec ar minda,
sad ari sxvagan axali varazi, sad ari WaRara mTawminda~.
is rusuli aqcentiT mReroda da fraza `WaRara mTawmin-
da~ man waimRera, rogorc `Cagara mtacminda~.
_ vin gaswavla?
_ amas winaT, ar aris didi xani, restoran `gagrifSSi~
daviT gamrekelma imRera, mgoni misi dabadebis dRe iyo.
albaT, ici, igi pirveli baritonia didi Teatris. melodia
Zalian momewona da es ori strofi davimaxsovre. qarTuli,
vfiqrob, keTilxmovani enaa, magram misi swavla, Zneliao,
amboben.
_ ucxo enis swavla yvelas uWirs. poliglotebi ar myavs
mxedvelobaSi. Tumca, roca isini trabaxoben yvela enaze
vlaparakobTo, faqtiurad, arc erTi ar ician normalurad.

96
kristinma gaicina.
_ kidev erTi SekiTxva maqvs.
_ ra gainteresebs?
_ es ufro Txovnaa, vidre SekiTxva.
_ Tqvi gismen!
_ arsenas leqsi maswavle.
_ rad ginda?
_ ise.
_ patara rom viyavi, deda mikiTxavda. axla kargad aRar
maxsovs.
_ rac ici.
arsenam qals Txovna Seusrula, ramdenime striqoni
moifiqra da SeZlebisdagvarad, gamoTqmiT waikiTxa:

`Sair sityviTa mestvirem, RmerTi maRali axsena,


RmerTma mogces gamarjveba, oZelaSvilo arsena.
qeifi imas uyvarda, gzebze sufris gadafena,
Svidi weli tyved iara, mTa da bari Seajera.
rom Seiqmna Teqvsmeti wlis, ulvaSebi daimSvena,
Sejda Tavis lurja cxenze, gaaWen-gamoaWena.
batons rom erTi gogo hyavs, arsenas moewoneba, _
gogo... me momec batono, Sen ki ara wagixdeba...~

Волынщик строками шаири выси и веси воспел.


Побед тебе и удачи, Одзелашвили Арсен...
Пиры любил и застолье, любил на природе кутнуть.
Семь лет отишачил в неволе, свободным продолжил свой путь.
Как стукнуло парню шестнадцать, усами украсил себя,
Расправил плечи, галопом пустил вороного коня.
У барина девка... Арсену в ней радость, улыбка и свет,
Тебе не убудет, а парню – до гроба любовь да совет...
(Targmani ekuTvnis avtors)

97
_ ra mSvenierebaa! _ wamoiZaxa kristinma da xeli xels
ramdenjerme Semohkra, taSi daukra. _ `gaaCen gamoaCena~...
es gogo, xom?
arsenam gaicina.
_ ara, gogo ara... aq laparakia Sav cxenze.
_ a..., cxeni? `lurja~ ras niSnavs?
_ qarTulad ityvian `lurja cxeni~, rusulad es niSnavs
`вороной кон”.
_ gavige, cxeni, Tanac lurja... me kidev ra ferisa var?
garujuli, xom sworad vambob?
kristinis Jinianma xmam kaci mgznebare surviliT aanTo,
qalis win dadga, erTi xeli mis TmaSi Seacura, yuris bibilo
xoSiT mousrisa, meoreTi yelze da mkerdze vnebiT moefera;
qali ufro metad aRigzno, katasaviT ganabulma da Tvaleb-
moWutulma kacis mucels netarebiT miayrdno Subli.
erTxans ase iyvnen. uecrad kacma amoiqSina, Zlierad amoiq-
Sina _ orTqlmavaliviT da qals iRliebSi swvda, wamoayena.
qali msubuqi da damyoli iyo, misi notio sxeuli abre-
SumiviT miekra kacis sxeuls.

meore dRes, naSuadRevs, plaJidan sastumroSi rom


dabrundnen, kristinim Tqva: `dRes isev arsenas kafeSi
visadilebT. kacma iseTi saqme gagvikeTa, zogjer RviZli
Zma ar gagikeTebs. gamgzavrebamde aucileblad unda gam-
ovemSvidoboT~. viqtori cols daTanxmda. male samiveni
sastumrodan gamovidnen da pirdapir kafe `arsena oZelaS-
vils~ miaSures. kristinim jer kidev Soridan SeniSna, rom
avtosadgomze purproduqtebis daxurulZariani avtoman-
qana idga da arsena mZRols elaparakeboda. cxadi iyo, igi
mZRols raRacas uxsnida. purproduqtebis manqana rom dai-
naxa, kristinis isev gaaxsenda am ramdenime dRis winaT nanaxi

98
sizmari, viqtors rom uambo, magram qmars igi sasacilod ar
eyo da arc daijera.
`sakvirveli kia, RmerTmani, aqamde yvelaferi ise xdeba,
rogorc sizmarSi iyo~ _ gaifiqra qalma.
arsenam isini rom dainaxa, mZRols uTxra, male davbrun-
debio da stumrebs miegeba. col-qmars ise miesalma, rogorc
axlo megobari, mere karinas miealersa da sakuTari Tavis
gamarTlebis mizniT Tqva:
_ aq, Cven cotaoden gaugebrobasTan gvaqvs saqme. fqvi-
li ganrigis mixedviT am diliT unda SemoezidaT da axlaxan
ki moitanes. rom daigvianes, vifiqre, albaT, dRes aRar moi-
tanen-meTqi da muSebi Sin gavuSvi. axla sadme mtvirTavebi
unda movZebno, rom dafasoebuli fqvili manqanidan gadmo-
vaclevino da sakuWnaoSi movaTavso. Tqven kafeSi SebrZan-
diT da male mec TqvenTan gavCndebi.
_ ramdeni tomara aris gadmosacleli? _ ikiTxa kris-
tinim yvelasaTvis moulodnelad da arsenas Tavisi momaja-
dovebeli RimiliT Sexeda.
_ es Tqven ratom gainteresebT?
_ ise, ubralod. SemTxveviT es saidumlo informacia
xom ar aris?
_ ra Tqma unda, ara, eg ra saidumloa, _ arsenma sayva-
rels dabneuli gamometyvelebiT Sexeda, _ oci tomara fq-
vilia gadmosatvirTi.
_ sul eg ari?! Cemi meuRle mogexmarebaT. Tqven iseTi
ram gagvikeTeT, es saqme masTan SedarebiT umniSvneloa. _
kristinim qmars gadaxeda.
viqtorma colis Tvalebi rom dainaxa, mixvda _ manqani-
dan fqvilis gadmotvirTva ar acdeboda da misdauneburad
wamoisrola:
_ ki, ra Tqma unda, es ubralo saqmea, oRond miTxariT,
sad davawyo tomrebi?

99
arsena gaocebuli Sehyurebda xan kristins, xan viqtors,
ar icoda ra eqna, rogor moqceuliyo da vidre cbieri arse-
bis Canafiqrs gamoicnobda, viqtori mis win idga, welzemoT
SiSveli. perangi man swrafad gaiZro da iqve, verandis moa-
jirze gadakida.
arsena sagonebelSi Cavarda, xelebi umweod gaasavsava.
_ Tqven ra, megobrebo?..
_ araferi, araferi! _ mxiarulad warmoTqva kris-
tinim, _ es misTvis sasargeblocaa, xom uyurebT, rogor
wamoezarda Ripi? _ am sityvebiT qmars mucelze nazad mou-
TaTuna xeli.
_ ra gaewyoba, _ Tqva arsenma da viqtors sakuWnao mi-
aswavla, romelic moSorebiT, saxlis ukan moCanda. mere mZ-
Rols uTxra: Tu Zma xar, manqanaze adi da kacs xeli waukari.
viqtori manqanisaken gaemarTa.
_ kafeSi dagelodebiT, _ daadevna kristinim qmars si-
tyva, _ saqmes rom morCebi, Sxapi miiRe da SemogvierTdi.
arsenam kafeSi Sesasvleli kari SeaRo, deda-Svili win
gaatara, TviTon ki maT ukan mihyva. gzaze erT-erT ofici-
ants raRac gadaulaparaka da rogorc ki isini meore sarTu-
lis sadarbazoSi Sevidnen, sad iyo da sad ara, isic maTTan
gaCnda da magidaze aWaruli xaWapurebi, gamagrilebeli sas-
melebi, xili da Sokoladebi lamazad daalaga.
oficiantis gasvlisTanave arsenam karebi gasaRebiT da-
keta, mere bufetTan mivida, is koniaki gamoiRo, amas winaT
kristinim rom moitana da orivem gemo gausinja, kargadac
isiamovnes.
kristinim qaliSvili momijnave oTaxSi gaiyvana, magi-
dasTan dasva, miutana mas xaWapuric, xilic, Sokoladic,
limonaTic da daariga:
_ icode, sanam kargad ar danayrdebi, Sokoladi ar gas-
injo, Torem mada wagixdeba da mSieri darCebi. aba, Sen ici,

100
WkuiT iyavi, roca isadileb, loginze wamoweqi, SuadRis
Zili margebelia. me fanjarasTan davdgebi, Sevxedav mama
rogor muSaobs, roca saqmes morCeba, gagaRviZeb. kargi?
_ kargi, de, Sen wadi, me yvelafers, rogorc miTxari ise
gavakeTeb, _ gogona dedas maSinve daeTanxma da magididan
dana-Cangali aiRo, sadilobas Seudga.
oTaxidan rom gamovida, kristinim karebi daxura da
gasaRbiT daketa. arsena magidasTan idga, xelSi koniakis
boTli eWira da `enisels~ WiqebSi asxamda. kristinim misken
arc ki gaixeda, fanjarasTan mivida, SeaRo da ezoSi gadaixe-
da. viqtori manqanasTan idga, mZRolis daxmarebiT fqvilis
tomara zurgze moigdo.
_ vitia! _ xmamaRla dauZaxa colma qmars, da man zemoT
aixeda. _ es meramdenea?
_ mesame.
_ cota dauCqare, kargi? Cven gicdiT.
_ kargi, vecdebi, _ upasuxa viqtorma da zurgze tom-
riT sakuWnaosken mZimed gaiwia.
_ arsen, viqtori muSaobs! _ Tqva qalma da sarafanis
Tasmebi mxrebidan Zirs CauSva. kaba nela Casrialda iat-
akze. sakuTari sititvle rom dainaxa, Tvalebi ise moWuta,
TiTqos daircxvinao.
_ ici, plaJidan sastumroSi rom davbrundiT, vCqarobdi
da trusis Cacma damaviwyda.
sveli Tmebi gogosaviT eyara mxrebze, zRvidan axlad
amosuls hgavda, ukanidan ufro mimzidveli da vnebisaRmZ-
vreli Canda misi titveli sxeuli. igi orive xeliT, mo-
dunebuli daeyrdno fanjris rafas.
kaci mixvda, rasac misgan qali iTxovda. igi uknidan miuax-
lovda TeTri iasamnis buCqiviT fanjris rafaze gadayrd-
nobil kristins, efereboda namzeur zurgze, mkerdze, Zu-

101
Zuebze, xorcsavse barZayebze. mojadoebuliviT grZnobda
kaci Tavs, ase egona zRvidan amosuli nimfis simSvenieriT
vtkbebio, magram am dros, vnebaaRZruli qalis savsebiT mi-
wieri xma Semoesma:
_ arsen, viqtors ukve meSvide tomara miaqvs sawyobSi.
qali marTali iyo, dro ar icdida da kacma aRar daayov-
na, cocxlad gaiZro Sarvali, fexiT kristinis sarafanisken
moisrola, xelebi iRliebSi Seucura, ori, gulabi msxaliviT
borcvi ndomiT CabRuja da iseTi mkveTri SekvriT Sevida mas-
Si, rogorc atexili ulayi miaWirebs xolme axurebul Waks.
yoveli Sekvrisas qali Tavs inerciiT fanjaraSi gadadebda
da igi, am dros, angariSmiucemlad iTvlida Tu meramdene
fqvilis tomara mihqonda viqtors sawyobSi. da roca mZRol-
ma viqtors mecamete tomara moagdo zurgze, qalis mkerdSi
dagubebuli yru kivili vulkaniviT amoifrqva: _ viqtor,
ufro Cqara! arsen!... Zlierad, kidev ufro Zlierad!

102
suraTi meore
arsena motexilia

_ eqvsi Tvis mere kristinas moskovSi vestumre, _ Tqva


arsenma, _ qmarmac da colmac gaSlili xelebiT mimiRes.
samoTaxian binaSi erTi oTaxi me damiTmes. moskovSi co-
taodeni saqmec mqonda da iq ori kvira davyavi. Cemi gulisaT-
vis kristinim aTdRiani ufaso Svebuleba aiRo. qmars sam-
saxurSi gaistumrebda, bavSvs skolaSi da sadilobamde Cven
vrCebodiT orni erTad.
im periodSi raRac axali saqme wamoviwye da masTan dakav-
SirebiT moskovSi kidev erTxel gavemgzavre. gadavwyvite
viqtorisa da kristinis ojaxi aRar Semewuxebina da sastumro
`ukrainaSi~ davbinavdi. kristinis telefonze davureke da
vuTxari, rom aq SevxvdeT-meTqi. maSinve moirbina, Cemi bargi-
barxana CemodanSi Tavisi xeliT Caalaga da Sin wamiyvana.
mas Semdeg bevrma wyalma Caiara. davcolSvildi. ojaxi
Tavisas iTxovda da kristinis didi xani aRar Sevxvedrivar,
Tumca kavSiri Cven dRemde ar gagviwyvetia. SarSanwin, jer
kidev soxumis dangrevamde, TviTon damireka da miTxra _
mand cudi ambebia mosalodneli da ojaxi droebiT CvenTan
Seafareo. ara-meTqi, vupasuxe, mamapapur saxls bedis ana-
bara ar davtoveb-Tqo. qveyana rom daiqca, maSin mivxvdi,
rom Sevcdi. uecrad datrialebulma saSinelma movlenebma
_ avtomatebis da tyviamfrqvevebis ganuwyvetelma cecx-
lma da wkvaramma gamagebina Tu ra tkbili da kargia iyo am
wuTisofelSi, icxovro, iarsebo da ra mwarea sulTan da-
Soreba. magram sakuTar Tavze ufro, asjer metad, col-
Svili mecodeboda da yvela Rone vixmare maT gadasarCe-
nad. megobari myavs erTi, gemis kapitania, baTumis portSi
muSaobs. hoda, iman gadagvarCina, Tu amas gadarCena hqvia.

103
gemi, romliTac Cven Zlivs mivaRwieT baTumamde, gvamebiT
iyo avsebuli, maT Soris Cemi mSoblebic iyvnen. Cvens binas
gagraSi saartilerio Wurvi moxvda, maSin daixocnen sa-
codavebi. me, col-SvilTan erTad, SemTxveviT gadavrCi,
mivatoveT yvelaferi. daxocili mSoblebi gembanze rom
davyare, maSin gavige, rom omi ukanonobaa da sikvdili. Cems
mdgomareobaSi bevri iyo da aravis ar hqonda arc Zala, arc
survili ara imisaTvis, rom Sebralebodi, aramed, ubral-
od, rom eTanagrZnoT. yvela Tavis mkvdars mistiroda, yve-
la Tavis gadarCenaze fiqrobda.
usaxlkaroebs baTumSi droebiTi TavSesafari mogvces.
me amiT visargeble, mivatove bavSvebi dedis anabara da
movaxerxe gadavfreniliyavi xarkovSi. iq Zveli samego-
bro myavs, maTTan gagraSi mWidro, megobruli urTier-
Toba mqonda, isini adre iyvnen wasulni, albaT, iynoses
afxazeTSi dardubala rom datrialdeboda. hoda, isini
damexmarnen, xeli gamimarTes. xom gagigoniaT, gaWirvebu-
li kaci zRvaSi gavao. ase iyo, ZlivZlivobiT davZlie mZime
mdgomareoba, TandaTan fexze davdeqi, welSi gavimarTe.
axla xarkovis centrSi maRazia maqvs, Cemia, sakuTari, didi
ar aris, magram, rogorc ityvian, or kapiks vSoulob. Tbi-
lisSi oroTaxiani bina daviqirave da col-Svili baTumi-
dan iq gadaviyvane. sam TveSi erTxel TbilisSi mivfrinav,
fuli Camaqvs maTTvis, Torem SimSiliT daixocebian yve-
lani. samezobloSi, sadac isini cxovroben, dRe ise ar gava,
vinme rom ar mokvdes, avadmyofobisagan ara, Zmao, SimSili
klavT, sacodavebs uWmelobisagan ZvrebaT suli.
...es iyo 1995 wlis agvistoSi. xarkovidan TbilisSi miv-
frinavdi da aeroportSi SemTxveviT gavicani arsen afxaza-
va. ufro sworad, TviTon gamecno, vidre bileTebis regis-
tracia daiwyeboda. imis gamo, rom TviTmfrinavi gafrenas
agvianebda, xarkovis aeroportis cnobaTa biurosTan mive-

104
di da iq rigSi davdeqi. uceb win mdgomi, warmosadegi ma-
makaci momibrunda da qarTulad mkiTxa: `Tqven qarTveli
xarT?~ `diax, diax~. _ vupasuxe me da SevaTvaliere. maRali
iyo, darbaisluri sityva-pasuxi hqonda, mixra-moxra el-
eganturi. lamazad ecva, nacrisferi pijaki Zalian uxde-
boda. misi Tvalebis da naTeli saxis gamometyvelebiT Tu
vimsjelebdiT, SeiZleba gefiqra, ormocdaxuTi wlis mamaka-
ciao, magram SesamCnevi mxrebdaxriloba, Tmebisa da koxtad
SekreWili mokle ulvaSebis siTeTresTan erTad, geubnebo-
daT, rom samoc wels iqneboda miaxloebuli da rom cxovre-
bis Wir-varams ukve sagrZnoblad moetexa kaci.
erT SekiTxvas meore mohyva, meores _ mesame da TviT-
mfrinavis Tbilisis aeroportSi dafrenamde saubari ar
Segviwyvetia.
_ ra viTareba iyo gagraSi, roca Tavs uSveleT?
_ gagris cnobili parki najaxis msxverpli, jer kidev
sabrZolo moqmedebis dawyebamde gaxda. eleqtroenergiis
uqonlobis gamo mosaxleoba umowyalod anadgurebda, Cex-
da da SeSad iyenebda wlobiT naloliaveb fiWvebs, naZvebs,
evkaliptebs da sxva egzotikur mcenareebs. mere omi daiwyo
da irgvliv yvelaferi tankebma gadaxnes. sastumro `gag-
rifSi~ ybadaRebuli `perestroikis~ dros darCa mzrun-
velis gareSe. Tovlma da wvimam saxuravi CaSala da wyalma
mTel SenobaSi gaJona, kedlebi da Weri yvelgan Camompalia.
dasasveneblad da sacxovreblad gamousadegaria. xandaxan
mwyemsebi Tu Seexetebian uamindobis gamo, icdian vidre
gamoidarebdes, rom cxvari mTebSi aiyvanon sazafxulo sa-
Zovrebze. es adgilebi, biWvinTis, liZavas, eSeris da axali
aTonis CaTvliT, Sedioda im oTxas heqtarSi, romelic gan-
kuTvnili iyo gorbaCovis sazafxulo rezdenciis Semdgomi
gafarToebisaTvis. im dros am mSeneblobis sawinaaRmdegod,
im mizniT, rom wiTeli imperiis pirvel pirs ukan waeRo sa-

105
kuTari gadawyvetileba, TiTqmis yoveldRe, Weqda da quxda
qarTuli presa, radio da televizia, rac mTel qveyanas moe-
do. erTi qarTuli andaza maxsendeba: daTvi rom mogereva,
babaia dauZaxeo. ra Sedegic moitana qarTvelebis maSindel-
ma `laSqrobam~, axla saxezea. Tbilisis `dinamos~ sportuli
baza leseliZeSi gaaveranes, mospes. albaT, rusuli imperi-
alizmis mizania, rom afxazeTSi qarTulma fesvma aRar ix-
aros. Cvens saxlSi kazakebis oceulia dabinavebuli.
arsenas xma xrinwnarevi iyo.
wuTieri, mZime dumili Camovarda. TviTmfrinavis mo-
torebis guguni Cveuli ritmiT ismoda.
_ axla rusuli jarebi dganan: galis raionSi, samaCa-
bloSi, baTumSi, vazianSi, gorSi da axalcixeSi. amboben, rom
eseni mSvidobismyofeli jarebia. magram sad aris imis garan-
tia, rom es urdoebi isev ar Semoesevian saqarTvelos da os-
malebiviT ar daawiokeben mSvidobian mosaxleobas? tanke-
biT ar gadaxnaven vazsa da venaxs? am ZmaTamkvleli omis
dros asiaTasobiT adamiani miawyda Wuberis uReltexils, im
imediT, iqneb uSbam, Sxaram da TeTnuldma Segvifaroso. ar-
avin icis vin sad daiRupa, vin sad gadaixvewa. romel qveyanas
SeuZlia mogvces imis firmani, rom aRar ganmeordeba 1989
wlis 9 aprili da rusi mesangreebi wverwamaxuli barebiT ar
daxocaven fexmZime qalebs? _ bolo frazebi arsenam Cumad,
TavisTvis waiCurCula: _ vin iyo is kanibali, vinc gasca br-
Zaneba?.. rodionovi?.. lebedi?..

CanarTi:
hamleti: `boroti saqme dRis sinaTles versad wauva,
Tund dasamalad dedamiwa gadaefaros~.

106
_ mTlad ver gamarTlda romantizmis didi warmomad-
genlis baraTaSvilis winaswarmetyveleba: `aha, aRsrulda
xelmwifuri aw azri Seni, da vsWamT nayofsa misgan tkbilsa
aw Senni Zeni~1.
_ sparseTi... osmaleTi... naxevari saqarTvelo gadaar-
jules. amis gamo iyo, rom ereklem erTmorwmune qveyana air-
Cia _ `georgievskis traqtatiT saqarTvelom Tavisi bedi
daukavSira erTmorwmune ruseTs~. mere, sul male, 1801-
1811 w.w. carizmma gaauqma saqarTvelos marTlmadidebluri
eklesiis avtokefalia (damoukidebloba) da saqarTvelos
kaTolikos-patriarqis Tanamdeboba. saqarTvelos ekle-
sia calke saegzarqosos saxiT SeuerTda ruseTis ekle-
sias. egzarqosebad niSnavdnen ruseTidan movlinebul rus
mRvdelmTavrebs, romlebic carizmis rusifikatorul-
koloniuri politikis sayrdenni iyvnen. saqarTvelo gu-
berniebad daaqucmaces da ruseTis provinciad aqcies.
_ gamodis, rom `erTmorwmuneoba~ ar aRmoCnda sindi-
sis da moyvrobis garanti. ieso qristem, lazaresTan er-
Tad mkvdreTiT qarTuli enac aRadgina. carizmi da ruse-
Tis eklasia ki macxovris winaaRmdeg wavida, jvarcmulis
neba arad Caagdo, yvela gimnaziaSi akrZales qarTuli enis
swavleba, devnidnen qarTul metyvelebas da damwerlobas,
qarTuls ZaRlis enas eZaxdnen.
_ es momenti kargad aris aRwerili Salva dadianis `gvir-
gvilianebis ojaxSi~.
_ axla, am wuTSi, ucnauri kiTxva damebada: menSevikebs
rom daemarcxebianT bolSevikebi, lenini da stalini daex-
vritaT, SeZlebdnen qarTveli menSevikebi saqarTvelos
damoukideblobis SenarCunebas? an ra saxiT SeinarCunebd-
nen? xom cnobilia, _ rusuli menSevizmi carizmis apolo-
gias warmoadgenda, batonymobis damqaSi iyo.

1. n. baraTaSvili: `saflavi mefis iraklisa~.

107
_ Znelia ilaparako imaze, rac ar momxdara, magram cx-
adia, rom droebiTi mTavrobis gamarjvebis SemTxvevaSi
TurqeTi, germaniasTan erTad, saqarTvelos, mTlianad Tu
ara, nawilobriv mainc daipyrobda. es rom ase iqneboda,
brestis zavis peripetiebi amtkicebs:

istoriuli CanarTi: `amierkavkasiis komisariatma ger-


maniis da TurqeTis CagonebiT amierkavkasia mowyvita sab-
WoTa ruseTs da 1918 w. 9 (22) aprils Seqmna `damoukidebeli
amierkavkasiis federaciuli respublika~, romelmac 35
dRe iarseba, Semdeg ki Sinagan, nacionalistur winaaRmde-
gobaTa gamwvavebis gamo daiSala saqarTvelos, somxeTis
da azerbaijanis respublikebad. amierkavkasiis seimma
ar cno brestSi sabWoTa ruseTis mier dadebuli sazavo
xelSekruleba da calke gamarTa molaparakeba TurqeTTan
zavis Taobaze. molaparakeba uSedegod damTavrda, Turqe-
bi Setevaze gadmovidnen, daikaves ozurgeTi da axalcixe-
borjomis xeobidan safrTxe Seuqmnes Tbiliss. ruseTis
sabWoTa mTavrobam, amis gamo, saprotesto nota gaugzavna
TurqeTis da germaniis mTavrobas, Turqebma winsvla SeaC-
eres. 1918 w. 26 maiss qarTvelma menSevikebma Seqmnes saqarT-
velos demokratiuli respublika da damoukidebloba
gamoacxades. menSevikurma mTavrobam saswrafod dado
zavi TurqeTTan (1918 w. 4 ivnisi). TurqeTis xelSi gadavida
baTumis olqis samxreT nawili, axalqalaqis mazra da ax-
alcixis mazris nawili. germaniam sazavo xelSekruleba
saqarTvelosTan ufro adre dado 1918 w. 28 maiss, ris Sem-
deg germaniis jari Semovida saqarTveloSi da moaxdina
qveynis faqtobrivi okupacia~.

108
_ gamodis, rom baraTaSvili marTali iyo, roca Tqva:
`da vsWamT nayofsa misgan tkbilsa aw Senni Zeni~. erekle
mefem `georgievskis traqtatiT~ qarTvelTa cocxali
fondi gadaarCina, mospo Turqebisa da sparselebis Tare-
Si. dasabami mieca qarTvelTa ganmaTavisuflebel moZrao-
bas, ramac Seqmna ori didi revoluciuri Zala: qarTveli
menSevikebisa da qarTveli bolSevikebisa, ris Sedegad,
1917 w. Tebervlis burJuaziul da oqtombris socialis-
tur revoluciebs Soris SualedSi: 12 (25) marts qarTulma
eklesiam avtokefalia aRadgina.
_ im periodSi, kafe `arsena oZelaSvilis~ saqmeebTan
dakavSirebiT, saqalaqo komitetSi rom gamomiZaxes, SemTx-
veviT erTi xandazmuli bolSevikis naambobi movismine. rac
Tqva, axlac kargad maxsovs: maSino, 20-iani wlebis dasawyisSi,
ruseT-saqarTvelos sazRvari rom daadgineso, viRacas uTq-
vams nikofsi da lazike1 erTi da igive naqalaqeviao, viRacas
soWi da adleri uxsenebia... nikofsi, nikofsia saxelwodeba
berZnulia, cixe-simagris narCenebi SemorCenilia dRevan-
deli tuafses maxloblad 47 km-is daSorebiT, klde-goraze.
pirvelad moxseniebulia berZnul-romaul wyaroebSi V sau-
kunis anonim avtorTan, magram II saukunis mematianis fla-
vius arianes cnobiT, aq adrec yofila qalaqi Zveli lazikes
saxelwodebiT. flaviusis es cnoba sarwmunoa im Tvalsaz-

1. lazike _ III s-Si qarTveluri tomebis lazebis (Wanebis) mier


daarsebuli qalaqi afxazeTSi, dRevandeli tuafses Crd-das. 47
km-ze. SemorCenilia cixe-simagris nangrevebi maRlobze (30 m). III-V
ss. lazebma mTeli kolxeTi da afxazeTi gaaerTianes.
revoluciamde am midamoebs erqva veliaminovskis rabaTi, da iyo
erT-erTi strategiuli punqti ruseT-osmaleTis omebis dros.
tuafse uwodes 1917 wels, miamsgavses Zvel toponims `nikofss~
_ avtori.

109
l
az
ik
e

es teritoriuli mTlianoba aRadgina giorgi brwyinvalem, romlis erTianoba mis


RvispireTi warmoCenilia II-III saukunis politikuri mdgomareobiT xufaTidan
lazike daaxloebiT 200 wlis mere. moikvlia avtorma.
gardacvalebamde (1346 w.) SenarCunda. winamdebare rukaze saqarTvelos Saviz-
lazikemde. rac Seexeba nikofsis _ am toponimiT Seicvala qarTuli toponimi _
risiT, rom lazebis (Wanebis) qarTuli samefo dinastiis ga-
Zliereba iwyeba Zv.w-is II saukuneSi. am dros isini TavianT
uZveles samosaxlo adgilze aarseben patara cixe-qalaqs,
romelic istoriografiaSi cnobilia petras saxelwodebiT.
es cixe dRes daculia cixisZirSi arsebul miuval kldeze
qobuleTsa da baTums Soris, saidanac warmoiSva misi saxeli
petra _ berZnuli klde. magram istoriografiaSi cnobil-
ia kidev erTi petra, TurqeTis sazRvarTan axlos, gonios
samxreTiT. misi qarTuli saxelia xufaTi, Turquli xofa.
wyaroebSi pirvelad ixsenieba V saukuneSi, rogorc lazikis
sasazRvro cixe-simagre bizantiasTan. rogorc Cans, roca
lazebma III-V saukuneebSi das. saqarTvelo da afxazeTi rom
gaaerTianes, saqarTvelos SavizRvispireTi gadaWimuli iyo
istoriuli petradan, xufaTidan qalaq lazikemde. Tamar
mefem es SavizRvispireTi aRadgina (ix. ruka _ saqarTvelos
saxelmwifo XIII saukunis damdegs).
daaxloebiT V saukunis bolos da VI s-is dasawyisSi lazeb-
is samefo masze daqvemdebarebul afxazTa samefosTan erTad
bizantiisa da sasaniduri iranis brZolis asparezia kavkasiaSi
gabatonebisaTvis. swored am periodSi qarTuli saxelwodeba
`lazike~ Seicvala berZnuli nikofsi an nikofsia.
hai, dedasa, wyals gavataneT oci saukunis brZola da
sisxlis Txevao. ocdaTeqvsmetSi samcxe-javaxeTis mitace-
ba rom undodaT, isev rusi social-demokratebi amRvrevd-
nen wyalso.
da... _ mravalmniSvnelovnad Cailaparaka arsenma _ sox-
umi maSin gadarCa, magram axla xom daisakuTres.

istoriuli CanaTi: 20-ian wlebSi stalinma Tanamde-


bobidan gadadgoma gadawyvita. amasTan dakavSirebiT mt-
kiced gaakeTa gancxadebebi sak. kp(b) XIII (1924), XIV (1925)
da XV (1927) yrilobebis pirvel plenumebze. magaliTd,

112
XV yrilobis pirvel plenumze ufro kategoriuli for-
miT. trockistul-zinovievuri opozicia damarcxda.
yrilobam es organizaciuli saxiT gaaforma, stalinma
sakuTari gancxadeba, werilobiTi saxiT, ck wevrebs Tvi-
Ton waukiTxa:
`me vfiqrob, rom dRemde arsebobda pirobebi, ris
gamoc partias saWirod miaCnda aucileblad vyolodi
am Tanamdebobaze me, metad Tu naklebad, mkacri xasi-
aTis adamiani, warmomadgeneli opoziciis cnobili Sx-
amis winaaRmdeg. axla opozicia araTu gatexilia, aramed
garicxulia partiidan. amave dros, Cven gvaqvs leninis
miTiTeba, romelic, Cemi azriT, unda gavataroT cxovre-
baSi. amis gamo, TxovniT mivmarTav plenums gamanTavisuf-
los me generaluri mdivnis Tanamdebobidan. garwmunebT,
Tqven, amxanagebo, rom partia amiT mxolod moigebs~.
ufro adre:
`...diax, me uxeSi var, amxanagebo, imaT mimarT, vinc
uxeSad da muxanaTurad arRvevs partiis miTiTebebs da
cdilobs Camoagdos ganxeTqileba...~ `...XIII yrilobis
pirvelive sxdomaze, me TxovniT mivmarTe ck plenums
gamanTavisuflos me generaluri mdivnis Tanamdebobi-
dan. yvela delegaciam, maT Soris trockis, kamenevis,
zinovievis _ daavaldebules, stalini rom darCes Tav-
is Tanamdebobaze. ra vqna? gaveqce movaleobas? es ar
aris Cemi xasiaTi. me arc erTi Tanamdebobidan ar gavq-
ceulvar da ar maqvs ufleba gaviqce, vinaidan es iqneba
dezertiroba...~ (d. volkogonovi, `i.b. stalini, tri-
umfi da tragedia~, wigni 1, gv. 177 da 251, moskovi, 1990,
rusul enaze).1

1. Targmani rusulidan Sesrulebulia avtoris mier.

113
albaT yvela dameTanxmeba _ stalini is pirovneba gaxl-
daT, vinc haiharad arc arafers ityoda, arc arafers daw-
erda, da albaT, maSin, ukve kargad hqonda mofiqrebuli sa-
kuTari momavali.
ar gaanTavisufles, rom gaenTvisuflebinaT, ar da-
trialdeboda stalinis didi ojaxuri tragedia: Tavs ar
moiklavda misi meore coli _ nadeJda alilueva. ar dai-
Werdnen da ar daxvretdnen misi pirveli da meore colis
axlo naTesavebs. aravin icis moigebdnen Tu waagebdnen meo-
re msoflio oms stalinis gareSe, magram rusebi ukve veRar
ityodnen beladma ruka ar icoda da omi, romlis msgavsi is-
toriam ar icis, globusiT moigoo.
s. pestkovski (stalinis piradi mdivani, roca igi na-
cionalur saqmeTa saxalxo komisari iyo _ i. p.) wers:
lenins ar SeeZlo stalinis gareSe erTi dRec ki iolad
gaevlo. albaT, am mizniT Cveni kabineti smolnSi leninis
`gverdiT~ iyo moTavsebuli. dRis ganmavlobaSi is daus-
ruleblad ixmobda stalins telefoniT an uecrad gamoC-
ndeboda Cvens kabinetSi da mihyavda igi TavisTan. dRis
didi nawili stalini leninis kabinetSi imyofeboda. ras
akeTebdnen isini iq, CemTvis ucnobia, magram erTxel, ili-
Cis kabinetis kari rom SevaRe, me Seveswari saintereso
suraTs. kedelze ekida ruseTis didi ruka, mis win idga
ori skami, xolo masze idgnen iliCi da stalini da TiTebs
atarebdnen qveynis CrdiloeT sazRvrebze, Tu ar vcdebi
fineTis gaswvriv. (l. trocki, `stalini~, tomi 2).

_ iqneb saqarTvelos gaerTianeba swored maSin wydeboda?!


TviTmfrinavis iluminatoridan Tbilisis Semogareni
gamoCnda. Cven saubari gavnagrZeT.

114
_ bolSevikebma menSevikebi rom gandevnes, Tavdapirve-
lad Seiqmna amierkavkasiis sabWoTa federaciuli res-
publika, dedaqalaqi iyo Tbilisi, magram 36-Si federacia
daiSala sam respublikad... saq. konstituciis Tanaxmad
qarTulma enam miiRo mSobliuri enis statusi. Camoyalibda
qarTuli jari.
_ marTalia, magram 1956 w. cnobili dadgenilebis
`pirovnebis kultisa da misi Sedegebis daZlevis Sesaxeb~,
yvela respublikis nacionaluri jari daSales, carizmis
siom isev daubera, Seqmnes axali, rusuli armia. Tu gaxsovT,
odnav mogvianebiT, konstituciidan qarTuli enis statu-
sis amoRebac moiwadines.
_ kargad maxsovs. im ambebis monawile piradad viyavi. _
vTqvi me.

istoriuli CanarTi: 1978 w. andropovma ubrZana Se-


vardnaZes, rom saqarTvelos konstituciaSi Savi vari-
antiT CaeSva punqti, sadac qarTuli ena deklarirebu-
lia respublikis saxelmwifo enad. andropovis sityviT:
rusuli ena sabWoTa kavSiris xalxebisTvis _ igivea, rac
inglisuri msoflios xalxebisaTvis.
andropovisagan gansxvavebiT, SevardnaZem kargad ico-
da, rom damoukideblobis erTaderT simbolod saqarT-
veloSi darCenili iyo qarTuli ena _ WeSmariti wyaro
nacionaluri TviTSegnebisa da xalxis eTnikuri gadarCe-
nisa mravali saukunis ganmavlobaSi ucxo dampyroblebis
uRlisagan. andropovamde iyvnen: xvarazmeli Turqebi,
sparseli pitiaxSebi da Sahebi, berZeni kolonizatorebi,
romaelTa kohortebi, arabi xalifebi, mongoli xanebi,
Temurlengebi, osmali sulTnebi. am uTanasworo omebis

115
qarcecxlSi gamoibrZmeda, gamoiwrTo qarTuli ena da rev-
oluciur saqarTveloSi amayad ganagrZobda sicocxles.
movlenebi swrafad viTardeboda. ramdenime aseulma
demonstrantma, ZiriTadad, Tbilisis saxelmwifo uni-
versitetis studentebma da qarTvelma mwerlebma, rom-
lebic moiTxovdnen, rom aRedginaT saqarTvelos kon-
stituciaSi qarTuli enis statusi, lozungebiT gaiares
rusTavelis prospeqtze da mTeli Rame idgnen parla-
mentis Senobis win. respublikis partiuli aparati fxi-
zlobda. SevardnaZes mudmivi kavSiri hqonda moskovTan.
Seqmnil situaciasTan dakavSirebiT igi telefoniT es-
aubra breJnevs, suslovs, andropovs. bolos da bolos,
kremli mixvda, rom andropovis uxeSma Secdomam saxeli
gautexa SevardnaZes Tanamemamuleebis TvalSi. im dRes
yvela mixvda, rom aseTi antinacionaluri saqcielisaken
mas ubiZga ssrk suk-ma.
diliT, gamTeniisas, roca SevardnaZem miiRo breJn-
evis piradi gankarguleba, ris Tanaxmad saqarTvelos
konstituciaSi aRdga gamqrali punqti, igi gamovida
mTavrobis Senobis aivanze da demonstrantebs mamaSvi-
lurad mimarTa:
_ Cemo Svilebo, Zmebo da debo! sakiTxi dadebiTad
gadawyda. saqarTvelos konstituciaSi aRdga deklara-
cia: `saqarTvelos ssr saxelmwifo ena aris qarTuli
ena~. gTxovT daiSaloT, wadiT saxlebSi. gmadlobT
TanadgomisaTvis.

TviTmfrinavSi stiuardesas xma gaisma. man qarTul da


inglisur enebze gamoacxada, rom TviTmfrinavi daSvebas
iwyebda da gvTxova usafrTxoebis qamrebi Segvekra. asec

116
moviqeciT da vidre TviTmfrinavi qvemoT eSveboda, arsenas
vkiTxe:
_ xom ar ggoniaT, rom kristini rusi qalis tipiuri war-
momadgenelia?
arsen afxazavam gakvirvebiT Semomxeda, SevniSne rom
aRelda, saxeze wamowiTlda.
_ rogor SeiZleba ase ifiqroT da ilaparakoT?! ra kav-
Siri aqvs intimuri urTierTobebisas rusi an qarTveli
qalebis xasiaTebis dakonkretebas? albaT, gagonili geqne-
baT italiuri gamoTqma: `yvela qali meZavia, magram dedaCe-
mi wmindani!~ da saerTod, yvela qals kargad aqvs Segnebuli
Tavisi daniSnuleba cxovrebaSi _ ojaxis Seqmna da Svilebis
aRzrda. me Segnebulad ar vxmarob sityvas `gazrda~, radgan
`aRzrda~-s da `gazrda~-s Soris safuZvliani gansxvavebaa.
qali mamakacisagan iTxovs ara marto Tanamonawileobas
bavSvebis gaCenaSi, aramed – qmris aqtiur Tanadgomas
Svilebis aRzrdis procesSi. Tu ojaxSi es problema moug-
varebelia, qali yovelTvis ecdeba, rogorc am SemTxvevaSi
ityvian, nemsis yunwSi gaZvres, rom gamonaxos ioli saSu-
alebani sakuTari movaleobis Sesasruleblad.
Tbilisis aeroportSi Cemi da arsen afxazavas gzebi gai-
yara. rogorc TviTon Tqva, saqarTvelos dedaqalaqSi didx-
ans darCenas ar apirebda da col-Svilis dapurebisTanave
xarkovSi dabrundeboda. gamomSvidobebisas, vidre erTma-
neTs xels CamovarTmevdiT, man pijakis Siga jibidan vercx-
lis portsigari amoiRo, gaxsna da sigareti aiRo, mere me
gamomiwoda. Tambaqos didi xania aRar vewevi, magram im wuT-
Si TavSi uecrad gamielva: `es ueWvelad kristinis naCuqari
iqneba!~ da cnobismoyvareobis gamo sigareti aviRe, Tan
daJinebiT vakvirdebodi portsigaris im mxares, sadac si-

117
garetebi ar elaga. iq didi rusuli asoebiT ewera: `arsen
afxazavas, gulisxmier da karg megobars _ kristinisa da
viqtorisagan. 27 agvisto, 196... weli, kurorti gagra~.

romani `gagra~. dasasruli.


quTaisi-baT iami

118
individualuri
filosofiur-esTetikuri
STabeWdileba
.
da vsWamT nayofsa misgan tkbilsa...

`TviTon mefenic uZlevelni, romelT umaRles


arc vinRa aris, da winaSe arc vin aRudges,
romelT xelT epyrasT umaRlesi soflis dideba,
SfoTven da drtvinven da ityvian: `rodis iqneba,
is samefoca Cveni iyos?~ da aRiZvrian
imav miwisTvis, rac dRes Tu xval TviTve arian!...~
(n. baraTaSvili, `fiqrni mtkvris piras~)

`aba ras mirCev, Cemo msajulo?


kargad ifiqre, Svilo erTgulo:
aw ganTqmulia rusTa saxeli,
xelmwife uvisT brZeni da qveli,
didi xania gvaqvs Cven erToba,
mtkice kavSiri, _ sarwmunoeba, _
mas msurs, rom mivce memkvidreoba, _
da man mosces qarTls keTildReoba!~
(n. baraTaSvili, `bedi qarTlisa~)

`ici, mefeo, rome iverni


iqmnebian rusT xelT bednierni?
saxelmwifosa sjulis erToba
araras argebs, odes Tviseba
erTa maT Soris sxvadasxvaobdes.
vin icis, maSin rogor mouxdes
ruseTis Zali qarTls awindeli:
viT SeiTvisos rusma qarTveli,
viT Seiwynaros rusT mefobama,
rac moisurvos qarTvelobama?
(n. baraTaSvili, `bedi qarTlisa~)

121
georgievskis traqtati _ 1783, xelSekruleba ruseTis
imperiasa da qarTl-kaxeTis samefos Soris. 24 ivliss, (4
agv.) georgievskis cixesimagreSi (Crd.kavkasia, axlan-
deli stavropolis mxare) traqtats xeli moaweres ruse-
Tis mxriv generalma pavle potiomkinma, qarTl-kaxeTis
mxriv ivane muxranbatonma da garsevan WavWavaZem, rati-
ficirebul iqna 1784 w. 24 ianvars...
g.t-is separatiuli artikulirebiT ruseTis impera-
tori valdebulebas kisrulobda: qarTl-kaxeTis same-
foSi hyoloda ori qveiTi batalioni oTxi zarbazniT;
omis SemTxvevaSi yovelmxriv cdiliyo, xolo zavis
dadebisas yoveli Rone exmara, raTa qarTl-kaxeTis same-
fosaTvis daebrunebina mtrebis mier mitacebuli miwebi
(qse. t. 3., gv. 86, 87).

krwanisis brZola _ 1795, brZola qarTl-kaxeTisa da


sparseTis laSqars Soris TbilisTan krwanisis velze
gaimarTa. aRa-mahmad-xanma erekle II-s mosTxova qarTl-
kaxeTis samefoze sparseTis batonobis aRdgena da ruseT-
Tan kavSiris gawyveta. erekle II g. t. erTguli darCa da
ruseTs daxmareba sTxova. 8 seqtembers aRa-mahmad-xani
kumisis tbasTan md. mtkvris napirze dabanakda. sparselT
jarSi iyvnen ganjis mmarTveli, yarabaRel somexTa meli-
qebi da erevnis xani. erekle II ruseTs daxmarebas sTxovda,
geogrievskis xelSekrulebis Tanaxmad. saqarTveloSi elo-
dnen sparselebis am gamolaSqrebas, SeeZlo mravalricxo-
vani jaris Segroveba, magram ruseTis daxmarebis momlodine
erekle II drouli da saWiro RonisZiebebi ver gaatara da
mters moumzadebeli daxvda. qarTvelT laSqari 5 aTasamde
kacs iTvlida, aqedan 2 aTasi imereTis samefodan iyo. maT
solomon II meTaurobda. qarTvelebi medgrad ibrZodnen,

122
aRa-mahmad-xani SeSinda, jari ahyara da ukan gabrunebas
apirebda, magram saqmeSi Ralatma iCina Tavi, xans Seatyobin-
es mefes rusT xelmwifis daxmareba ar mouvida, xolo mefis
laSqari mcirericxovania da sustio. sparselebi TbilisSi
SeiWrnen, jer gaZarcves qalaqi, Semdeg daarbies da cecxls
misces. mravali aTasi mcxovrebi tyved waiyvanes. mosax-
leobis didi nawili SimSilisa da gadamdebi sneulebisagan
daiRupa. qarTlis soflebs moTareSeTa razmebi Seesivnen.
erekle II da misma 150-mde mxedarma Tbilisze gavliT
saguramosken gaswia da bolos Tavi mTiuleTs Seafara.
solomoni, mefis msajuli, mas Tan axlda. igi arwmuneb-
da mefes _ rusebis ndoba ar SeiZlebao, georgievskis
traqtati faratina qaRaldia, balRis damamSvidebeli sa-
tyuaras msgavsiao. aspinZis brZola gaixseneT! gadamwyvet
momentSi iseve gviRalateben, rogorc dRes, am samkvdro-
sasicocxlo brZolaSi. xom gagigoniaT: mizez-mozez dos
marili aklia. mizezebi ki magaT ar daelevaT. da ase iqneba,
vidre sisxlisgan daviclebiT, vidre mTlad ar miitaceben
saqarTvelos miwa-wyalso.
solomons egeTebi rom ar eTqva, gana ar icoda patara kax-
ma ras warmoadgenda carizmi? magram sxva gza rom ar Canda?!
aqeT sparseTi, iqiT osmaleTi. urjuloebi moiTxovdnen
ruseTTan sabolood kavSiris gawyvetas da maTi batonobis
aRdgenas saqarTveloSi. gza xsnisa ki sadRac Sors iyo miCq-
maluli. ra unda eqna mefes, romel wyalSi an wkvaramSi gada-
vardniliyo Tu geogrievskis traqtats uaryofda?
pirvel msoflio oms, ruseTis da germaniis revoluc-
iebi rom mohyveba, roca bolos da bolos ruseTSi bol-
Sevikebi gaimarjveben, roca meore msoflio omis dros
sparseTis da TurqeTis yofna-aryofnis sakiTxi bewvis
xidze daekideba, maSin mixvdebian gadamTielebi, sad ubiZ-

123
ga saqarTvelos maTma istoriulma ukuRmarTobam, mixvde-
bian, rac daTeses, is moimkes.
zemoaRniSnuliT, me mokled davasabuTe is mizez-ga-
remoebani, rac Tavis droze gaazrebuli hqonda qarTuli
romantizmis did warmomadgenels nikoloz baraTaSvils,
romelTa gamo, Tavisi didi babuis mier miRabuli gadaw-
yvetileba garkveulad gaamarTla:

`da vsWamT nayofsa misgan tkbilsa aw Senni Zeni~.

124
sisxliT naweri ar qreba

istoriuli CanarTi: III-V ss-Si qarTvelebi, lazebi


(Wanebi) mTel kolxeTs da afxazeTs aerTianeben. isini
afxazeTis Crdilo-dasavleTiT, sadac ukiduresi sazR-
vari iyo saqarTvelosa da momTabare tomebs Soris, aSene-
ben qalaqs, cixe-simagres, romelsac uwodes lazike. misi
nangrevebi SemorCenilia dRevandeli tuafses Crd.-das.
47 km. am dros bizantieli avtorebi dasavleT saqarT-
velos lazikas eZaxdnen, magram qarTuli wyaroebi mas
icnoben rogorc egrisis samefos. VI-VII ss., kavkasiaSi
gabatonebisaTvis mimdinareobda omebi bizantiasa da
sasanidur irans Soris, romlis drosac lazikem miiRo
berZnuli saxelwodeba: nikofsi an nikofsia.

istoriuli lazikedan (nikofsiidan) kurort lesel-


iZemde 150 km. Tu iqneba.
sazRvari fsousTan, e.i. naxevari afxazeTi qarTvelebma 65
wlis ganmavlobaSi SeinarCunes, da 1991 wlamde naxevari afx-
azeTi saqarTvelos mTavrobis patronaJSi imyofeboda.
fsousTan sazRvari axla miraJia, mSvenieri da saocne-
bo miraJi da am Tavbrudamxvev burusSi kurorti lesel-
iZe lamaz moCvenebas miagavs. aqedan anakliamde, sul cota
xnis winaT erTi saaTis savali iyo komfortabeluri msub-
uqi avtomanqaniT.
amieridan, qarTvelebi afxazeTSi cxvirsac veRar
Seyofen _ anakliasTan TaviT fexamde SeiaraRebuli rusis
jari dgas.
lazika anakliasa da zugdids Soris unda gaaSenon...
qalaqi, mainc qalaqia da albaT, qarTvelebTan erTad iq
dasaxldebian: amerikelebi, ingliselebi, frangebi, ger-
manelebi, eTiopelebi, qurTebi, somxebi, rusebi, TaTrebi,
ebraelebi?..

125
istoriuli lazikedan (nikofsiidan) lazikamde, romel-
ic axla unda gaaSenon, 400 km. Tu iqneba, SeiZleba cota meti
an naklebi.
afxazeTis mSvidobiani mosaxleoba, 500 aTasi ltolvili,
imediT ucqeris axali qalaqis lazikis aSenebas, ar undaT
quCaSi sikvdili!
Znelia quCaSi sikvdili!
orma qarTvelma, stalinma da beriam, ruseTi miwis piri-
sagan aRgvas _ ukvalod gaqrobas _ gadaarCina... is iaraRi
rom ara, ruseTi dRes ar iarsebebda.
istoriuli sparseTi da osmaleTi, samwuxarod, erT-
morwmune ruseTia saqarTvelosaTvis axla. gamkiTxavi ki
aravin aris.
`rogor gekadrebaT, _ ityvis mavani da mavani, _ ager
gaerTianebuli erebis organizacia, ager demokratiuli
principebi~.
mimifurTxebia me imnairi demokratiuli principebisaT-
vis, romelic navTobis fasTan erTad meryeobs, adamians sa-
kuTrebas arTmevs da mxolod sakuTar jibeze iyureba.
afxazeTi da samaCablo saqarTvelos sarkmelia evropi-
saken, misi sasicocxlo interesia.
arsena xerxemalSia gadatexili.
`qarTvelno, deqiT mtkiced da Seuryevlad!~ _ es sityve-
bi ierusalimSi jvris monastris iatakzea amokveTili. war-
wera XII s. an XIII s. damdegs unda iyos gakeTebuli. am epoqaSi
qarTvelebma mTlad afxazeTi daibrunes, aaRorZines lazike
(nikofsia), eg ki arada, TiTqmis naxevari anatolia, ZirZveli
qarTuli miwebi: SavSeTi, klarjeTi, artaani, kola. parxali,
tao da amasTan erTad, mcire da didi kapadokia, romelic bi-
zantiam (berZnebma) TiTqmis ubrZolvelad dauTmo Turqebs,
Tamarma xmliT gamostaca urjuloebs da iq kvlav aaRorZina
axali qarTuli imperia _ trapizoni.

126
maSin saqarTvelos Crdiloeli mezoblebi rusebi ki
ara, sxva xalxebi iyvnen: yivCaRebi, ovsebi, durZukebi, di-
doelebi, lekebi, RunZebi, Sirvanelebi (darubandi). ruse-
bi gvian movidnen, qarTvelebis TanadgomiT osmaleTi rom
daamarcxes da rogorc TviTon amboben ganaTleba da kul-
tura Semoitanes. iliam `mgzavris werilebSi~ gviCvena maTi
ganaTlebac da kulturac.
istoria unda daafasoT!
vaglax, rom misi kuTvnilebaa is kulturuli memkvi-
dreoba, rac saqarTvelos evropasTan da axlo aRmosavleT-
Tan akavSirebda.
X-XIII ss. qarTuli kulturis gamorCeuli Zeglebi iyo:
xanZTa, Satberdi, opiza, iSxani, oSki, bana, gelaTi, iyalTo,
SiomRvime... uZvelesi droidan saqarTvelos kulturul-
saganmanaTleblo centrebi hqonda sazRvargareT _ ieru-
salimSi, sinas mTaze, kviprosze, aTonze, antioqiaSi...
jvris monasteri mdebareobda ierusalimis samx.-das-iT,
magram qalaqis gazrdis gamo, mis farglebSi moeqca. Zveli
aRTqmis Tanaxmad, abraamis biZas _ lots, codvebis gamosy-
idvis mizniT, am adgilze daurgavs xe. es xe, solomon mefis
brZanebiT, pirveli taZris mSeneblobis dros mouWriaT, ma-
gram CvenTvis gaurkveveli mizezebiT, igi mSeneblebs aRar
gamouyenebiaT. qristianuli gadmocemiT, swored am xisgan
gaukeTebiaT jvari, romelzec gaakres ieso qriste.
IV s. damdegs, wm. nino, romelic mogvianebiT qarTvelebs
qristianobisken moaqcevs, romis imperatoris konstantine
I-is karze imyofeboda da qristianobas qadagebda. rogorc
faqti, es ar aris gasakviri, vinaidan misi mama zabiloni, war-
moSobiT kapadokieli qarTveli, imperator maqsimianes mxe-
darTmTavari yofila. rogorc irkveva, igi ibrZoda galiaSi,
sadac frankTa tomi qristianebad mouqcevia, rac imperator-
Tan ganxeTqilebis mizezi gamxdara. samsaxurisTvis Tavi rom
daunebebia, zabiloni ierusalimSi wasula da colad Seur-
Tavs susana, ierusalimeli patriarqis iubenalis da.

127
maqsimiane romis imperatori iyo 285-305 ww., xolo ufro
adre (284 w.) iyo cezari da imperator diokletianes mego-
bari. cnobilia, rom orive imperatori sastikad devnida
qristianebs. maSasadame, zabilonsa da maqsimianes Soris
ganxeTqileba unda momxdariyo 284-285 w.w., ris gamoc igi
tovebs samxedro samsaxurs da miemgzavreba ierusalimSi,
sadac amave periodSi daibada kidec misi qaliSvili nino.
aqedan gamomdinare, roca nino konstantine I-is karze mox-
vda, igi ukve 20 an 21 wlis qalwulia, radgan konstantine
didi imperatori gaxda 306 wels, xolo wm. nino swored am
dros, dedofal elenes, dedas imperatorisas da sefeqa-
lebs qristianobas uqadagebda. cxadia, ninom kargad icoda
`milanis ediqtis~ (313) mniSvneloba da monawile iqneboda
pirveli msoflio krebis (nikea, 325), romelic mowveul
iqna konstantine didis sagangebo brZanebiT. rogorc Cans,
am krebaze ninos imperatorisagan miuRia sigeli gadasace-
mad iberiis mefis mirian IV-isaTvis (zogierTi qarTveli
mecnieri, mirian IV sparseTis Sahis Svilad miiCnevs. me ro-
manSi `qarTuli legenda~ da Sesabamis mecnierul naSromSi:
`saqarTveloSi qristianobis gavrcelebis istoriidan~,
dasabuTebuli maqvs mirian mefis qarTuli warmomavloba,
aq ki ubralod davZen _ mirian IV iseTive sparseli iyo,
rogorc stalini _ rusi. _ i.p.), romlis Tanaxmad miriani
imperatorisagan saCuqrad iRebda miwas ierusalimSi, sadac
moWres xe, romelzec Semdeg jvarze gaakres ieso qriste.
1038 wels, bagrat IV-is samefo karis iniciativiT da fin-
ansuri daxmarebiT, qarTveli arqiteqtori giorgi-proxore
SavSeli agebs (aSenebs) mamaTa monasters, romlis axlomax-
lo midamoebSi saxldebian qarTuli kulturis moRvaweebi
da ganmanaTleblebi. mSenebloba ganxorcielda im miwaze,
romelic imperatorma konstantine didma saCuqrad gadasca
iberiis mefes mirian IV _ wm. ninos meSveobiT. RvTismsaxur-
ma mamebma mas jvris monasteri uwodes.

128
1071 wels ierusalimis aRebisas, monasteri daarbies da
daangries Turq-selCukebma. XII s. dasawyisSi daviT IV aR-
maSeneblis TaosnobiT aRadgines, ganaaxles da moxates.
1187 wels ierusalimi egviptis sulTanma salah al-dinma
(saladinma) daipyro. qarTvelebi Seaviwroves, jvris mon-
asteri finansurad rTul mdgomareobaSi aRmoCnda, magram
Tamar mefem SeZlo garkveuli SeTnxmeba mieRwia da igi ieru-
salimis qarTul monasters araerTxel daexmara. aris gad-
mocema, TiTqos, SoTa rusTaveli jvris monasterSi Tama-
ris brZanebiT wamosula, rogorc mxatvari da Tavisi poema
`vefxistyaosani~ iq daumTvrebia, magram es bolo versia ga-
damowmebas saWiroebs. yovel SemTxvevaSi, jvris monasterSi
arsebuli poetis mxatvruli suraTi, SesaZlebelia avto-
portreti iyos. 1192 w. Tamarma ierusalimSi gagzavna elCoba
monastris uflebrivi mdgomareobis gansamtkiceblad. mi-
sive brZanebiT, saqarTvelos biujetidan gamoiyo soliduri
Tanxa monastris samSeneblo-saremonto samuSaoebis ganxor-
cielebisTvis, rac ganapirobebda jvris monastris privil-
egiebis SenarCunebas da avtoritarul winsvlas.
1273 wels, roca monRolTa Semosevebis Sedegad saqarT-
velos politikur-ekonomiuri mdgomareoba gauaresda,
jvris monasteri qarTvelebs CamoarTves da meCeTad gad-
aakeTes, magram daviT VIII-is mcdelobiT, 1305 w. igi qarTve-
lebs daubrunda. monasteri aRadgines da ganaaxles, Tumca
gansakuTrebuli avtoriteti man moipova giorgi V (brw-
yinvale) dros. igi Wkviani politikosi iyo, SeZlo saqarT-
velos gaerTianeba. kargi, cxoveli urTierToba hqonda
egviptis sulTanTan. amis wyalobiT man aRadgina qarTvelT
monastrebi ierusalimSi da sinas mTaze. mis dros qarTvel-
Ta mxedrioni ierusalimSi, mofriale qarTuli droSebiT,
Tavisuflad Sediodnen.
1516 wels, roca ierusalimi osmalebma daikaves, qarT-
velTa uflebebi jvris monasterSi Seikveca. marTalia, XVII

129
s. dasasrulamde qarTvelebi cdilobdnen monastris Senar-
Cunebas: nikoloz ColoyaSvilma, igive nikifore irbaxma
samegrelos mTvris levan II dadianis materialuri daxmare-
biT SeakeTa mTavari taZari, moaxatvina kedlebi, gumbaTi da
sxva, magram 1684 wels monasteri finansurad ukve daval-
ianebuli iyo, marTalia, igi daixsna qarTlis mefem giorgi
XI-em, magram es iyo da es qarTvelobam meti veraferi iRo-
na, georgievskis traqtatis Tanaxmad saqarTvelom ruse-
Tis uflebamosileba scno, da Tu rogor waarTva carizmma
saqarTvelos damoukidebloba da avtokefalia, amis Sesaxeb
Cven zemoT mkiTxvels ukve vuambeT.
XVII s. dasasruls jvris monasteri sxva qarTul sa-
vaneebTan erTad ierusalimis sapatriarqos gadaeca da am-
Jamad berZenT daqvemdebarebaSi imyofeba. magram iq kvlav
aris SemorCenili Zveli qarTuli warwerebi, manuskriptebi
da, rac mTavaria, Tamar mefis mier ierusalimSi wargzav-
nili poetis SoTa rusTavelis avtoportreti, romlis ge-
nialuri poema `vefxistyaosani~, ebraul enaze brwyinvaled
Targmna didma ebraelma poetma, mTargmnelma, saqarTvelos
mkvidrma, quTaiselma _ boris gaponovma.
qarTvelebi mravali saukunis ganmavlobaSi ibrZodnen
ierusalimis siwmindeebis gadarCenisaTvis da SenarCunebi-
saTvis. amisaTvis saqarTvelos ar dauSurebia arc finansebi
da arc sisxli. Cems poetur krebulebSi: `sad aris saqarT-
velo?!~ da `oda imerT mefesa da afxazTa mTavris Svilis
Tavdadebaze~, Sevida Cemi leqsi `ar dagiZaxon...~, sadac aris
aseTi striqonebi: `nu SeCerdebi qarTulo sisxlo, ar dagi-
Zaxon nawisqvilari~. ase mgonia es gamonaTqvami perefrazia
ierusalimis jvris monastris iatakze arsebuli warwerisa:
`qarTvelno, deqiT mtkiced da Seuryevlad!~
is, rac sisxliT aris naweri da daxatuli, ar waiSleba
arasodes.

130
bolo gakveTili

male saqarTvelo mec davtove. #4 tresti da misadmi


daqvemdebarebuli meqanizaciis sammarTvelo, sadac bolos
me vmuSaobdi, gauqmda. sxvaT Soris es is adgilia, sadac adre
didebis memoriali idga, axla ki saqarTvelos parlamentis
lamazi Senobaa wamomarTuli. meqanizaciis sammarTvelodan
Sromis wignaki wamoRebuli ara maqvs da faqtiurad iTvleba,
rom axlac iq vmuSaob. meqanizaciis sammarTvelos gverdiT
16 sarTuliani sacxovrebeli saxli dgas. es pirveli maR-
livi Senobaa quTaisSi (me mgoni arc dRes aris ufro maRali
Senoba _ i.p.) Cemi damontaJebuli rkina-betonis da liTonis
konstruqciebiT. es 1967-70 w.w-ia. maSin rostovis trestis
`iuJstalkonstruqciis~ quTaisis sammarTvelos ostati
viyavi, uSecdomod vmuSaobdi niveliriT da TeodolitiT1,
xolo im SemTxvevaSi Tu koSkura amwis memanqane samuSaoze
ar gamocxaddeboda, TviTon avdiodi koSkura amwis kabina-
Si da vamontaJebdi gadaxurvis filebs. Cemze ityvian mSen-
eblobaSi `Wipi aqvs moWrilio~. xuTi weli mSenbankis quTai-
sis ganyofilebis ufrosi inJineri viyavi. vafinansebdi da
vakontrolebdi: avtoqarxanas, eleqtromeqanikur qarxanas,
satraqtoro qarxanas, binaTmSeneblobis obieqtebs da sxva.
am sawarmoebSi iaponiidan da sazRvargareTis sxva qveynebi-
dan oqriTi nayidi manqana-danadgarebi iyo damontaJebuli,
rac e.w. perestroikis dros gaqra.
1966 w. davamTavre Tbilisis (saq.) politeqnikuri insti-
tutis dRis daswrebuli, specialobiT ssm miviRe inJiner-
mSeneblis diplomi. var sportsmeni. vTamaSobdi (5 w.) Tbili-
sis `politeqnikis~ ragbistTa gundSi. Tanagundelebi iyvnen

1. samSeneblo iaraRebi. masalebi aRniSnulze daculia gazeT


`quTaisSi~ _ avtori.

131
cnobili sportsmenebi: ir. kiziria, s. keSelava, T. SaraSeniZe.
samSeneblo saqmeSi leqciebs mikiTxavdnen: akad. zavrievi,
profesorebi doliZe, kakuSaZe, ciciSvili (sabW.kavS.gmiri),
wuleiskiri da sxv. samuSaod gamanawiles quTaisSi, #4
saamSeneblo trestSi, saidanac mqonda limiti. 1967-72 w.w.
trestis bazaze Camovayalibe ragbistTa gundi `mSenebeli~.
Sevqmeni ragbis pirveli federacia, (zautaSvili, kirtava,
papiaSvili, yufaraZe). sakuTari xarjiT SeviZine: burTebi,
bucebi, forma. viyavi mwvrTneli-moTamaSe (#9). pirveli Sex-
vedra gavmarTeT Tbilisis `lokomotivTan~. viTamaSeT cen-
tralur moedanze. 1993 w. S. qurcikiZis da Cemi iniciativiT
aRiniSna quTaisis ragbis 25 wlisTavi. `dinamos~ stadionze
gaimarTa veteranTa Sexvedra: `aia~ _ `lokomotivi~. Cems
maisurze kvlav ewera #9. ragbis es istoria gamoqveynebu-
lia gazeT `quTaisSi~. dajildoebuli var quTaisis sport-
komitetis sigelebiT, emblemebiT, fasiani saCuqrebiT.
samSeneblo da sportul praqtikas aqtiurad vuTavsebdi
literaturul saqmianobas. mxatvruli weris da kiTxvis
_ deklamaciis unari aRmomaCnda skolaSi. 1951 w. seqtem-
berSi pirvel saSualo skolaSi, sazeimo Sexvedraze, wavi-
kiTxe vrceli leqsi,romelic mieZRvna stalinis da berias
stumrobas quTaisSi da wyaltuboSi. monawileoba maqvs
miRebuli respublikuri mniSvnelobis literaturul
konkursSi, Cemma Temam _ `deda~ daimsaxura saq. ganaTlebis
saministros sigeli, me-3 saSualo skolis direqtorma Ta-
mara daxundariZem, amasTan dakavSirebiT miiRo ganaTlebis
saministros samadlobeli werili. aRniSnulis gamoZaxili,
mogvianebiT, roca me seriozul samwerlo moRvaweobas Se-
vudeqi, iyo moTxroba `deda~, romelic amSvenebs Cems Semo-
qmedebas. mkiTxveli mixvdeba, rom winamdebare romanSi `de-
dis~ saxe me garkveuli StrixebiT Sevavse da gavaideale.
seriozul literaturul muSaobas Sevudeqi 1972 w., roca
sports Tavi davanebe. Cemi namuSevrebi ibeWdeboda saqarT-
velos yvela literaturul organoSi, maT Soris unda davasaxe-

132
lo: `quTaisi~, `soflis cxovreba~, `literaturuli saqarT-
velo~, `nobaTi~, `ganTiadi~, `ciskari~, `samSoblo~, `wignis
samyaro~. 1972 wels gavimarjve literaturul konkursSi,
romlis fragmenti warmodgenilia aq, rogorc mtkiceba.

gazeT `quTaisSi~ gamocxadebuli


konkursis Sedegebi: 30 maisi, 1972 w.

133
perestroikis mere saqarTveloSi cxovreba Zalian
gaWirda. Savi dRisaTvis gadanaxuli fuliT qaRaldi
SeviZine da sakuTari xarjiT sami wigni gamoveci. im xanebSi
gazeT `quTaisis~ gamocema Seferxda, qaRaldi ar hqondaT.
beJan namiWeiSvilma daxmareba mTxova. 1993-94 w.w. gazeTi
`quTaisi~ Cemi qaRaldiT gamodioda.
rezo WeiSvils moTxroba aqvs: `papiaSvilis braldebis
saqme~. me ar vici vin iyo is papiaSvili, magram me Cemi sax-
lisTvis qvebi arasodes damiSenia, piriqiT ki iyo: 1996 w.
israelSi samkurnalod rom wamovedi (orjer gamikeTes gu-
lis operacia, xuTi baloni CamiTeses gulis sisxlZarRveb-
Si _ i.p.), karis mezobelma, visac vTxove yuradReba mieqcia
daketili binisTvis (t.tabiZis q. 17). momatyua, TviTon ga-
texa bina, damayaCaRa da sxvas daabrala (arsebobs damadas-
turebeli mtkicebulebani _ i.p.). bina gaaqiraves, wignebi
damiwves, gayides rac SeeZloT. moZalade mezobeli, `КГБ~-s
TanamSromeli, veluri cxoveliviT ise itacebs Cems sa-
kuTrebas, rogorc ruseTi saqarTvelos ZirZvel miwebs _
afxazeTs da samaCablos.
namdvilad asea batonebo, Cemi saxlisTvis qvebi arasodes
damiSenia, piriqiT iyo: Cems saxls qvebi mezobelma dauSina.
...im mZime wlebSi, quTaisSi momuSave saqarTvelos mwer-
alTa kavSiris wevrebs, qalaqis meria gviwevda finansur
daxmarebas. maTi davalebiT davwere narkvevi: `oriveni bed-
kruli saqarTvelos Svilebi iyvnen~. igi Sesulia meriis mier
gamocemul JurnalSi, romlis redaqtori zurab kuxianiZe
iyo. narkvevi imereT-samegreloSi momxdar cnobil movlen-
ebs exeba. narkvevze muSaobis dros gamoviyene uiaraRos (k.
TaTaraSvilis) moTxrobis `mamluqis~ finalis epizodi.
male meriis daxmareba Segviwyda. maSin ukve janmrTe-
lobac gvarianad Selaxuli mqonda. saxlis karebi davkete,

134
meTvalyureoba mezobels vTxove da 1996 wlis agvistoSi
Tel-avivSi gadmovfrindi. amave wlis noemberSi miviRe is-
raelis moqalaqeoba, ramac saSualeba momca gamevlo klini-
kuri da sxva procesualuri Semowmeba...
2010 w. 16 ivliss saqarTvelos moqalaqeoba aRmidgines
pasporti: 09AR42535, moqalaqis piradobis mowmoba
#60002002047. deklaraciiT, romelsac xeli movawere, val-
debuli var vibrZolo afxazeTis, samaCablos da sxva qarTu-
li siwmindeebis dabrunebisaTvis.
kalaSnikovis avtomati arasodes mWeria xelSi. Cemi ia-
raRi yovelTvis fanqari iyo. me am iaraRiT vibrZodi da vi-
brZvi saqarTvelos sakeTildReod.
istoriuli eqskursi: quTaisi. saqarTvelos erT-erTi
uZvelesi qalaqi. saxeli nawarmoebia sityvidan `qva~.
marTalia, igi namdvilad kldezea dafuZnebuli. sxvaTa
Soris, qalaqi miTebis burusSia gaxveuli. sayovelTaod
miRebulia, rom saxeli quTaia anu quTaisi, warmoSo-
bilia toponimidan `aia~, rac berZnul wyaroebSi kolx-
eTis sinonimia, xolo quTaia dedaqalaqi iyo, oqroTi
mdidari am saxelmwifosi (XII-X ss. Zv.w.). oqros mopove-
ba xdeboda md. rionSi. saqarTveloSi ori aTasi patara
da didi mdinarea, magram maT Soris rioni erTaderTia
qveynis sazRvrebSi rom iwyeba da mTavrdeba, amitom
eZaxian deda mdinares. oqros sila wyals fasis mTidan
mohqonda. oqros sawmisic am wyalSi gaCnda pirvelad. am-
itom uwodes berZnebma kolxeTs oqros sawmisis qveyana.
kolxi ostatebi flobdnen misi damzadebis saidumlos.
isini jer teqnologiurad amuSavebdnen cxvris tyavs
da mere moxerxebulad amagrebdnen (aTavsebdnen) mas

135
mdinaris iseT talRebSi, sadac didi raodenobiT brwyi-
navda oqros maragi. oqros sila swrafad ekvroda tyavs
da umal gardaiqmneboda oqros sawmisad. amis Sesaxeb
Tavdapirvelad moxsenebulia homerosis `odiseaSi~, ma-
gram ar aris gamoricxuli, rom es motivi nasesxebi iyos
kolxuri folkloridan, es ar aris litoni sityvebi.
am mimarTebiT sayuradReboa medea, rogorc personaJi;
misi mxatvruli saxe CvenTvis Zvirfasi ganZia ara marto
imiT, rom igi kolxTa mefis umcrosi asulia, aramed _
agreTve is, medea, heliosis (mzis) SviliSvilia, rameTu
kolxeTis mefe aieti iyo heliosis Svili. ufro metic,
medeas mfarvelebi iyvnen TviT aTena da afrodita... es
Strixebi medeas Sesaxeb, nawarmoebis mimarT meti yura-
dRebiT aRgvavsebs, roca vgebulobT, rom aiets hyavda
kidev ori Svili, vaJi afsirti da qaliSvili qalkiopa,
wlovanebiT medeaze ufrosi. orTaves, rogorc afsirts,
ise qalkiopas mfarvelobdnen RmerTebi da qalRmerTe-
bi, romelTa avtoriteti medeas mfarvelebze naklebi ar
iyo. istoria, romelsac axla mogiTxrobT sainteresoa
im motiviT, rom iasoni ar iyo is pirveli berZeni rain-
di, vinc SeZlo gadaelaxa mravali dabrkolebani, gad-
aelaxa jer egeosis zRva, Semdeg pontos zRva da mieRwia
kolxeTis zRaprul qveynamde, sadac amzadebdnen oqros
sawmiss. nawarmoebis Tanaxmad, es rTuli sanaosno gza
pirvelad gaiara berZenma ufliswulma friqsem. man Tav-
is qveyanaSi mZime danaSauli Caidina da gaiqca. Tavisi
mfarveli RmerTebis daxmarebiT, friqse aietis karze
aRmoCnda. heliosma urCia aiets _ sakuTar Svils _ rom
misi ufrosi qaliSvili qalkiopa friqsesTvis mieTxove-
bina. aietma mamis rCeva Seasrula. friqses da qalkiopas

136
eyolaT oTxi vaJi: argosi, quTasia, melisi da frontosi.
vaJebi rom wamoizardnen mama gardaecvalaT, da Zmebma
gadawyvites enaxaT saberZneTi. am saqmeSi maT daexmaraT
babua _ aieti. mefem auSena maT gemi, romelsac erqva
`argo~ da isini gaemarTnen saberZneTisken; magram egeo-
sis zRvaSi, amovarda qariSxali da maTi `argo~ gairiya im
kunZulze, sadac SemTxveviT Ruza CauSva iasonis gemma,
romelsac agreTve `argo~ erqva. irkveva, rom arsebobda
sami `argo~: pirveli _ friqses, meore _ oTxi Zmis da me-
same _ iasonis. am sam `argos~ Soris, meore agebuli iyo
kolxeTSi, mefe aietis mier.
berZnul miTologiaSi dafiqsirebuli es ambavi, sxva
Cem mier mecnierulad dasabuTebul mokvlevebTan er-
Tad, garkveulad amtkicebs Cems Teorias imis Sesaxeb,
rom qarTveli bagrationebi iyvnen qarTvel vaWarTa kla-
sis warmomadgenlebi axlo aRmosavleTSi da egvipteSi.
da Tu gaviTvaliswinebT zemoaRniSnul miTologias,
advilad mivxvdebiT: qarTveli vaWrebi aqtiurad moR-
vaweobdnen anatoliaSi, balkaneTis naxevarkunZulze da
egeosis zRvis kunZulebze (berZnebTan) Zv. w. mesame-meo-
re da pirvel aTaswleulebSi.
ase da amgvarad, friqses da qalkiopas Svilebi _ oTxi
Zma _ daexmarnen iasons da miaswavles mas kolxeTisaken
mimavali gza.
Cem mier mokvleuli es epizodi adasturebs, rom ber-
Znebma kolxeTi aRmoaCines ufro adre, vidre iasoni
aagebda Tavis `argos~.
rac Seexeba iasonis da medeas urTierTobas, cxadia
_ qalma siyvaruli amjobina, moatyua mama, mostaca mas

137
oqros sawmisi da sayvarelTan erTad mSvidobianad CaaR-
wia fesaliaSi.1
es istoria, romelic Zalian tragikulad mTavrdeba, amay
qarTvelebs Tavmoyvareobis Selaxvad miaCniaT, ar undaT
irwmunon, rom medeam sakuTari Svilebi gawira siyvarulisa
Tu siZulvilis niadagze.
kamaTi SeiZleba, magram amaze, fiqric ki ar Rirs.
ai, aseTia aias, quTaias, quTaisis burusiT moculi mi-
Tologiuri warsuli. ra Tqma unda, Znelia mikvleva sad leg-
endaa da sad sinamdvile. yovel SemTxvevaSi, SemiZlia vTqva,
rom am miTebiT garemocul qalaqTan dakavSirebulia ukve
axali istoriis kuTvnileba _ oTxi cnobili qarTvelis
saxeli: soso juRaSvilis, eduard SevardnaZis, zviad gamsax-
urdias, merab kostavas...
gaivlian wlebi, saukuneebi da albaT, isev axali brma
homerosi iqneba saWiro axali miTologiis Sesaqmnelad.
erT mSvenier dRes, roca Cemi SemoqmedebiTi Zalebi am-
oiwureba da weras veRar SevZleb, _ da aseTi dRe Cems cx-
ovrebaSi aucileblad dadgeba, _ Tavidan gadavikiTxav
yvelafers, rac ki odesme damiweria. winaswar mixaria da vt-
kbebi, Tu ra saintereso mogonebebis wakiTxva momiwevs.

1. safuZveli, avtoris naSromi: `iliada~ da `odisea~ kolxuri


folkloris mixedviT~.
aqve unda aRiniSnos, rom aTikuri periodis avtoris evripides
da elinisturi periodis avtoris apolonios aleqsandrielis
piesebis: `medea~ da `argonavtika~ - mixedviT, iasonis `argom~ Ruza
CauSva kunZul aretiadis ubeSi, sadac argonavtebi SeCerdnen mas
Semdeg, roca aTenas daxmarebiT mSvidobianad gaiares or kldes
Soris da gaemarTnen aietis Zmis pirseis samflobeloSi _ tavria-
Si. SesaZlebelia aq iberia igulisxmeba. swored kunZul aretiaze
Sexvdnen friqses vaJebi argonavtebs.

138
es iyo quTaisSi, me-3 saSualo skolaSi. 1958 wlis ivlis-
Si, fizikis maswavlebelma, Cveni klasis damrigebelma, _
margarita dvalma, sazeimo viTarebaSi simwifis atestatebi
gadmogvca da mcireodeni guliTadi saubris mere, bolo
gakveTili Cagvitara.
_ bavSvebo, _ gviTxra man, _ Zalian Znelia, roca ada-
mianebi erTmaneTs samudamod Sordebian. es gansakuTrebiT
CvenTvis _ maswavleblebisaTvis aris mZime. dReis iqiT
Tqven Cveni qveynis sruluflebiani moqalaqeebi xarT. al-
baT, zogjer, mogenatrebaT skola _ mSobliuri, Tbili
atmosfero... magram es sinanuli didxans ar gagyvebaT, rad-
gan Tqven gadadixarT axal samyaroSi, romelsac hqvia _
cxovreba. Tqven win gadaiSleba didebis sxva mwvervalebi,
aRsavse winsvliT da gamarjvebebiT. Tqven xarT Cveni sam-
Soblos momavali kadri, Tqven gaxdebiT muSebi, inJinrebi,
eqimebi, jariskacebi da, SesaZlebelia, didi xelmZRvanele-
bi. es moxdeba sul ramdenime wamSi _ win cxovrebis didi as-
parezi gelodebaT.
maswavlebeli adga da merxebs Soris gaiara.
_ daimaxsovreT, cxovreba dauwereli wignia, savse mou-
lodnelobebiT, sadac dausruleblad ebrZvis erTmaneTs
keTili da boroti. da Cemi saqmea _ dagarigoT Tqven, rom
gzas ar acdeT, ufskrulSi rom ar gadaiCexoT.
iciT, cxovreba, xandaxan, miagavs TamaSs, skolaSi didi
dasvenebis dros. TamaSobT da ver xedavT sad mirbixarT. da
Cemi saqmea _ agixiloT Tvalebi, rom ar aRmoCndeT kldis
piras, ufskrulis win. es iyo Cemi movaleoba skolaSi, roca
gaswavlidiT. es aris Cemi movaleoba axla, roca ramdenime
wamis mere cxovrebaSi dafrTiandebiT.
materia, sivrce da dro. es parametrebi mniSvnelovania
ara marto fizikaSi, aramed cxovrebiseuli problemebis
gadasaWreladac, radgan am parametrebiT ganisazRvreba
adamianis arseboba. adre fiqrobdnen, rom dedamiwa aris
samyaros centri, xolo mze da varskvlavebi imisTvisaa

139
Seqmnili, rom mas unaTon. axla, Cven viciT, yvelaferi
piriqiTaa, mze Cveni galaqtikis centria1 da dedamiwa mis
irgvliv trialebs Tavis orbitaze.
maswavlebeli magidasTan Sedga.
_ ar daiviwyoT, am qveyanaze martoni ara xarT da yoveli
Tqveni nabiji, yoveli Tqveni moqmedeba ukvalod ar gaqreba.
ecadeT iyoT gulwrfelni, rogoric axla xarT. ar damaloT
cremli gaWirvebis Jams da ar damaloT sixaruli dResaswau-
lis dros. iyaviT patiosnebi adamianebTan urTierTobisas da
ifiqreT mxolod imaze, rom aRar moxdes kidev omi.
am sityvebiT gamogvemSvidoba Cveni klasis damrigebeli
margarita dvali. metsaxelad mas cuklos veZaxdiT.
samwuxarod, Cven Zalian axalgazrdebi viyaviT da roca
mxiaruli SeZaxilebiT skolis zRurbls gadavabijeT, misi
darigeba male dagvaviwyda.
axla?
sakvirveli Zalaa Cadebuli am sityvaSi. ityvi `axla~
da ukve aRar aris `axla~ _ Tvals daaxamxameb da aaldeba,
ferflad iqceva. ferflad iqceva da gadadis warsulSi, im
warsulSi, romlis ganmeoreba mxolod mogonebiT SeiZleba.
arc erT grZneuls, arc erT jadoqars ar SeuZlia SeaCe-
ros es ucnauri, aalebuli da ferflad qceuli wami, wami
_ romelic CvenTvis, adamianebisaTvis mudmivi kavSiria
warulsa da momavals Soris. `axla?~ _ awmyo dro, romelic
mxolod laparakis momentSi mimdinareobs, _ ityvi `axla~
da Tvalis daxamxamebaSi ainTebian da Tvalis daxamxam-
ebaSi qrebian xsovnaSi CaZiruli mogonebebi, ise, rogorc
eleqtronaTurebi saaxalwlo yvavilwnulze.

iakob papiaSvili
1998-1999 ww.
baT-iami, israeli.

1. pirobiT aRniSvnaa. mze centraluri planetaa mzis sistemis,


_ avtori.

140
x a n i s w y a l T a n

romani
.
uTxra ufalma RmerTma dedakacs:
es ra Caidine? Tqva dedakacma: gvelma
Semacdina da mec SevWame.
dabadeba, T. 2. 13.

adamma eva megobris qorwilSi gaicno. qaliSvili dedof-


lis xelismomkide iyo, vaJi _ nefisa. ise moxda, rom qal-
vaJs erTmaneTi moewonaT da male SeuRldnen kidec.
eva Raribi ojaxis Svili iyo; dedamisi, rac daqvrivda,
marto cxovrobda, evas meti aravin hyavda. damTxvevis
brali iyo, Tu bed-iRbalisa, mama arc adams hyavda, meore
msoflio omSi daeRupa. SesaZlebelia amgvarma SemTxvevi-
Tobamac ganapiroba is pativiscema da dafaseba, rasac col-
qmari erTmaneTis mimarT daufaravad amJRavnebda, magram
gacilebiT swori iqneba, ubralod Tu vityviT: maT gacno-
bisTanave Zalian SeuyvardaT erTmaneTi da qorwinebis mere,
Taflobis Tveebi siamtkiblobaSi gaatares; yovel SemTx-
vevaSi, siyvaruliT Tavdaviwyebuliao, amis Tqma ufro evaze
SeiZleboda, radgan adams mokle xanSi iseTi sazrunavi gauC-
nda, ramac Zalian daafiqra da cxovrebaze saRad gansjisa
da dakvirvebis unari daubruna.
roca daqorwinda, evas Tvrameti weli usruldeboda,
skola erTi wlis damTavrebuli hqonda, undoda eqimi
gamxdariyo da misaRebi gamocdebi Tbilisis saxelmwifo
samedicino institutSi Caabara, magram qulebi ar eyo da in-
stitutSi ver moxvda. naRveli, erTxans am warumateblobis
Sedegad rom dasadgurda mis arsebaSi, adamis gacnobis mere
nel-nela gaifanta da qorwinebis dRes, igi iseTive xali-

143
siani, sicocxliT savse da sandomiani gamoCnda, rogorc iyo
skolaSi, TiTqmis erTi wlis winaT, gamosaSvebi gamocdebi
rom Caabara da simwifis atestati daimsaxura.
qmris ojaxSi ramdenime Tvis cxovrebiTac ki gamovlinda
is bunebrivi, Tandayolili Tviseba, romelmac adami da misi
moxucebuli deda daarwmuna, rom eva ojaxisaTvis iyo gaCe-
nili. axalgazrda qals sakuTari budisadmi usazRvro siy-
varuli Zvalsa da rbilSi hqonda gamjdari. es iyo Zlieri,
cecxlovani, yovlismomcveli grZnoba, TviT evazec Zlieri,
muxis fesvebiviT rom iyo gatotvili da sadRac, Soreuli
siRrmidan amodioda. asea Tu ise, evas siyvarulSi ojax-
isadmi, metnaklebad gamosWvioda im axaldaqorwinebulTa
damsxvreuli imedebi, romlebic ama Tu im mizezgaremoebaTa
gamo, ver eguebian dedamTils da ocnebad aqvT gadaqceuli
_ hqondeT patara, myudro bina, Tundac sakuTari kuTxe,
sadac TviTon arian sruli baton-patroni. adamis dedam,
wlebisagan da cxovrebis tvirTisagan ukve mTlad gaWaRa-
ravebulma qalma, male auRo alRo axalgazrdebis am moTx-
ovnilebas; TandaTanobiT, SeumCnevlad, Svilisadmi dedis
siyvarulma da mzrunvelobam adgili dauTmo qmrisadmi
colis yuradRebas da rogorc am SemTxvevaSi ityvian, evam
imedebi gaamarTla. igi ara marto ojaxisa da qmris mosiy-
varule, aramed kargi diasaxlisic aRmoCnda, erTTavad da-
fusfusebda, usaqmod gaCerebuls ver naxavdiT, oTaxebSic
yvelafers kriali gahqonda, sisufTave da wesrigi sufevda
irgvliv. adamis sawer magidaze yovelTvis idga cocxali
yvavilebiani larnaki, qaRaldebi da wignebi mudam koxtad
ewyo, TiTqos samuSaod gangawyobdaT. ar iyo SemTxveva sa-
dilobisas xelsaxoci ar debuliyo magidaze an namcxvriani
langari. tansacmeli da sacvlebi mudam wesierad elaga,
rogorc xdeba xolme aseT pirobebSi, patara da mouxerxebel
binaSi. eva saZinebel oTaxsac sakuTari gemovnebiT alageb-

144
da, gulmodgined xexavda da wmendda yvelafers. sarkesaviT
bzinavda fanjris minebi da parketi. RamiT, daZinebisas Tvi-
Ton Slida sawols, baliSebs moxerxebulad daawyobda, sab-
nis kides lamazad gadakecavda. erT sawolze Tavis gamWvir-
vale Ramis perangs gadafenda, meoreze _ meuRlis piJamos.
diliT adre dgeboda, samzareuloSi sauzmes moamzadebda,
rom qmrisTvis adgomisTanave yvelaferi mzamzareulad
mierTmia. amas uxmaurod akeTebda, dilis Zili rom ar dae-
frTxo samuSaoTi gadaRlili kacisaTvis. amiT igi mTeli
guliTa da xalisiT, mondomebiTa da uSurvelad gamoxata-
vda qmrisadmi did siyvaruls da pativiscemas. da rac yve-
laze mTavaria da misaniSnebeli Strixia _ evas Zalian un-
doda yofiliyo uSualo, bunebrivi da xalisiani imaTTan,
visTanac adams axlo urTierToba hqonda. amitom iyo, qmris
TanamSromlebi, erTxel adamma misi dabadebis dRes rom mii-
patiJa Sin, gulTbilad miiRo.
adams mosiyvarule colis aseTi yuradReba friad sia-
movnebda, rasac saTanadod afasebda kidec; anda rogor
SeiZleboda ar daefasebina, roca evas SemosvliT maT ojax-
Si bevri ram sasikeTod Seicvala. pirvel xanebSi imasac ki
fiqrobda, rom Cemze bednieri kaci dedamiwis zurgze ar
dadiso. arc iyo gasakviri, sitkboebisagan im pirvel Tveeb-
Si colis mets veravis da verafers amCnevda. coli ki hyavda
lamazi, erTguli, mzrunveli da mosiyvarule. aba, axalgaz-
rda, samsaxuriT uzrunvelyofilma kacma bednierad rom
igrZno Tavi, meti ra aris saWiro?.. magram Turme yofila,
da amas adami male, eqvsiode Tvis Semdeg mixvda, roca Wkua
Tvalebidan isev gonebas daubrunda. maSin gaigo, rom qor-
winebis momentSi gaTvaliswinebuli ar hqonda yvelaze um-
niSvnelovanesi _ cxovrebis ekonomiuri mxare; kerZod,
saqme exeba maTi ojaxis finansur mdgomareobas, rac arcTu
saxarbielo gaxldaT. awonil-dawonili yvelaferi naTe-

145
lia, Semosavals gacilebiT sWarbobda gasavali da Tu maTi
cxovreba amgvar dinebas gahyveboda, SeuZlebeli iyo xval-
indeli dRe ewama da daejerebina.
adami evaze aTiode wliT ufrosi iyo, igi colad rom
SeirTo, instituti ori wlis damTvrebuli hqonda, erT-
erT organizaciaSi ekonomistad muSaobda, asormocdaaTi
maneTi xelfasiT; amas akldeboda saSemosavlo da uSvilo-
bis Tanxa da sinamdvileSi, xelze asocdaaT maneTs iReb-
da; am Tanxas dedis pensia emateboda da sabolood maTi
ojaxis yovelTviuri Semosavali oras maneTs aRwevda. eva
ar muSaobda, e.i. sam sul adamians, ocdaaTi dRe am fuliT
unda gaetanaT Tavi. orasi maneTi TavisTavad ar iyo patara
Tanxa; adre, am TxuTmetiode wlis win, Zveli fuliT ori
aTas maneTs udrida... stalinuri weswyobilebis nawilo-
briv moSlis Semdeg, marTalia, demokratiamac nawilobriv
izeima, adamianma Tavisuflad amoisunTqa, magram mxolod
xelfasze miCerebuli kacisaTvis cxovreba Zalian gaWirda;
TiTqmis yovelwliurad matulobda fasebi produqtebze.
erTi aTad gaZvirda yvelaferi... axla Cacma-daxurvao, ki-
no-Teatrio da aba, ra gasakviri iqneba, rom colis moyvanis
Semdeg adams gauWirdeboda; oRond esaa, maSin, roca Tavi-
si bedi evas daukavSira, adami cxovrebis sirTuleebze ar
fiqrobda da Secdomac aq dauSva. axla yvelaferi gvian iyo
da, zogjer, saRamoobiT, eva rom etyoda, dRes maRaziebSi
viyavi da ojaxisaTvis raRac-raRaceebi viyideo, naRvels
veravis umxelda, sibrazes sakuTar gulSi iklavda, radgan
ar undoda colisaTvis sixaruli Caemwarebina, miTumetes
icoda, rom evas araferSi miuZRoda brali. igi iyo axalgaz-
rda, lamazi, sicocxliT savse da surda cxovrebis yvela
siame egema; xolo Tu sad unda eSova fuli adams, eva amaze
saerTod ar fiqrobda, ufro swored _ ar surda efiqra.

146
adami iZulebuli gaxda dedisaTvis eTxova fuli da mox-
ucebulma qalma Semnaxvel salaroSi mouxSira siaruls,
sadac Savi dRisTvis cotaodeni danazogi hqonda gadade-
buli. es moxda eqvsi Tvis mere maTi jvrisweridan.
`nuTu Sevcdi, silamazis gulisaTvis saSualo ganaTleb-
is mqone qali rom viTxove? vidre iswavlis an Sesaferis
samsaxurs moZebnis, me unda varCino: umjobesi iqneboda
colad iseTi qali meTxova, vinc mxarSi amomidgeboda da
Wirsac da lxinsac CemTan erTad gaiyofda~.
Tumca aseT, moulodnel da mware azrebs adami umalve
ukuagdebda xolme, vinaidan colis ganawyenebas erideboda
da umjobesad miaCnda Seqmnili mdgomareobidan realuri
gamosavali moeZebna. mokled rom vTqvaT, gadawyvita ise-
Ti samsaxuri eSovna, sadac SedarebiT maRali xelfasi da
garda xelfasisa, raime sxva anazRaurebac eqneboda pre-
miis saxiT. es Canafiqri adamma male ganaxorciela, TiTqmis
am saqmeSi bedi wyalobda. yvelaferi ubralod moxda. igi,
rogorc ekonomisti, xSirad imyofeboda bankSi xelfasebis
gamotanis dros, sadac urTierToba hqonda sakmaod maRa-
li Tanamdebobis pirebTan. iq dauaxlovda erT-erTi kom-
binatis direqtors levan mamacaSvils, romelsac adrec
icnobda. erTxel Sinauruli saubris dros sxvaTa Soris
TviTon direqtorma SesTavaza, male ekonomistis adgi-
li gamiTavisufldeba da samuSaod CemTan gadmodio. pi-
robebi kargi iyo, _ TveSi oras ormocdaaTi maneTi, xolo
kvartalSi erTxel, gegmis gadaWarbebiT SesrulebisaTvis,
muSa-mosamsaxureebi erTi Tvis xelfasis odena premias Reb-
ulobdnen. amasTanave, direqtori hpirdeboda, mokle xanSi
ganyofilebis ufrosis Tanamdebobaze dagawinaurebo.
kacma Tavi bednierad rom igrZno, zogjer amisTvis
mciredi warmatebac sakmarisia. ase mouvida adamsac da
levan mamacaSvilis mier SemoTavazebul winadadebas dau-
fiqreblad daTanxmda. romanic aqedan daiwyo.

147
II
levan mamacaSvili sakuTar kabinetSi sawer magidasTan
ijda da sabuRaltro angariSebs amowmebda, roca kari adam
beriZem SemoaRo.
_ SeiZleba, batono levan?
_ Semodi, Semodi, dajeqi, _ Tqva da axlad Semosuls
gaSlil qaRaldebze miuTiTa, _ ise Cavcqeri viTom Tav-
moxdili Wuri mqondes win, _ mere Tavi aswia da Tanam-
Sromels gamomcdelad Sexeda. _ rodis iyo, saxelmwifo geg-
ma mxolod fondirebuli saqoneliT rom sruldeboda, Sovna
unda yvelafers, xom gagigonia xeli xels bans da orive kidev
pirso; warmogidgenia ra dReSi var, amxela kombinatSi Cems
meti saqmeze aravin zrunavs. saamqros ufrosebs davuZaxeb
da lekvebiviT Semolagdebian kabinetSi, mohyvebian wuwuns,
xvewnas, mudaras... viTom mama abramis batknebi myavdnen; ha, ha,
ha... _ niSnisgebiT gaicina, im kaciviT, romelmac Tavisi sax-
lis yoveli kuTxe-kunWuli zedmiwevniT kargad icis da ad-
vilad ver gaacureben; uecrad sicili Sewyvita, saxeze kvlav
seriozuloba aRebeWda da ganagrZo: _ wyalwaRbuls rodis
iyo xavsi aCerebda, kinoSi xom ginaxavs muxruWebmoSlili
manqana TavdaRmarTSi rogor migrialebs, a, ase miveqanebiT
Zirs, bolos davejaxebiT rames, aba, ra iqneba!
direqtoris kabineti sakmaod didi iyo. saweri magidis
garda oTaxSi idga saTaTbiro magida, irgvliv Semowyobi-
li skamebiTurT, romelic fanjrebs gaswvriv gasdevda. iq,
sadac direqtori ijda, maRla, kedelze breJnevis suraTi
ekida, xolo saTaTbiro magidis TavSi, liTonis qvesadgamze
gardamavali wiTeli droSa iyo Camagrebuli, rac imaze me-
tyvelebda, rom koleqtivi xSirad gamodioda gamarjvebu-
li socialistur SejibrebebSi.
_ ho, marTla, rogor Seegue axal samsaxurs? _ uecrad
saubris Tema Secvala direqtorma.

148
_ me mgoni alRo avuRe, yvelaferi normaluradaa, _ pa-
suxi ar daayovna adamma.
_ naxevari welia, meti, rac aq muSaob, momwons rom preten-
ziuli ara xar, TandaTan ukeT da ukeT iqneba saqme, CvenTan
kargi muSakis waxalisebac ician, _ direqtorma orazrovani
RimiliT Sexeda TanamSromels da dasZina: _ finansurad, ra
Tqma unda, _ mere uceb seriozulad SeekiTxa: _ axla miTx-
ari, `laikis~ masala fondiT visgan gvekuTvnis.
_ batono levan, fondirebuli tyavi labadisaTvis aRa-
ravisgan gvekuTvnis, amowurulia.
_ ho, ver yofila kargad saqme... raRac unda movifiqroT,
yvelani unda gavinZreT, Torem gegma Tu Cagvivarda aq aravis
gagvaCereben. daimaxsovre, komunistebs erTi nacadi Tviseba
aqvT: jer giyureben, wagaxaliseben, gaclian... da rom ggonia
vin ras damaklebs, awi me var da Cemi nabadio, mama RmerTic
rom iyo veraferi giSvelis. Tu sadme waiforxile, gudasaviT
mogisvrian lafSi; luarsab TaTqariZe xom gaxsovs?..1
garegnuli mimzidveloba ar aklda levan mamacaSvils,
sityva-pasuxic gvarianad uWrida. gansakuTrebiT samsax-
urebrivi movaleobis Sesrulebis dros gamoiyureboda
TvalSisacemi keTilSobilebiTa da brwyinvalebiT: sadad
gadavarcxnili Savi Tma safeTqelTn odnav gaWaRaraveboda,
rac Zalian uxdeboda kidec; saxe, mze rom mohkideboda, mu-
dam keTilad da saTnod moRimari hqonda, iseTi, Tvals rom
ajadovebs, rac zogjer TanamSromlebs direqtorisadmi
simpaTiiTac ki ganawyobdaT, Tumca es iyo pirveli STabe-
Wdileba da Tu dakvirvebiT SevavlebdiT Tvals mis saxes, es
garegnuli keTilSobileba da brwyinvaleba, cota ar iyos,
xelovnuri mogeCvenebodaT, TiTqos niRabi hqonda afare-
buli, da es sinamdvile iyo. am niRabs mamacaSvili mudam

1. ilia WavWavaZis moTxrobis `kacia adamianis!?~ personaJi.

149
atarebda, radgan kargad icoda, rogorc ki namdvil saxes
gamoaCenda, saocrad ulamazo, TiTqmis maimuniviT maxinji
Canda. SesaZlebelia, es imitom xdeboda, rom uniRbod mis
saxeze eSmaks miyiduli sulis dafaruli, avi zraxvani ame-
tyveldebodnen xolme. amgvari simaxinjis dafarvas zedmi-
wevniT cbieri adamiani, anu arakaci axerxebs mxolod kar-
gad morgebuli niRbis wyalobiT da iseTi daTafluli eniT,
levan mamacaSvils rom hqonda. misi orazrovani narTaulis
gamocnoba ioli saqme ar gaxldaT. asi Tvali da asi yuri ar
kmaroda im CaxlarTuli, qvebudani azrebis gamosacnobad,
saubris dros mikibul-mokibulad rom daaxvavebda xolme.
uecrad mamacaSvilma Subls qvemodan amoxeda beriZes da
uTxra.
_ adam, oriode kviriT ruseTisaken mogiwevs gamgzavreba
mivlinebiT, `laikis~ masala unda gamogzavno, _ magididan
konverti aiRo da adams win daudo, _ am konvertze saTavo
saministros misamarTia; is kaci, visTanac unda mixvide, Cemi
saukeTeso megobaria, didi Tanamdebobis piria, rom SevuT-
valo, wyalSi gadavardi-Tqo, gadavardeba, magram megobris
aseTi brma Tavganwirva ras Segvmatebs? arafers. imasac xom
hyavs ufrosi, hoda, ase kakilasaviTaa awyobili es saqme; am-
itom werilTan erTad im kacs saWiro Tanxas miutan. fuli
mza nawarmis saamqros ufross valiko RletaZes aqvs Cabare-
buli; saqmis kursSia, mixval da mogcems. ai, amitom dagiZaxe.
mivlinebis furceli da TviTmfrinavis bileTi mzad aris.
xval, am dros ukve moskovSi iqnebi. aba, Sen ici da Senma vaJka-
cobam, vici, am saqmes gamixazireb.
Tavdapirvelad adamma moulodnelobisagan xmis amoReba
ver moaxerxa, aRar icoda, ra eTqva, Tumca saqmis viTarebas
male auRo alRo da direqtors moridebiT Seepasuxa:
_ batono levan, xom giTxariT, fondi amowurulia-Tqo.
_ eg araferi, am saqmes eSveleba, imitom gatan amodena
fuls.

150
_ ese igi, saqoneli, romelic unda gamogzavnili iqnes
sxvisi fondidan unda miviTvisoT, _ misdauneburad wam-
oisrola adamma, _ pasuxismgeblobas Tavi rom davaneboT,
sindis-namusi...
_ gaCerdi, vxvdebi, rac ginda rom Tqva, _ direqtori
wamodga, TanamSromels zurgi Seaqcia, _ ki... ho... marTali
xar... _ anazdad maRla aixeda, breJnevis suraTs Sexeda,
is dro gaaxsenda, aTiode wlis winandeli, aq, am adgilze,
amave Sav CarCoSi xruSCovis portreti rom iyo moTavse-
buli; maSin Savi puric sanatreli gaxda... eg kidev ra,
wisqvilebSi, umoqmedobiT borblebi CaiJanga... imxanad,
ocdaeqvsi wlis axalgazrda kacs, pirvelad rom moTavs-
da am savarZelSi, cxovrebaze iseTive warmodgena hqonda,
rogoric axla amas, adam beriZes aqvs, tvins sindis-namus-
iT rom iWylitavs. direqtorma suraTs Tvali moaSora da
TavCaqindrulma Cumad Cailaparaka: _ vai Sens patrons...
mere swrafad Semobrunda, Tavis adgilze wamoijgima da
adams jiqur Sexeda: _ janmrTeli kaci rom miuyvano eqims
gasasinjad, eqimi recepts mainc gamouwers. momismine da
daimaxsovre: sircxvili sindisi da siRaribe da-Zmani ar-
ian. Tu ginaxavs, kacs sindisi hqondes da gamaZRari iyos?
es cxovreba Wamisaa; erTi sabani aTi weli geyofa, metic...
saWmeli ki yoveldRe ginda, isic dReSi samjer... xandaxan,
Tu kai xasiaTze xar, ramdenime dRe Wamasa da Rvinis smaSi
rom gadaaba, ar mogwyindeba. dRes, Tu fuli gaqvs, kacs
ginda moklav da ginda gaacocxleb, camde marTali rom
iyos, fexiT gasrisav...
_ am saqonels xom patroni hyavs, batono levan, vin Seg-
varCens!... amxela tyuili?..
mamacaSvilma adams sityva isev gaawyvetina, damrige-
bluri, Tbili, megobruli kiloTi eubneba:

151
_ biWo, tyuilis Tqma da gatanaa dRes yvelaze didi
vaJkacoba. ra Tqma unda sxvisi sakuTreba Tu miitace,
amisTvis dagsjian, magram bevri unda miitaco, imdeni, rom
sxvasac gauyo, Senc dagrCes da sabolood mSralze gamox-
vide. sxvis ezoSi boroti TvaliT rom gaixedav, ver unda
SegamCnion. xvdebi, ras geubnebi? es sistema gamravlebis
tabulasaviT martivia: rigiTi TanamSromeli ganyofilebis
ufross atyuebs, ganyofilebis ufrosi moadgiles, moadg-
ile direqtors, gana Sen ar matyueb?.. araferi Tqva, ar gsay-
vedurob... hoda, asea, sabolood iqmneba erTi didi tyuili,
simarTleze mtkice da Zlieri. yvelam icis, rom tyuilia,
magram win veraferi daudgeba, radgan ajafsandaliviTaa...
TviTon mama RmerTi ver miagnebs, sad tyuilia da sad simar-
Tle. aba, lamazi TvalebisaTvis dRes asmaneTianebs jibeSi
vin CagiCxrialebs, ha... gifiqria amaze?
Tvalis gugebSi elva gaukrTa mamacaSvils da mis-
dauneburad ramdenime sityva qurdebis Jargonze Cail-
apraka, raRac `arifis~, `kai biWis~ Tu `putiovis~ magvari.
adami gaunZrevlad ijda, mmarTvels yuradRebiT usmen-
da, oRond TvalebSi fiqri Casdgomoda; axsendeboda:
es iyo evas dabadebis dRis aRniSvnidan oriode kviris
Semdeg. maSin mamacaSvilma kombinatis administraciuli
aparatis TaTbiri moiwvia, gamexebuli laparakobda, bolos
sityva ase daasrula:
`saTanadod ar amowmebT saamqroebs! iq ki cxvris qurqSi
gaxveuli mglebi sxedan, rasac moixelTeben, yvelafers Sin
miarbenineben. Tqven gaiZaxiT maTze, arafris eSiniaTo, mere-
da visi bralia? isev da isev Tqveni. erTxel mainc SeamowmeT
kanonis ZaliT, mTeli simkacriT mouWireT xeli da naxavT,
rogor moikakvebian...~
am dros adamis gverdiT mmarTvelis moadgile awrialda
Sua xans mitanebuli qali; TiTqos sajdomze nemsebi uCxv-
liteso, ise swrafad Semobrunda adamisken da gadauCur-
Cula:

152
`TviTonaa mTavari, pirwavardnili banditi, TviTon... am
oriode wlis win kombinati respublikurma reviziam Seamow-
ma. aRmoaCines didZali gaflangva, Seadgines aqtebi, magram am
salaxanam yvelas gvibrZana xeli aravin moaweroTo. revizore-
bi iZulebulebi gaxdnen mTavari sawyobi daeluqaT. im Rames
ki uSvelebeli xanZari gaCnda... gautexiaT sawyobis sark-
meli, dauWeriaT kata, gadausxamT misTvis navTi, waukidebiaT
cecxli da SeugdiaT sawyobSi; gamwarebuli, wiTlad abriale-
buli cxoveli saSineli CxaviliT darboda Turme da xan erTi
saqonlis zvins edeboda cecxli da xan meores. es idea direq-
tors ekTvnoda. ramdenime milionis Rirebulebis saqoneli
dawva am banditma da ase gadairiCina Tavi...~
...telefonis zarma gaiwkriala, adami fiqrebidan
gamoerkva, mamacaSvilma yurmili aiRo, erTxans mosaubres
usmenda, mere mSvidad warmoTqva:
_ ho, gia, mesmis, nayinis gamyidveli ukve gaafrTxile?..
aha... Zalian kargi; wyalTaSua SearCie?... restorani `Tx-
melebi~?.. didebulia, hoda, sicxeebi qea da mere xaniswylis
napiras, didvelasaken gavutioT... Tumca, moica, umjobesia
kidev davfiqrdeT, gagigonia albaT `asjer gazome da erTx-
el gasWerio~. erT saaTSi modi da aq movilaparakoT.
mamacaSvilma yurmili dado, mere saweri magidis ujra
gamoaRo, iqidan `malboro~ amoiRo, sigarets rom ukidebda,
adams moeCvena, TiTqos ucxourma sanTebelma ki ara, Subls
qvemodan gamomziralma orma Tvalma gakvesa borotad.
sigaretis iisferi kvamli rgolebad avida maRla.
beriZe, cota ar iyos, Sefiqrianda, vaiTu direqtors
raime vawyenineo, SeSinda, samsaxuri ar damakarginoso da
angariSmiucemlad alaparakda.
_ ra gaewyoba, batono levan, Tu saqme moiTxovs, waval,
oRond es kia, moxucebuli deda, axalmoyvanili coli...
cota ar iyos, miWirs...

153
direqtors Sublze naoWebi umal gauqra, uecrad mo-
vardnilma sixarulma saxe gaunaTa da TanamSromels sityva
gaawyvetina.
_ Sens ojaxs Citis rZe ar moakldeba, amaze arc ifiqro,
eg ki arada, jibis fulad aTas maneTs mogcemT, moskovSi
sastumro dajavSnuli gvaqvs, gaiar-gamoiare, Tvals wyali
daalevine. coli ki gyavs lamazi, magram xandaxan rom wa-
icuRluto kidec, viTom qveyana daiqceva?.. _ Tqva da adams
Tvali megobrulad Caukra, mere TiTi zaris Rilaks miaWira.
kabinetSi mdivani gogo Semovida.
_ lia, _ uTxra direqtorma, _ adams mivlinebis fur-
celi da TviTmfrinavis bileTi moumzade, Tu raime sabuTis
dabeWdva gTxovos, ar daayovno, gasagebia?
_ diax, batono levan, _ morCilad miugo mdivanma da was-
vla daapira, magram direqtorma aniSna, darCeniliyo.
_ dRes da xval Cemi volga Sens gankargulebaSia, _ kv-
lav beriZes moubrunda mamacaSvili, _ mogemsaxureba, rom
am saqmis gamo araferSi dabrkolde, _ igi wamodga da adams
xeli mZlavrad CamoarTva, _ keTil mgzavrobas gisurveb,
or kviraSi gelodebi, _ Tan dasZina: _ Seni imedi maqvs.
_ gmadlobT, batono levan, vecdebi ar SegarcxvinoT, _
Tqva adamma, konverti aiRo, direqtorma magidaze rom dau-
do da kabinetidan gavida.
_ rogoraa saqme? _ Sinaurulad hkiTxa mamacaSvilma pi-
rad mdivans, roca marto darCnen.
uecrad qals gamometyveleba Seecvala, Tvalebi ucnau-
rad daeprawa, TiTqosda Sig Winkebi acekvdneno.
_ Zneli davalebaa, levan, _ Tqva qalma da Winkebi axla
SeRebil tuCebze aTamaSdnen.
_ lia, eg saqme momigvare da Seni xmali da Cemi kiseri.
_ hoo... _ qali yvelafers mixvda da gaiRima, morCilad,
modrekilad, Tumca im wuTSi saxeze farulma sevdamac gad-

154
aurbina; es iyo monis Rimili, rac mepatronis yvela survi-
lis Sesrulebas mianiSnebs... da es sinamdvile iyo; piradi
mdivani zogjer nabaxusevsac ki gaxsenebia direqtors da
sando kacebs qali SuaRamisas Sinidan gamouyvaniaT misi xo-
Sis gasasworeblad.
qali tanis msubuqi da gamomwvevi rxeviT miuaxlovda saw-
er magidas, Tan laparakobda:
_ rogori gautaneli xar, levan, rom icode, Jins moiklav
da mere viTom aRarc varsebob..
_ lia, nu cuRlutob, rac gibrZane is Semisrule!
qali gaibuta da magidas moSroda.
_ xom giTxari, Znelia-meTqi, _ Cailaparaka da Soriax-
los Sedga, _ Tumca Sevecdebi guliswadili Segisrulo,
_ dasZina Semrigeblurad, _ oRond saCuqari namdvilad
Zvirfasi unda iyos.
_ rodis iyo tyuils vambobdi, am raionSi mxolod Sen Ca-
icvam pirvelad.
_ kargi, levan, Sevasruleb, mxolod erTi pirobiT:
icode, unda daaTro, Torem fxizelma advili SesaZlebelia
iseTi winaaRmdegoba gagiwios, Tavi Semogaklas.
_ eg nu gadardebs, araferi SemeSleba. Sen is miTxari,
xom kvlav megobrobT erTmaneTTan?
_ ra Tqma unda, aki giTxari, is franguli sunamo, misTvis
rom momitane, Cemi saxeliT vaCuqe.
levan mamacaSvilma sigaretis namwvs saferfleSi Tavisi
Savbneli fiqrebic guldagul Caasrisa, mere auCqareblad
wamodga da neli nabijiT miuaxlovda lias.
_ dRes paraskevia, adami moskovSi xval gadafrindeba.
ase rom, kvira diliT unda gamovityuoT eva saxlidan.
_ xval saRamosve Sevivli masTan, axali, italiuri filmi
gamovida da kviras kinoSi davpatiJeb.

155
_ ara, ar ivargebs, Cemi azriT am dros moulodneli moq-
medeba umjobesia, Tumca kidev movifiqroT... axla ki wadi da
beriZes sabuTebi gaumzade. gia rom mova, erTad SemodiT.
lia kabinetidan gamovida.
levan mamacaSvilma karSi gamaval qals almacerad gaxe-
da, mere Semobrunda da kvlav sawer magidasTan dajda, Tavi
xelebSi Cargo, Tvalis gugebi im mtacebeli cxoveliviT
moewkura da daupataravda, msxverplis molodinSi Casafre-
buli suls rom ganabavs xolme.

III

_ eva, eva!
igi totebgabardnili Wadris CrdilSi mzes emaleboda.
ezos siRrmeSi erTsarTuliani wiTeli kramitiT daxuru-
li saxli moCanda, Ria fanjaraSi axalgazrda qali gamoC-
nda, winsafari hqonda gakeTebuli, stumari rom dainaxa,
gaikvirva: _ lia?! _ wamoiZaxa da umal gauCinarda. male
aivanze gamovida da kibeebze daeSva, iRimeboda.
_ dRes ar gelodebodi, _ uTxra stumars, roca moexvia
da loya loyaze miado.
_ SenTan mosvlas arc me vfiqrobdi, gogo, maRaziebSi
mindoda Semexeda, magram kino `komunasTan~ rom gaviare,
salaroebTan iseTi Wedva iyo, nemss ver Caagdebdi; aman da-
mainteresa, _ xmadabla alaparakda lia. Tan mzera aivnisak-
en gaapara, iq veravin dainaxa da Tamamad ganagrZo: _ ici ra
filmi gadis? `qorwineba italiurad~. sofi loreni da mar-
Celo mastroiani TamaSoben. bileTebi Zlivs viSove, _ Tqva
da momcro xelCanTa gaxsna, iqidan ori bileTi amoaZvrina,
_ Tormetze iwyeba, naxevari saaTi kidev droa, wamoxval?
evam winsafarze daixeda da Cumi siciliT Tqva:

156
_ xom xedav, gogo, ra dReSi var... adamic Sin ar aris, miv-
linebaSia, Senc xom gesmis... dedamTili ras ityvis!
_ didi _ didi ori saaTi dakargo. rame moigone, nuTu
verafers moifiqreb? _ liam bileTebs guldawyvetiT
daxeda, _ arada, marto kinoSi rogor wavide, meuxerxule-
ba; ubralod sircxvilia, sxva droc ara maqvs...
eva yoymanobda, ar icoda, ra gzas dadgomoda, dedamTi-
lis wyeninebasac erideboda da arc megobris momdureba
undoda, radgan liasTan Zalian axlo urTierToba hqon-
da... misi dabadebis aRsaniSnavi dRidan daiwyo yvelaferi,
adamma rom moawyo, im saRamos, gamomSvidobebisas, lia da-
pirda aucileblad dagirekavo, Seasrula kidec sityva.
mere gaSinaurdnen, xSirad daiodnen kinoSi, TeatrSi. lia
arasodes fuls ar axarjvinebda. eg ki arada erTxel fran-
guli sunamoc aCuqa... Tavdapirvelad evas Zalian ukvirda
lias aseTi xelgaSliloba, ramdenjerme gaujiutda, un-
doda TviTon gadaexada esa Tu is danaxarji, magram lia
ar anebebda, eubneboda, me martoxela var, Tanac vmuSaob,
da ara miSavs rao, Tan xumrobiT dasZenda, ai, roca gavTx-
ovdebi, samagiero maSin gadamixadeo. erTxel liam polo-
nuri modebis Jurnalic moitana. uTxra,_ aq iseTi kabis
modeli SevarCie, Sen Zalian mogixdeba; Cacma-daxurva me-
tismetad uyvarda evas, adami roca Sin ar iyo, SeeZlo saa-
TobiT etriala sarkis win. xan ras moirgebda, xan ras. kabis
modeli, liam rom aCvena, marTla moewona da adams sakabis
fuli sTxova; mere daqalebma lurji sakabe SearCies da
liam eva Tavis nacnob mkeravTan waiyvana...
amitom iyo, eva rom gamouval mdgomareobaSi imyofe-
boda, aRar icoda, rogor moqceuliyo, wasvlac undoda da
arc undoda... bolos axali filmis naxvis survilma acduna
da sawonma megobris mxares gadasZlia.
_ kargi, wamoval, xuTi wuTi damelode, _ gadawyveti-
lad Tqva da Sebrunda.

157
_ WiSkris gadaRma mogicdi, _ miadevna liam.
evam aRar upasuxa, oRond Tavi daaqnia da kibeebi swrafad
airbina. samzareuloSi Sesvlisas winsafari moixsna da mox-
ucebul dedamTils, gazqurasTan rom idga, frTxilad, Sem-
paravad uTxra.
_ lia movida, mkeravTan wamyevio miTxra da uariT ver
gavistumre.
moxucebuls, rogorc Canda ar eama rZlis naTqvami.
_ girCev, Svilo, cota moerido mag gogos; ratomRac ase
mgonia, rom TvalTmaqcia. sul imis cdaSia gulubryvilo,
uwyinar adamianad mogaCvenos Tavi, gulSi ki, ase mgonia,
kacma ar icis, ra uZevs.
_ ra gipasuxo, rom aRar vici? lia xom adamis da misi kar-
gi megobris TanamSromelia, ukve gavSinaurdiT. aba, cuds
rad unda fiqrobdes. mxolod oriod saaTi Semagviandeba,
nu geSinia, xelsaqmes movaswreb.
moxucebulma ukmayofilod SeiWmuxna ukve danaoWebuli
Subli, magram rZals aRar daajinda, Tumca saTqmeli enis
wverze hqonda momdgari:
`qmari roca Sin ar aris, ojaxis qalis gare-gare wowiali
ra sakadrisiao~, _ gaifiqra da mZimed amoioxra.
kabas rom icvlida, eva sindisma Seawuxa, javrobda, dedam-
TilTan ratom vicrueo, mere lurji kaba rom gadaicva, lias
nacnobma mkeravma rom Seukera, gulze odnav moeSva da ram-
denime wami sarkis win itriala. marTalia pudrsa da pomadas
ar xmarobda, magram Tmis varcxniloba Seicvala. bolos maR-
al quslebze Semdgarma, erTxel kidev SeaTvaliera sakuTari
Tavi da roca CacmulobaSi xinji ver ipova, gareT gamovida.
aivani swrafad gadaWra da kibeebze moxdenilad daeSva.
TvalismomWrelad lamazi Canda, tankenari, tanaSoltili,
mimzidveli nakvTebi hqonda, albaT, aRorZinebis epoqis mx-
atvrebi angelosis saxis dasaxatad ukeTes menatures ver

158
SearCevdnen. lia megobruli qaTinauriT Seegeba, eg kaba yve-
laze metad gixdebao, uTxra.
isini mziT gakaSkaSebul quCaSi miabijebdnen. sicxisa-
gan asfalti ise galRobiliyo, maTi maRalqusliani fex-
sacmelebis anabeWdebi trotuars mkafiod aCndeboda. lia
daqalis garTobas cdilobda, enagauCereblad laqlaqebda,
xumrobda, xan mTas moedo, xan bars, erTi iseTi anekdoti
mohyva, eva kinaRam sicilisagan gaiguda, uecrad manqanis
damuxruWebis xma moesmaT, Savi `volga~ adgils daakvda.
iqidan moxdenili aRnagobis mamakaci gadmovida da maT-
ken gamoemarTa. cisferi, moklesaxeloebiani perangi ecva,
jibeebiT da samxreebiT damSvenebuli, Rimili uxdeboda,
TeTr kbilebs TiTqos ganzrax aelvebda.
_ gamarjobaT, qalbatono eva! _ Tqva kacma, roca qalis
pirispir Sedga da pativiscemis niSnad Tavi daxara, _ dam-
naSave var TqvenTan, ori kviriT meuRle wagarTviT. samsax-
uris bralia, Tumca uflebas gaZlevT damsajoT.
moulodnelobisagan eva SekrTa, daibna, uxerxulad idga,
ar icoda ra eqna, ena veRar moabruna. marTalia kacs icnob-
da, magram arcTu Zalian axlos...

***
...maSin adami ganyofielbis ufrosad daniSnes. axalgazr-
da kacisaTvis, romelic am kombinatSi mxolod oriode Tvis
misuli iyo, es Tanamdeboba winsvlas niSnavda da amiT gax-
arebulma direqtori levan mamacaSvili da kidev ramdenime
TanamSromeli Sin miipatiJa meuRlis dabadebis dReze.
adamma sufris Tamadad levan mamacaSvili daasaxela,
kombinatis direqtorma erTi ki ixumra, magidis TavSi
jdoma samsaxurSi mombezrda da aq mainc momasveneTo, ma-
gram TavpatiJi didxans ar dauwyia, Rvinis smaSi mamacaS-

159
vils raionSi toli ar hyavda, sityva-pasuxic moswrebuli
icoda da im Ramesac gvarianad moulxina.
evas mexsierebaSi uecrad is sityvebi gacocxlda, mama-
caSvilma moxerxebulad rom CarTo maSin qalis sadRegr-
ZeloSi: qalbatono eva, am kabaSi TovlSi amosul yayaCos
hgavxarTo.
TeTri kaba ecva evas, es misi saqorwilo kaba iyo, magram
am SemTxvevaSi, TiTqos mxolod qalis aRnagoba aniWebda
tansacmels srulyofilebas. qaTinauric mizanSi moxvda,
Tumca mamacaSvili srulebiT ar tyuoda. igi marTla yaya-
CosaviT atkrcialebuliyo, lamazad Camosxmuli savse da
mkvrivi mxrebi, mklavebi, yeli, saxe, TeTr-yirmizi hqonda:
swori da Txeli cxviri, bageebze pomada ar ecxo, magram
vardis furclebiviT uRvioda, tuC-piri odnav danamvoda
aqeT-iqiT xSiri siarulisagan, roca icinoda, erTmaneTze
mijrili TeTri kbilebi uelavda, didron cisfer Tva-
lebSi stumrebisadmi pativiscema ixateboda; welwvrili
da mxrebgamarTuli, narnarad dadioda, Tavi moxdenilad
da Rirseulad eWira, mis axalgazrdul, CamoTlil fex-
ebs auRelveblad ver SexedavdiT; erTi sityviT, mxolod
bunebis naboZebi SeiZleba iyos is msubuqi moxdeniloba da
Cumi didebuleba, evas arsebaSi rom gamosWvioda, amitom mo-
Canda igi miuwvdomeli da idumali... eniT auwereli ndomiT
da surviliT aRanTebT xolme qalTa sqesis motrfiale ma-
makacebs aseTi uCveulo silamaze da momxibvleloba.
evam anazdeulad Sexeda qmars, undoda gaego ra STabe-
Wdilebisa darCa, coli ase rom Seuqes, magram igi sufris
erT-erT wevrs esaubreboda da saxe TiTqmis ar uCanda, Tumca
meuRlis portreti imwamsve amotivtivda mis warmosaxvaSi:
adams cnobismoyvare Tvalebi, swori cxviri, gaSlili
Subli da kargad moyvanili pirisaxe hqonda. erTi SexedviT
ifiqrebdiT, xalisiani mosaubre iqnebao, magram sinamd-

160
vileSi sakmaod gulCaTxrobili iyo. evas sulac ar wydebo-
da amaze guli, radgan TviTon bevri hqonda salaparako da
siamovnebda, mis moswrebul naTqvamze adami rom gaicinebda
xolme. Tumca, roca adami laparakobda, sulelurs arafers
ambobda da mudam iseT rames ityoda, rac aucileblobiT
iyo gamowveuli.
evam meore dRes, qmars sxvaTa Soris uTxra, keTili kaci Cans
Tqveni direqtori, sufrasac kargad gauZRvao, Tan hkiTxa:
_ kombinatSi muSaoba TviTon SemogTavaza?
adami mcire xans dafiqrda da mere upasuxa:
_ ho, xSirad vxvdebodiT erTmaneTs, samsaxuri gvqonda
aseTi, erTxel, sanam Cven xels movawerdiT, bankSi Sevxvdi,
karga xans visaubreT aqeTurze, iqeTurze, sadRac erTad
davunaxivarT da mkiTxa, is qaliSvili vin ariso, sacolea-
meTqi, vuTxari, pur-marili ar gamomaparoo, ixumra. swored
im xanebSi ekonomistis adgili gauTavisuflda da nacnobis
piriT SemomiTvala, Tu survili aqvs, Cvens kombinatSi im-
uSaoso, es iyo da es. ratom mekiTxebi?
_ ise, ubralod... ase axalgarzrdaa da ukve amxela kom-
binats xelmZRvanelobs.
_ zurgi aqvs Zlieri, Zmebi hyavs, dedaqalaqSi cxovro-
ben, gavleniani xalxia.
eva rogorc Canda, pasuxma daakmayofila, qmrisTvis meti
aRaraferi ukiTxavs.

***
...fiqrebidan mamacaSvilis xmam gamoarkvia.
_ saiT gagiweviaT, lia? _ mamacaSvili axla lias mi-
acqerda, radgan eva TavCaRunuli idga da etyoboda xmis
amoRebas ar apirebda.
lias loyebi wamouwiTlda, qalma jer TiTqosda gauge-
brad CailuRluRa raRac, mere viTom moaxerxa, Tavs rom
daufleboda da Tqva:

161
_ kinoSi... kinoSi mivdivarT, batono levan. italiuri
filmi gadis, amboben...
_ `batonos~ nu meZaxi, lia, samsaxurSi ki ara varT, Torem
qalbatoni eva ifiqrebs, TanamSromlebi daSinebuli hyavso.
eva uxerxulad SeiSmuSna, arc icoda, mzera saiT waeRo,
gadawyvetili hqonda, kacs saubarSi ar ahyoloda.
mamacaSvili gumaniT mixvda, rom qali Tavisi surviliT
nebaze ar dahyveboda, saqmis ase Setrialeba xels ar aZlev-
da da maSinve mbrZanebluri kiloTi alaparakda:
_ kinoSi midixarT?! ki, magram srul Wkuaze xom imyo-
febiT? Tavi ar gebralebaT? xom uyurebT, duRs qveyana.
xaniswyals axla ra jobia, ra haeri, ra buneba... wavideT,
gavgrildeT... saRamos sazafxulo kinoSi gpatiJebT!
liam Subls qvemodan axeda evas, neta ras ityviso,
gaifiqra, eva dabneuli idga.
_ ara, ara, _ aCqarebiT Cailaparaka, _ ar mcalia.
_ mTeli TviT ki ar mivdivarT, qalbatono eva, _ Sin-
aurulad CaurTo mamacaSvilma, _ mxolod oriod saaTiT
davtkbebiT xaniswylis da bunebis simSvenieriT, es aris da
es.. _ mere uceb dasZina: _ enas Zvali ara aqvso, rom ambo-
ben, Cemzea naTqvami, netavi ra mrjis. _ Tqva da Sebrunda,
manqanisaken gadadga nabiji.
_ batono levan, bileTebi rom ar gvqondes nayidi... _
uceb lias xma gaisma.
mamacaSvili Sedga, lias dakvirvebiT Sexeda da uecrad
brZanebiT uTxra:
_ momeci eg bileTebi!
lia daemorCila, bileTebi swrafad gauwoda. kacma arc
daxeda, isini ramdenjerme gadaxia da quCis pirze moisro-
la, Tanac yovelive es iseTi JestiT moimoqmeda, TiTqos
xaniswyalze wasvla yvelas erTxmad hqonda gadawyvetili,
Tan am sityvebiT manqanis ukana karebi gaaRo.

162
_ nayini, Sokoladiani nayini!
es xma uecrad gaisma da maT siaxloves TeTr xalaTSi
gamowyobili nayinis gamyidveli Sedga; mkerdze midebuli
sakmaod mozrdili yuTi ZarRvebamoburcul kiserze Semov-
lebul msxvil Tasmas eWira.
mamacaSvili manqanas moSorda da mas miuaxlovda.
_ mag yuTSi mxolod nayini gaqvs?
nayinis gamyidveli qarTveli ebraeli iyo da misi saqmi-
anobis kvalobaze sityvamoswrebuli aRmoCnda.
_ kai xalxisTvis, Sen dagenacvle, gauCenels gavaCen.
yvelas gaecina.
_ mainc ras gaaCen iseTs, rom es qalbatonebi moxiblo?
_ ori franguli `bambanerka~ maqvs; SokoladebSi liqio-
ria, iseTia, iseTi, Citis rZe monagonia...
_ xumrob, albaT, sad nayini da sad `bambanerka~?
_ ra mexumreba, Sen dagenacvle, amiT varCen ojaxs, _ am
sityvebiT gamyidvelma yuTs Tavi moxada da iqidan nairferi
bafTebiT gawyobili ori kolofi amoiRo.
_ ra Rirs nayini yuTianad da Sokoladebi?
_ mTlad yidulob?
_ mokled moWeri, salaparakod ar mcalia.
_ TxuTmeti Tumani da eg yuTi kidev Tqven sanacvlod.
mamacaSvilma umal jibeze gaikra xeli da ori asmaneTiani
amoacura.
_ aha, rac zedmetia, Seni feSqaSi iyos, oRond yuTi manqanis
sabargoSi dade, xolo Sokoladebi qalbatonebs miarTvi.
ebraelma fuli jibeSi CaiCurTa da uceb cibrutiviT da-
trialda, Tan laparakobda:
_ bevadai1, am patara saqmes ar dagamadli, romc ar geTq-
va am gvritebs isedac movemsaxurebodi, amaT SemoevloT
daniel SalomiCi...

1. RmerTmani.

163
evam sityvis Tqmac ki ver moaswro, ise aRmoCnda mis xe-
lebSi Sokoladebiani kolofi...
_ rom icodeT, rogori gamacocxlebeli niavi qris
xaniswylis piras, _ mamacaSvili axla rixianad alaparakda,
iq mudam Tevzaoben patara biWebi, Cvenc davexmaroT, davtk-
beT wyalSi mosxmartale vercxlisferi kalmaxebis cqeriT.
_ wamodi, eva, batoni levani marTalia, axla, kinoSi nam-
dvilad davixuTebiT.
liam pasuxs aRar daucada, anazdad evas xeli Caavlo da
manqanis Ria karisaken iseTi ZaliT gaiwia, rom gaognebuli
qali misdauneburad Tan gaiyola.
_ ojaxSi aTasi saqme maqvs, lia, dedamTils ra piriT
unda Sevxedo. _ amis Tqma evam maSin moaxerxa, roca ukve
manqanaSi ijda lias gverdiT da mamacaSvilma karebi Zli-
erad miajaxuna.
_ nu nerviulob, gogo, kinoSi xom unda wavsuliyaviT,
sul erTi ar aris?
nayinis gamyidveli, romelmac Tavisi saqme mondomebiT
Seasrula orWofulad iRimeboda.
am dros saWesTan mjdomi axalgazrda kaci jer lias
gamoelaparaka, gaexumra, samsaxurSi xom mosvenebas ar ma-
Zlev da am kvira dRes TerTmetze tuziviT Tu damecemodi,
namdvilad ar megona. mere salonis sarkidan evas Sexeda da
pativiscemiT moikiTxa:
_ rogor brZandebiT, qalbatono eva?
_ gmadlobT, gmadlobT... _ wailuRluRa qalma, romlis
saerTod mSvidi da uSfoTveli silamazis miRma ucnauri
mRelvareba dabudebuliyo; igi grZnobda, rom gaurkvevel
mdgomareobaSi aRmoCnda, sulis siRrmeSi raRac Sinagani
faruli SiSi daufleboda, magram ar surda es SiSi gamo-
aSkaravebuliyo da Tavi sasacilo mdgomareobaSi Caeyen-
ebina, miTumetes rom saWesTan mjdomi axalgazrda kacic

164
misi qmris TanamSromeli iyo, maT ojaxSi namyofi, amitom
zrdilobisaTvis kiTxva Seageba, Tumca laparakis gunebaze
srulebiT ar iyo.
_ Tqven rogor brZandebiT, batono gia?
_ sadRaa brZaneba, qalbatono eva, ise varT samuSaoTi
datvirTuli, dilidan daRamebamde Tavi maRla ver agvi-
wevia. guSin adamma dagvireka ganyofilebaSi, zogierTi
sakiTxi ver mougvarebia; am or dReSi mec moskovSi gadav-
frindebi, asea mudam Cvens Tavs ar vekuTvniT.
amasobaSi mamacaSvili mZRolis gverdiT dajda, giam Zra-
vi CarTo, `volga~ adgilidan mowyda.
gia manqanas didebulad marTavda, wiTel SuqniSanze
droulad amuxruWebda, SesaZleblobas Tu ixelTebda,
siCqares moumatebda, gaZvreboda da manqanebis rigs TavSi
moeqceoda. salonSi wesrigi da sisufTave sufevda, minebi
yvelgan Caweuli iyo, quCidan SemoWrili niavi mgzavrebs
saxeze esalbunebodaT.
giam magnitofoni CarTo, gaisma momRerlis xma:
...CamoasxiT kardanaxi Savi,
egeb TeTrad gagviTendes Rame...
giam saubris dros adami rom axsena, evas guneba-ganwyo-
bileba gamoukeTda. Tavi daimSvida gadamTielebi xom ar
ariano, gaifiqra da is dRe gaaxsenda, adamma pirvelad rom
miuloca dabadebis dRe:
...erTxel adami samsaxuridan Sin gvian dabrunda. eva
samzareuloSi xelsaqmiT iyo dakavebuli. adami frTxilad
mivida masTan, xelebi mxrebze mohxvia, loyaze akoca da
sazeimo xmiT warmoTqva:
_ Cemo mSveniero dedofalo, neba momeci, dabadebis dRe
mogiloco!
mere adamma eva sastumro oTaxSi gaiyvana, sadac wiTeli
vardebi da nairfer qaRaldebSi Sexveuli Sokoladebi mi-
arTva, Tan dasZina:

165
_ msurda erTgvari siurprizi gamomsvloda... Seni da-
badebis dRis aRsaniSnavad samsaxuridan TanamSromlebi
davpatiJe.
im dRes Tvalwarmtaci iyo eva, misi grZeli wamwamebiT
Semojaruli sxiviani da amave dros mibnedili Tvalebis mz-
era kacs sisxls auCqrolebda; momxiblavsa da mxiaruls un-
doda yvelasaTvis Tavi moewonebina...
manqana muxnaris tyes gascda, axla mSvidad miuyveboda
gzas, mdeloebs mdeloebi enacvleboda, xerguls xerguli,
aqa-iq RobeebTan naxiri CoCqolaobda.
_ magnitofons dauwie da manqana restoran `TxmelebSi~
SeaCere!
_ neba Tqvenia, levan simoniC.
_ iq, xaniswylis xidTan egzotikuri restorania, iqi-
dan mSvenieri peizaJi iSleba... marTla kargi adgilia, tye,
mdinare, mTebi... _ mamacaSvili arc Serxeula, win icq-
ireboda da TiTqos TavisTvis, Tumca xmamaRla, yvelas
gasagonad laparakobda: _ cxonebaa iq puris Wama, sando
muStrebisaTvis yvela wvrilmani saguldagulod mozom-
il-mofiqrebulia... _ mamacaSvili qalebisaken Sebrunda,
_ am restoranSi lia rom namyofia, namdvilad vici, Tqven-
ze ki verafers vityvi.
evam uaris niSnad Tavi gadaiqnia.
_ amgvari saxelwodebis restorani pirvelad mesmis.
_ hoda, Zalianac dagiSavebiaT, qalbatono eva. ai, naxavT
da TviTon darwmundebiT.
manqana gaCerda. salonidan yvelani gadmovidnen evas gar-
da. lia Ria karebTan dadga, Tavi salonSi Sergo.
_ gadmodi, gogo!
_ ara. lia, restoranSi ver Semoval, uxerxulia.
_ sofleli xom ara xar, sircxvilia, meti araferi!
_ srulebiT ar mSia, Tqven isauzmeT da me aq dagelodebiT.

166
liam mxrebi aiCeCa, aqaoda viTom araferi mesmiso, mere
Cailaparaka, uSenod arsad wavalo da salonSi dabrunda.
mobuzuli ijda.
levan mamacaSvilma Seqmnil viTarebas umal auRo alRo
da gias ganzrax xmamaRla uTxra:
_ iq, mdinaris pirs, iseTi haeri uberavs, ZaRliviT mogv-
Sivdeba; Sedi restoranSi da wasaxemseblad wamoiRe rame.
_ Tqva da manqanaSi dabrunda, Tavis adgilze wamoijgima;
etyoboda ukmayofilo iyo evas moqmedebiT. gia yvelafers
mixvda, restoranSi Sevida da aTiode wuTSi ukan gamobrun-
da, TeTrxalaTiani mamakaci gamohyva, RviniTa da sanovagiT
savse kalaTiT xelSi, roca kalaTi sabargeSi moaTavses, gia
kvlav saWes miujda da manqana daZra.
_ didvelasaken gadauxvie, _ mamacaSvils Tavi mtkiced
eWira da dinjad laparakobda, _ mdinaris napirs gahyevi,
saurme gzaa, magram msubuqi avtomanqana Tavisuflad gaiv-
lis. iq mSvenieri sabanao adgili vici.
evas ratomRac Seamcivna.
_ xom ar ajobebda, ukan davbrunebuliyaviT, _ qals xma-
Si misdauneburad aRelveba daetyo.
mamacaSvils uecrad sibraze moeZala, Subli SeeWmuxna,
Semobrunda, anazdad Tu ganzrax saTqmeli veRar moizoma
da evas ukmexad mimarTa:
_ nu CagvamwarebT gaseirnebas, qalbatono eva, ra mo-
gividaT, vin ggonivarT?!
iseTi kilo hqonda, eva SekrTa, SekamaTeba veRar Sehbeda.
mamacaSvili TiTqos mixvda, utaqtod moviqecio, mou-
lodnelad gaiRima da Semrigeblurad dasZina:
_ gaZlevT patiosan sityvas, didi-didi erTi saaTi day-
ovndebiT.
evam axla pirvelad Sexeda mamacaSvils dakvirvebiT. kacs
momRimari Tvalebi hqonda, mzera darbaisluri pativisce-

167
miT aRsavse, rac mis gulwrfelobaSi garwmunebdaT. aseTi
Tvalebis patroni gulSiac ki ar gaivlebda av ganzraxvas.
evas Sepasuxeba aRar ucdia. kacis daJinebul mzeras
Tvali aarida da fanjaraSi gaixeda: Tvalwin ucxo peizaJi
gadaeSala: mdinare, mTebi, tye... Tvali miadevna bunebis am
simSvenieres da gaifiqra, _ es adgili mxolod erTmane-
Tis mosiyvarule adamianebisaTvisaa gankuTvnilio, wuTiT
simSvide daeufla da misdauneburad TavSi suleluri azri
daebada _ Seecada warmoedgina sad iqneboda adami da ras
akeTebda: albaT, diliT sastumros kafeSi isauzmebda, iqi-
dan samsaxuris saqmeze wavidoda, mere... isic SesaZlebelia,
SemTxveviT vinme lamazi rusis gogo gaicnos, vin icis iqneb
restoranSic waiyvanos... iq orkestri ukravs, xmauriT ixs-
neba Sampanuri... magram es mxolod wuTiT iyo da isev saRad
daiwyo azrovneba: ara, adami aseTi bunebis kaci ar aris, eg
ki arada, maSin lias Tavis mkeravTan rom dahyavda, qmars eu-
bneboda, Cven iq Segvagvianda da Sen amxanagTan erTad sadme
wadi, gaiseirneTo, razedac adami mudam erTsa da imaves pa-
suxobda, _ umjobesia Sin dagelodebiT; adami moskovidan
rom dabrundeba, arafers daumalavs, simarTles etyvis
xaniswyalze rom gaiseirnes... netavi xom ar ewyineba, anda
rad unda ewyinos, yvelaferi xom SemTxveviT moxda. igi sa-
varZlis rbil sazurgeze miesvena, Tvalebi daxuWa da haeris
grili Wavli Rrmad CaisunTqa.
_ o, SexedeT ra bunebaa, rogor bibinebs balaxi! ai, aq
SevCerdeT! _ SesZaxa am dros mamacaSvilma da roca giam
Zravi gamorTo, igi manqanidan gadmovida.
im adgilas mdinaris yeli beqobSi iWreboda da yures
qmnida, kalapoti viwro iyo, aTi metri siganisa Zlivs iqne-
boda. wyalgaRma simindis yanebi da saZovrebi moCanda. So-
riaxlo naxiri Zovda, iqve mwyemsi idga, `hai, hai, Se samgle~,
ismoda xolme misi xmamaRali SeZaxili. iq, sadac `volga~

168
SeCerda, siliani napiri Txmelebis rkalSi moqceuliyo.
mdinare mdored moedineboda, wyals baci momwvano feri
dahkravda. odnav moSorebiT trial mindorze, sadac mwvane
balaxi xasxasebda papirosis carieli kolofebi, namwvavebi,
muyaos yuTebi, gazeTis naglejebi, qaRaldebi da boTlebi
eyara. iqiT, gorakebze Sereuli tye Sefeniliyo.
roca manqanis xma gaigona, mwyemsi mobrunda, Casxmuli
tanisa iyo, loyebRaJRaJa, Sarvlis totebi paWiWebSi Caet-
na, Tavze Wilofis qudi exura, xelSi Txilis gawvetili
joxi eWira da drogamoSvebiT akuntruSebul naxirs mouq-
nevda xolme. mamacaSvilma almacerad gaxeda mas, magram rom
ityvian ainunSic ar Caugdia da Tvali mindorze mimoatara.
_ ra bunebaa da rogori dabinZurebuli. _ TiTqosda
didi sinanuliT warmoTqva man, _ advili SesaZlebelia,
isini, vinc es moimoqmeda, qarTul sufraze Cvens gverdiT
aRmoCndnen da TavianT kulturulobaze laparakiT yurebi
gamogviWedon. _ mere xeli Caiqnia, _ jandabas magaTi Tavi,
gia, manqana ai, iq, Txmelebis CrdilSi Seayene, sufrac. iqve
gavSaloT, molze.
evas es sityvebi ukve zurgsuknidan Semoesma. igi neli
nabijiT napirisaken midioda, male beqi SeniSna, iq xis ZirSi
qvaze Camojda, fexsacmeli waiZro, kaba muxlamde aiwia da
fexebi mdinaris civsa da kamkama wyalSi Cayara.
uceb lias kiskisi Semoesma da iqiT gaixeda. mas forTox-
lisferi sabanao trusi ecva, gaSlili Tmebi titvel mxrebze
eyara, mdinareSi frTxilad Sedioda, gia wyals asxurebda da
amitom kiskisebda. male tanis msubuqi rxeviT gias gverdi
auara, wyalSi koWebamde Sevida, daixara da orive xeliT wya-
li mal-male Seisxura tanze; kidev ufro Rrmad Sevida mdin-
areSi, jer muxlebamde Cadga wyalSi, mere welamde, sabanao
kostumi dausvelda, nel-nela win waixara, wyalSi CaiZira da
mdinares minebda. siamovnebiT micuravda, erTxans mxaruliT

169
miapobda wylis Camwvanebul zedapirs, uceb Sedga, xeli wyl-
idan amoiRo, maRla SemarTa da gias gasZaxa:
_ raRas elodebi, modi!
gias ukve wiTeli sabanao trusi ecva, napirTan idga da
lias ucqeroda, mis Zaxilze orive xeli Tavs zemoT waiRo
da wyalSi gadaxta. erTxans ar Canda da mere moulodnelad
lias siaxloves amoyvinTa da qals cali xeliT yel-kiserze
da mkerdze mielacica, qali ar gasZalebia, piriqiT, orive
xeli vaJs kiserze nazad SemoaWdo da mkerdze aeweba.
evas saxeze wamoaxura, gulma reCxi uyo, cudad eniSna
maTi utifari moqmedeba, gansakuTrebiT lias sabanao aR-
Wurvilobam SeaSfoTa. uceb mzis mkrTali sxivebi foTleb-
Si rom atanda, gaqra, muqi Crdili gadaefara. Tavi aswia, le-
van mamacaSvili iyo, kaci moridebulad idga, iRimeboda da
Tavisi gamoucnobi mzeriT dascqeroda qals.
_ sufra ukve gaSlilia, qalbatono eva, gTxovT wamobr-
ZandeT. axla mainc ar gviTxraT uari, cotaodeni wavisauz-
moT da davlocoT aqauroba.
uaris Tqmas azri ar hqonda, evam fexebi wylidan am-
oiRo, am dros mamacaSvili daixara, qals nazad mohkida
xeli mklavSi, TiTqmis iRliasTan da wamodgomaSi mieSvela.
roca wamoimarTa qalma mklavi gainTavisufla, mamakacs
daxmarebisTvis madloba uTxra da fexsacmelebi isev Ca-
icva. male isini nela gaemarTnen Txmelebis Crdilisaken,
sadac mwvane molze TeTri gadasafarebeli iyo dafenili.
sanovage ukve amoelagebinaT. saxeldaxelod gaSlil su-
fraze elaga: SoTi purebi, naduRi, sulguni, mwvanili,
wiTeli xizilala, saTali Tevzi, Semwvari wiwilebi, bor-
jomi, limonaTi, ramdenime boTli `qinZmarauli~, nayiniT
savse yuTi da Sokoladebi.
SuadRe axlovdeboda. mze saca iyo Subistarze gavidoda.
xaniswyalispiras gaSlil sufras oTxni usxdnen. wyalgaR-

170
ma, naxiri mdinaris napirs TandaTan Sordeboda da axla mw-
yemsis SeZaxilebi bundovnad moismoda. mamacaSvilma iseTi
sadRegrZeloebi warmoTqva, rom dalevaze uaris Tqmac ki
sircxvilad CaiTvleboda. marTalia, Tavdapirvelad evam
Rvinis Sesma iuara, mxolod cotas movsvamo, Tqva, magram
sasmeli tkbili da Semparavi aRmoCnda. amasTan Zalac daa-
tanes da qalma ramdenime Wiqa bolomde dacala. mcire xnis
Semdeg qals TiTqos Winka CauZvra sulSio, Subli gaexsna da
mamacaSvilis naTqvam uxams anekdotze uecrad aigrixa, aZag-
Zagda, sicil-kiskisi erTmaneTSi auria, TiTqos amas ucdid-
neno da... lia da gia wamoimarTnen da iqaurobas ganeridnen.
_ rom icode, eva, rogor gixdeba sicili, _ Tqva levanma
da carieli boTli balaxebSi moisrola, mere moulodnelad
qals mxarze mohxvia xeli, miizida da yuris ZirSi ramdenime-
jer vnebianad akoca.
kacis Tavxedobam eva TiTqos gamoafxizla, uceb Zala moikri-
ba, moZalades xeli hkra da SeSfoTebuli wamoxta.
_ ras kadrulobT, batono levan!
kaci wamoimarTa, win aesveta qals, momnusxveli mzeriT
Sexeda, evas ase egona TvalebiT Tu mburRavso, mainc ar dai-
bna, kidev undoda raRac iseTi eyvira, rac kacs gonebaze moi-
yvanda, magram rom Sexeda anazdad SekrTa, mis win adamiani ki
ara urCxulis saxiani maxinji safrTxobela idga. es imis gamo
moxda, rom im wuTSi mamacaSvilma sakuTar Tavze zedamxed-
velobis unari dahkarga da misdauneburad niRabic moSorda,
axla Tavisi namdvili, gaSiSvlebuli saxiT da eSmaks miyidu-
li suliT idga, dabeCavebuli, dabriyvebuli qalis pirispir.
kacis amgvarma saxecvlilebam eva SeaSina kidec, yeli gauSra,
saxeze gaurkveveli, dabneuli da Semcbari gamometyveleba
aesaxa; am dros uecrad Camobnelda. es kacma moiqnia marjvena
xeli, sakmaod Zlierad Semohkra ybaSi.
qali silaSi Caikeca, Tumca damorCileba ar undoda,
uRonod, magram mainc Seecada wamomdgariyo, kacma isev

171
mounacvla marjvena, qali silaze gaiSolta, Tavgzaabneu-
li iyo, etyoboda, rom winaaRmdegobis gawevis aRarc Tavi
hqonda da aRarc survili, kacis pirvelive Sexebaze sxeu-
li erTbaSad moudunda da damyoli gaxda. kaci mixvda amas
da mxarTan qalis mklavi xelSi moiqcia, kabis saxelo moW-
muWna, gaafTrebiT mTeli ZaliT gadagrixa da moqaCa. evas
SiSveli mxari gamouCnda da kaci tuCebiT daacxra. eva aRar
ganZreula, sadRac Sors, zemoT, caSi wertils miStereboda
da TiTqos moTminebiT icdida rodis gaZReboda es piru-
tyvi. saxeze dabneuloba da SeSfoTeba exata kvlav. kacma
aRar daayovna, ukve damorCilebul qals kabis qveda kalTa
wamoxada uxeSad da silaze moxerxebulad da mZlavrad das-
venebuli qalis xorcsavse TeZoebic mkveTrad gamoikveTa.
evas zizRiT daemanWa saxe, Tvalebi milula da instinqtiT,
Camoglejili saxelo mkerdze aifara. kacma SeniSna qalis
es moZraoba da avxorculad gaicina, axla mTlad gauSiSvla
mkerdi da roca misi mkvrivi ZuZuebi aqeT-iqiT patar-pat-
ara mTvareebiviT gadmoiSalnen, orive xeliT vardisferi
ZuZusTavebi xoSiT mosrisa...
Jini rom moikla, kaci gulaRma gaiSolta da qalis gver-
diT erTxans gaunZrevlad iwva. erTi saaTis mere igi zantad
wamodga da qals xeli gauwoda. qali grZnobda, ukve yve-
laferi sul erTi iyo da marTalia amreziT, magram mainc
misca xeli. kacma wamoayena qali, mxrebze moexvia, isev dau-
wyo lacici. TxuTmetiode metri rom gaiares, kaci SeCerda,
iqve, maxloblad xis ZirSi, mwvane molze gadaawvina qali da
male iqidan mdedris kmayofili kvnesa moisma.

***
xaniswylidan rom brundebodnen, liam evas urCia, CemTan
wamodi, Tavi wesrigSi moiyvaneo, magram civi uari miiRo. evam
manqana dedamisis saxlis maxloblad gaaCerebina, gamoumS-

172
vidobeblad datova saloni, aCqarebiT gadaWra quCa da Sin
Seirbina. jer deda moikiTxa, areul-dareulad mikib-mokiba
raRac amgvari, SemTxveviT Robes gamovedeo, mere Tavis pat-
ara oTaxSi ganmartovda, romelic moxucebuls qaliSvilis
didi siyvarulis da pativiscemis gamo gaqiravebuli ar hqon-
da; iq ocdaaTiode wuTi dahyo, kabas gaxeuli saxelo droe-
biT miakera, mere tualetSi gavida, Tmebi Seiswora, pirisaxe
Camoibana da roca darwmunda: ase Tu ise normalurad gamovi-
yurebio, dedas gamoemSvidoba da Sin wavida. ise moxda, rom
dedamTili mezobelTan iyo gadasuli da rZlis dabruneba ar
SeuniSnavs. ra Tqma unda evas es xels aZlevda. igi maSinve lo-
ginSi Cawva, daRlilsa da Rvino nasvams male CaeZina kidec.

IV

qmris Camosvlis dRes evam Tavis tkivili moimizeza


da dedamTils uTxra, adamis mosvlamde, mcire xniT Cems
oTaxSi ganvmartovdebio, moxucebulma rZals eWvnarevi mz-
era gaayola, is ori kvira, rac adami moskovSi imyofeboda,
evas gamudmebiT tkioda xan weli, xan Tavi. erTxel liamac
moakiTxa, magram eva mas ukve aRar gahyolia. isic SeniSna mox-
ucebulma, rom daqalebi adrindeli keTilganwyobiT ukve
aRar maslaaTobdnen. moxuci eWvobda, rom evas Tavze raRac
faTeraki unda datrialebuliyo, magram ra da rogor, amis
gaTvaliswineba im wuTSi aravis SeeZlo; roca evam karebi mi-
ixura da Signidan gadaraza, moxucs raRac mZime lodiviT
daawva gulze, Tumca rZlis Sewuxeba arc ufiqria da adamis
molodinSi fanjarasTan dadga.
adami ramdenime saaTis Semdeg movida, jer dedas gadaex-
via, miealersa da mere ra Tqma unda coli moikiTxa.
_ es ori dRea Tavis tkivilebi aCemda, inerviula, albaT,
ver aitana SenTan amdeni xniT ganSoreba, Tavis oTaxSia, Svi-
lo, isvenebs...

173
adami maSinve sawoli oTaxisaken gaemarTa da karebs miawva,
gaukvirda, karebi rom daketili daxvda, TiTqmis weliwadze
meti cxovrobdnen erTad da arasodes evas aseTi ram ar
gaukeTebia. ra daemarTa, netavi, gaifiqra adamma da karebze
daakakuna. pasuxi ar iyo.
_ eva, eva! _ ki ar daiZaxa, TiTqmis ramdenjerme Sehyvira
adamma.
arc axla upasuxes.
adami SeSfoTda, gulma raRac avi ugrZno da igi mTeli
ZaliT miawva karebs, mere wixlebic ki dauSina, magram karebi
Zlierad iyo Signidan Caketili.
xmaurze mezoblebi Semosuliyvnen, ramdenime qali da kaci;
mamakacebi mixvdnen raSic iyo saqme, adami daawynares, gver-
dze gaiyvanes, TviTon ki xelsawyoebi moitanes da karebTan
afusfusdnen; karebi SeaRes Tu ara, maT Tvalwin sazareli
suraTi gadaiSala, Werze msxvil Tokze evas sxeuli ekida.
adamma erTi ki ibRavla, ise xars rom dakodaven da
micvalebulisaken gaiwia, magram mezoblis qalebma gaakaves,
ar gauSves.
_ risTvis, RmerTo, risTvis damsaje!.. _ CurCulebda
pirgamSrali, gafiTrebuli adami.
...evam ise cocxlad warmoidgina es suraTi, rom cremlebi
mohgvara, sakuTari Tavi Seecoda.
moulodnelad karebze Zlieri braxuni gaisma da qali
gamoerkva, gons movida. bawari, xelebSi rom hqonda CabRu-
juli, sawolis qveS swrafad gadamala, tabureti magididan
CamoiRo da kedelTan dadga, mere uxmod mivida karebTan,
gaaRo da nazad gauRima qmars, romelsac aRelvebisagan saxe
daRrecoda.
_ RmerTo, ase mgonia saukunea rac waxvedi, _ uTxra qal-
ma adams da im wuTSi, anazdad is xe daudga Tvalwin _ xaniswy-
alTan, romelsac saxiT da mkerdiT mieyrdno, xelebi mohxvia
da ukve Tavisi nebiT daacxro mamacaSvilis avxorcoba.

174
moTxrobebi
.
dasasruli RmerTma icoda

sami wlis win, es iyo ivnisis bolos, doneckidan Svils


velodebodi; miuxedavad imisa, rom vicodi TviTmfrinavi
ganrigis mixedviT saRamos xuT saaTze mofrindeboda, gad-
avwyvite aeroportSi dilaadrian wavsuliyavi.
ToneTis moedanze vcxovrob. `qarTvlis deda~1, erT xel-
Si xmliT da Rviniani jamiT – meoreSi, Cvens saxls gadmoc-
qeris. mesame sarTulis mobinadre var. fanjrebidan Zveli
Tbilisis didebuli xedi iSleba.
`qarTvlis dedis~ qvemoT, kldovan vakeze, patarZaliv-
iT dgas TeTri taZari, mimzidveli da grZneuli. fasadis
ukan, sadac CuqurTmaSi amosuli xis aivani lamazmanobs,
xelis guliviT moCans Zveli Tbilisis ubani _ aSuRuri
simbolizmiT rom etrfoda qarTuli poeziis bulbuli
ioseb griSaSvili. xelmarjvniv nariyalaa, RamiT mudam
eleqtronis zRvaSi moCaxCaxe; qvemoT, kldis Ziras, qarT-
vel ebraelTa orsarTuliani salocavia, Soriaxlos kidev
meCeTi da TaTruli abanoebi, xolo pirdapir sionis kaT-
edraluri taZaria aRmarTuli. eh, ra dros moveswariT _
bedisweriT aforiaqebuls, areul-dareuls, qaosiTa da
saSineli ambebiT aRsavses.
wyvdiadTan maradiuli brZoliT gadaRlil, RvTis mier
mozelil TixaSi kvlav tyviisferi suli gabatonda, iseve,
rogorc es xdeboda gardasuli kataklizmebis da meore
msoflio omis dros.

1. elguja amaSukelis skulptura, dgas nariyalas maxloblad


mdebare kldeze, adre komkavSiris xeivani ewodeboda _ avtori.

177
Tavisuflebis moedani da rusTavelis prospeqtis da-
sawyisi nangrevebad iyo qceuli. qalaqi borgavda, mTavro-
bis sasaxlis win zviadistebis karvebi idga. kinos saxlTan
da parlamentis SenobasTan xSirad sxvadasxva partiebis
arasanqcirebuli mitingi imarTeboda. afxazeTisaTvis
omSi qarTvelebi damarcxdnen. soxumi miwasTan iyo gas-
worebuli. kazakebis, rusebis da CeCnebis daqiravebulma
bandebma gadaTeles mSvidobiani mosaxleoba. ca _ firuz,
xmeleT _ zurmuxti, qarTuli SavizRvispireTi adamianebis
gvamebiT daifara. es tragedia, albaT, didxans emaxsovre-
baT qarTvel, rus, ebrael Tu sxva erovnebis ltolvilebs,
romlebmac im civi, susxiani zamTris dReebSi Wuberis uRe-
ltexilis gavliT didi gaWirvebiT gaaRwies samSvidobos.
ukan darCa nangrevebad qceuli, cecxlmodebuli afxaze-
Ti. da mxolod RmerTma icoda Tu vin sad gadaixvewa, vin
sad monaxa TavSesafari.
qveynis ekonomikuri mdgomareoba yoveldRe uaresdebo-
da. sabWoTa fuli gaufasurda: erT dolarSi ukve xuTi aTas
maneTs aZlevdnen. ramdenime TviT adre am fuliT axalTax-
ali `Jigulis~ yidva SeiZleboda. erovnuli valutis, kupo-
nis fulad erTeulad dafuZnebam mosaxleoba gaaRataka.
gansakuTrebiT cud mdgomareobaSi aRmoCndnen xelovnebis,
kulturis, ganaTlebis sferos muSakebi da pensionrebi; Savi
dRisaTvis danazogi Tanxa, `wiTelaSvilebis~1 imperiis Sem-
naxvel salaroebSi rom hqondaT gadanaxuli, gaufasurda.
marTalia, mTavroba mosaxleobas mtkice dapirebas aZlev-
da, TiTqos, Semnaxvel salaroebSi Senaxuli fuli dolaris
Tavdapirveli kursis mixedviT aginazRaurdebaTo, magram
sityvas saqme ar mohyolia da male yvela mixvda, im fulma
Cailuris wyali rom dalia. Tumca, saRad moazrovneebma im-

1. `wiTelaSvili~ _ igulisxmeba bolSeviki.

178
asac kargad auRes alRo, rom gaufasurda mxolod `wiTeli~
maneTi, `wiTelaSvilebi~ ki mokle xanSi yovlisSemZle jado-
qrebiviT kvlav asparezs daubrundnen da TavianTi daude-
gari SromiTi moRvaweoba ganagrZes.
cxovreba gaZvirda. SimSilma Tavisi saSineli saxe gamoaCi-
na. umuSevrobam da usaqmurobam morali usargeblo sityvad
aqcia. aravis araferi rcxvenoda, visac ra saSualeba hqonda
imiT cdilobda Tavi gadaerCina. vaWari dafasda. TiTqmis
yoveli saxlis win gamoCnda savaWro jixurebi, magram fuli
sadRac gaqra da myidvelic gauCinarda. quCebi axali saxee-
biT ametyvelda: diletanti deklamatorebi, musikosebi,
momRerlebi, maTxovrebi, mawanwalebi _ budidan gamocveni-
li TvalebiT iTxovdnen Sewyalebas, iTxovdnen fuls. gansa-
kuTrebiT Semzaravi Sesaxedavni iyvnen samgloviaro tansac-
melSi gamowyobili moxuci qalebi mcirewlovani bavSvebis
TanxlebiT, idgnen da iwvnen iseTi poziT xelgamowvdilebi,
adamians ukanasknel kapiks rom gaaRebinebda.
skkp-is wesdebaSi anulirebuli iqna erTaderTi qveTavi,
ris safuZvelzec gauqmda erTpartiuli sistemis hegemonia.
cneba `partiuli diqtatura~, romelic axlo warsulSi SiSisa
da damonebis sazizRar grZnobas akanonebda xalxTa masebSi,
axla iumoristul, damamcirebel terminad iqca. axali par-
tiebi da dajgufebebi inkubatoris wiwilebiviT iCekebodnen.
yvelas amoZravebda erTaderTi TviTmizani: Tavisuflebisa
da demokratiis saxeliT piradi Zalauflebis moxveWa, rac
yovelTvis gamdidrebis uSret wyaros warmoadgenda. komu-
nisturi partia kanongareSe gamocxadda. axali samTavrobo
koaliciis prokuraturam maTi warmomadgenlobis saqme gan-
sasjelad umaRles sasamarTlos gadasca. procesi TiTqmis
weliwadi mimdinareobda; sabolood, mainc `wiTelaSvilebma~
imarjves da demokratiul arCevnebSi monawileobis ufleba
moipoves. amasobaSi, vidre mosamarTle mbraldebelisa da

179
braldebulis saqmes ixilavda, arCevda, sabWouri mrewvelo-
bis sistema Zirfesvianad gaqarwylda sakuTar funqciasTan
erTad: centraluri momaragebis komunisturi principi
pirwmindad moiSala. masalebisa da nedleulis uqonlobis
gamo fabrika-qarxnebis muSaoba yoveldRe wydeboda. umu-
Sevrobam, omma da Zalmomreobam Savi WiriviT moicva ukve
damoukidebel saxelmwifoebad gadaqceuli yofili sabWoTa
respublikebi. milionobiT adamianma xeli samaTxovrod gai-
woda. iseve, rogorc oqtombris revoluciis da samoqalaqo
omebis dros, cofiviT gadamdebi sityva: `evakuacia~ CurCu-
liT daZrwoda saxlidan saxlSi da male cxadi gaxda, rom jer
kidev `perestroikis~ dawyebamde yofili sabWoTa kavSiris
Semnaxveli salaroebidan gaqra ara miliardobiT gaufa-
surebuli sabWoTa maneTi, aramed mSvidobiani mosaxleobis
Savi dRisaTvis gadanaxuli Tanxa.
rasakvirvelia, aravin icoda visi uZiro jibeebi aivso
aseTi codvis dRisaTvis gaCenili xalxis im miliardebiT.
ki, `perestroikam~ didi ubedureba moutana `wiTelaS-
vilebis~ imperiaSi mcxovreb milionobiT adamians, magram
SesaZlebelia uaresi momxdariyo. ifiqro da ilaparako
Tavisuflad dedamiwis erT meeqvsed nawilze, albaT, epo-
qaluri kataklizmebidan Tavis daRwevis SesaZleblobis
saSualebac aris, magram, dResdReobiT, `perestroikis~ es
dasawyisi ufro lamazi ocnebaa da ara sinamdvile.
asea Tu ise, sazRvrebi gaixsna: romel qveyanaSic gsurs iq
wadi, xmeleTiT, sahaero gziT an Tu gnebavT zRviT. cisferi
lainerebi Seuferxeblad dafrinavdnen ankaraSi, dubaiSi,
stambulSi, parizSi, londonSi, berlinSi, Tel-avivSi, anta-
liaSi, niu-iorkSi, pekinSi. komfortabeluri avtobusebi
dahqrian baTumidan anatoliis mimarTulebiT. gaaqvT oqro,
feradi liToni, rkina; xolo sanacvlod SemoaqvT msubuqi
mrewvelobis nawarmi, rac TurqeTis bazarze ar saRdeboda.

180
`perestroikis~ droindeli `wiTelaSvilebis~ imperia
suls Rafavda. eleqtroenergiis xSiri gamorTvis gamo
qalaqSi cxovreba autaneli gaxda. Tbilisis metropolite-
ni paralizebuli iyo. benzini yoveldRiurad Zvirdeboda.
transporti muSaobda aranormalurad, saTanado ganrigis
dacvis gareSe.
ai, aseTi mizezgaremoebebis gamo gadavwyvite, rom aero-
portSi adrianad mivsuliyavi. saxlidan dilis 9 saaTze
gamovedi. mziani amindi idga. cxeloda. leseliZis myudro
aRmarTs fexiT avuyevi, Tavisuflebis moedanze, sadac
`perestroikamde~ leninis Zegli idga, 37 avtobusSi Cavjeqi
da ormociode wuTSi ukve aeroportSi viyavi.
xalxmravloba iyo. Warbobdnen ebraelebi, radgan im
RamiT TviTmfrinavi Tel-avivSi mifrinavda. zogi mudmiv
sacxovreblad miemgzavreboda wminda miwaze, zogic kidev
turistuli viziT da yvela cdilobda gamgzavrebamde
aeroportSi droulad dabinavebuliyo. maT Soris iyvnen
qarTveli, rusi, ukraineli, TaTari da marTalia, Zneli war-
mosadgenia, magram, somexi ebraelebic ki.
qarTveli ebraeli var da kargad vgrZnobdi, rom dRes
Tu xval mec aseTive mdgomareobaSi aRmovCndebodi da
raRa Tqma unda, mainteresebda maTi sve-bedi. dro mqonda,
nacnobebic Semxvdnen da laparakSic dro male gavida. ukve
naSuadRevis ori saaTi iqneboda, aeroportis diqtorma rom
gamoacxada _ TviTmfrinavi doneckidan teqnikuri mizeze-
bis gamo ganusazRvreli droiT igvianebso. aseTi ambebiT
Cvens droSi veravis gaakvirveb, mec karga xnis Seguebuli
viyavi da gadavwyvite skverSi Camemuxla, iqve aeroportis
Senobis gverdiT. iq sasauzme iyo, vifiqre, wyals davlev-
meTqi. asec moviqeci, `borjomi~ viyide da sasauzmedan gam-
ovedi. SevniSne erT-erTi naZvis Ziras magida ganTavisufl-
da. mec iq gavCndi. boTli da muyaos Wiqa magidaze davdgi,
Wiqa Sevavse da wyali movsvi... uecrad, ori maRali, mxarbe-

181
Wiani, warmosadegi mamakaci momiaxlovda. Cemi varaudiT,
samocdaaTi wlisani iqnebodnen. Severcxlili Tmebi koxtad
gadaevarcxnaT, mokled SekreWili WaRara ulvaSebi hqon-
daT, sufTad gaparsuli pirisaxe, Tumca saxeze da Sublze
naoWebi gvarianad etyobodaT, ras izam, drois winaSe yvela
uZlurni varT. erTi sityviT, ise Camohgavdnen erTmaneTs,
megona, Zmebi Tu iyvnen.
_ SeiZleba CamovsxdeT? _ zrdilobianad mkiTxa erTma.
_ ki batono, dabrZandiT. _ vTqvi da uxerxulobis dasa-
faravad Wiqa isev Sevavse. Cemma stumrebma, rogorc Canda,
dawyebuli saubari ganagrZes:
_ sindiss geficebi, me da Tbilisis mitoveba?.. arasodes
mifiqria.
_ hm, ki, kargia israeli, mudmivad cisferi zRva da zeca,
Tvalwarmtaci kurorti, magram... ra vTqva, aRar vici...
_ vici, rom Sen es gesmis.
_ mesmis! mTeli Cemi sicocxle rusuli imperiis damxoba-
ze da saqarTvelos Tavisuflebaze vocnebobdi... vibrZodi,
rogorc SemeZlo. axla ra vifiqro? nuTu esaa Tavisufleba?
RmerTma icis rodis davibrunebT afxazeTs, samaCablos...
am ugunur omSi erTmaneTis pirispir qarTvelebi videqiT,
qarTveli qarTvels klavda...
_ qaosi, anarqia da ganukiTxaobaa gabatonebuli. aravin
icis ra iqneba xval, vis ra moelis; kaci mxarze avtomats rom
gadaikidebs RmerTma icis omSi midis Tu mezoblis dasayaC-
aReblad? nuTu stalini marTali iyo? Zneli saTqmelia.
_ 1942 wlis 26 maiss, menSevikebis mier saqarTvelos
damoukidebel respublikad gamocxadebis dRes, Cveni
qarTuli legioni poloneTis qalaq veselas misadgomebTan
idga. es ambavi ramdenime TviT adre moxda, vidre me da Sen
frontis xazze SevxvdebodiT. xom gaxsovs? rogorc gairk-
va, generalma maRlakeliZem im dRes sagangebod daamTx-

182
via brZaneba `ruseTisagan ganTavisuflebul qarTul mi-
waze Sesvlis~ ficis miRebis Sesaxeb da qarTvel oficrebs
saqarTvelos samferovani droSa aRgvamarTvina. ceremo-
nias eswrebodnen germaniis yofili samxedro ataSe sabWoTa
kavSirSi generali kestringi da kavkasiis saqmeTa eqsperti
Sulenburgi. hoda, swored im dRes, qarTvelma generalma
sufraze, sxvaTa Soris, gaixsena, rom 1935 wlis Tvalsawi-
erze germania-sabWoTa kavSiris garduvali konfliqti
rom gamoCnda, rusma emigrantma generlebma Camoayalibes
organizacia `obSCevoiskovi soiuzi~ da Seqmnes Stabi. maR-
lakeliZisTvis uTxoviaT am saqmeSi monawileoba mieRo da
isini denikins Tavis vilaSi qarTvel generalTan erTad
estumrnen, raTa am moZraobas gasZRoloda. denikini aqcen-
tiT Seatyobs, rom maRlakeliZe qarTveli iyo da saubris
dros dasZens: `gana Tqveni Tanamemamule ar zis axla kreml-
Si?~ moZraobis gaZRolaze ki uari ganucxadebia, uTqvams:
`stalini aRmosavleli fanatikosis gansaxierebaa. vidre
igi kremlSia, me ar SemiZlia davukavSirde Tqvens moZraobas.
vidre igi cocxalia, yovelgvari brZola unayofoa. Tqvenc
amas girCevT. niJni novgorods rom mivadeqi da yvela gaiqca
kremlSi erTaderTi stalini darCa. es me Cemi mzveravebisa-
gan Sevityve~.
magram im dRes, roca qalaq veselaSi maRlakeliZem saqarT-
velos samferovani droSa aRgvamarTvina, mesame reixis qarT-
velma generalma kestringis da Sulenburgis TandaswrebiT
ganacxada, rom `denikins ar veTanxmebi, sabWoTa imperiis
damarcxeba axlo momavlis saqmea, male ruseTis uRlisagan
ganTavisuflebul qarTul miwaze SevabijebT~.
...gvian, Zalian gvian Cavwvdi cnobili TeTrgvardieli
generlis denikinis SorsmWvretelobas, aTi wliT adre, me-
same reixis damxobamde, man zustad gansazRvra momavali
omis bedi! _ Tqva da gaCumda.

183
maTi saubridan gamomdinare mivxvdi, rom isini Zmebi ar
iyvnen. erTxans aRaraferi uTqvamT, dumdnen.
gamogitydebiT, gagonilma Zlier damainteresa. mosau-
breebs Subls qvemodan malulad gavxede. TavCaqindrulebi
isxdnen, miwas CaSterebodnen, TiTqos Soreuli mogonebe-
biT gamowveuli tkivilis dayuCebas cdilobdnen.
is ramdenime wuTi, isini rom dumdnen, sakmarisi aRmoCnda
imisaTvis, rom gamexsenebina zogi ram mesame reixis gener-
lis Salva maRlakeliZis Sesaxeb qarTul periodikaSi gamo-
qveynebuli masalebis mixedviT:
`...1941 wlis 22 ivniss, roca germanelTa jaris nawileb-
ma sabWoTa kavSiris sazRvari gadmolaxa, mowinave razmebs
mihyveboda Stabi, sadac imyofeboda generali Salva maR-
lakeliZe. male generali kestringi amcnobs mas, rom mTeli
Crdilokavkasiis da kavkasiis xalxebisagan _ qarTvelebi,
azerbaijanelebi, somxebi _ yalibdeboda e.w. `Turquli
batalionebi~; am Canafiqris strategiuli daniSnuleba is
gaxldaT, rom TurqeTi omSi CaeTriaT.
kavkasiuri batalionebis patronoba (`oberset~) Salva
maRlakeliZes daavales. igi cdilobs kestrings ganumar-
tos, rom saxelwodeba `Turquli batalioni~, ubralod,
yvelasaTvis gaugebariao. magaliTad, somxebi, gasagebi miz-
ezebis gamo, rogor imsaxureben Turqul jarSi? an qris-
tiani qarTvelebi rogor gaerTiandebian azerbaijanel da
sxva kavkasiel musulmanebTan? umjobesi iqneba erovnuli
regionebis daarseba, vinaidan saStato ganakveTis mixedviT,
batalionis Semadgenloba 400 kacs ar unda aRematebodeso.
kestringma upasuxa Salvas, rom am sakiTxs Sulenburg-
Tan erTad gadavwyveto. magram, rogorc irkveva, maRlake-
liZes am molaparakebamde mouxerxebia qarTvelebis da
Crdilokavkasielebis gaerTianeba. qarTuli batalioni
meTvramete yofila. yvelam germanuli forma Caicva. male

184
generalma maRlakeliZem batalionebi erovnul legionebad
gardaqmna. TiToeul legions nacionaluri saxeli ewoda,
gazeTebi yvelas Tavis mSobliur enaze dauarses. qarTu-
lenovan gazeTs `saqarTvelos~ redaqtorobda Salvas vaJi
gaioz maRlakeliZe.
qarTuli legionis Semadgenlobam aTas kacs gadaaWarba.
amis gamo, generalma legioni ramdenime batalionad dahyo.
pirvel batalions misi saxeli ewoda da qarTul droSaze
amoqarges iniciali - `S. m.~ batalionebSi oceulebs ger-
manelebi meTaurobdnen, moadgileebad ki hyavdaT Sesabam-
isi erovnebis oficrebi...~
albaT, SeviZlebdi zogi ram kidev gamexsenebina mesame
reixis qarTveli generlis Salva maRlakeliZis Sesaxeb, ma-
gram ucnobebma saubari kvlav ganaaxles.
_ meir, vin icis rodis SevxvdebiT, da SevxvdebiT ki?
modi davilocoT!
_ eh... modi _ gamoepasuxa is _ visac meiri uwodes.
_ megobaro! _ axla me mommarTa _ Cven male davbrun-
debiT, Tu vinme mova, uTxariT, rom magida dakavebulia.
_ razea laparaki, batono, _ davTanxmdi myisve, _ aseT
ubralo davalebas siamovnebiT Sevasruleb.
mimavlebs Tvali gavayole. eleganturi mixvra-moxvra
hqondaT, pewiani, Tavis droze TavadiSvilebsac rom SeS-
urdebodaT iseTi, Cacmulebic kargad iyvnen, kostiumebi
tanze moxdenilad moergoT.
gulisxmas avyevi, vSiSobdi, vaiTu aRarc dabrundnen-
meTqi. xom SesaZlebeli iyo, sasauzmeSi damsxdariyvnen da
gulisTqmac iq moeklaT. arada, ukve gumaniT vgrZnobdi,
rom isini Zveli Zmakacebi iyvnen da iseTi urTierToba akav-
SirebdaT, rac saqmeSi wamadgeboda.
mouTmenlobam damria xeli, aRar vicodi ra meqna. da
is iyo sasauzmeSi davapire wasvla, magram alageze umalve

185
davjeqi, radgan isini sasauzmis karebSi gamoCndnen. SvebiT
amovisunTqe.
oriveni TavianT adgilze dasxdnen. maT mohyva oficianti
qali da magidaze gaCnda: sami boTli Sampanuri, sami Cexuri
ludi, salaTa, mwvadebi, puri, Wiqebi da dana-Cangali. mcire-
di samsaxurisaTvis madloba gadamixades da Wiqebi Seavses.
iman, visi saxelic ar vicodi, Wiqa momawoda da miTxra:
_ axalgazrdav, Tu SeiZleba uari ar gviTxra, vicnobdeT
erTmaneTs! me Tornikes meZaxian, meiri Cemi Zveli megobaria.
mec es mindoda da TavpatiJi ar gamidvia.
_ iakobi! _ vTqvi me.
_ Cveni gacnobisa iyos!
davlieT.
Tornikem Wiqebi isev Seavso.
_ Cemo iakob! rogorc giTxari, me da meiri Zveli mego-
brebi varT, jeelobaSi erTi fuTi marili gvaqvs naWami,
rogorc Cveneburad ityvian xolme, WirSi da lxinSi erTad
varT. dRes meiri israelSi mudmiv sacxovreblad miemgza-
vreba. miSfaxa1 ukve iqa hyavs. modi gza davulocoT.
meiri davloceT da davlieT.
axla Wiqebi me Sevavse.
_ batono Tornike, SeiZleba erTi SekiTxva mogceT?
_ sami iyos!
gameRima.
_ vecdebi Tqveni guluxvoba gamoviyeno. gamogitydebiT,
mwerali var, saqarTvelos mweralTa kavSiris wevri. Tqvenma
naubarma cnobiswadiliT amavso. yuradRebiT gismendiT; am
ramdenime wuTis win generali Salva maRlakeliZe gaixseneT.
Tu saidumlo ar aris, ra urTierToba gqondaT masTan, ra
gakavSirebdaT?

1. miSfaxa (ebr.) _ ojaxi.

186
Tornikem aweuli Wiqa magidaze dado.
_ ho... ki... ara, es istoria dRes saidumlos aRar warmoad-
gens. ukve yvelam icis, da... vityvi... Cemi gvari jafariZea.
omis dawyebidan damTavrebamde general maRlakeliZis le-
gionSi vmsaxurobdi.
_ saocaria! _ wamoviZaxe me.
_ ra aris saocari? _ mkiTxa man.
_ ar davmalav, marTals getyviT: Tqven faSistebis dro-
Sis qveS ibrZodiT, bodiSi, germanelebis, xolo batoni
meiri, albaT ar vcdebi, ebraelia. es Tqven TviTon brZaneT
da iqidanac Cans, rom misi ojaxi israelSi cxovrobs, Tvi-
Tonac ramdenime saaTSi israelSi mudmiv sacxovreblad mi-
emgzavreba. hoda, es aris gasaocari... saidan, rogor gaxdiT
Zmadnaficebi? erTi fuTi marili gvaqvs naWamio _ TqviT.
Tqveni siWarmagis mixedviT Tu vimsjelebT am ucnaur ambavs
Rrma fesvebi eqneba.
_ marTali xar, iakob, meiri ebraelia, me _ qarTveli da
faSistebis droSis qveS vibrZodi. _ Tornikem winaswar-
ganzraxviT gaakeTa maxvili frazaze `faSistebis droSis
qveS~, Tavi daxara, mcire xans dumda, mere, TiTqos, raRac
moafiqrdao, isev daiwyo laparaki: iciT, kargia, rom Cven
mwerals SevxvdiT da amis gamo minda, rom kargad gamigoT,
ar ifiqroT Tavs vimarTleb, ara es arcaa saWiro. ai, ras ge-
tyviT: Cveni legioni brZolebSi uSualo monawileobas ar
iRebda. mizani erTi iyo: germanelebis daxmarebiT rusuli
imperiis damxoba, saqarTvelos ganTavisufleba da qveynis
damoukidebel respublikad gamocxadeba. vfiqrobdiT,
Turq-selCukebisagan mitacebuli teritoriebis dabrune-
baze. Tqven mwerali xarT? maSin unda icodeT, rom istoriu-
li saqarTvelos saxelmwifo teritoria moicavda mtkvris
Sua da zemo wels, agreTve Woroxis, rionis da engur-kodor-
bzifis auzebs mTlianad. CrdiloeTiT sazRvari gadis didi

187
kavkasionis qedze, samxreTiT mtkvar-araqsis da Worox-ev-
fratis wyalgamyof mTagrexilTa sistemaze. dasavleTidan
SemoisazRvreba pontos zRviT; mxolod aRmosavleTi mxare
ar iyo daculi mkveTri bunebrivi zRudiT, Tumca mdinare
agriCai da alaznis qvemo dineba (Crdilo monakveTze) da
mdinare Zegam-Cai (samxreT monakveTze) sakuTriv saqarT-
velos mijnebs hqmnidnen. aseT sazRvrebSi moqceul saqarT-
veloze ocnebobda mesame raixis generali Salva maRlakel-
iZe. ra Tqma unda, es ar iqneboda arc daviT aRmaSeneblis da
arc Tamar mefis droindeli saqarTvelo, magram ukeTesi
varianti ar Canda da mizanic es iyo. sxva SemaerTebeli Zafi
germanelebTan ar arsebobda.
_ albaT, TqvenTvis ukve cnobilia fiureris faruli
gegma: ra moeloda ruseTs, ukrainas da amierkavkasias misi
gamarjvebis SemTxvevaSi?
_ gaxsenebac aRar Rirs, yvelaferi Cavlilia.
_ da kidev, erTi SekiTxva. bodiSs ki vixdi, magram Tqveni
bralia, xom TqviT sami SekiTxva iyoso. rogor gaxdiT Zmad-
naficebi Tqven da batoni meiri?
_ es ambavi mZime mosagonebelia, _ saubarSi meiri CaerTo,
_ es naWrilobevi didi xnis Sexorcebulia; misi gaxsna auta-
neli tkivilebis gaRviZebaa, mimavali saukunis tragediaa.
Tornikem megobars gadaxeda.
_ meir, kargad Tu dafiqrdebi, Cvens Tavgadasavalze
saintereso wigni daiwereba. eh, samwuxaroa, Zalian gvian
moxda Cveni mweralTan Sexvedra. Cvenive danaSaulia, ara-
sodes gvifiqria amaze. iqneb, arc axla aris gvian... dro
gvaqvs, bargiT datvirTuli ar xar. modi, gavixsenoT war-
suli. ukeTesi SemTxveva Cven aRar mogvecema. SesaZlebelia,
batonma iakobma marTla daweros Cvens Sesaxeb. _ icodes
xalxma ra wkvaramSic gamoviareT.
_ Tu guls gatkenT, nu ityviT. _ vaRiareb, es yasidad
vTqvi, Torem sulmouTqmelad velodebodi rodis dai-
wyebdnen ambis Txrobas.

188
_ kargi, _ gadawyvetilad Tqva meirma, _ Sen daiwye da
me wagexmarebi.
_ ara, im jojoxeTs Sen ufro aRwer.
_ geTanxmebi, oRond jer Wiqa avwioT, sadRegrZelo
SevsvaT. movigonoT beddamwvarni, Sav varskvlavze dabade-
bulebi, konclagerebSi, krematoriumebSi, gazis RumelebSi
daRupulebi, bevri mcirewlovani iyo, bevri yvavilobas
elodeboda, bevri kidev moxucebuli, nacistebma ferflad
da mtvrad rom aqcies. komunistebs, miuxedavad mravali
Cadenili sazizRrobisa, erTi SesaniSnavi lozungi hqon-
daT: `aravin da araferi ar aris daviwyebuli~. es ase unda
iyos. nacizmis urCxulis daviwyeba wamiTac ar SeiZleba.
meore msoflio omma ormocdaaT milionze meti adami-
anis sicocxle Seiwira. maT Soris eqvsi milioni Cemi Zmebi
da debi; es saalbaTo cifria, amboben, rom ufro bevria daR-
upulio, cxadia, saSineli wamebiT... sityvebi ar aris sakma-
risi im jojoxeTis dasaxatad.
israelSi, weliwadSi erTxel, dedis civi xmiT gahkivian
sirenebi im udidesi ubedurebis xsovnis niSnad. bevrs ar es-
mis am xuTi wuTis mniSvneloba, bevrma daiviwya.
_ mokled, im ubedurebis mudmivi mogonebisa iyos!
fexze avdeqiT da davlieT.
_ Tornike, _ Tqva meirma, roca davsxediT, _ erTze
SevTanxmdeT: Txrobas me viwyeb, Sen ki daasruleb.
_ keTili.
meir qosaSvilis naambobi:
`1942 wlis dasawyisSi faSistebma odesisa da sevastopo-
lis mimarTulebiT axali kontrieriSi daiwyes. me 31-e fexo-
san polkSi Capaevis 25-e diviziis SemadgenlobaSi vibrZodi.
mowinaaRmdegem zRvis sanapirodan Segvaviwrova. yvela sa-
brZolo SenaerTma evakuacia ver moaswro. sabWoTa gemebi,
romelTa navsayudels Cveni polki icavda, ise iyo avsebuli

189
samxedro nawilebiT, ltolvilebiT da tvirTiT, rom nem-
sis Casagdebi adgili aRar iyo. bolo sabWoTa gemi miimala
horizonts miRma. am dros Tavganwiruli SemarTebiT vi-
geriebdiT mtris gamZafrebul Semotevas sevastopolis
ukanaskneli damcvelebi. sabolood, napirze asi mebrZoli
davrCiT. zRvis maxloblad mdebare gamoqvabulSi gadavw-
yviteT Casafreba. miuval kldeSi SeWrili gamoqvabuli
tirifebis xSiri tevriT iyo dafaruli, magram vgrZnobdiT,
rom TavSesafarSi didxans ver gavZlebdiT. drogamoSvebiT
germanelebis TviTmfrinavebi mofrindebodnen da pilote-
bi Tokze dakidebul dafas gadmokidebdnen xolme, sadac
rusul enaze ewera: `gamodiT, gamogkvebavT, wyals daga-
levinebT!~ Cven avtomatebis jeriT vpasuxobdiT.
wylis maragi gagviTavda. wyurvili SimSilze ufro gvtan-
javda. elva-Weqis gagonebisas sixarulis cremls ver vikaveb-
diT. wvimis wylisagan gaJRenTil zRvis silas vwuravdiT da
tuCebs visvelebdiT. yoveldRe viRac kvdeboda... male iara-
Ris xmarebis unari cocxlad darCenilebmac davkargeT. ger-
manalebi mixvdnen, winaaRmdegobis gaweva rom aRar SegveZlo
da gamoqvabuls katarRebiT moadgnen... jer simferopolis
cixeSi Cagvamwyvdies, iqidan ki gadagviyvanes konclageris
tipis gadasasaxlebel ubanSi, iq xdeboda tyveebis SerCeva
`Savi transportisaTvis~ poloneTSi an germaniaSi gadayvanis
win. ekliani mavTulxlarTebi banaks sam rigad hqonda Semork-
aluli, romlebSic maRali Zabvis deni gadioda. ramdenime
adgilze didi rusuli asoebiT ewera: `mavTulxlarTebTan
miaxloebis SemTxvevaSi gaufrTxileblad gesvriT~. vcxov-
robdiT barakebSi TiToSi asi kaci iyo. SesasvlelTan warw-
era iyo mimagrebuli: `sakoncentracio banakis germanel Tan-
amSromel qalebTan sqesobrivi kavSiri isjeba sikvdiliT!~
mudam mSivrebi viyaviT. sauzmis ulufa iyo: orasi grami
puri da Savi yava uSaqrod. sadilze gvaZlevdnen naxevar

190
litr cxel wyals kartofilis narCenebis naxarSiT. vaxS-
mobis dros arigebdnen Sav fafas, rogorc Semdeg gairkva
es iyo zRvis silaSi areuli Savi yava. vmuSaobdiT mzis
amosvlidan mzis Casvlamde. xSirad Sesvenebaze eseseli
oficeri germanul monetas gadmogvigdebda da gveubnebo-
da: imas, vinc pirveli ipovis, namdvili supiT gavumaspin-
ZldebiTo. monetis dacemis adgilze ConCxadqceuli ada-
mianebis zedaxora dgeboda xolme, rac xSirad erT-erTi
Cvenganis sikvdiliT mTavrdeboda. aseTi amazrzeni sanax-
aoba faSistebisaTvis yvelaze sasiamovno gasarTobi iyo;
xarxarebdnen, aranormaluri sicilisagan Tvalebi sac-
risodena uxdebodaT da Sizofreniul epilefsiamde mis-
ulni wonasworobas kargavdnen.
tyveebs, sabWoTa kavSiris yofil moqalaqeebs, gulTan
mimagrebuli gvqonda liTonis emblema warweriT `Feld Gan-
darmeria~ (`savele Jandarmeria~), mklavze ki gakeTebuli
gvqonda saxvevi warweriT `Shutz polizei~ (policieli). aseTi
niSnebi patimrebs gvicavda SemTxveviTi mkvlelobisagan
sasikvdilo RumelebSi gadayvanamde.
`vampiri~ _ saSineli sityvaa, magram faSistebis xasiaTis
gadmosacemad es sityvac ar kmara. tyveebs nacionaluri
warmoSobis mixedviT gvanawilebdnen _ calke ebraelebs,
rusebs, ukrainelebs. ebraelebs komunistebisagan ar asx-
vavebdnen da imaTTan erTad, visac fizikuri Sroma ar See-
Zlo `Savi transportiT~ sadRac agzavnidnen. me movaxerxe
damedgina, rom aseTi transportiT mihyavdaT mxolod
sikvdilmisjilebi maidanekSi, liublinSi, osvencimSi da
buxenvaldSi, saidanac cocxali aRaravin brundeboda.
rogorc ambobdnen, yvelaze mZlavri da tevadi osvencimis
da liublinis Rumelebi yofila. yuri imasac movkari, rogo-
ri wamebiT klavdnen tyveebs: yvelas Tmas parsavdnen, tanT
aZrobdnen da dediSobilad gazis RumelebSi pirutyve-

191
biviT erekebodnen. Rumelebs pirTamde ise avsebdne, rom
ganwiruli adamianebi erTmaneTs taniT iyvnen miwepebulni.
gazs uSvebdnen nel-nela, haeri TandaTan klebulobda da
klebulobda. gawamebuli, gatanjuli masa haeris ukmari-
sobas yovelwamierad aRiqvamda da amis gamo maTi saxeebi-
dan qreboda yovelgvari adamianuri, rac ki RumelSi Sesv-
lamde gaaCndaT. metamorfoza TiTqmis realuri xdeboda:
ukve mxecuri ieriT iyurebodnen, Tvalis gugebi budeebi-
dan ucvivdebodaT da velurebad gadaqceulni orive xels
marwuxiviT uWerdnen yelSi erTmaneTs; yoveli maTgani
cdilobda mowinaaRmdegisTvis sasunTqi arxi gadaeketa.
vin Svils axrCobda, vin _ mamas, vin _ Zmas saboloo erTi
ylupi haerisaTvis.
aseT cdebsa da dakvirvebebs germaneli eqimebi ganuw-
yvetliv atarebdnen. isini savele durbindebiT akvird-
ebodnen adamianis cxovelad gardaqmnis metamorfozul
process im mizniT, rom nicSes ariuli Teoriis damamtkice-
beli Sesabamisi daskvnebi gaekeTebinaT wyeuli `zeadamiane-
bis~ aRzevebis Sesaxeb. ra dasamalia, gadavwyvite sakuTari
nacionalobis damalva. piradobis mowmoba datyvevebamde
gavanadgure, radgan vicodi ebraelebs da komunistebs
Zalian xSirad adgilzeve rom xvretdnen.
aris iseTi wuTebi, roca swrafi gadawyvetilebis miRe-
baa saWiro. am dros TavSi aTasnairi azri daborialobs,
daulagebeli, areul-dareuli, vrceli da wyvetili.
gamaxsenda saqarTvelo, bavSvoba, ymawviloba, RvTis ana-
bara mitovebuli moxuci mSoblebi, Cveni salocavi, Tebaze
momaRlebuli seferTora... is, rom ebraeli var, arasodes
aravisTvis damimalavs, magram axla amis gamJRavneba saSi-
nel sikvdils miqadda. hoda, tyved Cavardnis pirvelive
Rames daviwye fiqri Tu romel erovnebas da sarwmunoe-

192
bas mivtmasnebodi. amasTan umTavresi iyo is, romelsac
avirCevdi, unda yofiliyo absoluturad damajerebeli.
rom meTqva var rusi, ukraineli, yazaxi, TaTari da Tun-
dac berZeni, ra Tqma unda, gardauvali sikvdili meloda,
radgan fizionomia kavkasielis _ naRdi qarTvelisa maqvs.
saqarTveloSi megobrebsac ki ar sjerodaT rom ebraeli
var. moxda ise, rom im RamiT, daviZine rogorc ebraelma da
gamoviRviZe rogorc qarTvelma, marTlmadidebelma qris-
tianma. ase iqneba, vfiqrobdi, morCa da gaTavda. aq ki mou-
lodnelad gamaxsenda winadacveTili rom var, `briT-mila~
sruli ebrauli wesis dacviT maqvs gakeTebuli. arada, rom
ekiTxaT sad qristiani da sad winadacveTao, ra unda mepa-
suxa? dambezReblebi ki eseselebs yvela banakSi hyavdaT;
Tuki vinmeze eWvs miitandnen maSinve CauSvebdnen TavianT
patronebTan: `es _ ebraelia~, `es _ komunistia~. ase da
amgvarad mivxvdi, rom qristianoba araferSi wamadgeboda
da vamjobine Tavi musulamanad gamesaRebina, radgan Cven-
saviT isinic winadacveTilebi arian. saxelad mamedi Se-
varCie, gvari ki ar Semicvlia. vicodi, rom saqarTveloSi
qosaSvilebi ebraelebic iyvnen da qristianebic. da ratom
ar unda yofiliyvnen isini mahmadianebi? qarTuli gvarebi
xom ZiriTada `Ze~ da `Svilze~ mTavrdeba.
...da ai, erTxel, abanoSi wagvasxes. dabanis dros SevamCnie,
rom viRacam ramdenjerme amiara da Camomiara. gulma reCxi
miyo. es viriSvili naRdad me miTvalTvalebs-meTqi, gavi-
fiqre. roca momiaxlovda ukve saeWvo aRaraferi iyo. uti-
frad gamomelaparaka, gansakuTrebiT, Cemi erovnebiT dain-
teresda. aseTi viTarebisTvis mzad viyavi da mkvaxed mivuge,
rom qarTveli var, Tan vagrZnobine CamomSoreboda. eWviT Se-
momxeda, kidev erTxel gaiara aqeT-iqiT da gamecala. xasiaTi
wamixda, mivxvdi, rom es ambavi ubralod ar damTavrdeboda.

193
gumani gamimarTlda, saRamos banakis komendantTan gamo-
miZaxes. iq Tarjimanic iyo. komendanti SekiTxvebs germanul
enaze maZlevda, is kidev rusulad miTargmnida.
_ saidan xar?
_ saqarTvelodan!
_ erovneba? _ mkiTxa Tarjimanma da axla undoblad Se-
maTvaliera.
me Sauradac ar miRirda misi undobloba, Cemsaze mtkiced
videqi da mxned vupasuxe:
_ qarTveli!
_ Tu qarTveli xar aso ratom gaqvs waWrili? _ Tqva da
TiTiT xvanjarze mimaniSna.
_ mahmadiani qarTveli var. alahia Cemi RmerTi. _ vTqvi
da welSi movidrike, xeliT gulTan da saxesTan musulma-
nuri Jesti gavakeTe da wavimRere: alah inSalah!
_ rogor, qarTvelebi mahmadianebic arian?
_ aWaraSi umetesoba musulmani qarTvelebi varT.
agreTve TurqeTSi. _ iq mosaxle musulmani qarTvelebi1
saqarTveloSi mcxovreb qristian qarTvelebze metni arian.
komendatma Tarjimans raRac uTxra da banakSi
damabrunes. meore dRes ki isev imave dros kvlav komen-
daturaSi wamiyvanes. gamogitydebiT, SiSma gvarianad Sem-
boWa, albaT, ar mijereben, am Savi fiqriT mivlaslasdi.
oTaxSi komendantis gverdiT ijda ara Tarjimani, aramed
ucnobi germaneli oficeri. TavCaRunuli davdeqi maT So-
riaxlos. uecrad germaneli oficeri wamodga, momiaxlovda
da sufTa qarTuliT SemekiTxa:
_ Tavi awie da mipasuxe, qarTveli xar?
xma mkacri da daundobeli hqonda, iseTi gamyinavi, imedis
gamonaJursac rom gadagiwuravs kacs. davirexve, magram,

1. amJamad TurqeTSi Svid milionze meti musulmani qarTveli cx-


ovrobs _ avt.

194
kargad gamigeT, roca kacis sicocxle bewvze hkidia, gad-
arCenis ucnauri rwmena, iqneb ramenairad, raRac manqanebiT
gadavrCeo, sul erTianad arasodes CaifSuteba, sulSi
mainc Rvivis mciredi naperwkali da ukanasknel wams xavssac
ki moeWidebi, rom rogorme gadaurCe im wkvarams, romlis
miRma mudmivi wyvdiadi, siCume da maradiuli netarebaa.
erTi sityviT, Zala movikribe, guli gavimxneve da Tavi
avwie; is iyo rixianad unda mepasuxa diax, batono, qarTveli
var-Tqo, rom anazdeulad alageze gavqvavdi, gavSri kaci.
Cem win Tornike jafariZe idga. gonebaSi erTaderTma azrma
gamielva:
`ehe, meir qosaSvilo, axla, am wuTSi damTavrda Seni si-
cocxle!~
batonma meirma Txroba Sewyvita da megobars Sexeda.
_ SeTanxmebisamebr es ambavi Sen unda daasrulo!
Tornike jafariZis naambobi:
`meirs omis dawyebamde vicnobdi. oriveni inJinrebi vi-
yaviT da erT dawesebulebaSi vmuSaobdiT. im xanebSi Cvens
Soris friad seriozuli usiamovneba warmoiSva erT sak-
maod qarafSuta, magram lamazi da moxdenili qaliSvilis
gamo. saqme iqamde mivida, rom erT-erTi Selaparakebis dros
gaanCxlebulma udierad Sevagine: gzidan Camomecale-meTqi,
Se uria mamaZaRlo, Se nabiWvaro, Seni ase da ise... aman ki si-
faTSi mglija erTi, meore... Tvalebidan cecxli vyare da
wavida muSti-krivi iqve dawesebulebaSi. mere da rogori!
cxvir-piridan Zmari gvdioda, tansacmeli Semogvefxriwa.
Zlivs gagvaSveles. Cveni erTad muSaoba ukve aRar SeiZle-
boda. Cemi bolo sityvebi iyo muqara: `meir qosaSvilo, sadac
daginaxav, iqve alagze dagaklav!~ dana-sisxlad davSordiT.
saqarTveloSi im xanebSi rom gadavyrodi sadme, albaT, an me
movkvdebodi an is gamomiyvanda wirvas. magram is dRe iyo da
Cven erTmaneTs aRar SevxvedrivarT. mere omi daiwyo da me

195
piradi erovnuli principebidan gamomdinare Salva maRlake-
liZes davukavSirdi, germaneli oficris forma Cavicvi.
meiri tyved rom Cavarda, Cveni qarTuli legioni kameneck-
podolskis olqSi iyo dabanakebuli. hoda, simferopolSi
gadamafrines erTi saeWvo saqmis gasarkvevad. Sexvedrisas
komendantma dawvrilebiT amixsna Cemi gamoZaxebis mizezi. me
meiri maSinve vicani, rogorc ki oTaxSi Semoiyvanes. SekiTx-
va rom miveci da Tavi aswia, amanac micno da egreve gafuWda
kaci, Sevatyve am qveynisa aRar iyo, amoiluRluRa:
_ Tornike, Sen?
me ganzrax xmamaRla, qarTulad mkacrad veubnebi:
`gamagrdi, biWo, ra zafrana geca, xo ar ggonia am RoriS-
vilebis pirSi migcem! saqarTveloSi rac iyo _ sxva saqmea~.
Semdeg komendantisaken Sevbrundi da germanulad vuTxari:
_ am kacs ara marto vicnob, aramed institutSi erTad
vswavlobdiT, mere kidev erTad vmuSaobdiT. megobrebi
varT. ra Tqma unda, qarTvelia. marTalia, sarwmunoeba sx-
vadasxva gvaqvs, me qristiani var, is _ musulmani, magram
saqarTveloSi rogorc Zmebi ise varT.
vTqvi da meirs gadavexvie. aman kidev yurSi CamCurCula:
`mameda mqviao~.
ase daasrula ambis Txroba Tornike jafariZem.
......
TviTmfrinavi doneckidan Camofrinda. axlad gacnobi-
lebs gamomSvidobebisas davpirdi, rom Tqvens ucnaur Tav-
gadasavalze moTxrobas davwer-meTqi. da, rogorc xedavT,
sityva Sevasrule. Tumca, im dRis mere aRarc meir qosaSvili
minaxavs da arc Tornike jafariZe, magram imedi maqvs, rom
odesme Jurnal-gazeTebSi waikiTxaven am saocar ambebs da
gamomexmaurebian.

1998
baT-iami

196
deda

_ es Tqmuleba papisagan gamigonia, solomonis mefobis


xanaSi momxdara, _ ase daiwyo ambis moyola moxucma mw-
yemsma, romlis TeTri wveri axlad mosuli TovliviT brw-
yinavda Sav nabadze. uzarmazar, TeTr lodze Camomjdariyo
igi azvirTebuli mdinaris piras. Tavze nacrisferi boxoxi
exura da mxarze miyrdnobili msxvili kombali marjvena xe-
liT eWira. mis garSemo axalgazrda mwyemsebi isxdnen, guli-
syuriT usmendnen moxucs.
ca varskvlavebiT moWediliyo. mdinare gacofebuli cx-
oveliviT moRmuoda lodebSua, moibrZoda, boboqrobda.
_ tyuila rodi Searqves brZeni solomons, _ ambobda
moxuci, _ TeTri mtredebi zeTisxilis rtoTi pirvelad
misi mefobis dros afrindnen cis kabadonze; iqneb gangebis
nebac es iyo, solomoni xom bibliuri saxelia da qarTulad
`mSvidobas~ niSnavs. hai, gidi, im zRaprul xanaSi samarTals
kaci fuliT ver iyidda. uzenaesi msajuli TviTon mefe iyo
da aba, qrTams vin Sehbedavda.
samocdaaT enaze laparakobda solomoni, warmoTqva sami
aTasi igavi da SeTxza xuTi aTasi sagalobeli da yoveli
maTganis azri ise damZimebuliyo sibrZniT, rom mTeli
zRvispireTis oqro-vercxli ver gadaswonida. mefobis
pirvelsave wels akrZala man yrmaTa da qalwulTa msxver-
plad Sewirva. mefis risxvam waleka adamianTa samsxverplo.
dedas aRar aSinebda bavSvis Soba, aravis hqonda ufleba misi
Cvili msxverplad mietana RvTaebis gavarvarebul xaxaSi. am-
itom SeaCvenes xelmwife mRvdelTmoZRvrebma da warmarTma
qurumTuxucesebma, magram solomoni maT rodi epueboda.
hoda, iara, iara, cxra mTa gadaiara da msoflios moedo
solomonis sibrZnis ambavi. rkinis qalamnebiT midiodnen

197
da midiodnen misi sasaxlisaken WeSmaritebis sapovnelad
Raribni Tu mdidarni.
erTxel, gazafxulze, roca solomons `iom-miSfati~1
hqonda daniSnuli, misi uerTgulesi mrCeveli da yalaacaba2
benaia libanis maRnaris beT-dinSi3 or qals SeuZRva.
spilosZvlisagan CamoTlil da oqroTi movarayebul tax-
tze ijda solomoni. tanze Zoweuli emosa, Savi sirmebiT gaw-
yobili qsovili feradovan naqargebSi iCqmaleboda. Casxmuli
vaJkaci iyo, mxrebgaSlili, Tma-wveri gvarianad Severcxlo-
da. taxtze asvla Svidi safexuriT SeiZleboda; TiToeuls
kideebSi, aqeT-iqiT, lomebi edgnen darajad: ToTxmeti goro-
zi mxecis modunebuli sxeuli garTxmuliyo Zvirfas xaliCa-
ze, aRmosavleli mxatvrebis xeliT rom iyo naqargi.
mefem Tavi aswia.
qali, romelsac Cvili bavSvi mkerdze Zalumad miekra,
Tvrameti wlisa iqneboda; ubralo, sadad Sekerili kaba ecva,
mxrebze Savi Tmebi eyara, vazis lerwiviT asxepili yeli aeR-
ira, SeSfoTebuli saxe hqonda, mzera danasaviT mWreli; igi
mTeli sxeuliT TrToda.
meore, ase ocdaaTi wlis qali, farCa-abreSumSi gaxveuli,
yelze briliantisTvliani oqros jaWvi rom ekida, samefo
taxts miuaxlovda, naZaladevi, yasidi mokrZalebiT Tavi
daxara da mefes moaxsena, _ ase da aseo, didvaWris meuRle
varo, imitom geaxeliT, rom am gombiom Svili warmtacao. eg
ubeduri Cems mezoblad cxovrobs, Raribia, aravin icis vis-
gan daorsulda, mamamisma saxlidan gaagdo; im avbediT Rames
SemTxveviT orivem erT bebiaqalTan movilogineT, hoda,

1. simarTlis dRe.
2. jaris sardali.
3. samsjavros saxli.

198
mZinarem Svili loginSi gasrisa, amaze Wkua aeria sawyals,
adga da RamiT bavSvi Semicvala. SeZrwunebuli bebiaqali
ase gaiZaxoda, _ ra vTqva ar vicio, Tqveni biWebi TiTqmis
erTdroulad daibadnen da erTmaneTs tyuipiscalebiviT
hgavdneno. urCevnia am beddamwvarma Ratakma Wkuas mouxmos,
damibrunos Cemi biWi da oqro-vercxliT avavseb.
erTi sityviT, iseTebi gadmoalaga, mefis naTeli saxe
avis momaswavebeli RrubeliviT moiqufra. misma da-
Jinebulma mzeram axalgazrda qali, isedac fermixdili,
uneburad aalaparaka:
_ tyuis, mefeo, uRvTod tyuis! bavSvi Cemia. RmerTma xom
icis, ar momiparavs igi.
es sityvebi sasowarkveTili, gulisSemZvreli xmiT iyo
Tqmuli, ris gamoc mefem sinanuliT gaifiqra:
`samarTali fiWis Tafli ar aris, rom misi sitkboTi yve-
las aamo~.
gasaWirSi Cavarda solomoni, aqeTac deda, iqiTac deda.
marTalia erTi _ Raribi da gatanjuli, meore – mdidari
da kmayofili, magram, gind ase Tqvi, gind ise, orive dedaa
da orive erT bavSvze gaiZaxis _ Cemiao. modi da gansaje,
rogori gansasjelia!
_ ambob, ar momiparavso, iqneb uqmrobasac tyuilad
gwameben? _ ekiTxeba bavSvian qals.
_ ara, eg marTalia, qmari ara myavs.
_ vin aris bavSvis mama?
_ mwyemsia, ubralo!
_ axla sad aris?
_ ar vici.
solomoni erTxans dumda, mere axalgazrda qals dak-
virvebuli, gamomcdeli mzera Seavlo da daSaqruli xmiT
uTxra:

199
_ martoxelas bavSvis gazrda gagiWirdeba, daTme eg pat-
ara biWi, vera xedav, samagierod oqro-vercxls gpirdebian.
gamdidrdebi.
_ Svils cocxali TaviT ar davanebeb; viSromeb, viSimSi-
leb, gavzrdi!
maSin mefem pirquSad uTxra:
_ radgan Cemi rCeva ar Seismine, mipasuxe: RamiT, lo-
ginSi pirmSo rom gasrise, nuTu gaanCxlebuli balRis
Rnavili ar gesmoda?
_ oh, mefeo, gemudarebiT, nu daujerebT saSinel
ciliswamebas, ra damaZinebda, Tavs vevlebodi Cems pataras,
vakvirdebodi, saxiT mamas xom ar Camohgavs-meTqi. Zalian,
Zalian msurda, rom hgvaneboda. Tvalwin medga Cemi mzeWabuki.
solomonis TvalebSi wamiT ucnauri sxivi gakrTa, mzeW-
abuki saidan sadao, gana bavSvis mama ubralo mwyemsi ar ari-
so, gaifiqra, ubrZana, eambna yvelaferi, rac Tavs gadaxda.
_ gasul gazafxuls, maisis miwuruls qalaqidan arc
ise Sors, bebiasTan gamgzavnes. zafxuls, Cveulebriv, iq va-
tarebdi. misi patara koxta saxli mTis ferdobze dgas, mdi-
naris piras. iqve, maxloblad wyaroswyalic Camodis, civi da
ankara. miyvars sofeli, gansakuTrebiT zafxulSi. mze naTe-
lia da didi, namdvili saocrebaa. gamTeniisas viRviZebdi
da umal mTisken gavrbodi mzesTan Sesaxvedrad! miviwevdi
maRla, sul maRla.. guli migrZnobda, movidoda igi, visac
didi xania velodi.
winaTgrZnoba amixda, gamoCnda Cemi mzeWabuki. im dRes
lurjad xasxasebda ivnisis kriala zeca... mTis ferdobze
biliks maRla mivuyvebodi. erTgan Sevdeqi da midamos gad-
avxede. soflis boloSi TeTri fara moizlazneboda. uceb
salamuris xma Semomesma. viRac jadoqariviT akvnesebda
lerwams. hangi iyo axlobeli da laRi. salamuri me mixmob-

200
da. mwyemsebs ymawvili gamoeyo, Cemsken gamoemarTa. vicani;
erTi wlis win iqeT gamgzavrebisas, wyali momTxova, me ar
davzardi da doqiT wyaroswyali mivawode; SeiZleba veRar
gnaxoo, Cailaparaka roca wyurvili moikla da ukanve ga-
brunda: magram ai, weliwadi gavida da kvlav gamoCnda.
vaJs axovan tanze ubralo jvalo Semotmasnoda. viwro,
uxeSi Sarvlis totebi paWiWebSi Caetnia, mziT Serujul
Sublze giSrisferi Tmebi gadmoyroda, TvalebSi nakver-
Cxlebi uelavda. albaT isev wyaroswyali Tu moisurva-
meTqi; mTidan gadmovfrindi. masTan gavCndi. saxe aelewa,
mec cecxli momekida.
xelze xeli wamavlo.
_ momTabare var, gogo. vin icis bedi sad gadamisvris;
dRes aqa var, xval iq. imadac giTxari SeiZleba veRarc
gnaxo-meTqi.
amaTval-CamaTvaliera da sulSegubebulma Zlivs amoRerRa:
_ ramodena gazrdilxar!
qalma Tavi CaRuna. bavSvi ar tiroda, magram mainc mieal-
ersa, xelebSi daarwia, iavnanao, vardov nanao, _ Cumad,
xmatkbilad CauRiRina.
_ im dReebs ra damaviwyebs, dido mefeo, duRda guli,
eloda, eloda... sami Tvis mere ialaRs siyviTle Seepara.
cxvari ver Zovda uxeSsa da xmel balaxs. wavida Cemi mwyem-
si, gahyva TeTr qaravans. guli Camwyvita, magram ara vnanob,
dailoca misi mSobeli... _ mere kiloSecvlili xmiT dasZi-
na: _ Cemi biWi alikvali mamaa, Semoevlos Cemi sicocxle,
aravis davaCagvrineb. _ Tqva da axla wamwamebdaxrili od-
nav xmadabla alaparakda:
oriod TveSi muceli menZra. nayofis pirvelma ganZrevam
Zalian gamaxara, Tumca is dRe CemTvis ar yofila bedniere-
biT gaciskrovnebuli. raRa dagimaloT, Tvalwin mamaCemis
gorozi gamoxedva damidga da erTbaSad movardnilma SiSis

201
niaRvarma Cakla dedis sixaruli. Seqmnili mdgomareobidan
gamosavals davuwye Zebna, magram saiTac ar gavixede, saiTac
ar mivapyar fiqri, arsaidan ar Canda xsna, iseTi veraferi
movisazre, rac mamis risxvas amaSorebda; imedi gadamewura
da gadavwyvite Tavi momekla. oh, mefeo, sikvdilisa vis ar
eSinia, magram sxva gzas ver vxedavdi. kldis pirs mivadeqi,
erTi nabijiRa iyo saWiro da... swored im wams bavSvi ise
afarTqalda mucelSi, rogorc ganwiruli Citi. mivxvdi, mas
sicocxle ewada da ver gavimete es pawawina, ucodveli ar-
seba, nayofi Cemi brma gulisTqmisa; beds Sevurigdi.
sinamdvile rom Seityo, mama saSinlad ganrisxda da sax-
lidan gamagdo. dedaCemma Semibrala, sawyali aqeT eca, iqeT
eca, bolos imdeni moaxerxa, mezobel ubanSi myudro oTaxi
damiqirava da iq malulad mivlida.
erTxel, mSobiarobamde ori kviriT adre, RamiT, buranSi
myofs ucnauri xma momesma. me meZaxdnen. Tvali gavaxile. ada-
mianis msgavsi arseba cecxlismagvari frTebiT sasTumalTan
Camomjdariyo, SiSisagan Tvalebi davxuWe. yvirili mindoda
da ena ar damemorCila, ganZreva mindoda da ver SevZeli.
erTxans garindebuli viweqi, mere nel-nela gavxseni quTu-
Toebi. momeCvena imave adgilas ijda. davakvirdi. pirisaxiT
TiTqos me Camomgavda, oRond SedarebiT fermkrTali iyo,
momxiblavad miRimoda. albaT, mixvda, grZnobaze rom movedi
da sasTumalTan daixara, cecxlovani frTa loyaze alersi-
anad momisva, raRac maniSna. ver gauge, ra undoda, im dRidan
gamiSinaurda, SuaRamisas gamoCndeboda xolme, xan TavTiT
damijdeboda, xan kidev frTebs gaSlida, oTaxSi msubuqad
dafarfatebda, Tan RimiliT maniSnebda _ gavyolodi...
male bebiaqalTan gadamiyvanes. iq jojoxeTuri tkivile-
bi damewyo. is iyo, simwriT wamodgoma davapire, rom moCve-
neba kvlav gamoCnda. alisfer bageze netarebis Rimili

202
ukrToda, Tavi mxarze damado; mealerseboda, mamSvidebda.
tkivili TandaTan momeSva, bavSvis moZraoba axla yru iyo,
SeboWili. da... hoi, sakvirvelebav, moCvenebam ena amoidga:
_ nu geSinia, sacodao, movedi, raTa gadagarCino. sic-
ocxleSi tanjva-wameba gelis da minda gixsna. me... sikvdilis
angelosi var, megobaro. wamodiT Sena da Seni Svili CemTan;
im mxareSi, sadac me vcxovrob, simSvidea da simyudrove; iq
yvelaferi idumali da diadia, rogorc Tavad sikvdili. nu
geSinia, nu... damijere, cxovreba aTasnair ubedurebaTa qao-
sia, maradiuli SfoTi da vnebaTaRelvaa, da radgan bolo
mainc sikvdilia, me momende, ase umjobesia orTavesTvis.
neqtariviT tkbili ena hqonda; vgrZnobdi, nel-nela
viZirebodi misi Savi Tvalebis ufskrulSi. mere... mze vix-
ile, mxolod erTi wamiT iqmna naTeli; aman miSvela, ar-
abunebrivi kiviliT SevZari iqauroba. da... gabmuli tirili
gavigone. Zalagamoclili sasTumalze mivesvene Tu ara, be-
biaqalma momaxara, _ biWiao da bavSvi gverdiT momiwvina...
solomoni yuradRebiT ismenda ucnauri siyvarulis am-
bavs, magram mosmena erTia da WeSmaritebis dadgena meore;
roca axalgazrda qalma ambis Txroba daasrula, mosamar-
Tlem aswia Severcxlili gorozi Tavi da xeli safeTqelTan
miitana, gaixsna zRaprul sibrZneTa samyaros kari da...
_ benaia, am sacodavs bavSvi gamoarTvi, Suaze gahkveTe
da lomebs miuyare, Torem xom xedav, usaqmurobisagan mieZi-
naT mxecebs.
xma civi da Seuvali iyo.
mefis brZanebas vin gadasvlia da... yalaacaba TavCaRunu-
li gaemarTa gafiTrebuli qalisaken, bavSvi unda waerTmia.
im wuTSi, roca didvaWris cols cbierma Rimilma gadahkra,
axalgazrda qali solomonTan miiWra, bavSvi ferxTiT dau-
wvina da SesZaxa:

203
_ mefev, nu CaidenT am saSinel danaSauls. bavSvi... ar
aris Cemi. daubruneT igi namdvil dedas!
amgvari fandiT solomonma advilad gamoicno vin iyo
bavSvis deda; yvelaferi cxadi gaxda da mefes isRa darCeno-
da gamoaSkaravebuli damnaSave daesaja, magram mTavari aq sx-
vaa, rac Semdeg moxda. roca mefis brZanebiT mcvelebma did-
vaWris coli darbazidan gaiyvanes, axalgazrda qali anazdad
Tavis keTilismyofelTan miiWra, CaiCoqa, undoda misTvis
muxlebi daekocna, magram solomonma igi myisve wamoayena.
_ dedas RvTis winaSec ar ekuTvnis muxlis modreka!
_ ra gqvia?
_ sulamiTi, mefev batono.
_ benaia, de, iyos vaJi sulamiTisa solomonis Ze! _ mou-
lodnelad xmamaRla warmoTqva man, _ mieci maT erTi ta-
lanti oqroTi saxelmwifo xazinadan, me vasaCuqreb! uxme
agreTve sulamiTis mamas, agrZnobine, kai yma qveynisTvis
oqroze Zvirad rom fasobs da ubrZane, daexmaros qaliS-
vils bavSvis aRzrdaSi. _ Tqva mefem, _ didvaWris coli
mkacri sasjelis Rirsia ciliswamebisaTvis; magram qalia,
Tan dedobac swadia; amitom ganaCeni Seumsubuqdeba. mibr-
Zanebia! upatrono bavSvTa TavSesafarSi SearCieT ori biWi,
vinc TviTon indomos; iSvilos, dae oriveni gazardos! _
mefem marjvena xeli SemarTa, _ ganaReT bWeni darbazisani,
_ brZana man, _ gza mieciT qals _ dedas! muxli moiyareT
mis winaSe, fexqveS dafnis rtoebi daufineT!
axalgazrda dedis saxidan mzem gamoabrwyina, igi bavS-
viT xelSi darbazidan gadioda. sasaxlis mcvelni, muxlmo-
drekilni, dedis fexqveS dafnis rtoebs afendnen...
ase daasrula moxucma mwyemsma ZvelTaZveli Tqmuleba.
_ papa yaraman, _ hkiTxa mas axalgazrda mecxvarem, _ is
mzeWabuki adamis jilagisa xom iyo, kaco, nuTu sulamiTs ar
moZebnis?

204
_ hai, hai, rom moZebnis, moZebnis da... Tumca ukve gviania,
danarCens xvalRam giambobT, Cemo Sevardnebo, _ Tqva mox-
ucma da kombals daebjina...
ca varskvlavebiT moWediliyo. mdinare gacofebuli cx-
oveliviT moRmuoda lodebSua, moibrZoda, boboqrobda.

P.S. roca `deda~ qarTul periodikaSi (`quTaisi~, `alia


saqarTvelodan~), gamovaqveyne, mavanma da mavanma jer ber-
told brextis `kavkasiuri carcis wreo~? _ Caiqirqila.
roca vuTxari aq moTxrobil ambavs gacilebiT Rrma fes-
vebi aqvs-meTqi, mogvianebiT Semxvda da niSnis mogebiT mis-
ayvedura, _ marTalia, bibliuri siuJetiao. vsargeblob
SemTxveviT da ganvumartav: nuras ukacravad, siuJeti ki
ara, fabula aviRe bibliidan; xolo winamdebare moTxrobis
ideuri qsovili da siuJeti savsebiT gansxvavebulia bibli-
uri Tqmulebisagan. es rom asea, friad keTilSobili mkiTx-
veli Tavad darwmundeba, Tu mocaleobis Jams gulisyuriT
CaikiTxavs Zvel aRTqmaSi _ `mesame mefeTa~, T. 3, taepi 16-28,
romlis erT striqons aqve moviyvan: `maSin mivida mefesTan
ori meZavi qali da dadgnen mis wina~. da a. S.

205
sami angelosi

Tumc uwveruli ymawvili iyo, magram ise hxmarobda Subsa da


horols, rom mraval brZolaSi nacad vaJkacsac SeSurdeboda.
Zlieri iyo igi, viT muxa da mxrebgaSlili, viT kavkasio-
ni. bavSvur saxeze, sadac maRal Subls naadrevad damCneoda
niSani Rrma fiqrisa da wuxilisa, naperwklebs hkvesavda ar-
wivis Tvalebi.
erTxel, roca ymawvili mefe erisTavebis TanxlebiT,
mcxeTis aRmosavleTiT mdebare naZvisa da fiWvis xeebiT
dafarul mTagorian qvabulSi nadirobda, mSvenieri Svlis
kvals gadaawyda, damfrTxali nadiri qariviT gaiWra win, ta-
naSoltil xeebs Soris. mxedarma TanSezrdil raSs sadavee-
bi miuSva da ukan daedevna laR, tyis dafeTebul Svils. sul
male zurgs ukan darCa meZebari ZaRlebis gaavebuli yefa.
serebiTa da gorakebiT rkalSemortymul qvabulSi Tavgan-
wirviT mimqrolavi cxoveli da monadire asparezobda.
vaxtangma mirian mefis naqoni mSvildi swrafad moimar-
jva, lari mozida da... moxda sakvirveleba, pirvelad aacila
isari mizans.
gacecxlda Wabuki, sibraze moeZala, omaxianad SeuZaxa
cxens da siswrafes umata; kvlav mozida lari da amjerad
ufro dabejiTebiT tyorcna isari, Svelma waiforxila.
monadirem Zlierad mozida sadaveebi, cxeni da mxedari
adgilze gaqvavda... magram es ra aris? Tvali xom ar atyuebs
vaxtangs? TiTqos isev wamoxta Sveli da miwis siRrmidan
amomaval orTqlis svetSi gauCinarda.
ymawvil kacs eZneleboda dajereba, magram ra eqna, roca
namdvilad hxedavda, rom sqelsa da gamWvirvale orTqls miRma
mSvenieri sasaxle wamomarTuliyo; svetebze Semdgari Seno-
bis gumbaTi mtredisfer caSi qanaobda da TeTrad moqaTqaTe
Rrublebis qulebi gvirgvinad Semodgomoda yoveli mxridan.
Senobis irgvliv yayaCoebis zRva livlivebda. aseTi ram
sizmrad Tu enaxa, an zRaprad Tu gaegona Wabuk mefes. gaoce-
buli miCereboda moCvenebas Tu sinamdviles...

206
uecrad sasaxlis oqroTi movarayebuli muxis kari gaiRo
da iqidan sami erTmaneTze ulamazesi asuli ki ar gamovida,
varskvlavis darad gamocimcimda, brolis yel-kiserze xveu-
li Tmebi gadmohyrodaT da momxibvlelad iRimebodnen; mcire
xnis Semdeg xelebi nazad gaSales, Tumca es xom adamianis xe-
lebi ar iyo, es iyo frTebi, frTebi angelosTa... _ male isini
tanis msubuqi rxeviT gacurdnen axalgazrda mefisaken. erTs
SroSanisferi, meores Zowisferi, xolo mesames iasamnisferi
gamWvirvale mosasxamebi moegdoT SiSvel mxrebze. sami mxri-
dan Semoerkalnen vaxtangs da gaisma narnari xmebi.
pirveli angelosi: _ didi da mZime brZolebi mogelis,
vaxtang! Sen ganamtkiceb qarTlosianTa sazRvrebs alanTa
karamdi da SemoierTeb Zvel kolxur miwas, warTmeuls ber-
ZenTagan. SeebrZolebi da daamarcxeb hindoT, sindelT,
abaST da jorjanelT da arasodes qeds ar moixri sparsTa
winaSe; aRaSeneb mraval cixe-godols, eklesiebs, taZrebs
da daamkvidreb qristes sjuls qarTlosianTa zeda.
meore angelosi: _ raindul orTabrZolebSi Sen, vaxtang,
maxviliT gangmirav ovs goliaTs Tarxans da bumberaz bayaTars,
berZenT spaspets palekarpos da sparsTa mefis Svils bartams.
saqmeni ese sagmironi Saravandedis gvirgvins dagburavs.
mesame angelosi: _ icode, saukuneebis manZilze ic-
ocxleb Sen, vaxtang gorgasalo, vinaiTgan swored am adg-
ils, sadac amohquxs wyali Tbili, samkurnalo da sanetaro,
aRaSeneb qalaqs da uwodeb mas Tbiliss, da ar mokvdebi vi-
dre iarsebebs qalaqi igi, romelic mudam iqneba pirveli
qalaqi qarTlosanTa.

***
tyis siRrmeSi meZebari ZaRlebis gaavebuli yefa gaisma.
Wabuki mefe gamoerkva. moCveneba gamqraliyo. mis Soriax-
los ki miwis siRrmidan amoCuxCuxebda wyaro, romelsac
orTqlis oxSivari TeTri Rrublis qulebiviT dahfenoda.
wylis vercxlisfer Sxefebs Soris bundovnad moCanda gor-
gaslis isriT dakodili Sveli...

207
besia

_ ar ifiqroT, SeTxzuli pirovneba gaxldeT; ah, ara,


Tqvenc ar momikvdeT, mec adamiani merqva da iseve maRelveb-
da gazafxulis karTan tyemlis yvavilebis afeTqeba, kl-
didan gadmomquxare mokaskase wyaro, lorTqo balaxze
cvris margaliti, vel-mindvrebze aTasfrad abibinebuli
yvavilTa jari, danislul caSi isariviT atyorcnili kavka-
sionis vercxlisferi mwvervalebi, rogorc Tqven. davabi-
jebdi im miwaze, sadac dadixarT Tqven, erTni _ Rirseulni
da amayad welgamarTulni, meoreni _ medidurni, ca qudad
rom ar migaCniaT da dedamiwa qalamnad, mesameni kidev,
daRonebulni, dafiqrebulni...
mismenT, gikvirT da mekiTxebiT:
_ vina xar, ra gsurs, rad garjilxar da amdens rad
laqlaqeb?
_ getyviT, _ beso merqva, metsaxelad ki `jRanas~ meZaxd-
nen; ratom miifareT zogma xeli saxeze? nu gefiqrebaT, ar da-
gasmenT, ar gagcemT, me mxolod ise, sxvaTa Soris visaubreb.
naRdad vici, Cems danaxvas sikvdili gerCivnaT, roca
SexedavdiT Cems moCoCiale marcxena fexs, Zlivs rom miva-
Trevdi, marjvena mxars, zemoT karga gvarianad amoweuls,
didsa da uSno oTxkuTxa saxes, _ marjvena Tvali TiTqmis
yovelTvis daxuWuli rom mqonda, xolo qveda yba ise Cam-
ovardniliyo, gegonebodaT, zeda ybasTan TasmiT aris
damagrebulio, vgrZnobdi, zizRiT Tvals maridebdiT:
gezizRebodiT, magram uCemoba ar SegeZloT, radgan pa-
tivmoyvareobis klanWebSi moqceulni CemsaviT oqrosa da
Tval-margalitis monebi iyaviT. savarZelSi mokalaTeb-
ulT saxelis gatexvisa geSinodaT da sxvadasxva kombina-
ciaTa daxlarTul qselSi uCemod erTi nabijis gadadgmac
ki ar SegeZloT.

208
gadavxedav warsuls da gavixseneb zogierT mniSvnelovan
moments, iqneb vismes moewonos monaTxrobi da xeli damica-
los. cxovreba vaWrobaSi gavatare da aqac ar vuRalateb
Zvel saqmianobas.
maS, viwyeb Txrobas.
dabadebiTve saxierad maxinji, bunebiT mSvenierebis,
simyudrovis da fufunebis trfiali viyav. ver getyviT, wina-
parTagan visi faqizi suli damyva, radgan aravin gvyolia na-
TesavTagan iseTi amaRlebuli grZnobebis matarebeli, visT-
visac SeiZleboda mimebaZa.
ymawvilkacobaSi rom Sevdgi fexi, vigrZeni, rom TvalSi
aravis movdiodi, RviZlma da-Zmamac ki almacerad damiwyo
yureba; TiTqmis yvelasagan gariyuli aRmovCndi. iZule-
buli gavxdi, Seqmnili mdgomareobidan gamosavali mome-
Zebna. veZebdi jados, romelic maxinj sxeuls damifaravda
da andamativiT mimzidvels gamxdida. vpove kidec, dageSi-
li meZebris ynosviT mivageni oqros cieb-cxelebas. albaT,
gamogicdiaT, Tu ra Zala aqvs da ris maqnisia es erTob br-
Wyviala da mogizgize liToni, misTvis ar arsebobs aravi-
Tari zRvari. patiosnebis sawyisebs misi brwyinvaleba da
mimzidveloba abrmavebs; misi elvareba meZavs Rirseul man-
dilosnad aqcevs, maxinjs ki lamazad. sulieri sifaqizisa
da mondomebis wyalobiT advilad mivakvlie oqros moxveWis
iol gzebs, ase da amgvarad gavxdi milioneri...
rogor?
moiTmineT... cotac moiTmineT! yvelafers giambobT, yve-
lafers agixsniT.
hoda, imas vambobdi, mokle droSi yvelam daiviwya `besia
jRana~ da batoni beso gavxdi. cxovreba saaTiviT avawyve. da
raki gasaqans vaZlevdi romantizmiT aRsavse suliskveTebas,
xelovnebis motrfialeTa wreSic amovyavi Tavi. xelovnebis
ucxo Sedevrebis SeZeniT verTobodi da maTi simSvenier-

209
iT vtkbebodi. erTi sityviT, Tavs ar SegawyenT da mokled
movWri _ londoneli dendiviT vcxovrobdi da asec gagr-
Zeldeboda, moulodnelad ruseTSi saxelmwifos gadatri-
aleba rom ar momxdariyo. qaosiT mocul gonebas risxvad
Caesma revoluciis sityvebi:
_ fabrikebi da qarxnebi _ muSebs, miwa – glexebs, oqro
_ saxelmwifos.
pirvel or muxlze, arc davfiqrebulvar, ise davTanxmdi,
magram mesameze Tavi Sevikave; gaJeJils gatexili sjobiao
da arafrad mepitnava; Tumc CemisTanebi ras gaxdebodnen,
roca milionobiT bogano aRsdga da imasve moiTxovda _
rasac revolucia. fiqris dro aRar iyo da swrafad gadavw-
yvite umravlesobas mivmxrobodi. gadavmale oqrouloba,
xelovnebis Sedevrebi, gamovqeqe Zvelmanebi, daZonZil-dax-
eulebi, kvlav dRis sinaTleze amovativtive saxieri simax-
inje da xrinwiani xmiT sxvebTan erTad gavyvirodi:
_ gaumarjos revolucias!
gulSi mikravdnen, Zmas da megobars meZaxdnen, maxinj
saxes mikocnidnen. ise amiCuyda guli, erTi piroba gadavw-
yvite, gamovaCen Cems simdidres da davurigeb am arafris
mqone da gulkeTil xalxs-meTqi, magram droulad davaWire
enas kbili da gavisuse.
gavida xani, cxovreba Tavis kalapotSi Cadga. yvelam
Tavisi adgili moZebna. fuli da oqro kvlav dafasda da mec
asparezs davubrundi. mivixed-movixede, CemisTanebi kidev
bevri darCeniliyo. gulma guli icno da erTmaneTs gavuz-
iareT sulis bneli zraxvani...
weRan mkiTxeT, rogor gaxdiT milionerio. mesmis, gu-
lisxmaSi CavardiT, ra gziT, ra manqanebiT moaxerxa amodena
simdidris dagrovebao. aba, yvela viT movigono, yvelafers
ra gaixsenebs, amisi dro sada maqvs, magram is ambavi, erT ax-

210
algazrda col-qmars rom davmarTe, axlac kargad maxsovs,
TiTqosda guSin momxdariyos yoveli.
im dRes, Cveulebriv, saiuveliro maRaziaSi Tval-mar-
galitiT gawyobil oqros nivTebs vaTvalierebdi da Tan
tramalis mgeliviT vuTvalTvalebdi morig sakbilos. is mi-
amiti qal-vaJic iqve movixelTe. gamosaubrebisTanave mivx-
vdi, ra Citebic brZandebodnen, rogorc gairkva, sakmaod
SeZlebuli mSoblebi hyavdaT, magram uTanxmoeba mosvlo-
daT, rZal-dedamTili ver SeTvisebuliyvnen. xom iciT, es
seni damaxasiaTebeli Strixia Cveneburi cxovrebisa. egeTe-
bisTvis ki xSirad mimkurnalia ... hoda, raRa bevri gavagr-
Zelo, axla calke cxovrobdnen. gaWirvebodaT da mamapap-
iseuli nivTebis gayidva moewadinebiaT. CaveZie, CavekiTxe
da Soreuli naTesavebic ki aRmovCndiT. daviTafle ena-
piri. amas mivede, imas movede, orTaves upatiosnes vaWrad
movaCvene Tavi, mokled, ise movawye TviTon mimipatiJes Sin
da, rac ram ebadaT, magidaze gadmomilages.
_ Zalian gagviWirda, batono, fuli gvWirdeba da gad-
avwyviteT zogi ram gavyidoT, _ Tqva axalgazrda qalma da
TiTebidan briliantis Tvliani oqros beWedi waiZro, _
mgoni, es Tvali erTi karati mainc iqneba; ra Rirebulebisac
aris is mogveciT, Tu geZvirebaT cotasac dagiklebT.
beWedi guldasmiT SevaTvaliere, ramdenjerme muStris
TvaliT Sevatriale xelSi da fanjris Suqze gavxede, mraval-
waxnagiani Tvali nairferad elavda da mimzidvelad brWyvi-
alebda. mere pijakis jibe movsinje, gamadidebeli mina movi-
Zie da iuveliris Cveuli sifaqiziT davuwye beWeds gasinjva,
veraviTari nakli ver vupove, rac iyo naRdi iyo, magram sax-
eze erTi nervic ar Semtokebia, aseT saR briliantTan pirve-
lad rodi mqonda saqme; fasic mSvidad warmovTqvi, ra Tqma
unda, is Tanxa davasaxele, sinamdvileSi rom Rirda. am dros

211
tyuilis Tqma wesad ara maqvs, radgan, advili SesaZlebelia,
gamyidveli dafrTxes da mere saTofeze aRar gamikaros.
sxva nivTebic rom Sevafase vqvi:
_ yvelaferi kargad SemixvieT, Svilebo, fuls, rogorc
SevTanxmdiT, xval, am droisaTvis CagabarebT. icodeT da
daixsomeT, eseni, yvelaferi ukve Cemia. minda gadavyri, min-
da aqve, Tqven Tvalwin, fexiT gavsres, Cemia, gesmiT? morCa
da gaTavda! fuli xval saRamos aq geqnebaT. kapiks ar dagak-
lebT, kapiks...
amas yasidad vambobdi, Torem gulsa da gonebas WiasaviT
erTi azri miRrRnida: oRond es nivTebi wamaRebina aqdan da
fuls ki ara, Savs qvasac ar mogitanT-meTqi.
col-qmari erTi ki Sefiqrianda, kargad ar gicnobTo,
Cailaparakes, magram... eg xom arc pirveli SemTxveva iyo da
arc ukanaskneli; sadme, rames muqTad xelSi Cagdebis sur-
vili ukurnebeli seniviT mqonda Cabudebuli gvamSi, Tanac
meamayeboda Tu amas sakuTari marifaTiT gavCarxavdi.
kargi msaxiobisa ar iyos, rac gnebavT imas gavakeTebdi _
vicinebdi, vitirebdi, saxes Camovixokavdi, tanisamoss Cam-
ovifxrewdi, yiramalas davdgebodi, oRond muqTad Camegdo
xelSi rame! aseTi ambavi iyo; rac mTavaria, da raSic eWvi ar
mepareboda, yvelaferi kargad damTavrda. marTalia, ax-
algazrdebma erTxans saxlis zRurbli amitalaxes, ras ar
gaiZaxodnen, xan meferebodnen, xan memuqrebodnen, an Cveni
nivTebi mogveci da an fulio, magram me TuTiyuSiviT erTsa
da imaves vumeorebdi:
_ fuls, usikvdilod xval saRamos CagabarebT, yvelaferi
gayiduli maqvs; icodeT da daixsomeT, is nivTebi Tqvengan rom
wamoviRe ukve Cemia, minda gadavyri, minda aqve, Tqven Tvalwin
fexiT gavsres, Cemia, gesmiT? morCa da gaTavda! fuli xval
saRamos Sin geqnebaT, kapiks ar dagaklebT, kapiks...

212
mere, roca es ambavi maTma mSoblebma gaiges aqeT mexvewe-
bodnen Seni Wirime, Sen genacvale, oRond arsad wamogcdes
da is oqrouloba Seni feSqaSi iyoso.
vxedav, Zveli nacnobebi gamomecxadnen, mikiJineben da
imuqrebian kidec _ jojoxeTSi SegxvdebiT da naxe, ra
dRec gayaroTo, mijobs gavCumde; vin icis, iqneb marTlac
jojoxeTSi mikran Tavi da mamazecierTan damasminon.
cxovrebiseul qronikas naTesav-axloblebTan urTier-
Tobis aRweriT davasruleb. arafris mqone ymawvili kaci
maTTvis `besia jRana~ viyavi, abuCad migdebdnen da Cems da-
naxvaze sicils Zlivs ikavebdnen. bolos, roca sawols mive-
jaWve da gaiges im auracxeli simdidris Sesaxeb, romelsac
vflobdi, ise damesivnen, rogorc futkrebi daesevian xol-
me saneqtaro yvavils. aRsasrulis moaxloeba rom vigrZeni,
erT-erT axlobels notariusis moyvana vTxove. im dRes teva
ar iyo Cems saxlSi, mokeTeebi erTmaneTs ecilebodnen sity-
vakazmulobaSi. maTi piridan Tafli gadmodioda. Turme nu
ityviT, maxinji da uzneo ki ara, mefe solomoniviT lamazi
da brZeni vyofilvar. magram netav genaxaT maTi saxeebi,
roca Cemgan gasulma notariusma kiTxvaze, _ vis ra vuan-
derZe, ase upasuxa:
_ ukanonod miTvisebuli qoneba hqonia sadRac Camarxu-
li; albaT, saqme sasamarTlos gadaecema da qonebac mis nam-
dvil mesakuTres daubrundeba.
siamovnebisagan ise avxiTxiTdi, mTeli sxeuliT vZag-
Zagebdi, mere TandaTan Cavwynardi da Tvalebi mivlule.
vcade sakuTari dasaflavebis dRe warmomedgina. albaT,
dakrZalvaze oriod RvTismsaxuris meti aravin mova... Tumca
ratom, ramdenime TanamosaqmesTan angariSi gausworebeli
maqvs, ai, isini valdebuli arian movidnen, maTgan sakmaod
didi Tanxa mergeba. Tumca movlen ki, vin icis?.. uecrad vi-
grZeni, rom bneldeboda, mivxvdi, saRaTas Zils Tavs veRar
wavarTmevdi, sinanuliT amovioxre da gavifiqre: netav ro-
disRa gameRviZeba-meTqi.

213
haba, nagila

isini sastumro `quTaisis~ win skverSi saubrobdnen. saR-


amovdeboda. adriani Semodgomis surneli idga. miwa moyvi-
Talo, mkvdari foTlebiT iyo mofenili... skveridan oqros-
frad mosirmuli bulvari Canda.
_ ar unda wasuliyaviT, biWo, ara!
_ ratom? dausabuTe, ratom ar unda wasuliyvnen? –
gamomwvevad gadaxeda mas gaiozma.
_ amaTi samSoblo aq aris, eseni qarTvelebi arian.
_ rwmena aqvT ebrauli, mTavari xom esaa. _ saubarSi
bondo Caeria.
_ moeSvi, Tu Zma xar, am rwmenas, _ agdebulad Tqva
avTandilma da wamodga, don-kixotiviT atotili skams xe-
lebiT daeyrdno.
ilo skamze Camojda da Tavi CaRuna.
_ kerpi kacia mamaCemi, _ Tqva man, _ Znelia masTan lapa-
raki, Tumca iqneb marTalicaa...
sastumros restoranSi orkestrma daiquxa.
_ kmara, geyofaT, _ Tqva uecrad demurim. igi gverdze
idga da restorans misCereboda. _ am saqmes axla arayis
meti araferi uSvelis. kaci midis da gza davulocoT.
...skveridan gamovidnen, quCa gadaWres, sastumros gver-
diT Cauares, xelmarcxniv Seuxvies da wulukiZis baRis
pirdapir restoran `imereTSi~ Sevidnen.
eleqtonis SuqiT ganaTebul darbazSi kerZebiT damZime-
bul magidebs Soris mimtanebi cibrutiviT trialebdnen.
moqeifeni SezarxoSebulni iyvnen. kerZebis surneliT ga-
JRenTili haeri Tambaqos kvamliT gazavebuliyo. bufetis
gverdiT SemaRlebul adgilze orkestri ukravda. axalmo-
sulebi Ria kariT ezoSi gavidnen. aivnis qveS, kedlis gas-
wvriv Sewyvilebuli magidebi idga da iq dasxdnen. aivnis

214
Wers qvemoT, kedelze naTurebi enTo, Suagul ezoSi Sa-
drevani Cxrialebda, romlis qveSac narnarad dacuravdnen
sadRac wylis fskeridan ganaTebuli oqrosferi da vercx-
lisferi Tevzebi.
dasxdnen.
TeTrwinsafriani axalgazrda qali miuaxlovdaT.
_ ra mogarTvaT?
_ arayi, salaTa, puri da tyemlis sawebeli. _ uTxra mas
demurim. _ Tanaxma xarT, biWebo?
_ ki batono, _ upasuxa gaiozma. _ oRond, winaswar ga-
frTxilebT yvelas, _ grZel-grZeli sadRegrZeloebi ar
gamagonoT.
gaecinaT. icodnen, gaiozi amas avTandilis misamarTiT
rom ambobda.
momtani wavida.
_ studentobas araferi sjobia, ara, biWebo?! _ Tqva ia-
kobma. _ cxovreba rTulia. aq yvelaferi sxvagvaradaa.
_ aba! _ ahyva bondo, _ bavSvobis tkbili wlebi mainc
yvelaze dauviwyaria...
isini aTi weli erTad swavlobdnen, megobrebi iyvnen. or
kviraSi ilo israelSi miemgzavreboda da, raRa Tqma unda es
Sexvedra samudamod unda darCeniliyo maT xsovnaSi.
momtanma qalma sxartad gaawyo magida.
_ rac kargia, kargia. _ demurim CaiRima da Tvali gaay-
ola mimaval qals.
arayi WiqebSi Camoasxes.
_ simware agvSorebodes.
_ amin!
dalies. mere puri gatexes...
demurim isev boTlisaken gaiwvdina xeli.
avTndilma daaswro, WiqiT xelSi, fexze idga ukve.

215
_ daiwyo axla, aman istoriebi, _ Tqva gaiozma da xelebi
gaSala. igi tanmovarjiSe iyo da xelisgulebi sul dakoJri-
li hqonda.
avTandilma mis qiliks yuri ar aTxova.
_ biWebo, Cvengan sul axlos moedineba Cveni balRobis
megobari rioni, iq TeTri xidia, zemoT wiTeli da jaWvis
xidebia; iqidan gumaTisa da raWis gza iwyeba, saidanac mo-
Cans mwvaneyvavila, qarTvel ebraelTa sacxovrebeli ubani.
dRes midian isini, toveben mSobliur miwa-wyals. sakiTxavi
kia, RmerTmani, nuTu egre iolia winaparTa saflavebis mi-
toveba? gaixseneT vamexi ras eubneba barams:
`...saqarTveloSi mcxovrebi ebraelebi igive qarTvelebi
arian. daukvirdiT maT iers, moyvanilobas, pirsaxes, veraf-
riT ver gaarCevT qarTvelebisagan...~1
avTandilma sityva daasrula, arayi gadahkra da dajda.
_ marTalia eg, _ Tqva xmamaRla iakobma, _ xSirad mi-
fiqria, uxsovar droidan saqarTveloSi vcxovrobdiT,
qarTuli ana-bana gviswavlia, qarTuli miwis baraqiT daviz-
ardeniT da rogor gavxdiT ebraelebi-meTqi.
uTqmelad dalies da axla sawebels gausinjes gemo.
_ mamaSeni, vTqvaT morwmune kacia. Sen ras fiqrob? _
hkiTxa avTandilma ilos. _ samsaxuri kargi gqonda, pativs
gcemdnen...
ilo adga.
_ iqneb marTali xarT Zmebo; vin icis, iqneb marTali
xarT, magram am wuTSi, me, mxolod erTi sadardebeli miR-
rRnis guls, netav Tu dadgeba is dro, gulRiad da alalad
rom vuTxraT saqarTvelos: uangaro iyo da aris Cveni siy-
varuli mSobliuri miwis mimarT-Tqo, dRes gabzarulia es
siyvaruli. mis ganmrTelebaze zrunva Tqveni valia, vinc

1. Salva dadianis romanis `gvirgvlianebis ojaxis~ personaJebi.

216
aq darCebiT, Cemo iakob, Cven sxva vali gvawevs... erTi si-
marTlec unda giTxraT, _ ilos kilo Seecvala, _ aRar
SemiZlia yovel saeWvo Semoxedvaze viyviro: gamigeT, xalxo,
mec miyvars qarTuli miwa, misi mTebi, vel-mindvrebi, mdina-
reebi, wyaroebi da nakadulebi; Takara mziT ganmtkicebu-
li beltic miyvars misi, radgan me am beltisagan viSvi, man
gamomkveba da aRmzarda...
saTqmeli ver daamTvra. mRelvarebisagan pirSi nerwyvi
gauSra, yelSi burTi moawva, mTeli taniT aTrTolda, aray-
iT savse boTls daswvda da sufris kides gverdulad, Zli-
erad daartya. boTli daimsxvra. arayi iatakze daiRvara.
boTlis Tavi wvetiani namsxvreviT xelSi SerCa.
_ daimaxsovreT, vinc kidev erTxel momagonebs wasvlis
ambavs, am namsxvrevs saxeSi vlewav. Tavi momabezra ukve... am
mware arayis smac aRar minda.
igi Sebrunda mimtanisaken, romelic xmaurze Semosuliyo.
darbazis Ria karidan gancifrebuli moqeifeni icqirebodnen.
_ `qinZmarauli~ mTeli yuTi! _ xmamaRla uTxra man gak-
virvebul qals, _ dRes RvinoSi unda vibanao.
da sufraze TandaTan Cndeboda sisxlisferi qinZmarau-
liT savse boTlebi, Savi da wiTeli xizilala, sulguni,
mWadebi, naduRi, mJave wiwaka, mwvanili, CaSuSuli, Semwvari
wiwilebi da Samfurze wamogebuli xbos cvriani mwvadebi.
ilom Wiqa Seavso da maRla aswia.
_ sicocxles da siyvaruls gaumarjos, biWebo! davlo-
coT is tkbilad mosagonari wuTebi, netarebiT erTad rom
gvitarebia wyalwiTelaze, gabaSvilis goraze, bagratze,
gelaTSi, saTafliaze. davlioT yvela imaTi sadRegrZelo,
visac naRdad, guliT uyvars es wminda adgilebi.
fexze adgnen da sulmouTqmelad dacales Wiqebi.
Semdeg ilo darbazSi gavida. iqidan rom dabrunda, xele-
bi hqonda gaSlili. orkestri Salaxos ukravda.

217
TavdaviwyebiT cekvavdnen, vidre orkestrma dakvra ar
Sewyvita.
Ramis Tormet saaTze restornidan xelixelgadaxveulni
gamovidnen. xmadabla RiRinebdnen:
`meCeTi da sinagoga aq sioni wmidaT-wmida,
kaci iyav kacuri da iq iloce, sadac ginda~.
sxvebze metad ilos mokideboda Rvino da biWebma sax-
lamde miaciles. igi kaTolikuri eklesiis win cxovrobda.
saxlis WiSkarTan mdgarma ilom marjvena xeli gamomSvi-
dobebis niSnad aswia da mimaval megobrebs nawyvet-nawyvet
gasZaxa:
_ xval salocavSi rabini dagvilocavs gzas. modiT,
aucileblad modiT, eg erTi dRec davimaxsovroT...

***
xanSi Sesuli, Tavsafriani dedakacebi, viSviSiT gadiod-
nen Ria karSi.
_ ra dReSi CavcvivdiT israeliSvilebi, vin ifiqrebda
amas? sima, Svilo, ravarc CaxvalT werili gamogvigzavne,
icode! Tvara javri ar momasvenebs. Tavsac gaufrTxildi da
qmarsac. danieli Tu ar geyola gverdSi, Se sacodao, Saurad
ar eRireba Seni sicocxle, gaxsovdes!
axalgazrda qalebi sevdiani saxiT eTxovebodnen maspin-
Zlebs. sima Tvalze momdgar cremlebs Tavsafris boloTi
imSralebda da samadlobel sityvebs luRluRebda:
_ didi madloba SewuxebisTvis, Tqven dagenacvleT, didi
madloba.
gvarianad danayrebuli, Rvino nasvami kacebi papiross
abolebdnen da dafiqrebuli mihyvebodnen qalebs.
kacebs danieli miacilebdaT.
_ me da Cemma mzem, ar SvebiT kais, droze ro ar midixarT, _
eubneboda igi mimaval stumrebs, _ gaJeJils gatexili jobia

218
yovelTvin. Tu ggoniaT, me ar mwydeba guli? misxal-misxal
gamonadeni sisxliT maq SeZenili e qoneba da cxovreba. mara,
dro gamoicvala, dro... israeliSvils aq aRar edgomeba. rato
Tu iciT? yaCaRebis xelSia komercia, Tumnian saqmeSi as maneT
Txouloben. vai, am saaT! vai, am saaT! saidan, rogor? amas ara-
vin kiTxulobs. ar undaT mixvdnen, roma eg oxeri ekonomia am-
den ver gawevs. rafer moviqce? saxelmwifos movparo da ban-
dit mivce? ese arc rjulSi maq dakanonebuli da arc ToraSi
miweria. esec ar iyos, gaaxileT Tvali, ver uyurebT, qveyana
midis. brZana i dalocvilma, _ israelebo, dabrundiT Tqven
miwaze da oxrad vtoveb amden nawvaleb-najaxirebs, mivdivar
gamCenis saxelze, bevadai1 asea.
_ RmerTi SegewioT, RmerTi. _ Caibuxuna erTma. _ magaze
ar ijavro, beloinder,2 Cvenc davadgebiT Sen gza da kval.
_ waRma iareT, waRma! _ Tqva meorem.
zRurblze gadaabijes Tu ara, oTaxSi magnitofoni
CarTes. hari belafonte `haba, nagilas~3 mReroda.
danieli da sima ilos mSoblebi iyvnen. isini wiTeli
aguriT naSen orsarTulian saxlSi cxovrobdnen. sakmaod
vrceli ezo-kari liTonis mesriT SemoeragvaT. WiSkridan
saxlamde satalavre rkinebze adesa damwifebuliyo. saxlis
win, baRSi bali, tyemali, vaSli, komSi da xurma xarobda. ezos
siRrmeSi garaJi moCanda.
stumrebi rom gaaciles, col-qmari sastumro oTaxSi
dabrunda.
maTi qaliSvili lali, musikis taqts ahyoloda, RiRineb-
da da Tan cekvavda. igi Cvidmeti wlisa iyo.
ilos meuRle, madona, sufras alagebda.

1. bevadai – RmerTmani.
2. belo neder _ aRTqmis ugulebelyofa.
3. haba, nagila _ modiT, vimxiaruloT.

219
ilo magididan moSorebiT ijda. wina Ramis namTvralebi
uxasiaTod iyo, stumrebTan sufraze Rvinos aRar misZalebia.
mas fexi fexze gadaedo da naRvliani RimiliT misCereboda
cekva-simReriT Tavdaviwyebul das, romelsac Zlier Sveno-
da zRvisferi kaba da maRalqusliani fexsacmeli.
sima SemosvlisTanave madonasTan gaCnda.
_ marto rava alageb, qalo, sufras, daanebe Tavi, jobia
bavSvs mixedo, gamoiRviZebda ukve, davenacvle. _ mere qal-
iSvils daucacxana.
_ rato ar exmarebi gogo rZals, ar grcxvenia?
lalim magnitofonis xmas auwia.
simam ukmayofilod gadaxeda mas da Cailaparaka:
_ araferSi argixarT dedebs, axlandeli gogoebi.
_ bavSvi axali CaZinebulia, deda, mogexmarebi, _ uTxra
madonam simas.
danielma qaliSvils gadaxeda.
`Cemi jilagia, _ gaifiqra man da gaiRima, _ gulTan
araferi ar miaq~.
swored am dros Zlierad daakakunes karze.
ratomRac usiamovnod SekrTa danieli.
karebi simam gaaRo. karis CarCoSi gamoCnda axmaxi kaci.
simas ar eama misi danaxva, magram saxeze naZaladevi Rimili
moefina.
_ mobrZandiT, pativcemulo leqso, mobrZandiT.
leqsom zRurblze gadmoabija.
_ gamarjobaT!
ilo wamodga da magnitofoni gamorTo.
lali gaibuta, Zmas gaubrazda.
_ droze mogviswari me da Cemma RmerTma. ai, aq dabrZan-
di, Cemo leqso, _ uTxra stumars danielma.
_ dasajdomad ar mcalia, daniel, darCenili fuli mogi-
tane. daiTvale, notariusSic yvelaferi gavaxazire. marto
xelis mowera unda da binas Cems saxelze gaaformeben.

220
_ raT unda daTvla. pirvelad gvaqvs erTmaneTTan saqme?
_ fuli iseTi saqmea, mama Svils ar endoba, Sengan maq eg
gagonili, daiTvale!
danielma ise amoioxra TiTqos guli Tan amoayolao.
_ fuls uyvars daTvla, mara maSin sxva dro iyo, arsad
vapirebdi wasvlas. asec ro ar iyos, axla SabaT Ramea da ful
ar daviTvli. _ man xeli Caiqnia. _ es Wiqa awie da dailoce!
leqsom fulis Sekruli dasta magidaze dado da Wiqa
CamoarTva.
_ mSvidob-Salomianad gevlos Seni col-SviliT, sadac
waxvide, daniel.
_ amen! _ Caiduduna danielma da gulSi raRac Cawyda.
leqso wavida.
sima, madona da ilo sacodavad mxrebCamoyrilni uc-
qerodnen mimaval leqsos. ufrosebis mowyeniloba lalisac
gadaedo.
danielma stumari gaacila, karebi mixura da Semobrunda.
guli daumZima Camomtiralma saxeebma. eWvis Wia SeuCnda.
`nuTu danaSauli Caidina, fuZe rom moSala? im adamianiv-
iT windauxedavad xom ar moiqca, romelic mxolod Tavis
survilebs uwevs angariSs?~
rZal-dedamTili xelsaqmes miubrundnen, alagebuli Wur-
Weli magidaze daexvavebinaT da samzareuloSi gahqondaT.
TefSis mtvrevis xmam fiqri gauwyvita daniels.
sima iatakze CaCoqiliyo da namsxvrevebs agrovebda.
lali magnitofons awvalebda xelSi da ver gadaewyvita
CaerTo Tu ara.
ilo isev skamze damjariyo da fexi fexze gadaedo.
_ navsi gatyda, sima, navsi! _ gamococxlda uecrad dan-
ieli da sqel tuCebze Rimili moefina. _ sasikeToa, icode,
sasikeTo, _ uTxra meuRles da uecrad movardnili sevda
gulidan Camoexsna. mere lalis miubrunda.

221
_ CarTe, Svilo, magnitofoni, mogvasmenine haba, nagila.
imRere, icekve, imxiarule...
isev aJRerda musika, lali ZmasTan mivida, Seexvewa
vicekvoTo. danielma magididan fuli aiRo.
_ Sevinaxam am ful, Svilo, da wavideT locvaSi, gaixede,
ukve Casulia mze.
ilom disgan Tavi gaiTavisufla.
simas da madonas sufra aelagebinaT da samzareuloSi
saqmianobdnen.

***
iakobi, amxanagebTan erTad, qarTvel ebraelTa salocav-
is alayafis karebTan idga. man Sarvlis ukana jibidan fesi
amoiRo.
ebraels kanonis Tanaxmad ekrZaleboda salocavSi ufe-
sod Sesvla.
_ Cven rom ar gvaqvs CaCi? _ ikiTxa avTandilma.
_ sxva rwmenis adamians ufleba aqvs uimisodac Sevides sa-
locavSi. _ Tqva iakobma da fesi Tavze moirgo.
yvelani alayafis Ria karSi Sevidnen.
qviTkiris galavnis gaswvriv alvis xeebi iyo Carigebuli.
vrcel ezoSi ori Senoba idga.
iakobi maRali Senobisken gaemarTa. megobrebi mas mihyvnen.
salocavis mTavar Sesasvlels oTxi wriuli kolona amSven-
ebda, romlebic kibis baqans eydrnobodnen. muxis maRali, or-
frTiani karebis zemoT, sadac elnaTura enTo, kedelze ewera:
`ganaReT bWeni simarTlisani, bWeni igi _ caTa Sina. Se-
moval me, vadideb gamCens~.
iakobma karebi SeaRo. salocavSi Sevidnen. tarecs aivani
gasdevda. igi morwmune qalebisaTvis iyo gankuTvnili. mSen-
eblebs sakmaod didi farTobis gadaxurva sayrdenebis ga-
reSe moexerxebinaT. aCaxCaxebul TiTbrisa da brolis vee-

222
berTela WaRs qvemoT Teba1 iyo, iq sisitiT2 Tavdaburuli
rabini loculobda.
mlocvelebi Tavdaxrilni idgnen Tebis irgvliv ganlage-
bul TavianT skamebTan da ganuwyvetliv imeorebdnen rabi-
nis warmoTqmul sityvebs.
zemoT, saqaleboSi, TavsafriT Tmaakruli dedakacebi,
SubliT miyrdnobodnen liTonis gisosebian moajirs, gul-
Si mjiRs icemdnen.
roca rabini locvis dros `baruxs~3 warmoTqvamda,
mTeli darbazi, viT erTi kaci gugunebda.
`barux, barux, Semo!~
male seferTora4 gamoabrZanes exalakodeSidan5.
mlocvelebi Tavs xridnen seferToris winaSe da koc-
nidnen mas.
seferTora Tebaze aabrZanes; gaxsnes da moamaRles.
rabini xalxisaken Semobrunda, axalgazrda kaci iyo, ax-
lad aSlili wver-ulvaSi hqonda.
_ janmrTeloba gamougzavnos adoniam yvela avadmyof!
_ iqadaga man da orive xeli maRla SemarTa.
_ amen! _ gugunebda darbazi.
_ moufonoT adonaim davrdomileb, gaWirvebuleb,
Raribeb, oTx kedelSi gamomwyvdeuleb, cis ieri rom ena-
trebaT!
_ amen!
_ dolaTi, farnasa, aclaxa, revaxa gamogigzavnoT, aka-
duS baruxum!
_ amen!

1. Teba _ salocavSi rabinisaTis gankuTvnili SemaRlebuli adgili.


2. sisiti _ mosasxami.
3. barux – kurTxeva.
4. seferTora _ moses xuTwigni.
5. exalakodeSi _ seferToris Sesanaxi adgili

223
_ yofiliyos mSvidoba, Salomi mTel msoflioSi!
_ amen!
am dRisaTvis gankuTvnili teqsti waikiTxes da seferTo-
ra isev exalakodeSSi SeabrZanes.
SamaSma1 Tebaze aitana: Tavze WiqaCamocmuli grafiniT Rvi-
no, vercxlis WurWliT mixaki da msxvili anTebuli Taflis
sanTeli.
rabinma bolos Rvino akurTxa.
ritualis damTvrebis mere man xmamaRla gamoacxada:
_ smena iyos da gagoneba, Cveni sazogadoebis Rir-
seuli wevri daniel beniaminiSvili Tavisi didi ojaxiT
erec2 israelSi miemgzavreba, mSvidobis gza vusurvoT maT.
gaiTvaliswineT isica, rom mTavrobas Cveni wasvla aqedan
ar unda. ToraSi weria, erec israelSi SeviyrebiTo, magram
es sakiTxi advili gadasawyveti ar aris. didi dakvirveba
unda. danieli morwmune kacia. gamCenma xeli moumarTos.
vTxovoT daniel da mis vaJiSvils amovidnen Tebaze. jamaa-
Tis dalocva didi Zalaa...
danieli da ilo mlocvelebs gamoeyvnen da neli nabijiT
auyvnen Tebaze amaval safexurebs.
rabinma daloca isini da xalxs mimarTa:
_ axla SegiZliaT daemSvidoboT.
rigrigobiT miemarTebodnen kacebi Tebisaken. iakobi,
avTandili, gaiozi, demuri da bondo rigSi gamwkrivdnen.
_ wre gaakeTon, wre, _ gaisma xmebi, roca damSvidobeba
damTavrda, mama-Svili Tebidan Camovidnen.
xalxi mRerodaa:
`Salom alexem, Salom alexem, Salom alexem,
Salom, Salom, Salom alexem~.

1. SamaSi _ salocavis daraji.


2. erec _ miwa.

224
***
rkinigzis sadguris baqani xalxiT iyo gaWedili. matare-
blis gasvlas TxuTmeti wuTi aklda. mgzavrebi Zlivs miikv-
levdnen gzas vagonebisaken.
erT-erT vagonTan baqnis kuTxeSi, danieli, sima, madona da
lali axloblebs, naTesavebs da mezoblebs rkalSi moeqciaT.
madonas ori wlis bavSvi hyavda mkerdze mixutebuli.
lalis magnitofoni eWira xelSi. isev haba nagilas ukrav-
da igi. exveodnen, hkocnidnen, emSvidobebodnen erTmaneTs.
_ werilebi mogvwereT!
_ bavSvs mixedeT!
_ WkuiT iyaviT!
ilo vagonis safexurze Semdgariyo, cali xeliT saxe-
lurs Cafrenoda, kiseri waegrZelebina da akvirdeboda
platformaze mozRvavebul xelbargiT datvirTul mgza-
vrebs, vagonebisaken facifuciT rom miiCqarodnen. Savi
krepis kostumis Rilebi Sexsnili hqonda. ecva TeTri at-
lasis maRalsayeloiani bluzi da galife Sarvali. wvivze
Semotmasnil carskebs bzial-bziali gahqondaT. welze ver-
cxliT gawyobili, msxvilbalTiani qamari Semoertya. Tavze
svanuri qudi exura. Sublze muqi wablisferi Tmebi gad-
mohyroda, romelsac niavi waramara awvalebda.
_ ilo! _ mTeli xmiT iyvira viRacam.
es iakobis xma iyo.
`movidnen~ _ gaifiqra man da guli auCqrolda.
win iakobi moiCqaroda...
isini vagonSi Sesasvlel kars miuaxlovdnen.
_ Camodi ilo, Zirs Camodi, Torem damSvidobebas veRar
movaswrebT. _ asZaxa mas iakobma.
_ Seni sayvareli qinZmarauli mogitaneT. _ uTxra
gaiozma.

225
_ kalaTebSi WaWa, sulguni, CurCxelebi da xilia _
daumata bondom.
_ Camodi, Se kaco, raRas uyureb! _ gaijgima demuri.
_ Semircxvenia amnairi damSvidobeba. _ cxared, yviriliT
uTxra maT ilom da erTi safexuriT maRla aiwia.
Secbnen biWebi. ar moelodnen aseT Sexvedras.
`matarebeli nomeri... wyaltubo-moskovi xuTi wuTis
Semdeg gadis pirveli liandagidan, vimeoreb...~ _ gaisma am
dros.
danieli, sima, madona da lali vagonisaken gaemarTnen.
ilo mieSvela maTi. igi aRac ki amCnevda baqanze mdgar Tav-
Caqindrul megobrebs.
matarebelma Sehkivla.
uecrad ilo colisaken Sebrunda da uTxra:
_ bavSvs kargad mixede. gzaSi ar gagicivdes. Cemze ar if-
iqroT. moskovSi sadgurze dagxvdebiT. ar SegeSindeT, ico-
deT, ar SegeSindeT!
matarebelma siCqares umata.
madonam gaocebisagan piri daaRo. raRac undoda qmrisT-
vis eTqva. ver moaswro, radgan ilom swrafad Cainacvla vag-
onis qveda safexurze, marjvena xeliT liTonis saxeluri
CabRuja, zurgi morkala da swrafad daZrul matareblidan
moxerxebulad gadaxta baqanze.
_ ilo! ilo! ilo!..
gaisma sasowarkveTili yvirili da vagonis karebs
gafiTrebuli axloblebi miawydnen.
megobrebi ilosaken gamoenTnen.
_ es ra qeni, Se RmerTgamwyralo?! _ ukiJinebdnen da
gancvifrebuli Sescqerodnen mas...

226
***
ganaTebuli darbazis SuagulSi aTi kacisaTvis magida
iyo gaSlili. magidis TavSi arRani wamoskupebuliyo, yara-
CoRelis tansacmelSi gamowyobili, wkipze Semdgari me-
arRne brZanebas eloda.
_ moskovSi, Tbilisidan gadavfrindebi zeg diliT, biWe-
bo, _ uTxra ilom gaocebul Zmakacebs. _ dRes da xval Cemi
dRea, icodeT! quTaiss ase unda davamaxsovrde. _ magidi-
dan boTli aiRo, sisxlisferi qinZmarauliT Wiqa Seavso,
maRla aswia da mTeli xmiT dasWeqa:
_ gaumarjos saqarTvelos!
ilo tiroda.

227
imereTis gazafxuli

cxra vaJi da erTi qali hyavda imereTis Zlier Tav-


ads qarTlos erisTavs. cxra vaJkaci xelisgulze atarebda
usayvarles arsebas. vardismze erqva erisTavis asuls.
_ dautyvevebixarT zRvis qafis sikiskases sanapiroze?
_ zRvis qafis siTeTre gadaRvroda qalwulis saxes.
_ SeswrebixarT vardis gafurCqvnas adre gazafxulze?
_ vardis furclebiviT hRvivoda qalwulis bageebi.
_ SegisvamT brolis TasiT raWuli xvanWkara?
_ qarTuli Rvinis eSxi CaRvriliyo uturfesis TvalebSi.
_ ginaxavT viT irxeva lerwami qarSi?
_ ise irxeoda werweti tani erisTavis asulisa.
_ gautacnixarT CanCqeris zilfebze mzis aTinaTis
sikaSkaSes?
_ ase elvarebda vardismzis gul-mkerdze CamoRvrili
dalalTa CanCqeri.
`imereTis gazafxuls~ eZaxdnen vardismzes. cxra mTasa da
cxra zRvas iqiT laparakobdnen qalwulis momxibvleloba-
ze. simRerebs Txzavdnen mis zRaprul silamazeze.
bevrjer scades dasakuTrebodnen `imereTis gazafxu-
lis!~ guls, magram uSedegod, versad moinaxa badali misi.
imereTi saTuTad ifaravda Tavis gazafxuls susxisagan.

* **
galiaSi gamomwyvdeuli arwiviviT awydeboda Tavisive
cixe-darbazis kedlebs osmalT sulTanis vaJiSvili da
taxtis memkvidre halil zagdali. TiTqmis yovlisSemZlem
orjer scada vardismzis dasakuTreba da orjerve xel-
mocaruli darCa. qarTvelTa mcirericxovanma laSqarma
imereTis mTebis viwro xeobebSi Seityua osmalTa uricxvi
jari da sastiki marcxi agema momxdurs.

228
risxviT aenTnen halil zagdalis orbis Tvalebi.
da moiTxova osmalT momavalma mbrZanebelma miegvaraT
misTvis jadoqarT jadoqari jilaidazadi.
Seusrules nabrZanebi qveSevrdomebma.
_ jilaidazadi! _ mimarTa jadoqars halil zagdalim,
_ `imereTis gazafxulis~ trfoba Camivarda gulSi...
jadoqris Wrel TvalebSi cbieri Rimili gakrTa, CaSa-
vebuli meCxeri kbilebi gamoaCina. mere Ramis zRvasaviT
Savi Tmebi Searxia, ucxo TvlebiT mooWvili, wvrilze wvr-
ili TiTebi gafarCxa, araTiTi gamohyo da mbrZaneblisaken
gaiSvira.
kaklis odena margalitiT gawyobili beWedi wamoacva
jilaidazadis araTiTze halilma.
imave wams haerSi afarfatda jadoqris awowili, xmeli
gamosaxuleba da gahqra... osmalT sulTnis taxtis memkvi-
dres udidesi Zala CaeRvenTa axovan sxeulSi.
gauCinarebuli jadoqris mxolod xarxariRa ismoda
darbazSi.
gumbaTi yrud gugunebda.
`adamis modgmis damzadebuli iaraRi veras gavnebs hal-
il, vidremdi suli Seni mrisxanebiT iqneba moculi!~
mswrafl saWurveli moiTxova taxtis memkvidrem.
oqrosvadiani xmali da lomis tyavgadakruli fari mi-
arTves halils. xmali marjvena xelSi daikava da fari mx-
arze gadaikida. yvelaze ficxeli bedauri mihgvares myisve.
raSs zurgze moaxta da imereTs miaSura.

***
cxra vaJiTa da erTi qaliTurT sufras misxdomia qarT-
los erisTavi. xelSi yanwi eWira, roca werili miarTves, xm-
lis wvers aacva igi Warmagma moxucma da waikiTxa: `me halil
zagdali, _ vaJiSvili da memkvidre osmalT sulTanisa, _

229
movsulvar, raTa daveuflo Seni asulis guls. xmliT Semi-
Zlia davamtkico Cemi wadilis Seuryevloba~.
Weqa-quxiliT daigrgvina cxra vaJkacma. omaxianad aJRar-
unda maTi muzaradebi. brZolis velisken gauZRva qarTlos
erisTavi sakuTar vaJebs.
daiwyo uTanasworo Serkineba.
rkina ar Wrida osmalis mojadoebul sxeuls, mama-SvilT
ucodvel sisxlSi ganibana mtarvali.
ferwasuli Sehyurebda vardismze Tavzardamcem sanaxao-
bas. ros mamisa da Zmebis sisxlSi mosvrili halil zagdali
mas mieaxla, kiTxviT mimarTa qalwulma:
_ uZliereso vaJkacTa Soris, qvis sulisa da sxeulis
adamians risTvis dagWirda udanaSauloTa sisxlis danTx-
eva? Sen xom verasodes ver igemeb im sitkboebas, rasac qali
aniWebs mamakacs.
_ hoi, umSveniereso mSvenierTa Soris, _ iyo pasuxi, _
suli da sxeuli Cemi mxolod maSin aris qva, roca vmrisxaneb.
Seni brolis mklavebi yinuls gaalRoben da kvlav adamianis
sisxli aCqefdeba amuris isriT dakodilis ZarRvebSi.
miuaxlovda vardismze halil zagdalis da ferxTiT gan-
erTxo mis winaSe.
umalve wamoayena vaJkacis Zlierma xelebma turfa asuli.
maSin sisxlSi mosvrili xelebi daukocna vardismzem os-
malT sulTanis taxtis memkvidres.
sixarulma aRitaca halili, myis saWurveli moixsna da
miwaze dahyara; Rimilma gaupo bageebi, orbis Tvalebze ne-
tarebis saburveli gadaefara, qalis alersiT gabruebuli
siamovnebis morevSi CaiZira igi.
uecrad vardismzis farCis kabis mofarfate saxelodan
mamiseulma xanjalma ielva da taramde CaerWo gulSi halil
zagdalis.
`imereTis gazafxulis~ fexqveS gminavda sulTmobrZavi
gadamTieli.

230
bedis sapirispirod...

mamis naTel xsovnas

yovladwminda RvTismSobeli
mocicinobs TavSiSveli,
RmerTo, yvela midRegrZele _
stumari da maspinZeli!

_ Segvewios misi madlio, _ Tqva ojaxis ufrosma da sasmisi


dacala. gaisma mxiaruli SeZaxilebi, patefoni isev daukres.
oTaxSi arabuli tangos melodia dairxa. axalgazrdebi wam-
oiSalnen. miSikom dro ixelTa da iubilari gamoiwvia.
_ kokona, _ uTxra cekvis dros, _ dRes, otelos imedaS-
vili TamaSobs, misi partniori zardaliSvilia... asjer rom
uyuro, ar mogwyindeba... wamoiyvane daqalebi, vinc marisTan
axlosaa, TeatrSi me gpatiJebT!
qaliSvilma mravalmniSvnelovnad CaiRimila.
_ kargi, am saqmes mogigvareb.
kokonam danapirebi Seasrula da miSikos TvaliT aniS-
na, _ mivdivarTo. quCaSi gamovidnen, zafxulis mSvenieri
saRamo iyo. Teatrisaken mimaval gzaze xalxi saseirnod
gamokrefiliyo, axlomaxlo ezoebidan fexburTis Tam-
aSiT garTuli bavSvebis stvena da Rrianceli ismoda. sala-
roebTan xalxi ireoda, viRac Sewuxebuli wuwunebda:
_ RmerTo Cemo, bileTebi meaTe rigSiac aRara gaqvT? _
rasac molaris mSvidi da civi pasuxi mohyveboda.
_ aki mogaxseneT, marto qandarazea darCenili ramden-
ime adgili-meTqi!
pirtitvela ymawvilkacebi cibrutiviT trialebdnen Te-
atrSi SemsvlelTa Tvalwin, zedmeti bileTi xom ara gaqvTo,
waramara kiTxulobdnen.

231
_ exlave aq gavCndebi!.. _ Tqva miSikom da sadRac gaqra.
_ Seni gulisaTvis mari, dRes es kaci nemsis yunwSi gaZ-
vreba, _ kokonam msxvili nawnavebi zurgze gadaiyara da
erT-erT amxanags miacqerda, _ WikosTan foqstrots rom
cekvavdi, nards TamaSobda, Tan Tqvenken iyureboda; kinaRam
kiseri moeqca sawyals. daviwvi magis sacodaobiT, papiross-
papirosze qaCavda.
gogonebma gadaikiskises.
maris ise gauRvivda loyebi, nakverCxals suls rom
dauberaven, magram araferi Tqva.
miSiko ukan dabrunda; gaxarebuli Canda, xelSi raRac eWira.
_ bileTebi viSove, Sokoladi ki miirTviT, kokona,
eliko, lili... gTxovT...
oTxkuTxa kolofTan sami nazi xeli amoZravda. mari ux-
erxulad SeiSmuSna.
_ nu ipranWebi, gogo! _ elikom mas xumrobiT idayvi wahkra.
lilim eSmakurad mowkura Tvalebi da kokonas Sexeda.
_ xanumjan, raRas ucdi?
xmamaRla gaicines.
isini idgnen bulvaris win, liTonis meserTan totebgab-
ardnili Wadris ZirSi.
_ mari, gaicani miSiko, Cveni axlad SeZenili megobari.
mari Seecada SeboWiloba daeTrguna, gaiRima da vaJs xeli
gauwoda: cisferi kofTa da Sindisferi qvedaweli ecva,
maRal quslebze Semdgariyo, kofTaze erTi Rili Seukravi
darCenoda; vaJis mzera daiWira da wamiT Savi wamwamebi dax-
ara. qalis kdemamosilebam miSikos siTamame Sehmata:
_ aRfrTovanebuli var TqveniT, ise kargad cekvavdiT...
mari qaTinaurs gamoepasuxa:
_ mainc da mainc kargad ar gamomdis.
miSikom smena daZaba, rom misi sityvebi gaerCia, morcxvo-
biT, TiTqmis CurCuliT laparakobda.

232
_ sacaa warmodgena daiwyeba, SevideT TeatrSi! _ SesZax-
es am dros gogonebma...

***
warmodgena damTavrda.
gzad miSiko qaliSvilebs esaubreboda, am dros emociebs
ver faravda naxulis da gancdilis gamosaxatad, zogjer xe-
lebs iSveliebda.
gzis gasayarTan Sedgnen. gogonebi jer maris gamoemSvi-
dobnen, Semdeg miSikos Semoexvivnen gars, madloba gadauxa-
des pativiscemisaTvis, Tan siciliT uTxres _ maris Sen gab-
arebT, saxlamde mSvidobianad miacileo.
miSikom papiross moukida. Tambaqos boli rgolebad dai-
gragna da maRla wavida. bulvaris yvavilebis da balaxis
suniT damtkbarma Rrmad CaisunTqa haeri da qals gverdiT
gahyva. nela miabijebdnen. erTxans, isev msaxiobebze waisau-
bres da mere miSikom moulodnelad saubris Tema Secvala,
TviTonac ar icoda, rogor moikriba gambedaoba, TiTqos
dauokebelma, wyalvardniliviT movardnilma Zalam ubiZ-
gao, uceb sakuTar grZnobebze wamoiwyo saubari:
_ ise bednieri var dRes... yvelafers Sevxari. mixaria, rom
saxlSi migacilebT. es Ramec maxarebs. ase mgonia, rac ki aqamde
Rame minaxavs, yvela Rameze mSvenieria.
sulmouTqmelad laparakobda, guli gamalebiT uZgerda.
gaifiqra kidec _ sulelurad xom ar vlaybobo da saxeze
sisxli moawva, magram saTqmeli mainc daamTavra:
_ didi xania momwonxarT. ar vici ratom da rom daginax-
avT Tavgza mekargeba.
mari Sedga, gabutuli Canda da miSikom amitom hkiTxa,
xom ar gawyenineTo. qaliSvilma varskvlavebiT moWedil cas
axeda da mere seriozuli saxe miiRo.

233
_ ara, sawyeni, mgoni araferi giTqvamT, magram Cven xom
mxolod dRes gavicaniT erTmaneTi? _ etyoboda vaJis
mRelvareba masac gadasdeboda. akankalebuli, wrfeli xmiT
laparakobda, TiTqos, raRac kidec wyins da kidec uxariao.
miSiko qalis gulaxdilobam daabnia da Secbunebulma miugo:
_ kargi, maSin gavCumdebi.
isev ganagrZes gza. gverdi-gverd midiodnen.
_ modiT, miambeT rame Tqvens Sesaxeb.
_ Cems Sesaxeb?! – gaimeora miSikom. ra unda uTxras, riT
moxiblos?! iseT ymawvil kacebs uWiravs am gogoze Tvali,
miSiko maTTan, qonebiT da swavla-ganaTlebiT, imgvarad
gamoCndeba, rogorc WianWvela aqlemTan, arcaa gasakviri,
qali sandomiania da ojaxisSvilobasac uqeben; TqmiT, ic-
ocxle, etyvis saTqmels ra daulevs, mara...
_ ra dagimaloT da, mamaCemi adre SeZlebul kacad miaCn-
daT qalaqSi; gelaTis quCaze xanZari rom gaCnda, maSin dai-
qca Cveni ojaxi. Svidi wlisa viyavi; maxsovs, mamam cecxlm-
odebuli saxlidan gamomiyvana, mere ukanve gaiqca, magram...
Senobam ixuvla da miwasTan gasworda... iq, deda da patara
daiko iyo...
vaJis smenas qalis Cumi oxvra miswvda.
..._ mamas dambla daeca da loginad Cavarda. biZam Se-
girdad amiyvana duqanSi, gakveTilebis damTavrebisTanave
iwyeboda Cemi samuSao dRe; `samtredia-rionis~ matareb-
els davyvebodi... bawars da Tasmebs vyiddi... swavlisaTvis
fuli veRar gadavinaxe... maswavlebelma damiTxova... skolis
karebTan avetuze. vemudarebodi amxnagebs, _ miTxariT ra
iswavleT-Tqo. CxiriT vxatavdi ana-banas miwaze...
uecrad dadumda; azri moikriba, ra eSmaki SeuCnda neta-
vi? RmerTmani, Wkuidan gadavida da es aris! sisuleleebiT
daimsaxurebs ymawvili qalis yuradRebas? nuras ukacra-
vad, ver mogarTves!

234
_ ara, ar gegonoT, ro Tavs gabralebT, ubralod minda
icodeT, mdidari ara var, Tumc cxovrebis ar meSinia; jan-
Rone momdevs, fexi ukve wamovdgi, ojaxs arafers vakleb,
SexedeT ra Zlieri xelebi maqvs. _ igi uceb gaCerda, qals
TvalebSi Caacqerda da xelisgulze daido, misi nazi, bavS-
viviT Tbili xeli.
balaxvanSi musikaluri teqnikumis orsarTulian Se-
nobasTan misuliyvnen. aqedan kargad moCanda dimitrovis
quCa, sadac mari cxovrobda. qaliSvili sul mTlad afori-
aqebuli idga; ara, qaragmebisagan Tavbru arasodes dasxmia,
magram vaJis sityvebSi gulwrfeloba gamosWvivoda da amiT
moixibla. erTi SexedviT, TiTqos, tlu biWi Cans, sinamd-
vileSi damoukideblad azrovnebs da, rac mTavaria, sxva
biWebiviT cxovrebisagan ganebivrebuli ar unda iyos... mis-
dauneburad gainTavisufla xeli, Tumca gaifiqra ki, _ vaJs
Zala rom daetanebina da misi TiTebi muWSi CaebRuja, arcTu
Zalian gaunawyendeboda.
moulodnelad axalgazrda kaci miuaxlovdaT, Savi at-
lasis maRalsayeloiani bluzi da `carskebi~ ecva, mTvaris
SuqCrdilze bundovnad moCanda misi jmuxi pirisaxe. gamar-
jobaTo, Tqva da miSikos megobrulad CamoarTva xeli.
marim warbi Seikra. ar esiamovna axlad mosulis danaxva.
igi icnobda mas; loTi-SfoTi vinme iyo, taxirs eZaxdnen. we-
liwadi iqneboda, rac misi axlo naTesavis qorwilSi, gvari-
anad gamomTvralma, magidis gadasafarebeli qamarze gam-
oiba, wavida da waiyola, _ Semwvari wiwilebi da indaurebi,
Samfurze wamogebuli xbos cvriani mwvadebi, brolis vazeb-
Si Calagebuli namcxvari, Txili, xili Tu xilnari... lawalu-
wiT imsxvreoda iatakze dacvenili Wiqa-saini. pirdabCenili
stumrebi gaocebuli miCerebodnen TviTmoZrav sufras.
es dRe iyo da mosveneba dakarga marim. gadaekida taxiri,
samedicino saswavlebelSi akiTxavda, momwonxaro eubne-

235
boda, dRe da Rame Senze vfiqrobo, ginda Tu ara Cemi unda
gaxde; erTxelac iyo daemuqra, biWTan gavlili ar gnaxo,
Torem, cxvariviT gamogWri yelso. marim es ambavi Zmebs
SesCivla da ager, ramdenime Tve iqneboda, siaxloves aRar
gahkarebia taxiri. ai, axla ki isev gamoCnda. taxirma qal-
iSvilTan bodiSi moixada dardimanduli JestiT da miSiko
gverdze gaixmo.
_ didi xania, rac am gogos icnob? _ hkiTxa xmadabla.
_ ara. dRes gavicani, _ arc dafiqrebula ise miugo, Tan
dasZina, _ ra iyo, ratom mkiTxe?
isev Caicina taxirma da mere orWofulad mikib-mokiba:
_ odesRac mec momwonda... davsdevdi, ratomRac am-
iTvalwuna... _ anazdad kbilebSi gamoscra, _ sxvanairad
dagelaparakebodi, magram biZaSvili xar, sjobs gatexilad
giTxra, am gogos Camocildi, Cemi xeldadebulia!
miSikos xma ar mouRia, oRond warbi Seikra, Tvali TvalSi
gauyara taxirs. ramdenime wami erTmaneTs TvalebiT bur-
Ravdnen.
uceb mari miuaxlovda biWebs, qaliSvili aforiaqebuli
iyo da misdauneburad miSikos mklavze waatana xeli, eubneba:
_ wamodiT, xom dampirdiT saxlamde migacilebTo.
sxvagan Segxvdebio, Cailaparaka miSikom biZaSvilis
gasagonad da qaliSvilis nebas dahyva.
taxiris saxe RvarZlisagan daimanWa. igi mZulvarebiT
uyurebda mimaval qal-vaJs. roca isini Tvals miefarnen, man
marjvena momuWa da gulSi Caibraguna.
_ riTi mjobia eg jibegafxekili, _ Caisisina, _ weras
yolilxar ayvanili, biZaSvilo, weras! eg, kaxpa, sabolood
Cemi unda gaxdes, Cemi!..

236
***
kaTolikur eklesiasTan oRroCoRro gza TavdaRmarTSi
viwrovdeboda da xelmarjvniv uxvevda. gzis orive mxares
mwvaneSi Cafluli oda-saxlebi moCanda. gadaRmidan rionis
xmauri ismoda. iqiT, mTa-gorebi gadaWimuliyo. dilis nis-
liT gafermkrTalebuli mTvare kuTxeSi Cadgmuli saxlis
oTaxis sarkmelSi iWyiteboda. es iyo Zveli oTaxi dabali
WeriTa da JamTa svlisagan CaSavebuli Zeluri kedlebiT,
iatakis RriWoebSi oqtombris qari danavardobda, fanja-
rasTan xis ubralo magida idga. iq miSiko Camomjdariyo
kedelTan, divanze moxuci kaci iwva. idayvSi moRunuli
marjvena xeli gulis ficarze edo. mTlad WaRara Tma da
TeTri wveri Zalze gazrdoda. tanjuli ieri edo saxeze.
Tavze fesi exura. meore oTaxidan gamovida xanSi Sesuli,
Wreli TavsafriT Tavwakruli qali, moyviTalo feris nam-
cxvari Semoitana TefSiT.
_ burJuelaSi, ro lekexi1 cxveba, tyuilia, _ Caila-
paraka Tavmomwoned da miSikosTan mivida, _ ade, Svilo, ase
mofuvdiT, ase datkbiT...
miSiko darcxvenili wamodga.
_ gmadlobT ira mamida, Seni Svilebis qorwilSi gvedro-
va aseTi naxelavi.
qals ymawvilis dalocva eama.
_ sanerviulo da saCqaro araferia! Tafliani, qiSmi-
Siani da faxlava damcxvaria. CiJi-biJi mzad ari. indaurebi
ukve Sebrawulia, kartofili garoSi curavs. xbos xorcs,
RumelSi male SevdgamT, miweqi, moatyue Tvali! xo gagigo-
nia erTi waZineba wyalmac wauZinao.
_ raRa dros Zilia, mamida, sacaa stumrebi movlen.
iram namcxvari magidaze dado.

1. namcxvari.

237
_ dedoflis binaze aqedan midixarT, Svilo?
_ ki, mamida.
_ qeTubas1, romeli rabi wagikiTxavT?
_ xaxam 2 mordexai. iqidan rom davbrundebiT, saqorwilo
sufra gawyobili unda dagvxvdes!
_ magis dardi nu geqneba! Sen Tavs mixede! _ RimiliT
dasZina da moxucTan mivida, _ xom araferi ginda, Zmao?
arao, Tavi gaaqnia berikacma.
_ waval, aba! _ Tqva da xelebi winsafarze SeimSrala, _
qalebs mivexmarebi ezoSi, auareba saqmea kide. _ igi gareT
gavida.
moxucma Svilisaken gaixeda, aniSna masTan misuliyo.
miSiko sawolTan gaCnda, avadmyofisaken daixara, dakvirve-
biT Sexeda, male miuxvda sawadels.
_ mama, _ uTxra moferebiT, _ mari kargi gogoa, kargi
ojaxiSvili; mexmarebian misi Zmebi, axlaxan gamge-gamyidve-
lad momawyves gasamxedroebul maRaziaSi, skolas eqster-
nad davamTavreb; erTi oTaxic dagvigiraves samas Tumnad;
ara, ar gegonos, rom migatovebT, isev aq viqnebiT, mara, xo
ici, axalgazrdebi varT, vinicobisaa, raime ar mogewonos,
Cveni kuTxec gveqneba...
berikacs cremli gadmougorda gacrecil loyebze.
marjvena aswia, Svils mklavSi Caavlo da SeZlebisdagvarad
mouWira...
ezoSi dafa-zurna aWyvitinda. sarkemlSi adamianebi
gamoCndnen. moisma maTi sicili da xmamaRali laparaki. kar-
ebi gaiRo, pirmomcinarma, xelebgaSlilma taxirma pirvelma
gadmoabija zRurbls.

1. nefe-dedoflisaTvis dawerili teqsti, kanoni.


2. swavluli, maswavlebeli.

238
_ ibedniere Zmao, ibedniere! – am sityvebiT, igi jiqur mii-
Wra miSikosTan, mklavebi mohxvia da ramdenjerme gadakocna.
stumrebiT gaWedil oTaxSi, milocvebi futkris zuzuni-
viT gaismoda. amasobaSi taxirma avadmyofi moikiTxa, TeTr
wverze eambora. moxuci mSvidi gamometyvelebiT usmenda
mis narTauls.
_ gvajoba Tqvenma vaJiSvilma, biZaCemo, imnairi qali agvwap-
na cxvirwin, qarTveli ebraelebis Tvali iyo! dedas vficavar,
ro gavige, sixaruliT cas mivwvdi! RmerTma abednieroT! –
marjvena xeli isev miSikos gadahxvia, mkerdze miikra da iqve
mdgom, maRal, mxarbeWian mamakacs gulkeTilad SehRimila:
_ SoSpin1, qorwilSi, musikis Tamadobas aravis davuTmob!
aba, amas rava dagamadlio da SoSpinma xelebi gaSala.
_ Cemi Tavi Semogevlos, taxir!
_ damkvrelebs kapiki aravin miceT, musikis fuls me vixdi!
_ biZaSvilobac amas hqvia, me da Cemma RmerTma! naTqva-
mia: `kaci-kaciTao da Robe qacviTao~.
_ sxva ra varT, adamianebi, SoSpins venacvale! _ mad-
lieri TvalebiT gadaxeda mas da mere, taxiri musikosebs
miubrunda.
_ aba, biWebo, aakvneseT doli da duduki!
saqorwilo simRera yvelam erTxmad aitaca:
`kol saso, vekol simxa,
kol xaTan, vekol qala~2.
_ xaTan3, gamoewyve, wavideT! _ Tqva SoSpinma, roca sim-
Rera Sewyda, _ rabi ukve misuli iqneba dedoflisas! moyvre-
bo, Cven ezoSi davelodoT, avadmyofs haeri aRar yofnis! _
da karebisaken nabiji gadadga, _ beWedi ar daiviwyo, xaTan,
beWedi _ TiTqmis garedan gaisma misi boxi xma.

1. xelismomkide mamakaci.
2. xma lxinisa da xma simxiarulisa,
xma nefisa da xma dedoflisa.
3. nefe.

239
stumrebi ezoSi rom gavidnen, moxucma Svils mklavze mou-
TaTuna xeli da sarkmlisaken miuTiTa. iq rafaze, Tora1 ido,
miSikos Tvalebi gaubrwyinda, Tora aiRo da mamas miawoda.
berikacma wigni mkerdze gadiSala, vaJis xeli muWSi moiqcia,
asoebTan miitana da bageebi aacmacuna. igi Svils locavda.

***
Semodgomis mziT ganaTebuli fanjrebis gaswvriv su-
fra iyo gaSlili. oTaxis SuaSi, iatakze, gadaqaTqaTebuli
baliSi ido; am baliSze miSiko da mari Semdgariyvnen. isi-
ni erTmaneTs mxrebiT exebodnen. xaTnis gverdiT SoSpini
idga. mas xelSi eWira msxvili, anTebuli Taflis kelap-
tari. patarZals Svenoda fata da TeTri saqorwino kaba;
loyebatkecils dadiani2 amxnevebda, axalgazrda momxibv-
leli qali. iqve, sisitmoburuli idga xaxam mordexai. Wa-
Rara wverulvaSians kexiani cxviri hqonda. misi Suqiani,
moZravi Tvalebi mtkiced imzirebodnen. maT Tavs zemoT,
mamakacebs maRla SemarTuli xelebiT eWiraT gaSlili
sisiti. keklucobdnen pomadiT bageebgaRebili, Tavsafri-
ani qalebi. vercxliswyaliviT moZravi, daudegari bavSvebi
adgils ver poulobdnen. dagvianebuli stumrebi cerebze
dgebodnen. cdilobdnen momaRlebuli sisitisaTvis xeli
SeexoT, radgan es micvad3 iTvleboda. nefe da patarZali
mTlad balRebiviT gamoiyurebodnen. maris aCqarebuli
sunTqvisagan mkerdi aud-Caudioda, kabaze mibneuli qaR-
aldis ferad-feradi vardebi aqeT-iqiT erxeoda. miSikos
xelebisaTvis veraferi moexerxebina, erTTavad mxrebidan
Camocurebul sisits isworebda.
_ xaTan, _ uTxra mas rabinma, _ maCveneT saniSno beWedi.

1. wigni, aq moses xuTwigni.


2. xelismomkide qali.
3. madli.

240
vaJma xeli swrafad Caacura pijakis jibeSi da oqros be-
Wedi amoiRo.
_ axla, xaTan, gaimeoreT rasac vityvi da beWedi de-
dofals gaukeTeT marjvena xelis TiTze! me ki ara, qals
uyureT da TqviT: `ese ra, Sen xar daniSnuli am beWdiT CemT-
vis, wesiTa moSeTi da israeliTa~.
_ ai, egre, kargia! _ gaiRima xaxam mordexaim da qeTuba
maRla aswia, _ xaTanqalav, gaxsovdeT, qeTuba, col-qmrobis
damadasturebeli mowmobaa, misi arc daxeva SeiZleba, arc
dakargva, radgan uamisod qorwineba kanonieri ar iqneba;
qeTuba dakurTxebulia akaduS-baruxudan da gaSuqebulia
simxiarulis Svidi niSniT: mosalodneli da moulodneli
mxiarulebiT, lxiniT, RiRiniT, SveliT, SendobiT da wel-
gamarTulobiT; qali valdebulia TvalisCiniviT gaufrTx-
ildes qeTubas, romlis Sinaarsi aseTia: qalav, mohyavxarT
ra Tqven, mSvenieri da lamazi asuli meuRled, xaTani valde-
bulobs, mogeferoT, dagafarnasoT, dagapuroT, SegmosoT
da dagburoT, ise, viTarca wesia vaJkacebisa! qalic gpird-
ebaT xaTan, rom iqneba eSeTxaeli1, ojaxis erTguli, qmris
damfasebeli da Svilebis kargi aRmzrdeli deda!.. icodeT,
ojaxi mter-moyvariTaa, moyvaris dalocva SegewioT, mteri
ki moyvareT geqcioT.
rabini gaCumda, jibidan sufTa cxvirsaxoci amoiRo da
ofliT dacvaruli Subli SeimSrala.
_ Txeli minis WiqiT Rvino momawodeT! gmadlobT! xaTan,
CamomarTviT sasmisi, Rvino akurTxeT da dalieT! mere de-
dofalma mosvas, narCeni Rvino SoSpins mieciT! uTxariT,
aravis daalevinos da gadaginaxoT!
rabinma ferad-feradi yvavilebiT moxatuli qeTuba gaSa-
la da yivriTis enaze dawerili teqsti swrafad CaikiTxa,
mere axali WiqiT mowodebuli Rvino daakurTxa, mosva da
SoSpins gadasca.

1. spetaki, wminda.

241
_ dagamadlianoT gamCenma! mosviT Tqven da dadianma,
jamaaTsac gadaawodeT! SoSpin, mieciT xaTans gadanaxuli
Rvino! patarZalo, Tqven gverdze SebrundiT, ai, ese! xaTan,
CamomarTviT furceli, teqsti waikiTxeT da Tan, narCeni
Rvino iatakze nela daRvareT!
gaisma miSikos maRali xma:
_ Tu odesme giRalato Sen, ieruSalaim, moikveTos mar-
jvena Cemi!
_ gatexe Wiqa!
xaTanma Wiqa iataks daanarcxa.
_ gatyda, gatyda!.. _ gaisma mxiaruli SeZaxilebi.
gulaCuyebuli mSoblebi, axloblebi da naTesavebi xaTan-
qalas exveodnen, hkocnidnen, benzaxarze damadliandiTo,
_ eubnebodnen.
taxirma, rogorc iqna, dro ixelTa, jer xaTns gadaexvia,
miuloca, mere dedofals eambora xelze, oriveni waRma daa-
triala da Tan dasWeqa:
_ xaTan-qalas gaumarjos!
_ gaumarjos, gaumarjos!
_ gamougzavnoT akaduS baruxum nami cisa da simsuye
qveynisa!
xaTan-qalas dRes RmerTi locavs! _ es xaxam mordexai
iyo. oTaxi agugunda:
lexleSalom bimkomexa,
irca eloim eT mayasexa,
iSlax yezrexa mikodeS,
umicion isyadeqa.1

1. ojaxSi mSvidobiT wabrZandi,


mzegrZeli iyav, xaTano,
saqmiT, qvelobiT, siwmindiT
Sen daakurTxe siono.

242
***
_ miSikos gaumarjos! _ rixianad SesZaxa taxirma da
maRaziis karebi mixura.
_ gagimarjos taxir! _ miSikom saqmes Tavi mianeba da bi-
ZaSvils pirmcinari miegeba.
_ dedas vficavar, nawyeni var Senze! ase unda, biWo? ra-
tom aRar Canxar?
_ ra vqna, gamige Tu Zma xar, eg rjulZaRli saqme ioli
araa; saqonliT da sursaTiT momaragebas didi dro miaqvs,
muStars gaZRola unda, saangariSo davTrebs wesrigianoba
uyvars...
_ Tavs tyuila imarTleb, ar gepatieba; mari rogorRaa?
_ ra uSavs... _ miSikom sityva ver daamTavra.
maRaziaSi bavSviani qali Semovida.
_ taxir, cota moiTmine! ager, muStars gavistumreb,
muSaobasac vamTavreb ukve, kargi Rvino maq da patara mo-
vulxinoT...
_ mixede, kaco, Sen saqmes! manamde maRazias gadavavleb
Tvals.
muStari rom wavida, miSikom maRazia Signidan Caketa,
sardafidan saukeTeso Rvino amoitana da daxlze pur-mari-
li gaSala.
_ dedas vficavar, kargaT xar mowyobili _ Tqva taxirma
da Wiqa awia.
miSiko karg gunebaze iyo, guluxvobas iCenda; mesame
Wiqac rom gamoscales, taxirma sxvaTa Soris uTxra:
_ ezoSi yuTebi ro giyria, tyuila rato alpob? momeci,
SeSad gamoviyeneb am zamTarSi.
miSiko dafiqrda. Camouweravi yuTebis maRaziidan gacemis
ufleba ar hqonda. arada, arc biZaSvilis wyenineba undoda,
bolos gunebaSi ase gadawyvita: `aqts Sevadgen, vici ufrosi
uars ar metyvis da Camoviwero~, raRa Tqma unda, daeTanxma.

243
taxirma erTi Wiqa kidev Sesva da Zexvi daayola.
_ waval, aba manqanas moviyvan!
...yuTebi satvirTo avtomanqanis Zaraze Semoawyves da
erTmaneTs gulTbilad daemSvidobnen.
amis Semdeg gaSinaurda taxiri maRaziaSi, nisiad mihqonda
karaqi, Saqari, Tan exumreboda biZaSvils, _ xom mendobi, bi-
Woo. erTi-orjer, debisaTvis, qalis maRalqusliani fexsac-
meli waiRo, TavisTvis ki ramdenime cali ucxo perangi, Tan
miSikos eubneboda: sul male, fuls erTianad mogitano.
noemberi iwureboda. im saRamos, taxiri daZmaruli sax-
iT Sevida maRaziaSi; daxlis kides mieyuda, erTxans xma ar
amouRia, miSikom, saqmes rom morCa, biZaSvilis uxasiaTobas
yuradReba miaqcia.
_ ratom Camogtiris, biWo, cxvir-piri, xom mSvidobaa?
_ iseTi araferi, mara...
_ mainc, ra moxda? _ miSiko biZaSvilis win gaCerda.
_ wuxel restoranSi viCxube, sul Cailewa minebi, daimsx-
vra WurWeli... miliciaSia saqme, fulia saWiro, Tvara, gab-
muli var maxeSi orive fexiT...
_ ramdeni unda?
_ zarali aTas maneTamdea.
_ ho... didi Tanxaa.
_ ar minda mamaCemma gaigos, arada, Tu dRes fuli ar miv-
itane, cixeSi Camsvamen. Sen rom miSvelide...
_ Tvis boloa, taxir, maRaziaSi nakleboba, xo ici, ar
iqneba, Zveli valica gaqvs...
_ oRond axla miSvele, gamimarTe xeli... mamaCemTan mov-
igoneb rames, qvas gavxeTqav, xval, Zvelsac da axals erTad
Cagabareb.
miSiko dafiqrda.
_ amdeni fuli rom mogce, Tavi safrTxeSi unda Cavigdo...
ubedurebac minda agaSoro, erTi dRe, Seni Zmobis gulisaT-
vis Tavs relsze davdeb.

244
_ ar ginda laparaki, xval, SuadRemde, aq davesobi, boZiv-
iT, pirobad, _ Seni xmali da Cemi kiseri iyos.
miSiko daxlisaken Setrialda...

***
meore dRes, miSiko SeRamebamde elodeboda taxirs maRa-
ziaSi. tyuila ki icdida, biZaSvili ar Canda. Sin gonebaareu-
li mivida, magram maris araferi uTxra, radgan qali ukve
mizezobda da SeeSinda, vaiTu inerviuloso. daboRmilma,
misvlisTanave daRla moimizeza da loginSi Cawva.
vai, im Ramis gaTenebas; mamlis pirvel yivilze gamovida
saxlidan, TiTqmis bneloda; gaukvirdaT biZaSvilebs di-
lauTenia misi danaxva, uTxres, ori Rame taxirs Sin ar gau-
Teviao. fexaTreuli gamobrunda: maRazia ugulod mialaga
da muStris molodinSi, Seqmnili mdgomareobidan gamosav-
lis Zebna daiwyo.

***
im diliT, maRaziaSi sami mamakaci Sevida. miSiko daxlSi
idga, TeTri xalaTi ecva, xelSi alesili dana eWira da kara-
qs wonida.
_ erTi puric momeciT! _ uTxra rigSi mdgomma qalma.
_ exlave, qalbatono, _ miugo miSikom da Tvali karebi-
saken gaeqca.
axladSemosulTagan erTi, farajaze miliciis kapitnis
samxruli rom ekeTa, karebTan gaCerda da sanovagiT dat-
virTul moxuc qals mimarTa.
_ bodiSi, ramdenime wuTi unda dagakargvinoT!
orni, samoqalaqo tansacmelSi gamowyobilni, daxlisak-
en gaemarTnen.
miSikom erTi maTgani Seicno; misi mezobeli iyo, samx-
edro vaWrobaSi muSaobda revizor-buRaltrad.

245
_ batono Cutka, xom araferi gnebavT? _ daxlidan gam-
ovida, Tavazianad miegeba.
_ reviziaze var, mezobelo! ra vqnaT, Cveni saqme es aris!
_ ratom? ra moxda aseTi?
_ signalia Semosuli, danaklisi aqvso, momxmarebels
wonaSi atyuebso...
Rimili pirze mieyina...
Cutkam gverdiT mdgom amxanags gadaxeda:
_ jer rac gayiduli aqvs, misi zoma-wona da Rirebuleba
SevamowmoT; mere maRazia CavketoT da aRwera CavataroT.
miSiko ailanZa; Tavi rom moiToka, mis gonebaSi wamiT
gaielva taxiris cbierma saxem.

***
mari baRis kides daRvremili mihyveboda, zamTarma uecrad
dauTmo gazafxuls, mzisgulze TiTqmis cxeloda, gatitvleb-
uli xeebi mwvaniT imosebodnen, quCebSi xalxmravloba iyo, mo-
swavleebi skolidan JriamuliT brundebodnen, yvelgan sic-
ocxle Cqefda. bunebis sazeimo ganwyobam erTi-orad mouSxama
guneba. nela midioda, yvelaferi mSvenieri iyo misi _ patara
tani, sada qaluroba, jer kidev bavSvobas rom ar gahyroda, na-
crisferi bereti da muqi lurji kostiumi.
naxevari wlis Wirsa da vaebas ymawvili qalis sandomiani
pirisaxisaTvis ara daeklo ra, piriqiT, warbTan gaCenili
naoWi TiTqos met azrsa da idumalebas matebda mis Tvalebs...
`axia Senze! qarafSutobiT gadaekide im upatrono da
arafrismqone Rlaps!~ _ gaaxsenda dedis naTqvami.
`aravin icis rogor Semobrundeba cxovreba, momavlis
winaswar gansazRvra Znelia, deda~ _ ase upasuxa.
igi baRSi Sevida da skamze frTxilad Camojda. didxans,
didxans miStereboda tanayril naZvebs, araferze ar sur-
da efiqra.

246
maRalma, xmelma, mxrebSi moxrilma axalgazrdam ramden-
jerme aiar-Caiara mis win. TvaliT raRacas aniSnebda qals.
maris tanSi usiamo Jruantelma dauara. wamodga da baRidan
gamovida. axalgazrda Sedga, misken icqireboda.
ucnobis am daJinebulma CaSterebam, maris is wuTebi
gaaxsena miSiko ro gaacnes amxanagebma. esiamovna pirveli
siyvaruliT gamowveuli tkbili gancdebis mogoneba. saRa-
movdeboda. qalma nabijs mouCqara. eklesiasTan gadaux-
via Tu ara, quCa taxirma gadmoWra da mis win kedeliviT
aRimarTa. etyoboda nasvami iyo. Rvinisagan aprialebuli
Tvalebi acabaca gaurboda. marim uecrad movardnili SiSi
daioka, haeri Rrmad CaisunTqa da viTomc ar SeuniSnavso,
moiwadina misTvis gverdi aevlo...
mas Semdeg, rac miSiko daapatimres, aCrdiliviT dasdevda
taxiri qals; siyvaruls eficeboda, uSenod ver vZlebo, eub-
neboda. mari gaurboda, gamolaparakebis sababsac ar aZlevda.
amaze ufro xeldeboda saRerRelaSlili kaci da axla,
amitom daxvda ase gamomTvrali.
_ erTi-ori wuTi Seicade gogo! gameci xma! safrTxobela
xom ara var! _ waixliCina da qals mklavze xeli moufaTura.
_ Tavi damanebe, meCqareba, _ marim kacis xeli zizRiT
moiSora, TiTqos gveli Sexebodes.
_ ram SegaSina gogo, javrisagan Rvino davlie, Sxami ki ara!
_ dad gekuTvni taxir! rogorc Zmobas Sehferis ise
moiqeci! fxizeli modi Cvensa, iq dagelaparakebi! axla,
gamiSvi, mama melodeba!
_ dafiqrdi qalo! miSikos sami weli miusajes! cxovreba
dRiTidRe Wirs... oRond Cemi gaxdi da mamaCemis oqros Tum-
nianebSi gabanaveb... _ kaci isev waiwia.
maris TviTonve gaukvirda sakuTari gambedaobis; mTeli
ZaliT moiqnia patara xeli...

247
moulodnelobisagan TiTqos gamofxizlda nirwamxdari
kaci. loya moisrisa da kbilebis RrWialiT Tvali daadevna
gaqceuli qalis lands.
_ sad wamixval... Seni fexiT moxval! taxiri ar viyo, Tu
SimSiliT ar amogxado suli!

***
_ moskovTan yofilan mosuli germanelebi, _ ambobda
ira da oTaxs hgvida.
moxuci sarkmelSi icqireboda, mari bavSvs ZuZus awoveb-
da, Tan qmris mamidas usmenda.
_ miSiko cixidan beslaxubis koloniaSi gadauyvaniaT;
dRes ro baraTi movida, Senc xo waikiTxe, Svilo? iwereba,
omSi minda wasvla, Tu gamiSveso. vai, Cvens Tavs; RmerTo, Sen
daaqcie hitleris ojaxi! es ra jojoxeTi moawyo... vin icis,
axla, Seni sacodavi Zmebi sad arian? vai, maTi dedis brali.
_ ira mamida, saiT aris beslaxuba, Tu ici?
_ ase miTxres, Svilo, oCamCiridan xuTi kilometris
savaliao.
marim bavSvs CefCiki Seuswora, sakinZe Seikra, wamodga da
moxucTan mivida.
_ mama, beslaxubaSi unda wavide! miSiko unda vnaxo! bavS-
vsac waviyvan, gaixarebs!
moxucma cremlCamdgari TvalebiT Sexeda rZals da mar-
jvena xeliT mklavze moefera.

***
koloniis zonis ufrosis samuSao oTaxidan gamosulma
oficerma maris saSvi gauwoda.
_ Semowmebulia, _ fuTaze miuTiTa, _ SegiZliaT wai-
RoT, mcire xnis mere gamogiZaxeben.

248
marim sabuTi CamoarTva, madloba gadauxada, bavSvs, pir-
Si sawovara Seuswora da oficers gverdiT karebSi Sehyva.
iqidan bavSviT da bargiT gamovida; mopirdapire mxares gae-
marTa, alayafis karebis mimarTulebiT. gviani Semodgomis
dila idga. ukve igrZnoboda moaxloebuli zamTris susxi,
magram mze mainc imedianad kaSkaSebda, tyvarCelis mTebi-
dan aSuqebda saqarTvelos zurmuxtovan zRvispireTs, qali
araqaTgamoclili Canda. amtverebul Saragzaze satvirTo
avtomanqanebi moZraobdnen. xis maRali RobiT Semoragul
zonas, zemoT, mavTulxlarTebi gasdevda. zonis kuTxeeb-
Si aRmarTul saguSagoebze, jariskacebi idgnen, xelebSi
SaSxanebi eWiraT. mari xis jixurTan Segrovil xalxTan
mivida. bargi yvelas Robis ZirSi gaemwkrivebianaT da Ta-
vianT rigs moTmiebiT elodnen. maric ase moiqca.
_ aqauri xarT, Svilo? _ hkiTxa mas moxucebulma qalma,
vis Semdegac igi aRmoCnda.
_ ara, qalbatono, _ miugo marim, _ quTaisidan var.
_ codvaa ToTo bavSvi, amxela gzaze daiRleboda. _ si-
braluliT Cailaparaka moxucma da bavSvs moefera.
jixuri orsarTulian qviTkiris Senobas ekvroda, etyo-
boda iq reproduqtori idga, radgan saxuravze mowyobili
gamaZliereblidan xSirad ismoda gamoZaxebuli patimris
gvarebi. rigi swrafad klebulobda.
_ danielaSvili gasasvlelSi! _ xmamaRla gamoacxades.
jixuris SigniT urdulebi grialiT gaswies. iqidan ze-
damxedveli gamovida.
_ vin aris danielaSvilTan, SemodiT! _ daiZaxa man.
marim bargi aiRo da jixurSi Sevida. zedamxedvelma kar-
ebi urduliT gadaraza. gverdiTi oTaxis sarkmelTn mivida,
iq magidasTan mjdom oficers pasporti miawoda da TviTon,
meore karSi gavida. oficerma mari sarkmelTan miixmo da
dakvirvebiT SeaTvaliera.

249
_ ra gvari xarT?
_ danielaSvili.
_ ra gqviaT?
_ mari.
_ romel welSi xarT dabadebuli?
_ 1920-Si.
oficerma pasporti daxura.
_ daelodeT!

***
roca gamoacxades, _ danielaSvils gasasvlelTan ux-
mobeno, miSiko zonis erT-erT barakSi oCafexa kibeze iyo
Semdgari da kiris xsnariT Wers aTeTrebda. Savi feris
Sarval-xalaTi da yeliani fexsacmelebi ecva. Tma gadapar-
suli hqonda, wveri wamozrdoda, igi gancvifrebuli darCa,
roca Tavisi gvari gaigona. koloniaSi yofnis as ocdaaTi
dRis ganmavlobaSi guliT Senatroda am wuTs. tusaRisaT-
vis amaze didi bedniereba ar arsebobs. sul erTia vin inaxu-
lebs, _ deda, mama, Zma, axlobeli Tu megobari, oRondac xma
gaigonos, oRondac daelaparakos adamians. im wamsve miato-
va samuSao da sixarulisagan atacebuli kibeze daeSva, ga-
reT gavarda, sportuli moedani gadakveTa da aqoSinebuli
miiWra jixuris kibesTan.
_ meuRlea, bavSviT, _ uTxra zedamxedvelma.
...oTaxSi magida da uzurgo, grZeli skamebi idga. pati-
mari rom Seiyvanes, mari skamze iyo Camomjdari. qmris danax-
vaze wamoiwia, magram muxlebSi sisuste igrZno da isev daj-
da. tusaRs myisve Caeferfla uecrad movardnili sixaruli
colis gadafiTrebuli saxis danaxvaze da mTeli sicxadiT
pirvelad SeigrZno Tavisi umweo mdgomareoba; nervebma Tu
mimtyuna, sacodavi qali kidev ufro SeSindebao, gaifiqra,

250
guli gaimagra, col-SvilTan mivida, jer maris moexvia,
miealersa, mere orive xeliT bavSvi aitaca Tavs zemoT da...
Cvilis RuRunma Tavisi qna, qviTini waskda, rom damSvidda,
cols gverdiT miujda da mama moikiTxa...
_ ra unda qnas sawyalma, javrobs, Zalian javrobs...
mamidaSeni rom ar gvexmarebodes... _ amoioxra marim da
saTqmeli aRar daamTavra.
miSikom muWebi mowura da mwared gaiRima.
_ Tu aqedan gamosvla meRirsa. ar SegarCen taxir, ar Se-
garCen _ boRmiT Caiduduna man.
mari Secba, qmars dakvirvebiT daacqerda, gaifiqra, al-
baT koloniaSi Tu rames mohkra yurio; cnobismoyvareobam
sZlia da hkiTxa:
_ biZaSvilis augi ratom Tqvi, ra dagiSava?
_ biZaSvilio?! meored ar axseno am saxeliT eg avazaki!
risi biZaSvili? gamcemia, moRalate!.. _ da mohyva, Tu ra
Caidina maRaziaSi, im sabediswero dRes.
_ ratom gamwira ase, ra davuSave, mag arakacs? _ amoi-
gmina bolos.
oh, rogor etkina maris guli: Tumca es tkivili ar iyo;
mkerdqveS raRac duRda... gancdili tanjva, mwuxareba da
varami qalis sxeulidan vulkaniviT amoifrqva da acaxcax-
ebulma qmars aRaraferi daumala.
_ marTalia, meore dRes Sin movida da sul bodiSebi ixa-
da, magram, vin icis, gulSi ra udevs mag marTla avazaks?!
naxvisaTvis gankuTvnili dro amoiwura.
_ Tavs mouare, biWo! im TveSi Camoval! ar SegeSindes, le-
Caqs aravis gavaTelvineb, icode! _ ukve karis zRurblidan
gadmosZaxa marim sagonebelSi Cavardnil eldanacem qmars.
...miSikos ase egona nel cecxlze Tu iSaSxeboda; an, ra
moasvenebda. eCveneboda: taxiris boroti Tvalebi elavdnen

251
bnelSi; ai, avazakma maTi saxlis karebi Seamtvria, loginidan
wamovardnil maris tanze perangi Semoaxia, bavSvi wivis, qvey-
anas aqcevs, mamamiss Tvalebi gadmoscvenia, raRacas Rmuis...
`am gogos Camoscildi, Cemi xeldadebulia~ _ es taxiria,
misi xma usisisnebs yurebSi.
wveTwveTobiT dagubebulma balRamma gadmosanTxevi ve-
Rara hpova, SigniT, sxeulSi brunavda da Relavda. vai imas,
visac es grgvinva daatydeboda Tavze!
_ gadagixdi farisevelo, gadagixdi, Tu kaci mqvia!
im Rames miSiko koloniidan gaqra...
...gaqcevidan mesame dRes, miSiko danielaSvili TviTon
dabrunda koloniaSi da danaSauli aRiara; samiode kviris
Semdeg ki, igi, jariskacebiT savse eSeloniT, frontze gag-
zavnes, sajarimo batalionSi...

252
vefxis damcemi...
da misi qarTveli megobari

ubralo, upretenzio, magram pirdapiri da piruTvneli


kaci iyo poeti domenti axobaZe. zogierTebi gaurbodnen
kidec, ver itandnen mis mware, uSeRavaTo sityvebs. maxs-
ovs, erTma cnobilma mweralma Tavisi nawarmoebi waukiTxa
da Tan dabejiTebiT umeorebda, _ xom kargia, domenti, xom
kargiao. domentim ki Cailapraka, ise, TavisTvis, magram yve-
lam gavigoneT: kargia, es oxeri, mara, rad ginda, xasiaTi ar
Cans, xasiaTi...
mouridebeli da ukompromiso brZandeboda batoni do-
menti, amis gamo mter-moyvarec bevri gaiCina, Tumca mrava-
li axalgazrda Semoqmedi hyavs gzaze dayenebuli.
Soreuli da Seucnobelia is sulieri ltolva, romel-
mac damaaxlova poetTan, gansakuTrebiT misi sicocxlis
bolo wlebSi.
SabaTobiT, diliT, Sin vestumrebodi xolme. igi av-
tomSeneblis quCaze erT-erT maRliv SenobaSi cxovrobda
mesame sarTulze, ufro xSirad lojSi visxediT. Seminuli
saTavsodan kargad moCanda imereTis mTa-gorebi. iq idga
magida, radenime skami da Zveli qarTuli divani. poeti yov-
lTvis am Zvelebur skamloginze dajdeboda da kedelze
gakrul xaliCas zurgiT miyrdnobili xvamls gascqeroda.
visxediT ase, viT Seefereba ostatsa da Segirds, vsau-
brobdiT literaturaze, mxatvrobaze da, saerTod, xe-
lovnebaze.
am saubrebidan gavige, rom mas garkveuli wvlili miuZ-
Roda vanSi galaktionis saxl-muzeumis mSeneblobisaTvis
Tanxebis gamoyofaSi. amisaTvis ticianis meuRlec ki ganaw-
yenebia, rasac igi Taviseburad amarTlebda:

253
_ maSin sxvagvarad ar SeiZleboda. ori saxl-muzeumis
mSeneblobisaTvis saWiro Tanxas aravin gamogviyofda,
amitom win galaktioni davayeneT. aba, sxvagvarad rogor
SeiZleboda momxdariyo, Tanac gumaniT vgrZnobdi, rom
galaktonis saxl-muzeums ueWvelad mohyveboda ticianis
saxl-muzeumi..
hoda, asec moxda.
im xanebSi, es iyo 1984 weli, almanax `ganTiadis~ redaqci-
is davalebiT narkvevi davwere erT friad keTilSobil
pirovnebaze. naSromi TviTon redaqtorma k. lorTqi-
faniZem waikiTxa saredaqcio kolegiis wevrebTan erTad.
ganxilvis Semdeg, uecrad batonma konstantinem ratomRac
galaktioni gaixsena da gamoajavra:
_ gala da me megobrebi viyaviT... poetebSi badali ar
hyavs, geniosia. misi yoveli leqsi saocrad musikaluria, ma-
gram qarTul sufraze `mravalJamiers~ rom wamoviwyebdiT,
daaRebda pirs da, _ aaa...s ambobda Cumad. TavisTvis...
es rom movuyevi, domentim gaiRima da brZana:
_ Surs galaktionis, icis ver ava im simaRleze da cdi-
lobs rogorme mcirediT mainc daCrdilos. sinamdvileSi
`poetTa mefes~ didebuli xma da SesaniSnavi smena hqonda:
TviTon momismenia, zogjer ise auwevda xmas, karg momRer-
lebs uWirdaT ahyolodnen.
erTxel batonma domentim, fiqrebSi rom iyo wasuli da
xvamls gahyurebda, sxvaTa Soris Tqva:
_ rTulia da daundobeli SemoqmedebiTi aRtkineba, Sen-
gan rom wava, damTavrda, Seni araferi aRaraa. xalxisaa ukve...
amitomaa Semoqmedi kaci uiRblo, bewvis xidze unda gaiaros
uTqmeli wamebisa da mtanjveli simartovis gancdis fasad,
bolos ki cremli, vaeba da TeTrad gaTenebuli Rameebi Ser-
Ceba mxolod.

254
mere uecrad momibrunda da mkiTxa:
_ iakob, boris gaponovs Tu icnobdi?
_ ki, batono domenti, naTesavad mekuTvnoda; misi qaliS-
vilis irina gaponovis akvani mec damirwevia.
_ Tu icodi, `vefxistyaosans~ rom Targmnida ebraul
enaze?
_ ara. roca gaxmaurda, mere gavige eg ambavi.
vTqvi Tu ara, poeti Tavis samuSao oTaxSi gavida. raRa-
cas ganaxebo, Cailaparaka; rom dabrunda, xelSi moswavlis
rveulidan amoRebuli ramdenime furceli eWira, lurji
melniT naweri.
es iyo zustad eqvsi wlis win, maSin poeti Tavs kargad
grZnobda da mxned gamoiyureboda.
SemosvlisTanave kvlav Tavis skamloginze moewyo mox-
erxebulad da furclebi gamomiwoda.
_ boria gaponovis moTxrobaa, waikiTxe.
CamovarTvi, rusulad iyo naweri. orjer guldasmiT
CavikiTxe.
_ me da boria gaponovi kargi megborebi viyaviT, _
gaagrZela man, roca nawarmoebi davubrune, _ dRe ar gavi-
doda, rom ar venaxe. maSin is avtoqarxanaSi mravaltira-
Jiani gazeTis litmuSakad muSaobda, uaRresad patiosani
pirovneba iyo, Cumi, mokrZalebuli, amasTan qarTuli enisa
da literaturis brwyinvale mcodne. mixaroda misi danaxva,
kulturuli, mravalmxriv erudirebuli kaci brZandeboda,
magram `vefxistyaosans~ Tu Targmnida ebraul enaze, namd-
vilad ar vicodi.
da, ai, erT wvimian saRamos, vzivar kavSirSi da, Cveu-
lebriv, rogorc yovelTvis icoda, mokrZalebulad Se-
moaRo boriam karebi. maxsovs, Savi kostumis sayelo aweuli
hqonda, mivesalmeT erTmaneTs da Camojeqi-meTqi, vuTxari.

255
ratomRac ar dajda, meti arc araferi uTqvams, uxmod mivi-
da fanjarasTan da iq gaCerda, gareT icqireboda.
gamikvirda im saRamoindeli misi moqceva.
xom giTxari da kvlav gimeoreb, Zalian axlo, megobruli
urTierToba gvqonda-meTqi: misTvis erTaderTi gulis me-
saidumle viyavi, ojaxuri mdgomareobis wvrilmanebsac ki
miyveboda, arcTu dalxinebuli cxovreba hqonda. da axla,
ase rom moiqca, daveWvdi, raimeze xom ar gaminawyenda-meTqi.
_ Sin xom mSvidobiT xarT biWo?
kio, uxmod maniSna. raRa meTqmoda, mxrebi aviwure da ux-
erxulobis dasafaravad saweri magididan axalbeda poetis
leqsebis rveuli amoviRe. ara, kiTxvas ar vapirebdi, ise
yasidad gadavfurcle. sinamdvileSi gaponovs Sublqvemo-
dan malulad vucqerdi. saSualo tanisa iyo, mxarbeWiani,
Suqiani pirisaxe hqonda. ramdenjerme gamomxeda. naRdad
davinaxe, rom Tvalebi cremliT avseboda, tiroda kaci. eri-
ha... iseTi Zlieri nebisyofis mqone adamianisagan, rogoric
boria iyo, egeTebs namdvilad ar movelodi. uecrad igi Se-
mobrunda, fanjaras moscilda gasasvlelTan mivida da kari
swrafad gamoaRo, magram wamiT Seyovnda da aman gadawyvita
yvelaferi, gareT aRar gavida; isev nela mixura karebi da
iqve, TavCaqindruli, xelebCamoyrili dadga. metis moT-
mena aRar SeiZleboda, wamovdeqi, mivuaxlovdi, orive xeli
mxrebSi mZlavrad Cavavle, SevanjRrie.
_ ra mogivida biWo, xma amoiRe.
_ domenti, _ aRlvebuli, cremlnarevi, yelidan Zlivs
rom gadmodis sityva, ai, aseTi xmiT meubneba: _ domenti
`vefxistyaosani~ vTargmne ebraulad.
_ ha!.. _ TiTqos sadRac zarbazanma daiquxa, xelebi
Camomicvivda. axla sibraluliT vuyureb, cota Seqanebuli
mgonia; sawer magidasTan davbrundi, davjeqi, mainc ar minda
yurebs davujero, vekiTxebi:

256
_ gaimeore, ra Tqvi?
_ ebraul enaze vTargmne `vefxistyaosani~, domenti.
_ mere, Se kaco, ra gatirebs, unda gixarodes. aq modi,
dajeqi.
_ es sixarulis cremlia, domenti. _ Tqva boriam da Cems
pirdapir Camojda.
_ araferia magi, damSviddi, moToke grZnobebi da crem-
li Seikave.
roca es sityvebi warmovTqvi, ukve darwmunebuli viya-
vi, rom boria ar tyuoda; ra Tqma unda, ar vicodi, rogori
iqneboda es Targmani, amis warmodgenac ki miWirda, magram,
im wuTSi amas arsebiTi mniSvneloba aRar hqonda, radgan
mTavari is iyo, rom Cem win ijda saR Wkuaze myofi kaci da
ambobda simarTles, xolo danarCeni gairkveoda.
_ mTlianad Targmne?
_ bolo ori Tavi maqvs darCenili; `qorwili tarielisa
da nestan-darejanisa~ da `dasasruli~. oriod kviraSi da-
vamTavreb.
_ aqamde sad iyavi, ratom ar miTxari?
_ sxvagvarad nu gamigeb, domenti, undoblobiT ar moms-
vlia, ubralod, ar megona Tu SeviZlebdi.
_ ra xania, rac Targmnas Seudeqi?
_ skolis merxidan moyolebuli yvelaferi am saqmes
Sevwire.
_ darwmunebuli xar, rom SeZeli da naRdia?
_ ar vici.
_ vin icis kidev, `vefxistyaosani~ rom Targmne?
_ dRes pirvelad gavTqvi saidumlo, aravisTvis, TviT
SinaurebisTvisac ar gamimxelia; ra vici, aba, xom xedav, Senc
kinaRam giJad CamTvale?
xelebi gavSale:

257
_ saocari kaci xar, RmerTmani, aba, ra unda mefiqra,
roca TofiviT damaxale, `vefxistyaosani~ vTargmneo.
_ ukve veRar viTmendi, domenti, zedmeti sixarulisgan
ise viyavi daZabuli, megona, sacaa safeTqlebi gairRveva-
meTqi.
_ Targmani sada gaqvs?
_ Sin gadavmale.
_ wadi, moitane, aq dagelodebi.
gaponovi tyviasaviT gavarda gareT; ormociode wuTSi
dabrunda, xelSi saguldagulod Sekrul-SefuTuli sqeli
saqaRalde eWira, romelic SemosvliTanave gamomiwoda.
saqaRalde CamovarTvi, gavxseni, vfurclav da vfurclav
gaponoviseuli xelnaweri `vefxistyaosnis~ pirvel ebraul
Targmans, magram rad ginda, ebraulis ana-bana ar gamegeba;
arc Targmanis avkargianobaSi viyavi garkveuli, magram
mainc mixaroda, mainc guldagul vfurclavdi, meamayeboda,
rom ebraul enaze pirvelad aJRerebul `vefxistyaosans~
pirvelma xeli me Sevavle. guli rom vijere, Targmani av-
tors davubrune da vubrZane:
_ aba, saqmes SevudgeT, dajeqi da waikiTxe!
gaponovi gaocebisagan wamoxta:
_ rogor, domenti, ebrauli ici?
_ eg ukve Seni saqme araa, dajeqi da waikiTxe, me gismen!
_ romeli Tavi wagikiTxo?
_ pirveli Tavidan daiwye, `dasawyisidan~, da vidre ar
getyvi, kiTxvis Sewyveta ar gabedo!
boria gaponovs mSvenieri xaverdovani xma hqonda; is
kiTxulobda, me vismendi. ara, erTi sityva ar gamegeboda,
magram riTmi, ritmi da musika rogor gamomepareboda; eg
ki arada, imdenad siamovnebda yurTasmenas ebrauli hangis
JReradoba, rom zogierT strofs xelmeored vakiTxebdi.

258
amasobaSi SemogvaTenda kidec. Sin wasvlas azri aRar hqon-
da da kavSirSi davrCi.
_ Targmani CemTan darCeba, Sen ki samsaxurSi wadi, ar
daigviano; saRamos aucileblad modi aq; erTi megobari po-
eti myavs, cotaodeni ebrauli icis, amaRam kidev erTxel
mogiwevs wakiTxva.
is Ramec gavaTeneT, oRond ukve samni viyaviT. ganTiads
araqaTgamoclilebi SevxvdiT; gansakuTrebiT boria gad-
aRliliyo, xma CaxleCoda da bolos TiTqmis CurCuliT
kiTxulobda. es arc gvikvrida, radgan ori Rame, zedized
orjer, TiTqmis Tavidan bolomde waikiTxa `vefxistyaos-
nis~ sakuTari ebrauli Targmani. erTsac davZen, miuxeda-
vad gadaRlilobisa, samiveni SesaniSnav gunebaze viyaviT,
vinaidan eWvi aRar gvepareboda Targmanis keTilxmovane-
baSi. sxva danarCeni ukve specialistis saqme gaxldaT,
romelic ara mxolod quTaisSi, aramed saqarTveloSic ki
ar gveguleboda.
amasobaSi Cemi megobari poeti wavida da oTaxSi orni
davrCiT, me da gaponovi.
_ ras mirCevT, domenti?
_ ori azri ar arsebobs, Targmani moskovSi unda gavg-
zavnoT!
_ meSinia, domenti.
gamecina.
_ `SiSi ver ixsnis sikvdilsa cudia daRrejiloba~...
_ mesmis!
Sevecade damemSvidebina:
_ nu geSinia, yvelaferi kargad iqneba, saRamomde movi-
fiqreb, rogor unda moviqceT.
davrCi isev marto `vefxistyaosnis~ gaponoviseul Targ-
manis xelnawerTan da sakuTar fiqrebTan: Tavs vitexdi,

259
vin icis, ramdengzis avwon-davwone, Tu ra gamekeTebina,
rom am alali, gaWirvebaSi gazrdili, mamiT oboli biWis, es
titaniseburi Sroma an wyals ar waeRo, an _ qars; yoveli
nabiji did sifrTxilesa da dakvirvebas saWiroebda, miT um-
etes, rom boria gaponovi TiTqmis usaxelo avtori iyo, Tu
ar vcdebi, arc araferi hqonda gamoqveynebuli; moTxro-
ba, weRan rom wagakiTxe, gacilebiT adre momitana, vidre
`vefxistyaosnis~ Targmanis saqmes gamandobda da mTxova,
egeb damexmaro, rom `kutaisskaia pravdaSi~ mainc damibeW-
dono; mcdeloba ar damiklia, magram ra meqna, roca mxatvru-
lad susti nawarmoebi gamodga; dRes amitomac wagakiTxe,
ubralod, davrwmundi redaqtoriseul SefsebaSi. erTi si-
marTlec unda gagimxilo, mec gvarianad vSiSobdi, veWvob-
di, vaiTu, Targmanma ar gagvimarTlos-meTqi, mxedvelobi-
dan ar mrCeboda is garemoebac, rom SeiZleboda Targmani
Tavdapirvelad sisustis gamo daewunebianaT, magram kargi
specialistis saTanado SeniSvnebisa da muSaoba-Casworebis
Semdgom gamomdgariyo. amitom gansakuTrebiT didi mniS-
vneloba eniWeboda im faqtors, Tu rogori pirovnebis xel-
Si moxvdeboda `vefxistyaosnis~ pirveli ebrauli Targmani,
agreTve vSiSobdi, rom iseTi ucnobi avtori, rogoric ma-
Sin boria gaponovi iyo, yuradRebis Rirsad ar CaeTvalaT
da naSroms daviwyebis sqeli mtveri dahyroda. mokled rom
vTqva, yvelaferi gaviTvaliswine da gadavwyvite alal-
beds mivndobodi. aRar damiyovnebia. saswrafod Sevadgine
werili ssrk mweralTa kavSiris gamgeobis Tavmjdomaris
saxelze, sadac aRvniSne boria gaponovis mokle biografiu-
li cnobebi da mis mier Targmnili `vefxistyaosnis~ ebrau-
li Targmanis friad sasiamovno musikaluri JReradobis
Sesaxeb, Tan umorCilesad vTxovdi gamoeTqvaT TavianTi
mosazreba Targmanis av-kargze.

260
saRamos, boria rom movida, werili ukve mzad mqonda.
gavacani Cemi mosazrebebi da ganvumarte is garemoebani,
romelic ar gamoricxavda garTulebebs, amasTan vuTxari:
_ modi da ase moviqceT, SearCie Targmanidan ramdenime
Tavi, romelic saukeTesod migaCnia da am werilTan erTad
xvalve moskovs vafrinoT.
gaponovi uyoymanod damTanxmda: Cem mier Sedgenil wer-
ilze, romelic man rusulad gadaTargmna da remingtonze
dabeWda, me mweralTa kavSiris quTaisis ganyofilebis Stam-
pi davusvi, xelic movawere, davnomre da `vefxistyaosnis~
ebrauli Targmanis gaponoviseuli xelnaweris ramdenime Tav-
Tan erTad, saguldagulod daluquli, moskovSi gavgzavneT.
pasuxs oTxi Tve da, mgoni, cota meti, Seagvianda. am xnis
ganmavlobaSi me da boria TiTqosda nemsebze visxediT, mar-
Talia, Cveulebriv vxvdebodiT erTmaneTs, magram Targman-
ze, xmas ver viRebdiT.
da, ai, erT mSvenier dRes TiTqosda saukunovani lo-
dinis Semdeg, moskovidan pasuxic movida. pasuxi, magram
ar ikiTxav, ra pasuxi? gvwerdnen, Targmani brwyinvalea,
saswrafod gamoagzavneT poemis ebrauli Targmanis dan-
arCeni xelnawerio. baraTs xels awerda cnobili ebraeli
poeti abram Slionski. rogorc Semdeg gairkva, pasuxs
imitom Seagvianda, rom Cvens mier gagzavnili xelnaweri,
daskvnisaTvis moskovidan Tel-avivSi gadaugzavniaT.
im dRis sixaruls ra damaviwyebs; xan vtirodiT, xan vi-
cinodiT. boria mexveoda, mkocnida, mamaze ukeTesi xaro,
meubneboda.
...ase daasrula poetma Tavisi mogoneba. igi qarTul skam-
loginze ijda, kedels zurgiT miyrdnoboda da xvamls uc-
qeroda.
gareT gviani Semodgomis wvima crida. imereTis mTa-
gorebze aqa-iq CamoTovliliyo.

261
_ xvamlze minda avide, _ Tqva uecrad poetma da Tan
mkiTxa: _ Sen xom ver damexmarebi?
ucbad ver gavige misi faruli naazrevi da radgan vico-
di, maRali wneva awuxebda, odnav yoymaniT (aba, uars rogor
vakadrebdi) vupasuxe:
_ rogor ar dagexmarebi, megobari myavs erTi, mTamsvle-
lia, vTxov da yovelgvar saSualebas gamogviZebnis, momaval
gazafxulze avideT xvamlze.
gvian Cavxvdi poetis farul naazrevs...

262
bolosityva

winamdebare moTxroba saqarTveloSi gamoqveynda or-


jer: jer gazeT `quTaisSi~ (15 aprili, 1989 w.), xolo Sem-
deg `literaturul saqarTveloSi~ (29 ivnisi, 1990). am
moTxrobis gamoqveynebisTvis didi usiamovnebani Semx-
vda: zogierTebi arasworad miiCnevdnen domenti axobaZis
monawileobas am did saqmeSi.
1993 w. gamoJona, rom TiTqos boris gaponovma
`vefxistyaosnis~ ivriTuli xelnaweri abraam Slionskis
gaugzavna leningradeli mwerlis abraam belovis daxmare-
biT. 1996 w. israelSi, cnobili mwerlis, israelis mweralTa
kavSiris Tavmjdomaris efraim bauxis TxovniT, me gavemgza-
vre ierusalimSi, Sevxvdi mweral abraam belovs da vesaubre
mas am sakiTxze. gairkva, rom misi werilebi Slionskisadmi
Sesulia wignSi: `ebraelTa werilebi sabWoTa kavSiridan~,
magram am werilebSi ar Cans Tu vin miawoda `vefxistyaos-
nis~ gaponoviseuli Targmani (16 strofi) `ambis cnoba
tarielisagan nestan-darejanis dakargvisa~ abraam Slion-
skis, romelic israelis gazeT `yal-amiSmarSi~ gamoqveynda.
amis Sesaxeb ar icoda arc abraam belovma. `SesaZlebelia,
Slionskim es Teqvsmeti strofi miiRo moskovidan~ _ Tqva
man. mxolod amis Semdeg efraim bauxma, romelic darwmunda
rom domenti axobaZes namdvilad hqonda Setanili wvlili
am saSviliSvilo saqmeSi, Cems mier rusul enaze Targmnili
es nawarmoebi gamoaqveyna gazeTSi: `Еврейский камертон» (31
мая, 2007, saTauriT:`Истинная история одного литературного
перевода~) Tavisi komentarebiT.
`poezia _ upirveles yovlisa!~ _ brZana galaktionma.
Cemi azriT, ori didi ebraeli poetis boris gaponovis
da abraam Slionskis saxelis ukvdavsayofad, kargi iqneba
gakeTdes memorialuri dafa jvris monasterTan, sadac si-

263
cocxlis darCenili wlebi gaatara didma SoTa rusTavelma.
am memorialiT, farTo sazogadoebam unda Seityos, rogor
gadarCa `vefxistyaosnis~ yivriTuli Targmani. da Tu boris
gaponovis da abraam Slionskis gverdiT aRmoCndeba qarT-
veli poeti domenti axobaZe, amiT araferi daSavdeba, piriq-
iT, xels Seuwyobs jvris monastris dabrunebas.

oqtomberi, 2012

264
opusi #5

1955 w. saganmanaTleblo sistemaSi moxda friad mniS-


vnelovani movlena _ vaJebi da qalebi SeerTdnen. Cveni,
vaJTa me-8 arasruli skola SeuerTda qalTa pirvel sa-
Sualo skolas, da im dRidan iwodeboda, rogorc quTaisis
me-3 saSualo skola. pirveli skolis direqtori iyo biZina
guldedava, xolo axali skolis direqtorad darCa Tamar
daxundariZe. es epizodi Cemi cxovrebisa imiT aris aRsani-
Snavi, rom skolaSi movida xatvis axali maswavlebeli _
vano WeiSvili, ganaTlebuli, patiosani da mxatvrobaze
ganusazRvrelad Seyvarebuli kaci. batonma vanom yura-
dReba miaqcia Cems fanqarSi Sesrulebul namuSevrebs da
mirCia, rom mevlo masTan xatvis wreSi, pionerTa sasaxle-
Si. iq dRes mweralTa saxlia ganTavsebuli, xolo pionerTa
sasaxle mogvianebiT gadavida avtoqarxnis quCaze dideb-
is memorialidan (dRes iq parlamentia) odnav moSorebiT.
sxvaTa Soris, pionerTa sasaxlis proeqtis ganxorciele-
baSi Cemi wvlilic Zevs: arqiteqtori iyo amuri fxakaZe,
xolo konstruqtori _ me. es iyo 1970-71 ww. saproeqtos
xelmZRvanelobda cnobili mSenebeli soso imnaZe. Seno-
ba, arqiteqturuli TvalsazrisiT modernul stilSi iyo
gadawyvetili. samwuxrod, Senobis brtyeli gadaxurva
araefeqturi gamovida. quTaisi uxvnaleqiani qalaqia, da
albaT arqiteqturuli Canafiqri sxvagvar TvalTaxed-
vas saWiroebda. rac vTqvi, es ubralod sityvas mohyva,
da vfiqrob, arcTu uadgilod, radgan profesia, romelic
me skolis damTvrebis mere avirCie _ var mSenebeli inJin-
eri, garkveul kavSirSia im gavlenasTan, rac Cemze batonma
vanom iqonia. mis saxelTan dakavSirebulia agreTve samx-
atvro skolis gaxsna, mwvane bazris siaxloves, kulturis

265
saxlis SenobaSi. igi cnobil moqandake valerian mizan-
darTan erTad am skolis, mxatvarTa kavSiris da samxatvro
fondis daarsebis erT-erTi iniciatori iyo Cvens qalaqSi.
ase da amgvarad, pionerTa saxlidan samxatvro skolaSi
gadavinacvle da misi erT-erTi pirveli moswavle aRmovC-
ndi. es skola daamTavres quTaisis da saqarTvelos sinamd-
vileSi cnobilma mxatvrebma: guram dolonjaSvilma, jei-
ran faCuaSvilma, aivengo WeliZem, karlo faCuliam, gogi
miSvelaZem, romlebTanac axlo, megobruli urTierToba
makavSirebda... batonma vano WeiSvilma, samsaxuris kari
`autalaxa~ mamaCems, arwmunebda, bavSvs xatvis niWi aqvs
da samxatvro skolaSi siaruls nu uSlio. mamaCemi _ mix-
eil papiaSvili quTaisis sinamdvileSi cnobili pirovneba
gaxldaT. man, omis Semdgom stalinur ideologias sworad
auRo alRo da misi modelebis mixedviT ganviTarebul sa-
galanterio warmoebaSi SemdgomSi 2500 qali da qaliSvili
iyo dasaqmebuli.
imis Sesaxeb, Tu ra Sedegi gamoiRo batoni vanos Txovnam
Tu rCevam, da ra gadawyvetileba miiRo mamaCemma, ra Tqma
unda, CemTan SeTanxmebiT, Sevqmeni poeturi_prozauli
nawarmoebi `opusi #5~.

266
im gzas rom gavyolodi!?..

`eh, weris niWi rom damyoloda!~ _ es fraza naRvlianad


Cailaparaka babua alioSam im dRes, roca me mexuTe klasis
moswavlem, raRac leqsis magvari Sairi SevTxze, da dedaCem-
ma, imiT aRtacebulma, rom misi Svili `didi poetia~, es mTel
ezos amcno. mezoblebi, gansakuTrebiT Cemi keTili, megobari
moxucebi, fiqrobdnen, rom me marTla namdvili mwerali var.
me vswavlobdi im epoqis skolaSi, romelic im dros cno-
bili iyo rogorc socialisturi realizmi. am skolaSi
qarTulTan erTad rusulic mSobliur, savaldebulo enad
iTvleboda, da amitom saprogramo moTxovna literatur-
aSi orive enaSi TiTqmis erTnairi iyo. Cven vecnobodiT da
vswavlobdiT, rogorc erTi, ise meore xalxis literatu-
rul Sedevrebs, vizepirebdiT ama Tu im mwerlis mxatvrul
gamonaTqvamebs, vcdilobdiT gavTviTcnobierebuliyaviT
maT msoflmxedvelobaSi, fexdafex mivyvebodiT maT mier
ganvlil SemoqmedebiT gzas, vwerdiT vrcel saklaso Tx-
zulebebs, vcdilobdiT gagverkvia risi Tqma undoda av-
tors ama Tu im nawarmoebis mixedviT da rogor moqmedebda
misi naazrevi Tanamedroveobaze. samwuxarod, aseTi for-
ma swavlebisa Cvens ymawvilur cnobierebaSi aRiqmeboda
calmxrivad da damaxinjebulad, radgan gza sazRvargare-
Tis mxatvruli literaturisaken CvenTvis praqtikulad
daketili iyo. magram, rogorc cnobilia, akrZaluli xili
gansakuTrebiT tkbilia, da Cemi qarTuli literaturis
maswavleblis daxmarebiT, me, im xanebSi, roca pirveli
leqsi gamovacxve, ukve `vnadirobdi~ sazRvargareTeli mw-
erlebis sqeltanian romanebze.
mxatvruli Targmanis saredaqcio kolegias saqarTvelos
mweralTa kavSirSi, jer kidev ar hqonda gamomuSavebuli mi-
zandasaxuli orientacia, ris gamoc sazRvargareTeli av-

267
torebis Targmans saTanado yuradReba ar eqceoda. amitom
geronti qiqoZis mier qarTul enaze Targmnili emil zolas
`nana~ da `xafangi~ an mopasanis `lamazi megobari~ rom sadme
mogexelTebinaT, did miRwevad iTvleboda.
ar maxsovs davijere Tu ara dedaCemis mtkiceba imis Ses-
axeb, rom me poeti var, magram, vkiTxulobdi Zalian bevrs.
vkiTxulobdi Rame, vidre deda navTis lampas ar Caaqrobda,
vkiTxulobdi quCaSi, skolaSi rom mivdiodi da ukan vbrun-
debodi, vkiTxulobdi malulad gakveTilebis msvlelobis
dros, vkiTxulobdi Sesvenebebze. erTi sityviT, vkiTxu-
lobdi da vkiTxulobdi.
mxatvruli literaturiT gataceba, me mTeli cxovrebis
manZilze gamyva, magram im xanebSi, roca Cvens skolaSi xatvis
axali maswavlebeli, vano WeiSvili gamoCnda, es midrekileba
kiTxvisadmi cotaTi dacxra. vano maswavlebels Cven `vano
Weis~ anu ubralod `Weias~ veZaxdiT, megobrulad, ra Tqma
unda. igi iyo ukve xanSi Sesuli adamiani. ase samoci wlisa,
mTlad WaRara, cocxali Taflisferi TvalebiT. saqarT-
velos xelovnebis damsaxurebuli moRvawe, is ar iyo didi
ferweruli tiloebis Semqmneli mxatvari, magram iTvleboda
karg mTxrobelad. hqonda gadmocemis SesaniSnavi unari. Weia
amayobda imiT, rom 1930-ian wlebSi daamTavra leningradis
samxatvro akademia. misgan pirvelad gavigeT, rom arsebobda
ermitaJi da luvri, gavigoneT aRorZinebis epoqis brwyinva-
le ostatebis saxelebi: leonardo, miqelanjelo, rafaeli,
botiCeli. TiToeul moswavlesTan Tavisebur, keTil urT-
ierTobas amyarebda. aq Tu vixmarT sityvas `mamobrivi~, ar
iqneba uadgilo, amiT cdilobda gaeRvivebina CvenSi bunebis
da ferweris siyvaruli. imavdroulad man muSaoba daiwyo
qalaqis pionerTa saxlSi, TeTri xidis maxloblad. mas iq
Tavisi kabineti _ samuSao oTaxi hqonda xatvis damatebiTi
gakveTilebis Casatareblad, da gvirCevda gvevlo masTan. me-

268
eqvseklaselTa Soris, me pirvelma gadavwyvite mimeRo es mi-
wveva, da male misi sayvareli moswavle gavxdi.
zogjer, gakveTilebis damTavrebis mere, is samaswavle-
bloSi melodeboda da Cven erTad mivdiodiT pionerTa sax-
lSi, sadac Tavis kabinetSi maCvevda Tu rogor davuflebodi
xatvis ostatobas fanqriT, maswavlida TandaTanobiT gadas-
vlas naTel-Crdilovan gamaSi.
vano Weia iyo erT-erTi iniciatori quTaisSi samxatvro
skolis Camoyalibebisa. skola gaxsnes qalaqis kulturis
saxlSi, mwvane bazris mopirdapire mxares, jaWvis xidis
maxloblad. samecadino oTaxebi ganlagebuli iyo mesame
sarTulze, saidanac kargad moCanda mwvaneyvavilas peizaJi
rionis marcxena mxares, raWisken mimaval gzaze, ramden-
ime Tanaklaselma mombaZa da isinic am skolis moswavleebi
gaxdnen. Cven vswavlobdiT ferweras, grafikas, qandake-
bas, liTonze Wedvas. leqtor-maswavleblebi xelovnebis
gamocdili muSakebi iyvnen, romelTa saxelebs dResac didi
pativiscemiT moixsenieben.
gavida xani, me CamovrCi sagnebSi zogadsaganmanaTleblo
skolaSi da mSoblebma amikrZales samxatvro skolaSi siar-
uli. vano Weiam ramdenjerme miakiTxa mamas samsaxurSi, ar-
wmunebda, rom igi sakuTar Svils daTvur samsaxurs uwevda,
momavali didi xelovanis niWs klavda, da, bolos da bolos,
daiyolia. magram skolis damTavrebis win, me mainc momiwia
mimetovebina is gza, romelic Semdgom damexmara momenaxa
sakuTari Tavi xelovnebis sxva sferoSi.
vano Weia marwmunebda, rom Cemgan didi mxatvari gamovi-
doda. amas rom meubneboda, is gamWoli mzeriT macqerde-
boda TvalebSi. vnanob, imedi ar gavumarTle moxuc ostats.
vin icis, SeiZleba, im gziT rom wavsuliyavi, romliskenac
daJinebiT miTiTebda maswavlebeli, me marTlac SevZleb-
di Semeqmna raRac mniSvnelovani. mimbaZveloba yovelTvis

269
marcxiT ar mTavrdeba. bevrma cnobilma ostatma mouxveWa
saxeli Tavis funjs mimbaZvelobiT.
ufro gvian, roca me movinaxule tretiakovis galerea
da ermitaJi, mas mere ki, roca israelis mweralTa kavSiris
iniciativiT Catarebuli eqskursiis wyalobiT vnaxe lu-
vri da vinZoris cixe-darbazi, parizis da londonis na-
cionaluri gamofena, megona, rom poetur muzas Cemi akvnis
siaxlovesac ar Cauvlia, magram, vimeoreb, vano Weia mimt-
kicebda, rom me davibade rogorc mxatvari. zogierT Temas
an siuJets me rom davsesxebodi, vTqvaT repins, delakruas
da salvador dalis, albaT Cems mizans namdvilad mivaRw-
evdi. magaliTad, roialis klaviSebze me ganvalagebdi ara
eqvs, aramed Tormet lenins, mociqulTa raodenobis mixed-
viT. delakruas cnobil suraTze ki gavzrdidi daxocilTa
raodenobas lamazi frangi revolucioneri qalis fexqveS,
xelSi wiTeli droSiT, mis Tavs zemoT rom frialebs, igi
Tavisuflebis mosapoveblad mouwodebs revoluacias...
delakruas am tilos ewodeba: `Tavisufleba barikadebze~,
magram suraTze barikadebi ar Cans, da Cemi azriT, arc aris
saWiro, radgan barikadebis funqcias asrulebs brZolis
dros daxocili revolucionerebi da `Tavisufleba~ swored
maT _ adamianebis _ gvamebze aris Semdgari. am ideis gamoa,
rom delakruas es suraTi luvrSi mudam aris gamofenili.
Tumca me ver SevZlebdi repinis suraTSi `ivane mrisxane
da misi vaJi ivane~ ganrisxebuli mefe, sakuTari Svilis mkv-
leli, Semecvala ioseb staliniT. leninizmi gamudmebiT
iTxovda xalxis mtrebis _ feodalebis... sisxls. 20-ian
wlebSi am doqtrinisagan gadaxveva stalinisaTvis niSnav-
da maratis, dantonis da robespieris beds. rusulma rev-
oluciam stalini iseve aRmoaCina, rogorc frangulma _
napoleoni. pirveli qarTveli iyo, xolo meore korsikeli.
da miuxedavad moskovTan daSvebuli Secdomebisa da sa-

270
bediswero marcxisa, miuxedavad imisa, rom napoleoni ar
iyo frangi, napoleonis saxeli frangebma SaravandediT Se-
moses, maSin, roca ruseTis gadamrCenis da msoflioSi fa-
Sizmis dammarcxeblis saxels, rusebma jalaTis da tiranis
iarliyi miakres. roca mTeli evropa Tavs daesxa moskovs,
da aramarto evropa, albaT stalini arcTu usafuZvlod
fiqrobda, rom hitlers, iseve rogorc napoleons, Tavs
moaxvies rusebis winaaRmdeg omi. Tu gaviTvaliswinebT,
rom 1944 w. nacistebis winaaRmdeg mimarTul erT-erT ga-
damwyvet operacias stalinma Sengrabenis, austerlicis
da borodinos brZolebis gmiris bagrationis saxeli uwo-
da, Cveni mosazreba arcTu usafuZvlo iqneba, Tumca amis
Sesaxeb arsebobs ufro myari istoriuili sabuTi, vTqvaT:
ratom cdilobda sabWoTa lideri 1987 w. rudolf hesis
ganTavisuflebas? ras amtkicebs amis Sesaxeb #1 nacistis
Svili volf riudigeri da ratom Civis igi haagis sasamarT-
loSi? ara, repinis suraTSi ivane mrisxanis Secvla ioseb
staliniT SeuZlebelia, siuJeti ar eqvemdebareba odnav
cvlilebasac ki. sacodavia mama _ mefe, sul ramdenime wa-
mis win kverTxiT rom gaupo safeTqeli sakuTar Svils, da
axla mocaxcaxe xelebiT cdilobs misi safeTqlidan gad-
momCqefare sisxlis SeCerebas. magram sisxli TiTebSua
mainc Zalumad moJonavs... misi SeCereba SeuZlebelia.
male mivxvdi, Cemi ocneba _ Semeqmna rame didi tilo, mx-
olod macdunebeli iluzia iyo da sxva araferi. Cems mier
daxatuli ramdenime naturmorti da mwvaneyvavilas peizaJi
ra xania sadRac gadavmale, rom aravis enaxa. gind daijereT
da gind ara, magram im dReebSi, roca maT vwerdi, STagonebu-
li viyavi da mwamda, rom raRacas mainc movitacebdi im cecx-
lidan, romelic aRorZinebis epoqis titanebma aanTes. dil-
iT, skolaSi wasvlis win, deda meubneboda xolme, rom ZilSi
xSirad wamoiZaxeb ucnob saxelebso: `dRe~, `Rame~, `siqstes

271
kapela~, `mose~, `daviTi~, `mona liza~, `madona lita~, `gazaf-
xuli~, `balzaki~... da gakvirvebuli mekiTxeboda: `vin arian
es kacebi da bavSviani qalebio?~
erTxel, ferweris gakveTilze, vano maswavlebelma
firosmanis da lado gudiaSvilis namuSevrebis ramdenime
reproduqcia gviCvena da mere uecrad SemogvTavaza natu-
ridan dagvexata axalgazrda qarTveli gogonas saxe, xolo
TviTon, rogorc yovelTvis, mogvSorda. menature Cveni
Tanaklaseli maka iyo. mas ubralo, gulamoWrili CiTis
kaba ecva. yvelani gulmodgined vmuSaobdiT. im wuTebSi,
romelic, albaT, Cems cxovrebaSi ukve arasodes ar ganme-
ordeba, me realur samyaros movwydi da Cems warmosaxvaSi
daZabuli vcdilobdi tiloze gamomexata saxe axalgaz-
rda qarTveli gogonasi iseTi cocxali, rogorc mTidan
gadmomdinare cincxali wyaroa, mxiaruli, mgrZnobiare da
siyvarulis neqtariT aRsavse... da uecrad am idealur siC-
umeSi, roca mxolod palitraze funjiT saRebavis SerCevis
xma ismoda, gaisma Cveni erT-erTi amxanagis xma. metsaxelad
mas francias veZaxdiT.
_ Tu Cven am saxes Cveulebrivi bibliuri siuJetis mixed-
viT davxatavT da RvTaebrivi ieriT avametyvelebT, ver
SevZlebT mis gacocxlebas, Cveni maka sada, ubralo, sic-
ocxliT savse, xalisiani gogonaa, Cven ki ise SevcqeriT, viT
cvilisagan Camoqnil dedofalas.
_ kaba gaixade, maka! Seni Sinagani cecxli Cven agvanTebs,
da ise dagxatavT, rogorc wesia, _ SesTavaza gogonas erTma
Cvenganma. es gogi iyo.
_ moxarSuli wabli ar ginda? _ nodar dumbaZis es cno-
bili fraza makam RimiliT wamoisrola.
_ maSin mkerdi gaiSiSvle. menature valdebulia dagvex-
maros.

272
makam gadaikiskisa.
_ gogi, _ gasZaxa franciam amxanags, _ ici, rogor ear-
Siyeboda van gogi Tavis gulis rCeuls da ra Caidina misi
siyvarulis gamo? vinsents misi colad SerTva hqonda gad-
awyvetili, Tumca is qali sulac ar iyo wmindani.
_ diaxac, vici. igi Tamamad Sevida momavali simamris
saxlSi, mis Tvalwin magidaze gaSlili marcxena xeli dado
da uTxra: `Tqveni qaliSvilis siyvarulisaTvis me SemiZlia
yvelaferi Cavidino~. am sityvebiT dana qamridan daaZro da
xeli magidas mialursmna.
_ es tyuilia. yvelaferi sxvanairad iyo. _ vTqvi me. _
van gogi sasimamros saxlSi rom Sevida, binddeboda, oTaxSi
sanTeli enTo. man xeli alTan miitana da eWira manamde, vi-
dre cecxlma xelisguli ar amowva.
_ aba, Tu aseTi yoCaRi xar, Tqvi, ra miuZRvna mxatvarma
Tavis cisferTvaleba madonas?
_ Sen me ver momatyueb. holandiaSi is muqi palitriT
muSaobda, cisferis gamoyeneba ki parizSi daiwyo, iq mones da
pisaros stiliT werda. male ki mis mier SerCeuli elferis,
koloritis naTeli jabnida, rogorc impresionistebis, ise
postimpresionistebis qmnilebebs, samwuxarod, mas da arc
gogens bedi ar wyalobdaT. evropam ar miiRo maTi xelovne-
ba: lurji xeebi, sinaTle Crdilis gareSe... maT suraTebs ar
yidulobdnen. van gogis rvaasi naxatidan, misma Zmama Teom,
romelic parizis erT-erTi galereis direqtori iyo, mx-
olod erTi suraTis gayidva SeZlo. dRes ki yvelas ancvi-
frebs maTi tiloebis cisferi, oqrosferi da wiTeli tonebi.
orives siRaribeSi amoxda suli. vinsentma depresiis dros
sasikvdilo Wriloba miayena sakuTar Tavs, gogeni ki kunZul
taitze sifilisma imsxverpla.
franciam isev gamoTqva Tavisi azri:

273
_ me vfiqrob, isini, vinc am ori didi Semoqmedis Sedevre-
bis yidva-gayidviT gamdidrdnen da gaxdnen miliarderebi,
warmoSobilni arian maimunebisgan, xolo van gogi da gogeni
ki Semoqmedis RvTaebrivi Tixisgan gaCndnen am qveyanaze.
_ STambeWdavi sityvaa, magram formulireba aramyaria.
_ upasuxa mas aivengom. _ magaliTd, monmartze van gogTan
erTad, rom muSaobda, fexebmoRrecilma anri tuluzma, mT-
vral mdgomareobaSi myofma, adga da vinsents, viTomcda
araferio, yuri moaWra, mere ki urCia moWrili yuri bor-
delSi gaegzavna, sadac misi mzeTunaxavi muSaobda.
_ sicruea! _ Tavi ver Seikava jeiranma. _ tuluz-
lotreki saerTod ar svamda. igi axalgazrdobis dros sasax-
leSi daeca, roca sakuTar saxelosnoSi midioda. mas xerxe-
mali dauzianda da orive fexi moitexa. xolo yuri van gogma
TviTon moiWra, papirosis qaRaldSi gaaxvia da sayvarels, es
sinamdvilea, bordelSi miutana.
_ genialobas xSirad Tan sdevs araordinaluroba, _
dialogSi CaerTo dolonjaSvili. _ igi TavmdablobiT da
sidinjiT xiblavda yovelTvis adamians. _ sazogadoebrivi
azris winaaRmdeg mimarTuli protesti gogenma gamoxata
suraTSi `zmaneba aRsarebis Semdeg~, romelSic gadmoce-
mulia iakobis brZola RvTis angelozTan. es brZola Sesa-
Zlebelia van gogis Semoqmedebis simbolosac warmoadgens.
literaturaSi, poeziaSi, musikaSi, saxviT xelovnebaSi es
brZola warmoadgens erTi mxatvruli stilis Secvlas da
gadasvlas sxva stilSi, sxva mimarTulebaSi. es brZola sxva
araferia Tu arada ideuri brZola da es brZola yvelafer-
ize saSinelia...
_ magram van gogi impresionizmis da postimpresion-
izmis CarCoebSi ver Tavsdeba. is ufro mravalmxrivia.
misi Semoqmedeba iseve grZnobs da uSualo kavSirSia bune-
basTan, rogorc Cveni vaJas poezia: isini weren, xataven da

274
Tan esaubrebian xes, tyes, foTlebis Srials, mdinares, cx-
ovels, adamians...
es karlo gamoepasuxa megobars. mas sityva damTavrebuli
ar hqonda, rom uecrad gogim fanjara gaaRo, rafaze Sexta
da daiyvir:
_ maka, erTi Seni sityva _ da frTebs gavSli, aqedan
pirdapir rionSi gadaveSvebi, ganvibanebi mis wyalSi da am-
oval gasxivosnebuli iseve, rogorc ioane naTlismcemeli
iordanedan.
amjerad eSmakobam gaWra _ makam Tavi ver Seikava.
_ gogi, axlave Camodi Zirs. ai, Sexede!..
da Cvens TvalebSi akiafda ori patara mTvare...
ra Tqma unda, im suraTis daxatva veRar movaswariT. male
zari daireka da klasSi vano Weia gamoCnda. mas surda naxate-
bis Segroveba, magram Cven ar miveciT, vuTxariT, rom kidev
erTi gakveTili dagvWirdeboda...
...mas Semdeg bevrma wyalma Caiara. francia cocxali
aRar aris. jeirani quTaisis lado mesxiSvilis sax. Teatris
mTavari mxatvaria. karlo grafikosia da `literaturuli
saqarTvelos~ mxatvrul ganyofilebas xelmZRvanelobs.
gogi da aivengo ki TbilisSi moRvaweoben. maka ki didi xania
mxedvelobis aredan davkarge, ar vici sad aris.
me ar Sevudgebi imis mtkicebas, rom quTaiseli mxatvrebi
zegenialur nawarmoebebs qmnian, Tumca guramma Seqmna iseTi
gobelenebi, romlebmac ramdenjerme gaimarjves sakavSiro
mniSvnelobis konkursebSi. magram mTavari es ar aris, mTa-
varia is, rom isini usazRvrod arian Seyvarebuli TavianT
qalaqze da roca tiloze misi araCveulebrivi silamazis
peizaJebs xataven, mudam imis cdaSi arian, rom waSalon zR-
vari talantsa da Tavdaviwyebas Soris. maTi namuSevrebis
gamofena xSirad ewyoba. maT aqvT TavianTi monparnasi, Ta-
vianTi monmarti da TavianTi mTawminda.

275
`...eh, weris niWi rom damyoloda!~
sxvaTa Soris, babua alioSas es fraza, Cems dRiurSi rom
maqvs Cawerili, me SemTxveviT gamaxsenda im dRes, roca
londonis suraTebis nacionaluri galereis mTavari Ses-
asvlelis balkonidan yuradRebiT vaTvalierebdi tra-
falgaris moedans, saucxoo SadrevnebiT rom aris damS-
venebuli, maT SuaSi koSkis Spilze aRmarTuli admiral
nelsonis marmarilos qandakebiT. ai, iq, Cems zurgs ukan,
erT-erTma rusma turistma Tqva:
«Здесь накоплены веками награбленные богатства...»
ar vici, Caiara Tu ara Cems siaxloves poeturma muzam,
magram es fraza kargad davimaxsovre da roca sastumro-
Si davbrundi, zustad Cavwere Cems dRiurSi, romelsac
cisartyelasferebiani yda aqvs.
es muza Tan maxlda parizSic, roca mark Sagalis da pablo
pikasos suraTebs vaTvalierebdi, da swored misi SemweobiT,
Cems dRiurSi gaCnda Semdegi Canaweri:
`amboben, rom funjis am or didostats erTmaneTi Tva-
lis dasanaxadac ki ejavrebodaT da SemTxvevas ar uSvebd-
nen, rom erTmaneTisTvis Seuracxyofa mieyenebinaT, magram
CvenTvis mTavari is aris, rom Sagali iyo ebraeli, xolo
pikaso Tavgamodebuli antifaSisti~.

baT-iami

P.S. naSromi gamoqveynebulia rusul enaze: «Новости


недели» - Еврейский камертон», 11 сентября, 2007.

276
IMPRESSION

1874 weli.
`kapucinebis bulvari parizSi~1. aq, am bulvarSi, 15 april-
idan 15 maisamde, fotograf nadaris salonSi, mimdinare-
obda mxatvarTa erTi jgufis gamofena. masSi Sediodnen:
eduard dega, pol sezani, feliqs brakmani, arman giiomeni,
klod mone, bertu morizo, kamil pisaro, pier-ogust renu-
ari, alfred sislei da sxvani. jgufSi daaxloebiT ocdaa-
Ti Semoqmedi iyo gaerTianebuli. isini maSin ocdaaT wels
iyvnen gadacilebulni. gamofenis organizatorebma jgufs
uwodes: `msaxiobebis, mxatvrebis, fermwerebis, moqandakee-
bis, grafikosebis... anonimuri kooperaciuli sazogadoeba~.
parizelebs yovelTvis gansakuTrebiT itacebdaT ori
ram: kiTxva da xelovneba. iTvaliswinebdnen ra amas redaq-
torebi, isini TavianTi gazeTebis da Jurnalebis fur-
clebze did yuradRebas uTmobdnen axali literaturuli
nawarmoebebis da saxviTi xelovnebis nimuSebis reklamire-
bas. sayuradReboa: Tu 1850-ian wlebSi Jurnal-gazeTebs
daaxloebiT 250 aTasi parizeli kiTxulobda, 1870-ian wleb-
Si mkiTxvelTa raodenoba ukve or milions aRemateboda.
im dros parizi mxatvrebisaTvis iseTive wminda adgili
iyo, rogorc dRes ierusalimia mlocvelTaTvis, da swored
rom saloni gansazRvravda mxatvris bed-iRbals.
saloni xelovnebis namuSevarTa yovelwliuri gamofenis
orientiri, gezis mimcemi iyo. mxatvris namuSevris salonSi
gamodgma garkveul aRiarebas niSnavda. am SemTxvevaSi igi
uflebamosili iyo Tavisi namuSevari galereaSi gaeyida.
amis gamo xelovnebis muSakebisaTvis presis gavlena axal
movlenas warmoadgenda da dadebiTi Sefasebis SemTxvevaSi

1. klod mones cnobili suraTi, romelic man 1872-73 ww. daxata


`STabeWdileba. amomavali mzis~ paralelurad.

277
mxatvruli tilos an saxviTi xelovnebis sxva dargis namu-
Sevris warmateba garantirebuli iyo.
pirveli sami kviris ganmavlobaSi, kapucinebis bulvari
#35-is salonSi gamofenilma namuSevrebma naxevar mil-
ionze meti mnaxveli miizida. amis Sesaxeb werda ocdaaTze
meti gazeTi da Jurnali. werilebis da statiebis umetesoba
uaryofiTi aRmoCnda. recenzentebi mkacrad akritikebd-
nen `...anonimuri kooperaciuili sazogadoebis~ gamofenis
monawileebs. erT-erT gazeTSi daibeWda statia aseTi saTau-
riT: `meamboxeTa gamofena~. statiis avtori, albaT, emil
kardoni iyo. gamofenis aseTi tendenciuri Sefaseba gam-
oiwvia im faqtorma, rom XIX saukunis xelovneba ZiriTadad
aristokratiis da burJuaziuli sazogadoebis monopliad
iTvleboda. Sefasebis kritikuli simwvaviT gamoirCeoda
Jurnal `Le Charivari~ (`leSarivari~), romelsac Sarl filipi
redaqtorobda. es iyo iumoristuli Jurnali, sadac daax-
loebiT 200 mxatvari TanamSromlobda. swored am Jurnalis
mudmivi TanamSromeli iyo lui lerua _ rogorc ilustra-
tori (damsuraTebeli) da kritikosi. irkveva, rom is agreTve
warmatebiT muSaobda dramaturgiaSi da graviuraSi, da
rogorc xelovnebaTmcodne didi avtoritetiT sargeblob-
da. me am mimarTebiT imitom vamaxvileb yuradRebas, rom mas
_ lui leruas, dRes ixsenieben, rogorc maSindel parizSi
naklebad cnobil Jurnalists. aqve davZen, eWvi ar aris, rom
igi aristokratiis interesebis gamomxatveli da damcveli
pirovneba iqmneboda.
lui lerua `...anonimuri kooperaciuli sazogadoebis~
gamofenas, misi gaxsnidan erTi kviris mere, e.i. 22 aprils
ewvia. is, rom gamofenis monawileTa es zedwodeba: `...ano-
mimuri kooperaciuli sazogadoeba~ mianiSnebda gamofenis
monawileTa arapretenziulobas garkveul mxatvrul mi-
marTulebaze da politikaze, eWvsac ki ar badebs. roca
kritikosi redaqciis davalebiT gamofenis dasaTvaliere-
blad mivida, igi, albaT ufro maimunobisaTvis (termini

278
`kapucinebi~ aris kaTolikur-monazvnuri ordeni, daarsda
italiaSi 1525 wels, rogorc franciskelTa Sto. magram _
`kapucini~ agreTve aris maimunebis gvari kapucinisebrTa
ojaxisa. isini binadroben tyeSi. gvxvdeba centralur da
samxreT amerikaSi _ avt.) iqneboda ganwyobili, vidre seri-
ozuli statiis Sesaqmnelad, radgan im momentSi, roca man
fotograf nadaris salonSi Seabija, sulac ar fiqrobda
imaze, rom statias, romelsac igi Seqmnida, dasabami unda
mieca axali, mTeli mimdinareobisaTvis saxviT xelovnebaSi,
rac Semdeg garkveulad aisaxeboda literaturaSic.
pirveli, rac kritikoss salonSi SesvlisTanave ucnau-
rad da axirebulad moeCvena iyo gamofenaSi monawileTa
jgufis saxelwodeba: `anonimuri kooperaciuli sazoga-
doeba artistebis, mxatvrebis da a.S.~
`aseT saTaurs aravin waikiTxavs~ _ gaifiqra leruam _
`saTauri TvalSi sacemi, mkveTri unda iyos~, _ TavisTvis
Cailaparaka da win ramdenime nabiji gadadga, iqneb redaqcia-
Si warsadgeni angariSisaTvis rame xelmosakidi SevarCioo
da SemTxveviT aRmoCnda suraTis win, romelzec gamosaxu-
li iyo peizaJi: mzis amosvla, mzes dilis janRi faravs, wina
planze ramdenime gemis wvetiani anZaa, meTevzeebi, wyalze
areklili mzis sxivebi, portis manqanaTmSenebloba, nisli...
lerua ratomRac tilom daainteresa da suraTebis kata-
logSi Caixeda: ”Mone `Impression. Soleil levant~. 1872.
...1872 w. klod mone havrSi, sastumro amoratSi cxovrob-
da da mansardis Ria fanjridan peizaJs xatavda.
`roca katalogisaTvis mkiTxes saTauri, me vupasuxe:
`STabeWdileba. amomavali mze~. _igonebda Semdeg igi.
`STabeWdileba?~ _ ironiulad gaimeora leruam da dai-
bada ideac da kritikuli mimoxilvac: sakuTari Tavi man war-
moaCina mxatvar-akademikosad, romelic gamofenis RirsS-
esaniSnaobaTa daTvalierebis dros waawyda raRac ucnaurs.
gamodioda vodevilis msgavsi mokle kritikuli werili:

279
`ra aris gamosaxuli am tiloze?~ _ werda igi _ `Cavixe-
doT katalogSi: `STabeWdileba. amomavali mze~. me maSinve
vuTxari sakuTar Tavs: radgan me vimyofebi STabeWdilebis
qveS, aq ueWvelad unda iyos `STabeWdileba~. rogor mog-
wonT Tqven es? STabeWdileba aq aris, magram ar mesmis ras
niSnavs igi! magram rogori Tavisuflebaa, ra heria! simar-
Tles mainc versad wauvalT, Spaleris fabrikis qaRalds
ufro gavs, vidre mxatvris tilos. oTaxis gasalamazeblad
Tu gamodgeba mxolod, oRond iq ufro meti monaxazia da az-
ris sisrule, vidre aq, am zRvis peizaJze~.
es komikuri monaxazi leruam ase daasaTaura: `impresion-
istebis gamofena`.
ase da amgvarad gaCnda termini impresionizmi.
gamofenis monawileebs termini ar moewonaT, arc ufiqri-
aT mieRoT es metsaxeli, magram mkiTxvelebma swrafad aita-
ces da mokle xanSi evropaSi da amerikaSi gavrcelda.
1876-1886 ww. impresionistebma Svid gamofenaze meti moaw-
yves, magram raime mniSvnelovani warmatebisaTvis ar miuRw-
eviaT. roca bolo gamofena dasrulda, mxolod klod mone
darCa sakuTari idealebis mkacrad damcveli da gamgrZele-
beli mxatvari impresionisti. igi xanSiSesuli, 86 wlis asakSi
gardaicvala, roca katafalkaze mis kubos Savi gadasafare-
beli daafines, misma megobarma mxatvarma JorJ klemansom igi
Ria lurjiT Secvala, da Tan dasZina: `mones ar uyvarda muqi
feri, misi feri xasxasa lurji da cisferi iyo~.
naxevar saukuneze meti impresionistebs da maT mimdevrebs
devnidnen, lanZRavdnen. maTi Semoqmedeba amoralurad iyo
miCneuli. maT SeuzRudes ufleba gamoefinaT TavianTi namu-
Sevrebi salonSi da galereaSi. amis gamo maT tiloebs iSvi-
aTad yidulobdnen an saerTod ar yidulobdnen.
ratom gaaRiziana klod mones suraTma `Impression. Soleil le-
vant~ parizis aristokratia da kritika?

parizi. d’orses muzeumi. gzamkvlevi. 2002 w.

280
qarTuli poeziis koncerti
mesxiSvilis TeatrTan
STabeWdileba

1993 w. quTaisi.
ulmobeli dro iyo. me da Cemi meuRle nemsis yunwSi vZ-
vrebodiT imisaTvis, rom bavSvebi gadagverCina. vyiddiT
yvelafers, ris gayidvac SeiZleboda. Tumca, myidveli ue-
crad gaqra, Zalian iSviaTad SemoanaTebda xolme CvenTan.
ra dasamalia, im dawyevlil droSi, kvebis produqtebiT
ojaxis momarageba Zalian gaWirda. rogorc amboben welze
fexs vidgamdiT da ise gagvqonda Tavi. ai, im avad mosagonar
dReebs daemTxva swored Cemi axali wignis gamocema. wigni
gamomcemloba `quTaisSi~ daistamba, gamosacemad mzad iyo
da dabrkolebas mxolod is warmodgenda, rom garekanisaT-
vis Tanxa ar myofnida. da vinaidan wigni Cemi (avtoris) xar-
jiT gamodioda, gadavwyvite am saqmisaTvis gamomeyenebina
is fuli, romliTac qalaqis meria yovelTviur daxmarebas
gviwevda quTaisSi momuSave saqarTvelos mweralTa kav-
Siris wevrebs. es Tanxa Seadgenda 100 lars; xolo maSin
lari dolaris ekvivalenti iyo, da 100 dolars udrida.
roca sawyobis gamges, visganac qaRaldi unda Semesyida,
100 lari mivutane, man amreziT daxeda qarTul valutas da
miTxra _ amerikuli dolari jobia. rogorc Canda qarTul
valutas jer kidev ar endoboda.
punqtebi, sadac fulis gadacvlis operacia kanonierad
unda ganxorcielebuliyo, rogorc es Cveulebrivad xdeba
yvela normalur saxelmwifoSi, maSin arc saqarTveloSi ar-
sebobda da arc postsabWoTa imperiis sxva respublikebSi.
magram yvelgan moqmedebda e.w. `Savi bazari~, sadac SesaZle-
beli iyo sasurveli valutis SeZena. sxva gza ar arsebobda

281
da mec iq wavedi. mokled movWri, am saqmeSi arifi gamovdeqi
da fulis gadacvlis dros momatyues, namdvilis namcvlad
yalbi asdolariani SemomaCeCes. roca es fuli qaRaldis
gamyidvels mivutane, is umal mixvda ra dolarTanac hqon-
da saqme, orWofulad Semomxeda da miTxra _ moutyuebix-
arTo. ra unda meqna, avdeqi da milicias mivakiTxe, radgan
im kacis saxe, vinc gamabriyva, davimaxsovre. Zieba ramdenime
dRe mimdinareobda, sabolood ki uSedegod dasrulda. amis
gamo gavemgzavre TbilisSi, da mweralTa kavSiris daxmare-
biT mivaRwie imas, rom piradad mimiRo saqarTvelos Sinagan
saqmeTa ministris pirvelma moadgilem _ miqaZem. man yura-
dRebiT momismina, mere aiRo yurmili da komutators Txova
SeerTebinaT misTvis quTaisis Ss sammarTvelos ufrosi –
asaniZe. aTiode wuTis lodinis mere, ris gamoc ministris
moadgilem moibodiSa, Tqva, rom iseTi droa araferi nor-
malurad ar sruldebao, gaisma zari. man yurmili aiRo.
_ roin, gamarjoba. ra xdeba TqvenTan? aq, CemTan, kabi-
netSi zis mwerali iakob papiaSvili. ra SeemTxva mas?
yurmilSi gaisma pasuxi, razec ministris moadgilem mo-
mentalurad reagireba moaxdina:
_ araviTri pirSi wayeneba. mTeli mweralTa kavSiri
fexze dgas. waarTviT fuli im aramzadas da mieciT papiaS-
vils. _ mkacrad warmoTqva da yurmili dado. mere momi-
brunda da wynarad mkiTxa: _ ukan rodis brundebiT?
_ axlave.
_ fuli Sin dagxvdebaT, Tqven sawer magidaze, _ am
sityvebiT ministris moadgilem karebamde mimacila, da
TiTqos Tavs imarTlebso, Cailaparaka: _ satirali mdgo-
mareobaa, yvela erT qvabSi vixarSebiT. win ufro mZime
dReebi gvelis, magram wigni saWiroa, wigni unda gamovceT.
saministrodan pirdapir Tbilisis vagzals mivaSure. iq,
sadguris moedanze quTaisisken mimaval pirvelive ikarus-

282
Si Cavjeqi da male Sinisaken mivqrodi. gamimarTla, amindi
ar Wirveulobda, rikoTis uReltexilze didi Tovli ar
ido, amer-imerisaken transporti Seuferxeblad moZrao-
bda da Sebindebisas ukve Sin viyavi. zRurbls gadavabije
Tu ara, meuRlem miTxra:
_ miliciidan iyvnen, asi dolari datoves, sawer magidze
davdevi.

...ori wlis winaT.


8 dekembers belorusiis nacionalur parkis _ belove-
Jskaia puSCa _ politikur rezidenciaSi, daba viskulSi,
erTmaneTs Sexvdnen sami saxelmwifos xelmZRvanelebi:
ruseTis mxridan _ boris elcini da genadi burbulisi, be-
lorusiis mxridan _ stanislav SuSkeviCi da viaCislav kabi-
Ca, ukrainis mxridan _ leonid kravCuki da vitold fokini.
belorusiis nacionalur parkTan gadis saxelmwifo
sazRvari poloneTsa da belorusias Soris. miekuTvneba
brestis raions da vrceldeba baltiis zRvis baseinisaken
ori mdinariT: narevi da lesnaia. iq, parkSi, weliwadis yve-
la dros SeiZleba nadiroba, Tevzaoba, rusul abanoSi Sxa-
pis miReba da, Tu aucilebloba moiTxovs _ politikaze
saubaric. da amitom, zemodasaxelebulma didi Tanamdebo-
bis pirebma, roca nadirobiT da abanoTi guli ijeres, cota
politikiTac dainteresdnen da ganxilvis gareSe xeli
moaweres axal sakavSiro xelSekrulebas, romelic m. gor-
baCovma warudgina ssrk respublikebis xelmZRvanelebis
yrulobas 1992 w. 21 oqtombers novo-ogarevoSi (moskovis
olqi. im SenobaSi axla putinis oficialuri rezidenciaa).
dokumentis preambula adasturebda, rom `sabWoTa kav-
Sirma, rogorc saerTaSoriso samarTlis uflebis subieqt-
ma da geopolitikurma realobam Sewyvita Tavisi arseboba.~
isini, vinc `beloveJskaia puSCaSi~ am dokumentze xeli moaw-

283
era, Tavs imarTlebdnen imiT, rom maT xelmoweras arsebiTi
mniSvneloba aRar hqonda, radgan leninuri kavSiri, faqti-
urad, ukve daSlili iyo, gavidnen litva, latvia da estone-
Ti, momwifebuli iyo konfliqti yazaxeTSi, azerbaijanSi,
yarabaRSi, saqarTveloSi da afxazeTSi...
1991 w. 25 dekembers aSS prezidentma, mas Semdeg, rac sab-
WoTa liderma telefoniT acnoba mas, rom igi gadadga skkp
ck generaluri mdivnis Tanamdebobidan, ganacxada, rom aSS
miesalmeba damoukidebel saxelmwifoTa Tanamegobrobis
mier gakeTebul istoriul arCevans TavisuflebisaTvis, da
miuxedavad am qveynebSi arastabilurobisa da qaosis Sesa-
Zleblobisa, es movlenebi aSkarad upasuxeben Cvens inter-
esebs (gazeTi «Известия», 26 dekemberi, 1991 w.).
es ar iyo Turq-selCukebis, Cingis xanis an Temur-lengis
Semosevebis magvari darbeva da mSvidobiani mosaxleobis
dawiokeba, magram zemoaRniSnul dokumentze xelmoweri-
dan meore dResve milionobiT adamianma gamoiRviZa axal
saxelmwifoSi, sadac gaqra fuli, samarTali da saWmel-
sasmeli. prosabWouri imperiis yvela, ukve damoukidebel
saxelmwifoSi, daiwyo axali omi saxelwodebiT `Sokuri
Terapia~. nerviuli moSliloba, infarqti, SimSili... aseTi
iyo saswrafo daxmarebis eqimebis diagnozi im adamianebis
mimarT, romlebic najaxiT mocelili xeebiviT cviodnen
miwaze. Zvirfasi nivTebis Semsyidvel maRaziebSi xalxis
rigi dadga. isini, imisaTvis, rom sicocxle ramdenime
dRiT gaexangrZlivebinaT, jarTis fasad abarebdnen im
Zvirfaseulobas, romelic gadanaxuli hqondaT dResas-
waulisaTvis: SvilebisaTvis, SviliSvilebisaTvis... aseTi
iyo specialuri brZaneba moskovidan. saiuveliro maRazi-
is TanamSromlebi saqmes ver audiodnen. isini faci-fuciT
afasoebdnen oqro-vercxlis da Tval-margalitis mSvenier
nimuSebs celuloidis Sav parkebSi, romlebsac Semdeg did
yuTebSi hyridnen...

284
`Savi oqroTi~ datvirTuli eSelonebi regularulad mi-
hqrodnen moskovSi daniSnulebis adgilze.
...
meore dRes saxlidan adre diliT gamovedi. axali wign-
isaTvis yovelTvis didi mondomebiT vzrunav, amisaTvis
arafers viSureb, arc xarjebs. 100 dolari, miliciam rom
damibruna, saTuTad movaTavse jibeSi. stamba, sadac Cemi
wigni gamodioda, gazeT `quTaisis~ mesame sarTulze iyo
ganTavsebuli, xolo sawyobi _ pirvel sarTulze. erTi
suli mqonda, vidre fuls sawyobis gamges Cavabarebdi.
Sua dekemberi iyo. quCaSi Zveli Tovli ido, gamWoli,
susxiani qari uberavda, siaruli Wirda da amitom frTxi-
lad mivdiodi. Tamar mefis quCaze rom gavedi xelmarjvniv
gavuxvie, cotac gaviare da centralur moedanze avtobu-
sis gaCerebasTan davdeqi. iq xalxs ukve moeyara Tavi. isinic
CemsaviT TavianT marSruts elodebodnen. odnav moSorbiT,
mesxiSvilis Teatris mopirdapir mxares, maiakovskis quCaze,
e.w. `SaxtiorTa~ saxlis qvemo sarTulze, saiuveliro maRa-
zia iyo ganTavsebuli, da iq ukve didi rigi damdgariyo...
miyvarda am adgilze dgoma da lodini... xelmarcxniv
quTaisis eTnografiuli muzeumi iyo, romlis stumari
xSirad viyavi. mis direqtors b-n mixeil nikoleiSvils pi-
radad vicnobdi, saqmiani urTierToba gvakavSirebda. Cems
ukan, borcvze, mzis saaTi iyo mowyobili, xolo iqiT, Se-
maRlebulze, kafe `Tolia~ moCanda. Cems win ki, moednis
gadaRma saqveynod cnobili quTaisis bulvari iSleboda.
Cemgan xelmarjvniv mesxiSvilis saxelobis unikaluri Se-
noba aRmarTuliyo, mis mopirdapire mxares ki, bulvaris
dasawyisidan ociod metrSi, Canda Senobis kuTxe, romelic
erT dros, saRmoobiT, quTaiselTa TavSeyris adgili iyo.
ra vTqva aRar vici. roca am adgilze videqi da avtobuss ve-
lodebodi, ras ar movigonebdi xolme: maxsendeboda saax-

285
alwlod morTul-mokazmuli naZvis xe, moednis centrSi
aRmarTuli; laRad, arxeinad moseirne quTaiselebi, Tavi-
anTi `laRiZis wylebis~ maRaziidan sastumro `quTaisamde~,
bulvaris gaswvriv, aTjer mainc rom aivl-Camoivlidnen...
da am dros cnobili milicioneris Citianis sastvenis xmas
iSviaTad Tu gaigonebdiT. lailaiT guls rom moioxebdnen,
`laRiZis wylebiT~ gaisvelebdnen enas da zogjer, momwvano
an sxva feris gazian wyals, cxel xaWapursac miayolebdnen
xolme. maSin, es siamovneba raRac kapikebi Rirda... erTx-
el, erTma qalaqis Tavma, Tu ar vcdebi oyreSiZem, moedani
mTlad gadaxna, da iq vardebis xeivani gaaSena. am vardeb-
is surnelebiT quTaiselebi oriode weli vtkbebodiT da
mere yvelaferi lamazi sizmariviT gaqra.
uecrad avtobusi Camodga da mogonebebis burusi
TavisTavad daifanta. moxda ise, rom, SemTxveviT, avtobusis
wina karebis pirdapir aRmovCndi. karebi rom gaiRo, gamoCnda
axalgazrda qali, ocdaaTi wlis iqneboda, saSualoze maRa-
li, gamxdari, grZeli Savi qvedaweliT idga, Tavi da mxrebi
yavisferi SaliT Semoebura, romelic mis wablisfer Tmebs
mTlad ver faravda. mis gverdiT ori gogona idga, erTi
xuTiode wlisa, xolo meore rva wlisa iqneboda, rogorc
Canda ded-Svili iyvnen. qals bavSvebi orive xeliT hyavda
CabRujuli, gamoxedva mkacri da daZabuli hqonda, Tumca
TvalebSi raRac ucnauri sxivi ubrwyinavda. mogvianebiT
mivxvdi, rom es sxivi Tavisi da gansakuTrebiT bavSvebis ga-
darCenis imedis sxivi iyo. Tvalebad qceuli iyo qali-meTqi,
da roca avtobusis ramdenime safexuri swrafad Camoiara
bavSvebiTurT, roca fexi trotuarze amodga da Cems win
aisveta, daJinebiT Tvali TalSi gamiyara. gons mosvla ver
movaswari, uceb bavSvebi gaanTavisufla, ori gaSlili xeli
Cemken gamoiSvira da iseTi poza daiWira, rogorc namdvi-
li msaxiobi akeTebs amas scenaze, da xmamaRla, gamoTqmiT,

286
mRelvare-mJReri xmiT mxatvrulad waikiTxa galaktionis
striqonebi. xma odnav ukankalebda.

`gaTenda. cecxlis mze aenTo. acurda...


droSebi Cqara!..~

es leqsi rom daasrula, Seusveneblad ganagrZo giorgi


leoniZis `yivCaRis paemani~:

`...mtkvarze, aragvze isev hyvavian,


xodabunebi TavTuxebisa,
Seni tuCebi ise tkbilia,
rogorc badagi daduRebisas~.

mere ticianis striqonebi warmosTqva:

`me ar vwer leqsebs,


leqsi TviTon mwers,
Cemi sicocxle
am leqss Tan axlavs...~

misi dasrulebisTanave lado asaTianis `salaRobo~ gaisma:

`daukariT! _ rom Zvel xanjals elda eces,


gaisarjos da brZolebSi daixarjos,
gaumarjos saqarTvelos mTebs da zecas,
saqarTvelos Zlierebas gaumarjos!...~

irakli abaSiZis striqonebi:

`rogorc daTbeba, rogorc daTbeba


da mze Catkbeba Semkul daisSi,
unda aRsruldes rac menatreba,
unda gavfrinde Cems quTaisSi~.

287
Tavdapirvelad SeSlili megona da gadavwyvite gavecle-
bi-meTqi, magram roca fexis gadadgma davapire da mivixed-
movixede, wasasvleli aRarsad iyo. Cvens irgvliv uamravi
xalxi mogroviliyo. yoveli leqsis damTavrebisTanave mxur-
vale taSi da ovaciebi ismoda. viRacam patara gogonebs fuli
CauCurTa xelSi. erTs meorem mibaZa, meores mesamem... da me
yvelafers mivxvdi. ukve vgrZnobdi, vicodi, imaT, vinc pat-
ara gogonebs fuls Cuqnida, TavianTi Tavi uWirdaT, magram
qarTulma sulgrZelobam sakuTari Tavi daaviwyaT, am ucn-
auri suraTis xilvisas. da me jibeSi Caviyavi xeli...
raRa bevri gavagrZelo, im susxian dekembris TveSi, didi
lado mesxiSvilis TeatrTan qarTuli poeziis WeSmariti
dResaswaulis mowme gavxdi. im deda-Svils mere xSirad vxe-
davdi, xan TeTr xidTan, mweralTa kavSiris siaxloves, xan wi-
Tel xidTan, miwisqveSa gadasasvlelTan, mokled xan sad da
xan sad. qali yovelTvis paTosiT, deklamaciiT kiTxulobda
leqsebs qarTuli poeziis saganZuridan.
erTxel momeca SemTxveva gamovsaubrebodi mas. igi
qarTuli enis da literaturis maswavlebeli aRmoCnda.
rogorc gairkva misi mSoblebi SimSilisagan daxocili-
yvnen, romlis mizezi swored `Sokuri Terapia~ gaxlda.
TviTon da misi qmari ki perestroikis dawyebisTanave umu-
Sevrebi darCeniliyvnen, qmari fulis saSovnelad sadRac
gadakarguliyo... erTi sityviT, es ambavi daviwyebuli, al-
baT ukve gamotirebuli istoriaa im ganwiruli adamiane-
bisa, romlebic `Sokuri Terapiis~ msxverplni gaxdnen.
madloba ufals, rom im axalgazrda qals, aRmoaCnda
gasaocari Zala, unari deklamaciisa, da qarTuli poeziis
wyalobiT SeZlo Tavisi mSvenieri gogonebis gadarCena.

288
IMPRESSION

...naxevar saukuneze meti impresionistebs devnidnen. 1874


w. kapucinebis bulvarSi gamarTuli gamofenis mere isini
daadanaSaules uzneobaSi, maTi gamofena aseTi epiTetebiT
monaTles: `meamboxeTa gamofena~, `gamxrwneli amoralizmi~.
riT gaaRizianes maT parizis sazogadoeba da kritika?
monem da misma mimdevrebma datoves mxatvris saxelosno....
da daiwyes xatva plenerze, isini eswrafvodnen bunebrivi
ganaTebis, haeris, garemos gadmocemas suraTSi. Ria cis qveS
maTi muSaobis Sedegad safuZveli Caeyara plenaruli ferw-
eris umTavres ideas: mxatvari garemos aRiqvams ise, rogorc
xedavs, da ara ise, rogorc fiqrobs, da amitom, yovel mizez
gareSe, aucilebelia weros ise, rogorc xedavs.
impresionistebma asi wliT mainc gauswres literator-
ebs. xom ar dadga dro, rom xelovnebis am dargSic gamovi-
yenoT termini: `impression~? rom arsebobdes, vTqvaT, aseTi
mimdinareoba: `literaturuli impresionizmi~ an `liter-
aturuli postimpresionizmi~, xom ar ubiZgebs igi Cvens
planetas ukeTesobisaken? vin icis, iqneb umjobesia wero
sufTa haerze, Ria cis qveS, da ara `realobis oTx kedelSi~
(Sarl bodleri) Caketilma?
pirveli STabeWdileba _ amomavali mzis SuqiT ganaTe-
buli, mxatvrisTvisac da literatorisTvisac WeSmariti
ferweruli tiloa yovelTvis.
vai, rom, es mzis SuqiT ganaTebuli pirveli STabeWdile-
ba, mere da mere, TandaTanobiT gadadis zerealizmSi anu
siurrealizmis qvecnobier sferoSi: sizmari, halucinacia,
instinqti...
baT-iami

289
P.S. 1. winamdebare naSromi avtoris mier Targmnilia
rusul enaze da gamoqveynebulia israelis gazeT «Новости
недели»-s damatebaSi «Еврейский камертон», opusi #5-is
gagrZelebaa.

2. klod mones tilos _ `STabeWdileba. amomavali mze~ _


adgilsamyofelia marmotanis muzeumi. amJamad moparulia
da Setanilia interpolis siebSi. _ avt.

290
mecnierul-publicisturi
esse
.
profesor daviT bregaZis mogoneba

`qarTuli legenda~ mkvdreTiT aRvadgine viT


gazafxuli ugunur garemoSi. igi odaa, qebaa, ga-
lobaTa galobaa, xelTuqmneli himnia siyvarulze.

avtori
Tavi 1

Cemi romani `qarTuli legenda~ mxatvrulad asaxavs


qarTlSi qristianobis gavrcelebis peripetiebs da qris-
tianobis saxelmwifo religiad gamocxadebas. romanSi
da am romanTan dakavSirebul naSromebSi gatarebulma
ideurma azrma qarTveli mkiTxveli sazogadoebis didi in-
teresi gamoiwvia. gamoCndnen rogorc mowinaaRmdegeebi,
aseve momxreebi. romanze da masze TandarTul, Cems mier
Seqmnil, ramdenime mecnierul naSromze, dadebiTi re-
cenziebi daweres cnobilma mwerlebma, SoTa rusTavelis
premiis laureatebma revaz jafariZem da rezo inaniSvil-
ma. es recenzia mTlianad aris Sesuli Cems mexuTe wignSi
`haba, nagila~ (meore gamocema, gamomcemloba `quTaisi~,
1994). wigns `qarTuli legenda~ dadebiTi Sefaseba misces:
profesorebma simon arvelaZem, avTandil nikoleiSvilma
da luka dvaliSvilma, docentebma petre vaWriZem da mix-
eil WeiSvilma. romani Tavdapirvelad gamoqveynda alma-
nax `ganTiadSi~ (2, 1989, redaqtori rezo WeiSvili. wigni
gamosca gamomcemloba `meranma~, 1991w. `qarTuli legen-
dis~ wignad gamocemis saqmeSi didi wvlili miuZRvis cno-
bil qarTvel mwerlebs: grigol abaSiZes, guram fanjik-
iZes, jansuR Carkvians, guram gverdwiTels da, ra Tqma
unda ck-s mdivnebs batonebs: guram enuqiZes da nugzar
fofxaZes). romanze, da ukve Jurnal `ganTiadSi~ _ #9,

293
1991 w. gamoqveynebul Cems mecnierul naSromze: `qarTvel
ebraelTa warmomavlobis da qarTuli asomTavruli anban-
is Seqmnis sakiTxisaTvis,~ gazeT `sabWoTa oseTSi~ vrceli
recenzia gamoaqveyna prof. rafiel SamelaSvilma. es iyo
90-iani wlebis meore naxevarSi. samwuxarod, es gazeTi avma
xelma gaanadgura Cems binaSi (quTaisi, t. tabiZis q. #17/19)
da saTauri aRar maxsovs, magram batoni rafielis sityvebi
dRemde cocxlobs Cems mexsierebaSi:
`iakob, Seni gamokvleva ainStainis `fardobiTobis
Teoriis~ tolfasia. sxvaTa Soris, didma fizikosma erTx-
el Tqva, rom dadgeba dRe, roca mova adamiani, romelic
yvelafers gadaxazavs, gadaSlis, rac dRemdea aRmoCenili
fizikaSi da aRmoaCens axals, raRac ucnaurs, rac CvenTvis,
samwuxarod, jer gaugebaria. ai, aseTi Zala aqvs Sens romans
da Sens Teorias. Sen gadaxaze Zveli aRmosavleTis istoria.
is Tavidan unda daiweros~.
polemikas mohyva is, rom me mimiwvies akaki wereTlis
saxelobis quTaisis saxelmwifo universitetSi leqtorad,
sadac axlos gavicani prof. daviT bregaZe. es iyo 80-iani
wlebis dasasruli. is xelmRvanelobda qarTuli litera-
turis kaTedras. auditoriebi, sadac leqciebs vatareb-
diT, gverdigverd iyo. erTmaneTs xSirad vxvdebodiT da
vsaubrobdiT. xandaxan SemogvierTdeboda prof. zurab
kiknaZe, romelic im dros SeTavsebiT muSaobda quTaisis
universitetSi. igi Cemi romanis `qarTuli legendis~ erT-
erTi redaqtori (specredaqtori) iyo da axlos vicnobdi.
zogjer saubari friad seriozul xasiaTs iRebda.
erTxel batonma daviTma Sin mimiwvia Wiqa Caize, Tan
miTxra: _ gTxov, wamoiyolo Seni romani, rom icode,
`ganTiadSi~ gamoqveynebuli Seni naSromi kaTedraze, Cems
magidaze devs da drodadro Sens Teorias Tu hipoTezas
huriaTa qarTvelTa Sesaxeb, studentebs vacnobo.

294
batoni daviTi orsarTulian qviTkiris saxlSi cxovrob-
da universitetis ukan. SeiZleba iTqvas, rom Cven mezoble-
bad viTvlebodiT, mec iqve vcxovrobdi, `dinamos~ stadion-
idan odnav moSorebiT. darbazi, sadac man mimiRo, sakmaod
farTo da naTeli iyo. fanjrebidan universitetis maRali
korpusebi Canda. Sua seqtemberi idga, kargi amindi iyo, im-
ereTis is dReTagani, roca mzis qveS dgoma sasiamovnoa. uni-
versitetis ezoSi studentebi idgnen da saubrobdnen. gver-
diT, sportul moedanze biWebi kalaTburTs TamaSobdnen.
erTmaneTi rom movikiTxeT, batonma daviTma magidasTan
mimiwvia, sadac ojaxis diasaxlisma is iyo Cai da lambaqiT
namcxvari daalaga. wignebi CanTidan amoviRe.
_ batono daviT, _ vTqvi me, _ ai wignebi, romelic mTx-
oveT rom mometana.
_ didi madloba, _ Tqva man da jer `qarTuli legenda~
aiRo, mere ki gamokvleva qarTvel ebraelTa warmoSvebis
sakiTxze.
_ mokvleuli sakiTxi, rogorc aseTi, friad mniSvnelo-
vania. maSasadame, Tqveni hipoTezis dedaarsi aris is, rom
Zveli welTaRricxvis XX-XIX ss. protoqarTuli tomebis
erTma nawilma datova mSobliuri adgilebi da ebraeli
abraamis kvaldakval isini palestinisaken gaemarTnen. roca
amis Sesaxeb `ganTiadSi~ (9, 1991) wavikiTxe, wamoviZaxe: es
aris mwerali, romelic gvaiZulebs viazrovnoT... es udide-
si mignebaa, Cveni saukunis udidesi monapovaria! SesaZlebe-
lia, es hipoTeza damtkicdes da Teoriad iqces.
me baton daviTs mokrZalebiT SevniSne, rom is adgili,
saiTkenac maSin ltolvilebi miemarTebodnen, iwodeboda
ara palestinad, aramed _ jer qanaanad da mere israelad.
_ diax, qanaani..., _ Tqva profesorma, _ istoria imasac
gveubneba, rom imperatori publi eli adriane, visganac

295
modis termini `palestina~, iyo mravalmxriv ganviTareb-
uli adamiani. da, rom ara bar-koxbas ajanyeba (132-135), vin
icis, es termini imperators arc ki moefiqrebina. sxvaTa
Soris, adrianes uTanxmoeba hqonda iberiis mefesTan fars-
man II-sTan. SesaZlebelia, es imitom moxda, rom imperatoris
iniciativiT somxeTSi isev arSakidebis dinastia aRzevda.
_ igi mcire xniT dafiqrda da mere Tqva: _ Sen marTali
xar, Cemo iakob, qarTvelebsa da qarTvel ebraelebs Soris
aris ufro Rrma kavSirebi, vidre kavSirebi xalxebs Soris,
romlebic erT teritoriaze cxovroben. me axla magondeba
pavle ieses Ze ingoroyva da minda giambo erTi epizodi misi
cxovrebidan, romelic mis saqmianobasTan aris dakavSire-
buli. vici, Sen ici mis Sesaxeb. misma wignebma qarTuli sa-
suliero da saero mwerlobis sakiTxebze didi yuradReba
miiqcia. gamoaqveyna mravali monografia: rusTaveliana,
giorgi merCule, baraTaSvili, ilia, akaki da sxva mravali.
me bedniereba mqonda gavcnobodi baton pavles aspirantur-
aSi swavlis dros. is me maZlevda mamobriv rCevebs, damanaxa
gzebi Cemi mecnieruli Sromebis Semdgomi ganviTarebisaT-
vis, amgvarad, mis mowafed vTvlidi Tavs.
_ ormocdaaTiani wlebi mZime iyo saqarTvelosaTvis. _
ganagrZo profesorma, _ erovnulma moZraobam iZala, ras-
ac damsjeli moqmedebebi mohyva (1956 w. 9 marti). albaT, amis
gamo iyo, rom nikita sergis Ze xruSCovma aseTi gamogoneba
SesTavaza saxelmwifos organoebs: respublikebi, romleb-
Sic mosaxleobis ZiriTdi eTnikuri Semadgenloba naxevari
ar iyo, damoukidebel respublikebad ar CaiTvleboda, e.i.
Tu aRweris SedegebiT qarTvelebi Cvens qveyanaSi naxevari
ar aRmovCndebodiT, yovelgvari niSanwyali damoukide-
blobisa, romelic arsebiTd ukve isedac nulTan iyo gaTan-
abrebuli, ispoboda, da rogorc Zvelad, isini guberniebad
da mazrebad Sevidodnen didi ruseTis imperiaSi.

296
qveynis pirveli piris am gadawyvetilebam yvela Seawuxa.
Cveni respublikis mTavrobis warmomadgenlebi, miuxeda-
vad maTi komunisturi msoflmxedvelobisa, Zalian SeS-
foTdnen. statistikur sammarTveloebs mieca saswrafo
miTiTebani imisaTvis, rom gasaqrobTa siaSi ar movxve-
driliyaviT. miiRes gadawyvetileba, rom saqmeSi Zveli
gamocdili erovnuli moRvawenic CaebaT. ar aris gasakviri,
rom moagondaT namdvili mamuliSvili pavle ingoroyva.
mas quTaisis aRwera, saTanado dokumentebis mogroveba da
saswrafod wardgena daavales.
baton pavle ingoroyvas quTaisSi Zalian bevri megobre-
bi hyavda, maT Soris pedinstitutis qarTuli literaturis
istoriis kaTedris gamge konstantine meZveliac iyo. ai,
swored mas daureka da acnoba: movdivar ama da am saqmeze da
Tqven iciT, ra daxmarebas gamiwevTo. ra Tqma unda, k. meZve-
lias da misi TanamSromlebis garda, baton pavles sxva `damx-
mareebic~ hyavda, magram didi mecnieri mainc Cvens insti-
tutSi movida, mogvinaxula yvelani, dagvkocna, mogvefera,
Tavisi davalebis Sesaxeb gvesaubra da mere saqmes Seudga.
igi naSuadRevs dabrunda Zalian daRlili, da me frTxilad,
rogorc iciT maSin `sxva dro~ iyo, vTxove konstantine meZ-
velias batoni pavle CemTan moewvia sadilze, sadac es did-
bunebovani adamiani da mecnieri, Tavis qveyanaze mzrunveli
da moWirnaxule, ufro axlos gavicaniT.
da iq, Cemo iakob, Cems saxlSi, batonma pavlem ver da-
fara Tavisi aRfrTovaneba quTaiseli ebraelebis moqmedeb-
iT. rogorc TviTon brZana, aRweris dros, mTlad quTaisis
ebraelobam, Tavi qarTvelebad gamoacxada. CvenTvis mTavari
is iyo, rom im gaWirvebis dros quTaisis ebraeloba qarTve-
lebs gverdiT dagvidga da Cveni Wir-varami gaiziares, es
didi gmiroba iyo maTgano, gansakuTrebiT igi aRniSnavda
ebraelTa Tavkacebis aqtiurobas am saqmeSi. simarTle rom

297
giTxra, maSin yvelas gagvikvirda maTi aseTi Tanadgoma. ara,
sarwmunoeba ar SeucvliaT, magram is, rom qarTvelebi iyvnen
yvela erTxmad adasturebda. gatexilad getyvi, baton pav-
les monaTxrobi ambavi, maSin CemTvis gasaocari iyo, magram
axla, Seni romani `qarTuli legenda~ da masze TandarTuli
gamokvleva rom wavikiTxe qarTveli ebraelebis warmomav-
lobis Sesaxeb, vgrZnob, rom marTlac gasagebi yofila maTi
imdroindeli ganwyobileba.
ase daamTavra Tavisi mogoneba profesorma daviT
bregaZem. amis mere cota kidev visaubreT, da bolos, roca
gamomSvidobebis dro dadga, man karebamde mimacila da ue-
crad miTxra:
_ iakob, amJamad me vmuSaob Cems axal wignze, da, imedi
maqvs, rom Tqven mas miiRebT.
quCaSi gamovedi. Cveni universitetis ezoSi isev moCand-
nen studentebi, sportul moedanze biWebi isev TamaSobd-
nen kalaTburTs. karg xasiaTze davdeqi, profesorTan
saubarma gamamxneva da Sin RiRiniT gavemarTe. vRiRinebdi
CemTvis, Cumad sityvebs erTi cnobili rusuli simReridan
«Завтра будет лучше, чем вчера»... (xval ukeTesi dRe gaTen-
deba, vidre guSin iyo). vai, rom belorusiis nacionalur
parkSi miRebul SeTanxmebamde sul raRac TveebiRa rCe-
boda, da me ar vicodi, rom Cvens maSindel gegmebs ganxor-
cieleba ar ewera. da miuxedavad im mZime dReebisa, rac `per-
estroikis~ wlebSi dagvatyda Tavs, moulodnelad miviRe
profesor daviT bregaZis wigni: `mogonebebi, narkvevebi,
werilebi~ (gamomcemloba `mowameTa~, quTaisi, 1996) war-
weriT: `Cems iakobs, pativiscemiT, avtori, 10/IV 96 w.~ sam-
wuxarod, es misi bolo wigni iyo. igi me didi interesiT wa-
vikiTxe. masSi aRmoCnda is mogoneba `marad dauviwyari~ (gv.
38), romelic batonma daviT bregaZem miambo batoni pavle
ingoroyvas saqmianobasTan dakavSirebiT quTaisSi, im mov-

298
lenebis ganviTarebis Sesaxeb, rac gamoiwvia nikita xruSCo-
vis gamomgoneblobam, sabWoTa kavSiris respublikebSi eT-
nikuri umravlesobis gamovlenasTan mimarTebaSi.
uwesrigoba, romelic saqarTveloSi stalinis gar-
dacalebam gamoiwvia, CemTvis iseve kargad iyo cnobili,
rogorc xruSCovis cnobili gegma. daZrwoda Savbneli
xmebi, TiTqos satvirTo vagonebi ukve Camomdgari iyo
rionis da samtrediis sadgurebSi qarTvelebis cimbirSi
gadasasaxleblad, da TiTqos saqarTvelos komunisturi
partiis ck pirveli mdivani vasil pavles Ze mJavanaZe,
cremliT savse TvalebiT, muxlebze daeca xruSCovis wi-
naSe, raTa Seecvala mas aseTi gadawyvetileba. rasakvirve-
lia, profesors erTi sityvac ki ar dacdenia am Worebis
Sesaxeb arc CemTan, da arc Tavis wignSi, magram, miuxedavad
amisa, is gmiroba, romelic quTaisis ebraelobam moimo-
qmeda saqarTvelosaTvis im mZime Jams, maT mimarT ufro
meti pativiscemis grZnobiT aRgvavsebs. cxadia, isini
kargad iyvnen gaTviTcnobierebulebi im movlenebSi, rac
maSin saqarTvelos caze trialebda da mainc uyoymanod
dadgnen qarTveli xalxis gverdiT. amis garda, profe-
sor daviT bregaZis am wignSi, CemTvis friad sasiamovno
siurprizi aRmoCnda. avtori yuradRebiT mimoixilavs ra
qarTuli kulturis, literaturis da mecnierebis cnobil
moRvaweTa Semoqmedebas, dawyebuli uZvelesi droidan
dRemde, garkveulad dadebiT Sefasebas aZlevs Cems romans
`qarTul legendas~ da masSi ganviTarebul ideas qarTvel
ebraelTa warmomavlobis Sesaxeb. werilis saTauria: `mw-
erlis pirveli romani~ (gv. 177). masSi profesori daviT
bregaZe aRniSnavs im maRal mxatvrul ostatobas, romli-
Tac daxatulia romanis mTavari gmirebis eliazaris da
rexas siyvaruli, romelsac win ver aRudga is garemoeba,
rom rexam miiRo qristianuli sarwmunoeba, xolo eliaz-
ari darCa Zveli aRTqmis mimdevari. narkvevis dasasruls

299
profesori rwmenas gamoTqvams, rom Cemi hipoTeza imis
Sesaxeb, rom `huriani qarTvelebi~ arian uZvelesi qarTve-
luri tomebi `SeiZleba dadasturdes momavalSi~.

avtoris minaweri: `huriani qarTvelni~ dRes iseve gad-


aixvewnen saqarTvelodan, rogorc es uxsovar droSi xdebo-
da, xolo wyaroebi amis Sesaxeb daculia qarTlis cxovre-
baSi, moqcevai qarTlisaiSi da dadasturebulia mravali
avtoritetuli arqeologiuri gamokvlevebiT. Saviz-
RvispireTis im raionebSi, saidanac isini iyvnen gandevnilni,
cxovrobs eTnosi, romlebisTvisac qarTuli ena ucxo sxeu-
lia. 70-iani wlebis aliam dagvanaxa, rom qarTvel ebraelebs
is Soreuli SiSis grZnoba dRemde aqvT SemorCenili; isini
TiTqos winaswar grZnoben `siT ra qari uberavs~ da iltvian
iqiT, sadac Znelad miwvdebaT duSmanis xeli. TbilisSi amJa-
mad ori aTasi ojaxi Tu cxovrobs, quTaisSi _ ormoci, ku-
laSSi ki isini aRar cxovroben, arada 60-ian wlebSi iq sic-
ocxle duRda da gadmoduRda. dRes isini mTel msoflioSi
arian gabneulni _ aSS, safrangeTSi, germaniaSi, avstriaSi,
belgiaSi da a.S., magram maTi ZiriTadi ZarRvi israelSia
dasaxlebuli. maT aq advilad SeicnobT TavianTi fizion-
omiiT (saxe, pirisaxe, gamometyveleba, Sesaxedaoba), da mar-
Talia mesame da meoTxe Taobebma ukve aRar ician qarTuli
wera-kiTxva, magram Tu SekiTxebiT: `biWo, Sen qarTveli xom
ar xar?~ isini umal, uyoymanod gipasuxeben: `ki, qarTveli
var~. es albaT _ instinqtia, Tandayolili, aracnobieri
miswrafeba sakuTri warmomavlobisaken, betoniviT rom Ca-
duRabebula maT gonebaSi. ubralod rom ganvmartoT, amas
isini iseve grZnoben, rogorc is mtredi, romelsac ra xania
bude daungries, magram misi STamomavlebi mainc mofrinde-
bian xolme im adgil-garemoSi, sadac adre maTi mSoblebis
samtrede iyo, Camosxdebian saxuravis saniaRvreze da sawy-
aloblad RuRuneben... esec albaT instinqtiT xdeba.

300
Tavi 2

daviTisa da Tamaris drois mefeTa samarTlis wignSi


vkiTxulobT: `xmiTa igiveiTa, ZaliTa igiveiTa, uflebebiTa
igiveiTa, viTarca eri qarTvelisai, eri ebraelisai, mcx-
ovrebi saqarTvelosa miwasa zeda~.
`ganTiadSi~ gamoqveynebuli Cemi naSromi roca wai-
kiTxa `qarTvel ebraelTa warmomavlobis da qarTuli
asomTavruli anbanis Seqmnis sakiTxisaTvis~, _ prof.
daviT bregaZe darwmunda, rom bagrationebis da huria
qarTvelebis Tvalsawieridan _ mxedvelobis aredan, ara-
sodes dakargula mcxeTa da qarTli, rameTu maTi qaravne-
bi regularulad mimodiodnen ierusalimidan mcxeTaSi da
piriqiT, mcxeTidan ierusalimSi, da es iyo maTi ekonomi-
uri da amasTanave politikuri misia im wminda miwaze, sadac
isini gaxdnen ori religiis zeobis mowameni: jer moses mc-
nebis, xolo Semdeg qristes aRdgomis.
am Temaze me kidev ori mecnieruli naSromi gamovaqveyne
Jurnal `ganTiadSi~. orive naSromi amtkicebs da asabuTebs
batoni daviT bregaZis azrs. es rom asea, mkiTxveli TviTon
darwmundeba, roca maT waikiTxavs.

301
vin iyvnen `huriani qarTvelni~

huriani qarTvelni protoqarTuli eTnosis _ muSqe-


bis (mosxebis) da Tabalebis erT-erT mZlavr ganStoe-
bas warmoadgenen. isini savaWro-ekonomikur urTierTo-
bas awarmoebdnen SumerebTan, xuritebTan, ebraelebTan,
qaldevelebTan... jer kidev Zv.w. IV-II aTaswleulebSi.
termini `uria~ an `huria~ iyo metsaxeli, da gulisxmobda
im qarTvelebs, romlebic Sumerul urSi savaWrod dadiod-
nen, igi Soreul epoqaSi ixmareboda pativiscemis niSnad, rac,
albaT, Cveneburi didebulis an Tavadis sinonimi iqneboda.
am protoqarTveli vaWrebisaTvis kargad iyo cnobili
ara marto Savi zRvis, aramed kaspiis zRvis auzic, saidanac
ezidebodnen marils da iSviaTi jiSis Tevzs, xolo kavka-
sionis maRali mTianeTi maTTvis iyo materialuri baza
gareuli cxovelebis tyavis da maRalxarisxovani xe-tyis
mosapoveblad.
Tabalebi da mosxebi rom dasavleT saqarTvelos Saviz-
RvispireTis: tao-klarjeTis, samcxe-javaxeTis da samxreT-
dasavleT qarTlis (borjom-bakurianis xeoba, Zv. Toris
raioni) mkvidri mosaxleoba iyo Sumerebis istoriul aspar-
ezze gamoCenis dros (Zv.w. 3500), amas saqmeSi Caxeduli mkv-
levari advilad mixvdeba, es teritoriebi dRes cnobilia,
rogorc istoriuli kolxeTi: aWara, afxazeTi, guria, same-
grelo, svaneTi, samcxe-javaxeTi... swored saqarTvelos am
nawilSia gavrcelebuli didebuli tyeebi: wiwvovani, foT-
lovani, rac erTob damaxasiaTebelia kolxeTis subtropi-
kuli klimatisaTvis. es tye-masivi 1000 ha-ze met terito-
rias moicavs.
saqarTvelos sakurorto zona ubralod ar vaxseneT.
aq 1935-1938 wlebSi mimdinareobda arqeologiuri sam-
uSaoebi (b.kuftini, m.ivaSCenko, l.soloviovi), aRmoCe-

302
nilia adreuli brinjaos xanis mravali umniSvnelovanesi
samarxi-Zegli. ispanSi, kurort qobuleTis CrdiloeTiT,
torfis safaris qveS, romelic or qronologiur hori-
zonts moicavs, daculia dasaxlebani, Zv.w. IV aTaswleuliT
rom TariRdeba. saxuravis Zelebi gadabmulia samkuTxedis
formiT da eyrdnobian miwis siRrmeSi CaSvebul xis ximin-
jebs... am Senoba-nagebobebis xnovaneba zustad emTxveva
periods, roca qarTvelma erismTavarma javaxosma, im miz-
niT, rom qarTvel vaWrebs daxmareboda Sumerul urTan
ekonomikuri urTierTobis damyareba-ganviTarebaSi, q.
artaani mtrebisagan gaaTavisufla, Caatara iq samSeneblo
samuSaoebi, moawyo saqonlis gadasazidi da dasasvenebeli
punqti vaWrebisaTvis, da qalaqs uwoda meore saxeli _
huri (Zv.w. 3500. ix `ganTiadi~, 9, 991), ise, rom qalaqs pir-
vandeli saxeli SeunarCuna. arqeologiuri kvleviT dada-
sturebulia, rom es dasaxlebani mosaxleobas miutovebia
Zv.w. II aTaswleulSi (Zv.w. 2000 w.) da sicocxle am adgilebSi
ganaxlebula VII_VI ss.-Si. berZnuli dasaxlebani TariRd-
eba Zv.w. V s. (qse, t.10, gv. 340).
sam sxvadasxva periods ganekuTvneba q. oCamCireSi aRmo-
Cenili dasaxlebani: adreuli rkinis xanis, antikuri epo-
qis da Sua saukuneebis. pirveli TariRdeba Zv.w. III_II aTas-
wleuliT, xolo meore _ Zv.w. VI-V ss. (qse, t. 7, gv. 621). orive
qalaqSi aRmoCenilia liTonis gamosadnobi Tixis milebi da
nakeTobani, sxvadasxva daniSnulebis keramikuli da rkinis
iaraRebi; brinjaosagan, oqrosagan da rkinisagan damzadeb-
uli samkaulebi, kolxuri da sinopuri monetebi (draxmebi).
saqarTvelos geografiuli adgilmdebareoba, misi
buneba organulad aris Serwmuli qarTveli xalxis kul-
turul tradiciebTan da istoriasTan. am ulamazesi
mTagoriani qveynis hava mravalferovania, klimaturi pi-
robebi xSirad Wirveulia da mosaxleobas daZabuli Sroma

303
sWirdeba sasicocxlo mniSvnelobis saSualebebis or-
ganizebisaTvis. amiT aris ganpirobebuli, rom mTisa da
baris mosaxleoba erTmaneTisagan gansxvavdeba ara marto
dialeqtebiT, aramed kilokavisaTvis damaxasiaTebeli
Taviseburi warmoTqmiT da rac mTavaria, xasiaTiT. ami-
tom zogjer hgoniaT, rom sxvadasxva kuTxisadmi amgvarma
midgomam bevri mkvlevari daaSora WeSmaritebas. magram
maT ricxvSi namdvilad ar SeiZleba CaiTvalos cnobili
qarTveli istorikosi platon ioseliani. igi qarTuli
tomebis eTnikuri warmomavlobis gaSuqebisas mniSvnelo-
van adgils uTmobda zepirsityvierebis nimuSebsa da to-
ponimikas, am mimarTulebiT SeiZleba unikalurad CaiTva-
los misi mosazreba (migneba), rom saxelwodeba `mcxeTa~
warmodgeba mesxTa (mosxebi_ muSqebi) tomis saxelisagan.
arqeologiuri masalebiT dadasturda, rom mcxeTisa da
`didi mcxeTis~ teritoria dasaxlebuli iyo adrindeli da
Sua brinjaos xanaSi (Zv. w. III_II aTaswl.). miuxedavad amisa,
gamoTqmulia mosazreba, rom mosxTa tomis samosaxlo mcx-
eTaSi Zv.w. VIII s. Semdeg unda gaCeniliyo. sakiTxisadmi aseTi
midgoma, ra Tqma unda, sakamaToa, radgan qarTlSi mosxTa sa-
mosaxloebis warmoSoba TavisTavad ukavSirdeba javaxosis
mier qarTuli huris daarsebas, huriaTa qarTvelTa savaWro-
ekonomikuri urTierTobebs Sumerul urTan, egviptesTan da
balkaneTTan, xolo `mosxi~ bibliuri eTnosia da cxadia, am
wignis ugulebelyofa SeuZlebelia:
protoqarTuli tomi Tubali an Tobali (mWedeli)
kaenis STamomavalia: `da cilamac Sva (lamexisagan) Tubal
_ kaeni (Tobal), romelic iyo mWedeli rvalisa da rkinisa~
(dabadeba, 4.22).
saxeliT meSexi muSqebis (mosxebis) tomi bibliaSi od-
nav mogvianebiT Cans iafeTis Svilebs Soris, romelic noes
erT-erTi STamomavalia:

304
`...iafeTis Svilebia: gomeri, magogi, madai, iavani, Tuba-
li, meSexi da Tirasi~ (dabadeba, 10.2).
aq iafeTis Svilebs Soris Tubali da meSexi gverdigverd
dganan.
piralipomenonis pirvel wignSi (1 par. 1.5), sadac aRnusx-
ulia gvartomobis genealogia adamidan abraamamde, Tubali
da meSexi isev erTad dganan gomeris (kimirielebis) da ia-
vanis (ionielebis anu berZnebis) gverdiT.
da mainc, am SemTxvevaSi, yvelaze mniSvnelovani iezekie-
lis wignia, radgan swored am winaswarmetyvelma bibliaSi
pirvelma daafiqsira, rom Tubalisa da meSexis (muSqi-
mosxi) tomebi misdevdnen ara marto metalurgias (liTo-
nis warmoebas), aramed, agreTve, vaWrobas. sxvaTa Soris, es
cnoba amosavali wyaroa huriaTa qarTvelTa warmomavlo-
bis gasarkvevad:
`iavani, Tubali da meSexi vaWrobdnen SenTan, rameTu
gadaecvalaT Seni saqoneli monebze da rvalis WurWelze~
(iezekieli, 27. 13, 38. 2-4).
amiT savsebiT baTildeba zogierTi mkvlevris mosazre-
ba, TiTqos qarTlSi da iveriaSi, rogorc winaqristianul,
aseve qristianul xanaSi, ar arsebobda vaWarTa da xelosanT
klasi da TiTqos am funqciebs sxvadasxva dros asrulebdnen
arameelebi, ebraelebi, berZnebi, sparselebi, TaTrebi da a.S.
iezekieli babilonSi nabuqodonosoris tyveobaSi imyo-
feboda. igi, rogorc Cans, kargad erkveoda eTnikur sakiTx-
ebSi da icoda, rom Tubalisa da meSexis samSoblo mdebare-
obda `magogis miwis~ samxreTiT; magogi _ es _ skviTebia, da
ra Tqma unda, aq igulisxmeba amierkavkasia, adgili, sadac
dResac saqarTveloa.
icoda Tu ara am winaswarmetyvelma, rom Tubalisa da me-
Sexis warmomadgenel protoqarTvel vaWrebs TavianT qveya-

305
naSi huria qarTvelebs rom eZaxdnen, Cven amis mtkicebas ar
SevudgebiT, magram erTs vityviT darwmunebiT: sityva `xa-
liufs~ berZnulia da misi qarTuli Sesatyvisia `rkina~ an
`foladi~, romlidanac Semdeg warmoiSva termini `xalibi~.
specialistTa Soris davas iwvevs herodotes erTi cnoba,
romlis Tanaxmad xalibebi md. halisis (axland. yizil-armaqi)
dasavleTiTac saxlobdnen da amis gamo fiqrobdnen, rom
xalibebi mcire kapadokiis Savi zRvis sanapiro zolis mcx-
ovrebi TviTmyofi (TavisTavadi) eTnosi iyo. qsenofontTan
da strabonTan xalibebis sinonimad miCneulia xaldebi, rom-
lebsac WanebTan (sanebTan) aigivebdnen, amitom Cveulebriv,
xalibebs dasavlur-qarTul tomebad miiCneven. sxvaTa So-
ris, herodotes cnobac saTanado ganmartebas eqvemdebareba,
radgan muSqebis (mosxebis) qveyanam md. halisis zemo welze
damoukidebloba SeinarCuna frigielTa dapyrobiTi omebis
dros.1 amitom ar aris gasakviri, _ am naxevradlegendarul
rvalisa da rkinis dammuSavebel qarTul tomebs argonavte-
bi sinopsa da trapizons Soris rom Sexvdnen, ramac ganapiro-
ba kidec cnobili terminis `xalibis~ warmoSoba, romelsac
berZnebi iyenebdnen rogorc epiTets am rkinis mompovebeli
da dammuSavebeli xalxis aRsaniSnavad.
maSasadame, bibliuri Tubali da berZnuli xalibi si-
nonimebia, e.i. Tubali da muSqi _ mosxi qarTveluri eTno-
sia, romelTaganac Semdeg da Semdeg ganviTarda axali eTni-
kuri erToba: huriani qarTvelni, xalibebi (Wanebi, sanebi),
tibarenebi (sasperebi), svanebi (misimianebi) da a.S.
straboni Tavis `geografiaSi~ (33. 493) wers,rom `azieli da
evropeli momTabareebis, erTis mxriv, da bosforidan gemebiT

1. i. papiaSvili, `haba, nagila~, mecniereba, gamomcemloba `quTai-


si~, 1994, `arian qarTlis sakiTxis garkvevisaTvis~, gv. 85.

306
Semosuli mekobreebis, meore mxriv, saerTo savaWro centri
iyo tba (meotidis _ i.p.). `meotida~ azovis zRvis saxelwode-
ba iyo Zv. berZnebis da romaelebis epoqaSi (Zv.w. VIII_IV ss.).
amiT dasturdeba, rom bibliidan zemoT citirebuli cnoba
`iavani, Tubali da meSexi vaWrobdnen SenTan~... sworia.
Tamamad SeiZleba iTqvas, rom berZnebi ar Semcdaran;
Zneli iyo ufro sasurveli adgilmdebareobis SerCeva dasax-
lebisaTvis, vidre es mTagoriani, Tvalwarmtaci mxarea
qedebis, zegnebisa da vakeebis erTobliobiT, mdinareebiT,
mcenareuli safariT da nadirfrinveliT. straboni CamoT-
vlis mxolod istoriulad mniSvnelovan qalaqebs Saviz-
Rvispira auzis savaWro-ekonomikuri urTierTobebis ganvi-
TarebisaTvis, saSualo dasaxlebani ki iyo uamravi. is, rom
bevri maTgani: baTumi, foTi, soxumi Cveni drois msxvili
saporto qalaqebia, bevr rameze metyvelebs. qobuleTisa
da oCamCiris raionebSi arqeologiuri kvleviT moZiebuli
berZnuli dasaxlebani TariRdeba Zv.w. V s-iT. argonavtebma
md. fasisiT qveynis siRrmeSi SeaRwies. rogorc Cans, isini
saerTo enas naxuloben qarTvel vaWrebTan da maTi nairnairi
saqonliT datvirTuli gemebi xSirad gadiodnen dioskuriis
(soxumis) navsadguridan bosforis srutis mimarTulebiT,
marilis, xeebis da tyav-bewveulis garda gahqondaT sauke-
Teso xarisxis qarTuli Rvino da rkinis nakeTobani.
Tu mdinare Woroxis SesarTavTan, SavizRvispira sana-
piroTi dasavleTisaken gaemarTebiT, aRmoCndebiT mxareSi,
romelic odesRac dasaxlebuli iyo xalibebiT da sxva pro-
toqarTuli tomebiT. es mxare iyo mcire kapadokia, xolo
Semdeg muSqebis qveyana, romelic aleqsandre makedonelis
epoqaSi, `moqcevai qarTlisais~ Tanaxmad, cnobilia rogorc
arian qarTli (i. papiaSvili, `arian qarTlis sakiTxis garkve-
visaTvis~).

307
kapadokiaSi, `mTebisa da miwisqveSeTis~ qveyanas rom
eZaxian, cnobismoyvare turistebi, zurgCanTebiT zurgze,
arcTu uSedegod cdiloben xolme miwisqveSa labirin-
TebSi SeRwevas, sadac kargad aris daculi uZvelesi Rvin-
is sardafebi, produqtebis civi sawyobebi, sasmeli wylis
rezervuarebi da zogjer _ samlocveloebic ki. adgilo-
brivi gidebi, Turqebi an asimilirebuli qarTvelebi, maT
uxsnian, rom yovelive es odesRac `xeTebma aaSenes~, xolo
Semdeg ki dasZenen: `magram, advili SesaZlebelia, e.w. `pro-
toxeTbma...~ vin iyvnen es `protoxeTebi~, imaTTvis es sul
erTia, Tumca yurmokvriT ki ician, rom meRvineobas am mxa-
reSi uxsovari droidan misdevdnen muSqebi da Tabalebi.

`ganTiadi~ #7-8, 2010

308
istoriis zogierTi sakiTxisaTvis

huriaTa qarTvelTa qaravani qarTlSi savaWrod TiTqmis


yovel weliwads Camodioda israelidan da egviptidan, iyo
aRebmicemoba anu erTi saqonlis gacvla meoreSi, da, ra Tqma
unda, TavisTavad _ politikuri, religiuri da sazogadoe-
brivi informaciac vrceldeboda orive mxares, rogorc
qarTlSi, aseve israelSi. amgvari informaciuli xasiaTis
urTierToba _ cnoba, Setyobineba rame momxdari ambis, ri-
sime mdgomareobis da sxvaTa Sesaxeb, aranakleb mniSvnelo-
vani iqneboda, vidre saqonlis gacvla-gamocvla, radgan
maSin swored aseTi sainformacio saSualebebi iyo saxelm-
wifoTa Soris Semdgomi ekonomikuri urTierTobis ganmsaz-
Rvreli, `qarTlis cxovrebaSi~ zustad da Tavis droze aris
dafiqsirebuli amgvari xasiaTis informaciebi: moses mier
zRvis gapoba, nabuqodonosoris mier ierusalimis dangreva
da tyve huriebis (bagrationebis) dabruneba TavianT samSob-
loSi _ sasperoSi, tit vespasianes mier ierusalimis meore
taZris dangreva, mcxeTaSi qristes kvarTis Camotana da a.S.
nabuqodonosoris mier gamoZevebulTa qarTlSi mos-
vla gansakuTrebulad aris sayuradRebo, radgan es cnoba
qarTul qronikebSi _ `moqcevai qarTlisaiSi~ da qarTlis
cxovrebaSi sxvadasxva, gansxvavebuli redaqciiTaa Cadebu-
li. am mizniT mogvyavs orive qronikis dedniseuli varianti:
1. `maSin nabuqodonosor mefeman warmostyuena ierusali-
mi da muniT otebulni uriani movides qarTls, da moiTxoves
mcxeTelTa mamasaxlisisagan queyana xarkiTa. misca da dasxna
aragusa zeda wyarosa romelsa hqvian zanavi~ (qarTlis cx-
ovreba, t. 1. gv. 15, 16).
2. `movides naTesavni mbrZolni, qaldevelTgan gamosx-
mulni honni da iTxoves bunTurqTa uflisagan qveyanai

309
xarkiTa da dasxdes igini zanavs~ (Zv. qarTuli hagiografiu-
li literaturuli Zeglebi. t. 1. Tbilisi, 1964, gv. 81).
Tu ratom aris meore qronikaSi `honni~, nacvlad _ `uri-
anisa~, arsebobs mosazreba:
`moqcevai qarTlisais~ dedanSi iyo ara honni, aramed `hu-
riani~, `honni~ misi mcdari wakiTxvaa (e. TayaiSvili, `sami is-
toriuli qronika~, tfilisi, 1980, gv. 61).
Cems mier mokvleulia, rom termini `honni~ uZvelesi
ebrauli sityvaa da am enis leqsikis kuTvnilebaa. am sityvis
qarTuli Sesatyvisia: `simdidre~, `kapitali~ anu `fuli
didi raodenobiT~. es sityva `honni~ gamoyenebulia da dam-
kvidrebulia Zvel ebraul literaturul ZeglSi `galoba-
Ta galoba~, es literaturuli Zegli ki yvelasaTvis Tval-
saCino sabuTia:
`didi wylebi ver Caaqrobs siyvaruls, da mdinareebi
ver walekaven mas. ukeTu vinme Tavisi ojaxis mTel simdi-
dres (.....) gascems siyvarulisTvis, mas abuCad aigdeben da
zizRiT mokveTen~ (`galobaTa galoba~, 8, leqsi 7).
`galobaTa galobis~ avtorad xalxuri tradicia
ebraelTa mefe solomons miiCnevs. e.i. sityva `honi~ ebraul
leqsikaSi Sesuli iqneba ara ugvianes Zv.w. XIII_X ss., xolo
manamde iarsebebda zepirsityvieri saxiT, vidre finikiur-
ebrauli da qarTuli damwerlobani Seiqmneboda.
maSasadame, qarTuli `honni~ ebrauli `honi~-dan aris
warmoebuli, mravlobiTSi gamoxatuli formaa da amiT
`moqcevai qarTlisai~ swored mdidar, Zlier da gavlenian
eTnikur dajgufebaze migvaniSnebs: `movides naTesavni
mbrZolni, qaldevelTagan gamosxmulni honni~, da aq, ker-
Zo SemTxvevaSi, gansaxilveli termini `honni~ uaxlovdeba
termin `xalxis~ mniSvnelobas anu xalxis nawilis droebiT,
xangrZlivad Camocilebas eTnikuri masisagan (migracia,
saxelmwifo sazRvrebis Secvla da sxva).

310
safuZveli gvaqvs, vivaraudoT, rom bagrationebis sag-
vareulo dinastiis mamamTavris saxeli iqneboda _ bagrati,
romelmac ebraelebTan savaWro urTierTobis dros miiRo
metsaxeli `honi~ da cnobili gaxda rogorc `bagrati honi~
anu `mdidari bagrati~. Cven ar viciT, rodis moxda es _ Zv.w.
III Tu I aTaswleulebSi, Tumca, rogorc Cans, droTa viTare-
baSi aso `h~ Seikveca da miviReT sagvareulo Sto _ bagra-
tovnebi. sumbat daviTis Zes (XI s., e. TayaiSvilis azriT, igi
bagrationTa taos Stos warmomadgenelia) bagrationebi
ebraelTa mefisa da winaswarmetyvel daviTis STamomavle-
bad gamohyvas; mkvlevarTa umetesobis azriT, bagrationebi
Zveli qarTuli mxaris _ speris mkvidrni iyvnen.
amgvarad, terminebi `uria~, `huria~ da `honi~, `honni~ ms-
gavsi sityvebia da qarTul qronikaSi erTnairi mniSvnelo-
biT unda iyvnen gamoyenebulni.
rac Seexeba sakiTxs, Tu ratom ewinaaRmdegebian erTma-
neTs gansaxilveli qarTuli qronikebi, kerZod, ratom aris
pirvelSi fraza: `moiTxoves mcxeTelTa mamasaxlisisagan
qveyana xarkiTa~, xolo meoreSi _ `iTxoves bunTurqTa
uflisagan qveyanai xarkiTa~, gasarkvevia.
termini `bunTurqi~ qarTul wyaroebSi legendarulad
isaxeba:
`bunTurqebi, `moqcevai qarTlisais~ mixedviT, qarTlis
(mtkvris xeobis) uZvelesi mosaxleobis saxelwodebaa, da
maTTan brZola mouxda viTomdac al. makedonels. qronika
maT axasiaTebs, rogorc velur, mxecuri bunebis xalxs. amiT
qronikis avtors surda, isini ganesxvavebina gviandeli, mis-
Tvis cnobili Turqebisagan~ (qse, t. 2, gv. 572).
`bunTurqi~ _ aseTi eTnosi ar arsebobs. `buni~ Zveli qarTu-
li sityvaa da ixmareboda `namdvilis~, `mkvidris~, `ZvelisZve-
lis~ (Tavdapirvelis) mniSvnelobiT. ismis kiTxva: ram ganapi-
roba qarTuli `bunis~ gamoyeneba `Turqis~ TavsarTad?

311
cnobilia, rom Turquli eTnosis samSoblo Sua aziaa,
romlis teritoria kaspiis zRvidan CineTis sazRvramde vr-
celdeba. adrindeli Turqebi Zv.w. I aTaswleulSi gamoCndnen
volgispireTSi da kaspiispira velebSi, ZiriTadad momTab-
areobas eweodnen, magram istoriuli wyaroebiT dasturdeba,
rom Zv.w. VI s-Si ukve arsebobs xvarazmis Zlieri saxelmwifo.
es teritoria dRevandeli tajikeTi, uzbekeTi da Turqme-
neTia. herodotes Tanaxmad, xvarazmi Sedioda aqamenidebis
samefos XVI satrapiaSi, magram roca al. makedoneli SeiWra
xvarazmSi, igi ukve damoukidebeli saxelmwifo iyo. make-
donelis mier Sua aziaSi galaSqreba da xvarazmis dapyro-
ba qarTuli istoriografiisaTvis imiT aris saintereso,
rom berZenTa xvarazmSi laSqrobis paralelurad, arian
qarTvelebma _ azom da 18-ma gvarma, berZenTa garnizone-
bis daxmarebiT, qarTli mTlad gawmindes bunTurqebisgan _
samxreTidan Tu aRmosavleTidan moZalebuli Turqebisagan,
romelTac Tavdapirvelad qarTlSi mcxovrebi, `adgilobri-
vi~ anu `mkvidri~ Turqebisagan gansasxvaveblad, `buni~ dae-
mataT. rogorc Cans, es bunTurqebi is xvarazmeli Turqebia,
_ da am azrs Cven qvemoT kidev ufro ganvamtkicebT, rom-
lebic qarTlSi sparseTis albaneTidan (azerbaijanidan)
Sediodnen aqamenidebis dinastiis dros. CvenTvis ucnobia,
ra roli iTamaSes am Turqebma huriaTa qarTvelTa adreul
migraciaSi, magram, rogorc irkveva, al. makedonelis dros,
arian qarTvelebi gaaqtiurdnen da misi daxmarebiT aRkveTes
kidec qarTlSi maTi TareSi.
amboben, TiTqos, al. makedoneli iberiaSi arasodes yo-
filao. es versia Tanamedrove qarTul istoriografiaSi
Semosulia rusuli tendenciuri wyaroebidan.
`Tana hyvanda aleqsandre mefesa azoi Ze arian qarTlisa me-
fisai, da mas miuboZa mcxeTai sajdomad da sazRvari daudva mas

312
hereTi da egris wyali, da somxeTi, da mTai trolisai da warvi-
da~ (s. janaSia, `Sromebi~, Tbilisi 1988, t. VI, gv. 176).
al. makedonelis mier qarTlSi xvarazmis dapyroba da azos
mier qarTlSi bunTurqebis ganadgureba, rac TiTqmis erT-
droulad xdeba, aris is bazisi da zedanaSeni, rac amtkicebs
im dros berZnebis da qarTvelebis politikur-ekonomikur
da samxedro urTierTTanamSromlobas orive mxaris saerTo
miznebidan gamomdinare. ar daviwyeba gvmarTebs, Zv.w. 333 w.
isosTan brZolaSi sparselebis ganadgurebis Semdeg, maked-
onels morCileba mTlad amierkavkasiamac gamoucxada. aqa-
menidebis dinastiis uReli moixsna da damoukidebel saxelm-
wifod aRdga aramarto qarTl-iberia, aramed somxeTi da
atropatena (azerbaijanis Zveli saxelwodeba).
rac Seexeba leonti mrovelis mier gamoTqmul mosaz-
rebas _ TiTqosda azo aris berZeni da qarTvelebis mteri:
_ igi Sedegi unda iyos im Sina brZolisa, romelic mimdin-
areobda iberiaSi makedonelis sikvdilis mere, qarTul
eTnikur dajgufebebs Soris. erTmaneTs daupirispirdnen,
erTis mxriv, arian qarTvelebi da meore mxriv _ iberiul-
egrisuli gaerTianebebi.
zemoTqmuli, xvarazmelebisa da e.w. bunTurqebis Sesaxeb,
mxatvrulad aisaxa rusTavelis genialur poemaSi. Tamar me-
fis droindeli saqarTvelos cocxal sinamdvilesTan er-
Tad, vefxistyaosanSi bunebrivad, uSualod da gamWvirvaled
airekla is winare istoriuli realiebi, ramac myari safuZ-
veli moamzada erTiani, Zlieri saqarTvelos Seqmna-Camoya-
libebis saqmeSi. am mimarTebiT friad sayuradReboa qveTavi:
`tarielisa da nestan-darejanis TaTbiri da gamorCeva~. aqe-
dan iwyeba poemis siuJetis ganviTareba da amave dros ixsneba
dramatuli kvanZi. wina planze warmoCindeba qalis, momavali
dedoflis patriotizmi, romlis rCeviT:

313
`igi ra mohkla, euben patronsa Cemsa mamasa, hkadre, Tu
sparsTa vera viqm indoeTisa Wamasa, Cemia mkvidri mamuli,
ar mivcem arca dramasa, ar damexsnebi, gagixdi qalaqsa viTa
tramasa!~
poemaSi mimzidveli, tkbili, mSvenieri qarTuliT gaiSle-
ba ambis horizonti, Seyvarebuli qal-vaJis azri erTia: `ese
ambad ar egebis, rome sparsni gagvixasden~ da tarieli uyoy-
manod klavs indoeTSi nestan-darejanze saqorwinod Camo-
sul xvarazmis xelmwifis Svils:
`karvis kalTa CaxlarTuli CavWer, Cavakarabake, yrmasa
ferxTa movekide, Tavi svetsa Sevutake. wina mwolTa daizax-
es, glova mihxvda saarake; cxensa Sevje, wamo-ca-ve, jaWvi
mecva sakurtake~.
cxadia, rusTavelma kargad icoda xvarazmis istoria. po-
emis saxeobriv sistemaSi es qveyana _ xvarazmi _ sparselTa
daqvemdebarebaSi mosCans, rac imaze metyvelebs, rom poemis
fabulaSi Zv.w. VI-IV ss. viTarebis gamoZaxilicaa; am dros iyo
xvarazmi aqamenidebis qveSevrdomi. poets, ra Tqma unda, Ses-
wavlili hqonda qarTuli mateaneni da xvarazmeli Turqebis
anu bunTurqebis avanCavanSic garkveuli iqneboda. amas adas-
turebs qveTvi: `tarielisagan indoT mefis sikvdilis cno-
ba~. vaWarTa monaTxrobidan tarieli Seityobs, Tu rogor
gaaveranes da gaapartaxes xataelma Turqebma indoeTi.
marTalia, indoeTis mefisTvis tarielis mier `xvaraz-
mSas sisxlis~ danTxeva samarcxvino da mzakvruli saqmea,
magram nestan-darejanisaTvis da tarielisaTvis, da Sesa-
bamisad _ poemis avtorisaTvis, piriqiT, safuZvliania da
samarTliani.
sabolood ki vrwmundebiT, rom indoeTi poetis alego-
riuli warmosaxvaa da saqarTvelo igulisxmeba. sagulisx-
moa, rom gadmocemis TvalsazrisiT, formiT da stilis-

314
tikiT, poema unikaluria da msoflioSi badali ar moeZeveba.
saqme imaSia, rom poeti, erTi mxriv, aqamenidebis da al. make-
donelis epoqas gvixatavs da meore mxriv _ XII s. qarTul
realur-istoriuli sinamdvilidan aRebuli cocxali per-
sonaJebis individualizebul saxeebs qmnis, aqandakebs.
akademikos sargis caiSvilis varaudiT, xataeTi Sua azia-
sa da CineTs Soris moqceuli qveyana iyo, TurqebiT dasax-
lebuli. es azri, ra Tqma unda, gasaTvaliswinebelia da Cven
erTxel kidev davZenT: vefxistyaosnis avtorisaTvis kar-
gad iyo cnobili xvarazmelebis, xataelebis da bunTurqe-
bis warmomavloba.
udavo WeSmaritebaa: vefxistyaosnis yvela mTavari gmiri,
yvela personaJi da yvela qveyana Rrmad alegoriulia.

315
daskvna:

1. terminebi `huriani~ da `honni~ sinonimebia da orive


qarTul qronikaSi mdidar, Zlier, gavlenian xalxs gu-
lisxmobs.
2. sakuTari saxeli `bagrati~ albaT, III-II aTaswleulebSi
ukve arsebobda; amis damadasturebelia metsaxeli `bagrati
honi~, rac, ra Tqma unda, qarTvelebis ebraelebTan savaWro
urTierTobis dros Camoyalibda. rac Seexeba eTnonims `hu-
riani qarTvelni~, iseTive TviTwodebaa, rogorc, ubral-
od, eTnonimi `qarTveli~, da pirveli _ `huriani~, iseve,
rogorc `honni~, qarTvelTa vaWarTa klasis aRmniSvneli
terminebia. isini qarTvelTa vaWarTa klasis warmomadgen-
lebi iyvnen axlo aRmosavleTSi da egvipteSi.
3. vefxistyaosnis qveTavSi `tarielisa da nestan-darejan-
is TaTbiri da gamorCeva~ ismis faruli gadaZaxili al. make-
donelis mier xvarazmis dalaSqvraze da arian qarTvelebis
mier iberiis bunTurqebisagan ganTavisuflebaze.

avtoris SeniSvna: aqamenidebis saxelmwifo anu Zveli


sparsuli saxelmwifo (Zv. w. 558 _ Zv. w. 330) iyo uzarmazari
teritoria, _ uxeSi Sedareba rom vixmaroT _ sabWoTa
kavSiri _ marqsistuli ideologiis gareSe, Sua azii-
dan eTiopiamde da indis xeobidan egeosis da xmelTaSua
zRvebis sanapiromde. herodotes Tanaxmad, xvarazmi aqa-
menidebis me-16, xolo kolxeTi _ iberia me-19 satrapiaSi
Sediodnen. cxadia, Suaazieli Turqebi kolxeT-iberiis
SavizRvispireTSi Tavisufali Sesvlis uflebiT sarge-
blobdnen savaWro-ekonomikuri urTierTobebis Tval-
sazrisiT. aqamenidebis imperiam 228 weli iarseba, es dro
ki sakmarisia nebismieri istoriuli wyaros falsificire-

316
bisaTvis. ardaviwyeba gvmarTebs, rom samxreT raionebSi
mcxovrebi kolxebi da iberielebi yovelwliurad samas ta-
lants (oqroTi an vercxliT) uxdidnen aqamenidebs xarkis
saxiT, xolo CrdiloeTiT mcxovrebi kolxebi valdebulni
iyvnen, omebis dros gamoeyvanaT damxmare jari da xuT we-
liwadSi erTxel `nebayoflobiTi ZRveni~ _ 100 biWi da 100
gogo mierTmiaT sparselebisaTvis. es cnobebi amoRebulia
herodotesa da qsenofontes Sromebidan.
sxvaTa Soris, kolxeT-iberiis es realuri istoria kargad
aris asaxuli da gadmocemuli qarTul xalxur zRaprebSi.

`ganTiadi~
#7-8, 2011 w.

317
toponim mcxeTis ganmartebisaTvis

wigni «Еврей Грузии» avtori k. lerneri, arasworad gan-


martavs toponimis `mcxeTas~ warmoSobas (ix. `Е.Г.~, 2008,
gv. 87-89). igi akritikebs cnobil qarTvel istorikoss pla-
ton ioselians da askvnis, rom es toponimi warmoiSva ara
mesxTa tomis saxelisagan, aramed sityvidan `msxemi~, rac
niSnavs mwirs, ubirs, xizans. winamdebare naSromis Seqmnac
aseTma mcdarma mosazrebam gamoiwvia.
Tabalebi da mosxebi das. saqarTvelos SavizRvispireTis
mkvidri mosaxleobaa Sumerebis gamoCenis dros (Zv.w. 3500). es
adgilebi dRes istoriuli kolxeTia, sadac gavrcelebulia
wiwvovani da foTlovani tyeebi. mosaxleoba maT ase eZaxis:
naZvnari, soWnari, fiWvnari... aris gadmocema, rom Zveli mesx-
ebi am teritoriebs icnobdnen saxeliT: adgili xeTa.
naZvnari, soWnari, fiWvnari! _ naTeli, wiwvovani tye,
romelSic gabatonebulia kavkasiuri soWi, naZvi da fiWvi,
maradmwvane tanmaRali xeebi! maTi saukeTeso koromebi gvx-
vdeba afxazeTSi, svaneTSi, raWaSi, imereTSi, guria-aWaraSi
da aRm. saqarTvelos das. nawilSi. naZvnarebi, soWnarebi da
fiWvnarebi zogjer gvxvdeba Sereuli saxiT wifelTan, rcx-
ilasTan, aryTan..., magram am jiSiani mcenareebis wminda ko-
romebi saqarTvelos kavkasiisaTvis damaxasiaTebeli ieri
da koloritia. naZvis, soWis da fiWvis sartyelis zeda done
1500-1800 m-de meryeobs. amtani, gvalvagamZle, sinaTlis
moyvaruli xeebia da daCrdilvas ver itanen. maTi simaRle,
saSualod, 1,5-50 m-ia, 300-350 wels cocxloben, zogierTi
jiSi 500 welsac miatans xolme. saqarTveloSi gavrcele-
buli am wiwvovnebis kavkasiuri modgmis jiSebi Cveulebriv
bunebrivad mravldebian da velurad izrdebian da amitom,
uxsovari droidan, es maradmwvane xeebi naZvis, soWis da
fiWvis samkvidro adgilad iyo miCneuli am mxaris mkvidri

318
protoqarTuli eTnosisaTvis. sxvagvarad rom vTqvaT, maT-
Tvis es midamoebi cnobieri iqneboda, rogorc adgili, sadac
uamravi raodenobiT izrdebian xeebi anu, rogorc _ adgi-
li xeTTa. `xeTTa~ aris termini, sadac `xe~ sityvis martivi
fuZea, `TTa~ ki _ sufiqsi (bolosarTi), fuZis mniSvnelobis
mcvleli afiqsia da roca fuZes daerTvis cvlis mis fun-
qcias (am SemTxvevaSi raodenobrivi TvalsazrisiT _ i.p.),
gadadis mravlobiT ricxvSi da gulisxmobs ara erT, aramed
mraval xes da mianiSnebs adgils, sadac uamravi raodenobiT
izrdebian xeebi. maSasadame terminebi: `naZvnari~, `soWnari~,
`fiWvnari~ da `adgili xeTTa~ anu ubralod `xeTTa~ si-
nonimebia. amaTgan romeli adre warmoiSva Zneli saTqmelia,
magram mxedvelobaSia misaRebi toponimi `xeTTa~ _ `xeTa~
da amis gamo, upiratesoba ekuTvnis adgils `xeTTa~.
sityvidan xe qarTlSi (saqarTveloSi) mravali to-
ponimia warmoSobili. mag.: xeTTa, mesxeTi, orZxe, samcxe,
samesxe, javaxeTi, mcxeTa da sxva. maT Soris `xeTTa~ calkea
gamosayofi, radgan sufiqsi `TTa~ calke mniSvnelobas
moklebulia da fuZesTan uSualo kavSirSi xdeba gasagebi;
maSin, roca zogierT warmodgenil toponimSi fuZeze (xe)
mimagrebuli sityvis nawili (affixum) `TTa~ icvlis formas
da gvaqvs `Ti~. mesxeTi, javaxeTi; zogjer ki martivi fuZe
(Ziri), xe sityvis boloSi gadadis da win geografiuli,
sakuTari an nacvalsaxeli uswrebs: `orZ~, `samc~, `sames~.
(mcxeTas bolos ganvixilavT _ i.p.), rogorc prefiqsi
(winsarTi): orZxe, samcxe, samesxe.
varaudoben, rom samcxe, rogorc samflobelo adre cno-
bili iyo saxeliT orZxe an ocxe (ocxe, albaT, Sua saukunee-
bis droindeli, gamartivebuli saxelwodebaa am xaris da md.
orZxiswyalis. albaT, xeTa-c aseve gamartivda, Seikveca erTi
`T~. sxva enebSi, mag: rusulSi darCa xeTTa _ хетта _ i.p.).

319
qarTuli matianis mixedviT, cixe-qalaqi orZxe dauarse-
bia javaxosis SuaTana Zmas, romelsac erqva orZxe. maTi mama
iyo mcxeTosi. igi aris mcxeTis damaarsebeli.
mcxeTis etimologiis gasarkvevad mesxeTis zusti mniS-
vnelobis dazustebaa aucilebeli. gamovxatoT es sityva
aseTi grafikiT: me-s-xe-Ti. viciT, rom sityvis dominan-
turi (ZiriTadi) niSania protoqarTuli tomi mesxi (mesxebi,
mesxTa). toponimikis msgavsi nimuSi _ mesxeTi _ qarTuli
enisaTvis damaxasiaTebeli, tradiciuli movlenaa: mTiu-
leTi, imereTi, kaxeTi, svaneTi da a.S. miuxedavad amisa me-s-
xe-Ti am toponimebisgan calke dgas im TvalsazrisiT, rom am
sityvaSi gamoyenebulia qarTuli piris nacvalsaxeli _ me.
`me~, rogorc cnobilia, Seesatyviseba rusul я-s anu мой-s
(Cemi). aqedan gamomdinare me-s-xe-Ti SeiZleba ganimartos
ase: adgili xeTTa Cemia, mekuTvnis me (mesxs). qarTuli an-
banis meTvramete aso sani, grafikuli simbolo winaenismieri
fSvinvieri sisina, aq ZiriTadi azris gamaZlierebelia. am
TvalTaxedviT kidev met damajereblobas iZens Cemi naSromi
`mesxis mniSvnelobis ganmarteba rusTavelisa da galaktio-
nis ramdenime strofis mixedviT~, romlis Tanaxmad mesxi da
qarTveli sinonimia. rac Seexeba nacalsaxels _ Cemi, igi ori
nawilisagan Sedgeba: Ce _ Tandebulia, me _ nacv. saxeli. Ce-
mi-sagan aris nawarmoebi mr. Cven, rameTu aso _ v qarTulSi
mr-is maCvenebelia: gaqvs _ gvaqvs, gwers _ gvwers. e.i. mesx-
eTi SeiZleba sabolood gaviazroT aramarto rogorc erTi
mesxis adgili, aramed _ mravlis, rac aSkarad gamosWvivis
sityvis bolo nawilSi: xe-Ti, radgan sufiqsi `Ti~, roca
daerTvis fuZes (xe), cvlis sityvis funqcias raodenobrivi
TvalsazrisiT da `TTa~ sufiqsis identuria.
qarTul enaSi pirveli piris nacv. saxelisagan _ me _ bev-
ri sityvaa nawarmoebi da isini qarTul leqsikaSi saTanado
ganmartebebiT arian warmodgenilni: mebatone anu dedul-

320
mamulis patroni, megobari _ moyvasi, moyvare, Tanaziari
Wirisa da lxinisa, medaviTne _ daviTnis mkiTxveli, mebaRe
_ baRis momvleli, SemmuSavebeli da sxva.
zemoTqmuli saSualebas gvaZlevs ganvmartoT, Tu
rogor warmoiSva toponimi `mcxeTa~. sityva Tavdapirve-
lad iarsebebda aseTi saxiT: me-c-xe-TTa (arsebobs xalx-
uri gamoTqma: memcxeTa _ i.p.). msgavsad mesxeTis-a domi-
nanturi niSani aqac nacvalsaxeli _ me-a; xolo _ xeTTa
_ Cveulebriv mxaris aRmniSvneli atributia da roca
nawilaki `c~ daerTvis gviCvenebs pirovnebis warmomav-
lobas da daaxloebiT ase ganimarteba: mec xeTTa adgili-
dan var. mogvianebiT asoebi `e~ da `T~ Seikveca da miviReT
toponimis martivi forma: mcxeTa.

daskvna: pl. ioselianis mosazreba, rom mcxeTa mesxTa


tomis saxelidan aris warmoSobili _ sworia.

321
Tavi 3

virisTavis Sesaxeb

Наука не раполагает сведениями о целенаправлееном


переселении евреев в это время, тем более, на территорию
Кавказа. Ещё более фантастические предположения высказывает
другой исследователь проблемы происхождения грузинских евреев:
«Во время похода Навуходоносора одно из сильнейших иудейских
племён, которое впоследствии получает название грузинских
евреев (хуриани картвелни) незамедлительно оставляет Иудею
и направляется в Иберию» (Папиашвили «Гантиади» (9) стр.
180-201, 1991:89). Более того, автор считает, что это иудейское
племя было родственным грузинам и в VI в. намеренно шло в
Иберию, т.е. в Картли, и, «по сути дела, возвращалось на свою
древнюю родину, которую они покинули ещё во II тысячелетии до
н.э.» (там же, стр. 184-185). И мцхетские жители не противились
приходу евреев, напротив, они удовлетворили их претензии
[?!- К.Л.], а «так можно было поступить только с братьями или
с очень близкими родственниками, что указывает на то, что
пришедшие в Мцхета беженцы были народом, родственным
картвелам» (там же, стр. 190).
k. lerneris wigni «Еврей Грузии» (Иерусалим – 2008, на
русском языке), Tavidan bolomde, `ganTiadSi~ (1991, 9) gamo-
qveynebuli Cemi naSromis kritikul Sefasebas warmoadgens.
aqve aRvniSnav: lerneris es e.w. `analizi~ agdebuli toniTaa
dawrili, riTac Seuracxyofas mayenebs. upasuxismgeblod
aanalizebs ra Cems kvlevas qarTvel ebraelTa warmomav-
lobis Sesaxeb, igi Cems mokvlevebs iyenebs sawinaaRmdego
mimarTulebiT, sakuTari, araseriozuli da aramecnieruli
wignis Sesaqmnelad, da rac mTavaria, amavdroulad, man Cemi
azrebi Tavisad gaasaRa. me maqvs sruli ufleba vuwodo am

322
wigns araseriozuli da aramecnieruli, radgan masSi avtori
iZleva Zveli qarTuli matianeebis istoriuli da religi-
uri momentebis mcdar Sefasebebs. da kidev, am wignSi raRac
Suris magvari SeigrZnoba Cems mimarT, radgan Cems naSroms
Suqi Seaqvs Zveli aRmosavleTis xalxTa istoriografiaSi,
da amitom, SesaZlebelia arc Rirda dro damekarga da mis-
Tvis pasuxi gameca, magram viTvaliswineb, rom igi qarTul
enas da saqarTvelos istorias aswavlis, ris gamoc gadavw-
yvite misTvis seriozuli pasuxi gameca, risi uflebac maqvs,
rogorc oponents. es vrceli pasuxi dawerili maqvs rusul
enaze, magram jer gamoqveynebuli ar aris.
winamdebare wignis formati, amjerad ar maZlevs vrceli
pasuxis gacemis saSualebas, e.i. gadmovTargmno qarTulad
is, rac rusulad maqvs dawerili, da amis gamo, mis araseri-
ozul moqmedebas zogad Sefasebas mivcem:
qristiani RvTismetyveli da mwerali tertuliani kvin-
tus septimus florensi, traqtatSi gadmogvcems, rom cno-
bil romael istorikoss tacituss moelanda, TiTqos qris-
tianebi, iseve rogorc iudevelebi eTayvanebian virisTavs.
aseT sisulelemde, _ ganagrZobs tertuliani, _ igi mivida
im motiviT, rom, TiTqos, iudevelebi, roca udabnoSi mog-
zaurobdnen, isini gadaarCines gareulma virebma, romlebic
sarwyulebisaken mieSurebodnen da miaswavles maT wyaro...,
ris gamoc TiTqos, madlierma iudevelebma Tayvani sces am
cxovelis gamosaxulebas. aqedan warmoiSva azri, rom Cvenc
_ qristianebic, radgan religiiT axlos varT iudevelebT-
an, veTayvanebodeT imave gamosaxulebas (traqtati `kerpTay-
vanismcemlebisadmi~, wigni pirveli, 11, daax. 197 w.).
romaeli istorikosi da mwerali publius kornelius
tacitusi (daax. 55-116 ww.), 88 w. iyo pretori, 97 w. _ kon-
suli, Tavis SromebSi cudad axasiaTebs berZnebs, arabebs,
egiptelebs, da gansakuTrebiT iudevelebs. CvenTvis ucno-

323
bia is wyaro, romlis saSualebiT man Tavis istoriaSi Seit-
ana cnoba imis Sesaxeb, rom TiTqos mosem iudevelebi egvip-
tidan rom gamoiyvana, daavaldebula isini Tayvani ecaT im
cxovelis gamosaxulebisaTvis, romelmac wyaro miaswavlaT
da isini sikvdilisagan ixsna (`istoria~ V, 3-4).
Cemi azriT, tacitusis, rogorc kerpTayvanismcemlis,
siZulvili iudevelebis, da Sesabamisad qristianebis mi-
marT, aris religiuri siZulvili, radgan igi, rogorc mw-
erali da istorikosi, momdevno TavSi asworebs daSvebul
Secdomas da dawera simarTle: roca romaelma sardalma
da politikurma moRvawem gneus magnus pompeusma, romael-
Tagan pirvelma, iudea daipyro da ierusalimSi iudevelebis
taZari daaTvaliera, aRmoCnda, rom taZari carieli iyo da
araviTari RmerTebis gamosaxuleba mis kedlebze ar arse-
bobda (`istoria~, V, 9), ra Tqma unda, Tu mxedvelobaSi ar
miviRebT moses xuTwigneuls.
reziume: roca tacitusi mixvda, rom dauSva Secdoma, man
igi gamoaswora da dawera simarTle, rogorc sinamdvileSi
iyo. samwuxarod k. lerneri tacitusi ar aris da ar aRiarebs,
rom Cemi Sromis analizis dros, dauSva uxeSi Secdomebi da
uRalata merve mcnebas.

baT-iami
israeli

324
milocvebi 70 wlis
iubilesTan dakavSirebiT
.
The International Academy
of Sceinces, Education, Industry and Arts
offise of the President. CA.USA.

ПОЗДРАВЛЕНИЕ

Уважаемый господин Яков Папиашвили!

От имени Международной Академии Наук, Образования,


Индустрии и
Искусств
поздравляю Вас с замечательным юбилеем. Желаю Вам,
Вашим родным и
близким
Хорошего здоровья и успехов в творчестве.

Профессор Леонид Финкель


Президент израельского филиала Международной
Академии Наук, Образования, Индустрии и Искусств,
Академик Израильской Независимой Академии Наук

22 января 2012 года

327
israelis sagamomcemlo saxlma, sadac gamodis gazeTebi:
«Новости недели», «Время НН», «Еврейский камертон», «Глобус» da
sxva gamoaqveyna iakob papiaSvilis axali naSromi maT winaaRmdeg,
romlebic uaryofen ebraelTa holokosts da aseve avtors miu-
loca 70 wlis iubile.

328
saqarTvelo-israelis megobrobis sazogadoebis im-
ereTis ganyofilebis JurnalSi `nostalgia~, xSirad
qveyndeba iakob papiaSvilis proza da poezia. 2012
wlis #11 nomerSi, gv.14-16 gamoqveynebulia winamde-
bare romanis `gagra~ vrceli nawyveti da Jurnal
`nostalgiis~ SemoqmedebiTi koleqtivis gulTbili
milocva mwerlis saiubileo TariRis aRsaniSnavad.

329
SeniSvnebi:

gagra. ( oriode suraTi gagris cxovrebidan)


romanze muSaoba daviwye quTaisSi da davasrule baT-
iamSi. israelis mweralTa kavSiris qarTul seqciaSi (T.
kezeraSvili) Cemi Semoqmedeba qarTul enaze uaryofiTad
Seafases, razec me protesti ganvacxade. israelis mwer-
alTa kavSiris federaciis Tavmjdomarem, cnobilma mw-
eralma efraim bauxma, mirCia, Tu SevZlebdi, meTargmna
Cemi nawarmoebebi rusul enaze. es iyo 1996 w. erTi wlis
daZabuli muSaobis Semdeg, Cems mier Targmnili romani
`gagra~ da sxva nawarmoebebi rusul enaze warvadgine is-
raelis mweralTa kavSiris federaciaSi, sadac ganxilvis
Semdeg SemomTavazes naSromebis wignad gamocema. mweral
_ israelis mweralTa kavSiris federaciis Tavmjdomaris
efraim bauxis sarekomendacio werilis Tanaxmad, israelis
yofilma _ aw gardacvlilma prezidentma yezer vaicmanma,
prezidentis zalman Sazaris sax. fondidan mecnierTaTvis
da mwerlebisaTvis gamoyo Tanxa da wigni gamoica rusul
enaze 1998-1999 ww. wignma daimsaxura meore – israelis ab-
sorbciis saministros premia axali repatriantebisaTvis.
1970 wlidan dawyebuli, amgvari premiebiT, arc erTi qarT-
veli repatrianti ar daujildoebiaT.
romani gamoica efraim bauxis winasityvaobiT. wignze,
rusulenovan presaSi, gamoqveynda mravali dadebiTi recen-
zia. wigns specialuri gadacema miuZRvna radio «Река»-m;
eTerSi piradad gamovedi sityviT.
cnobisaTvis: qarTul variantSi `suraTi meore~ rusuli
teqstisagan odnav gansxvavebulia.
sastumro `gagrifSi~ aaSenes XIX s. dasawyisSi ruseTis
imperiis princis oldenburgis brZanebiT.

330
1922 wlidan gagra skkp ck (i.b. stalinis) gansakuTrebuli
yuradRebis qveS moeqca. miuxedavad qveynis mZime ekonomi-
uri mdgomareobisa gagraSi Sendeba sanatoriumebi, dasas-
venebeli saxlebi _ infrastruqturebiT.
1991-1993 ww. gagra omisa da kazakebis msxverpli gaxda.
saTaurebi: `da vsWamT nayofsa misgan tkbilsa...~, `sisx-
liT naweri ar qreba~, `bolo gakveTili~ avtoris gancdaa
da dakavSirebulia romanTan `gagra~, rac ruseTis imperi-
is mier afxazeTis da samaCablos dapyrobiT gamowveuli
STabeWdilebaa.

xaniswyalTan

romani gamoqveynda 1991 w. israelis qarTulenovan gazeTSi


`alia saqarTvelodan~, daistamba ramdenime nomerSi, gagrZe-
lebebiT. romani Sevida Cems mexuTe wignSi `haba, nagila~ _
`modiT, vimxiaruloT~ (1994, gamomcemloba `quTaisi~).
am romanTan dakavSirebiT aRvniSnav erT kuriozul
SemTxvevas: es nawarmoebi Cem mier Targmnilia rusul enaze
da Sesulia Cems rusul wignSi _ `Две картанки из жизни
гостинцы “Гагрифши”, romelic israelis prezidentis (yezer
vaicmani) mweralTa da mecnierTa Tanadgomisa da daxmarebis
fondis xelSewyobiT 1998-1999 wlebSi gamoica. wigni firma
`jointma~ Seisyida da 2000 wels amerikaSi gaavrcela, amas-
Tan wignis ramdenime egzeplari niu-iorkSi Cems axlobels
lulu moSiaSvils gavugzavne, romelic adre TbilisSi mx-
atvruli Targmanisa da literaturuli urTierTobaTa
mTavar saredaqcio kolegiaSi muSaobda. igi mpirdeboda,
rom wigns inglisurad Targmnida, magram Semdeg ratomRac
damaRalata. ase iyo Tu ise, 2001 wels holividuri filmi

331
`sityvac aRar Tqva~ ekranze gamovida (rusuli saTauri
`Ни слова Больше”) romlis scenaric vinme sanSain madlens
ekuTvnis. masSi monawileoben cnobili msaxiobebi natalia
kinski da bolduini. filmi videokasetaze mTlianad maqvs
gadawerili. am filmis siuJeturi ganviTareba mTlianad
aRebulia Cemi romanidan `xaniswyalTan~, mxolod dasas-
rulia boevikuri stiliT gakeTebuli.

dasasruli RmerTma icoda

moTxroba gamoqveynda gazeTSi `alia saqarTvelodan~


(1991), saTauriT: `bediswera~. Sevida Cems rusulenovan
wignSi (1998-1999), saTauriT: «Судьбы».

deda

moTxroba _ legenda pirvelad gamoqveynda 1988 w. gazeT


`quTaisis~ literaturul gverdze, saidanac gadabeWda
gazeTma `alia saqarTvelodan~ (1988). amave saTauriT gam-
ovaqveyne Cemi mesame wigni (1993, gamomcemloba `quTaisi~).

sami angelosi

moTxroba _ legenda pirvelad gamoqveynda gazeT


`quTaisis~ literaturul gverdze. Sesulia Cems mesame
wignSi `deda~ (1993).

332
besia

80-iani wlebis meore naxevarSi orjer gamoqveynda gazeT


`quTaisSi~ aleko Sengelias redaqtorobiT. poetma ioram
qemerteliZem gamoaqveyna JurnalSi, romlis redaqto-
ri TviTon iyi: `ciskari~ (2, 1991). moTxroba Sesulia Cems
meoTxe wignSi `deda~ (1993).

haba, nagila

moTxroba gamoqveynda Jurnal `ciskari~-s damatebaSi:


`nobaTi~ (1984). 1988 w. gamoica Cemi pirveli wigni amave sa-
TauriT: gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~-s (dir. guram
fanjikiZe) quTaisis filialSi (redaqtori zurab kuxian-
iZe). moTxroba gamoaqveyna agreTve gazeTma `alia saqarT-
velodan~ (1989). Sesulia Cems mexuTe wignSi: `haba, nagila~
_ `modiT, vimxiaruloT~ (1994). moTxrobis radio montaJi
gaakeTa cnobilma Jurnalistma givi mefisaSvilma. gadacema
ganxorcielda radio `quTaisSi~.

imereTis gazafxuli

moTxroba _ legenda pirvelad gamoqveynda gazeT


`quTaisis~ literaturul gverdze. Setanilia Cems mexuTe
wignSi (1994).

bedis sapirispirod
moTxroba Sesulia Cems pirvel wignSi (1988). igi Sevitane
agreTve mexuTe wignSi (1994).

333
vefxis damcemi...
da misi qarTveli megobari

moTxrobaSi aRwerili peripetiebi namdvili ambavia.


moTxroba pirvelad gamoqveynda gazeT `quTaisSi~ (15 apri-
li, 1989) saTauriT: `kacia, da xasiaTi~, redaqtori: T. lan-
Cava. `literaturul saqarTveloSi~ saTauri Secvales,
uwodes: `erTi Targmanis istoria~ (29 ivnisi, 1990 w.), redaq-
tori: el. javeliZe. israelSi nawarmoebSi moTxrobili amba-
vi dadasturda da efraim bauxis rekomendaciiT gamoqveyn-
da rusulenovani gazeTis «Новости недели» -is damatebaSi
«Еврейский камертон»-Si (31 maisi, 2007).

profesor daviT bregaZis mogoneba

am naSromis nawveti gamoqveynebulia batoni daviTis 100


wlis iubilesTan dakavSirebiT gamocemul gazeTSi, romel-
ic quTaisis sax. universitetis gamomcemlobam dastamba.

334
xmeli foToli
qarTuli fexburTis himni

gvanaxeT _ fexburTi qarTuli


da SemarTeba Svilebo,
mesxuri ileTi zRapruli,
`xmeli foToli~ biWebo.

misamReri:

heri biWebo, herio,


momavals vucqerio,
aamRereT iberio,
pontis kari vrcelio.

gvanaxeT _ TamaSi qarTuli,


icekveT, ifrineT Svilebo,
Seteva! _ golebi kolxuri,
diuseldorfuli biWebo.

misamReri:

heri biWebo, herio,


momavals vumRerio,
saqarTvelos sasaxelod,
dagelocoT gzebio.

P.S. am himnSi SesaZlebelia gamoyenebuli iqnes frazebi


Zveli simReridan:
1. `biWebo, biWebo, biWebo, gamarjveba biWebo~.
2. `dinamo, dinamo, dinamo, gamarjveba dinamo~.

335
PS. 2011 w. aprilis dasawyisSi `rusTavi-2~ telewamyvanma
zaal udumaSvilma gamoacxada konkursi qarTuli fexburTis
himnis Sesaqmnelad. winamdebare himni me gavugzavne israelSi
saqarTvelos konsuls q-n natalia korZaias. ase aRmoCnda him-
nis teqsti jer saq. kulturisa da sportis saministroSi da
Sesabamisad fexburTis federaciaSi. me vesaubre prezidents _
b-n zviad siWinavas, romelmac himnis teqsti ar ganixila im
motiviT, rom boris paiWaZes meti damsaxureba miuZRviso. albaT,
amis gamo, `rusTavi-2~ konkursis Sedegebi aRar gamoacxada:
Cems naSromSi `mesxis~ mniSvnelobis ganmarteba rusTaveli-
sa da galaktionis ramdenime strofis mixedviT~, romelic
gamoqveynda literaturul saqarTveloSi (1995) da Sesu-
lia Cems poetur krebulSi `sad aris saqarTvelo?! (quTai-
sis universitetis gamomcemloba, 2003) mecnierul doneze
maqvs dasabuTebuli, rom terminebi `mesxi~ da `qarTveli~
sinonimebia. amgvarad fraza `mesxuri ileTi zRapruli~ Cems
himnSi alegoriul datvirTvas iZens da qarTuli sportis
ganviTarebas mianiSnebs uxsovari droidan dRemde. rac Seex-
eba vis meti Tu naklebi damsaxureba aqvs, Cemi azriT, aq, ker-
Zo SemTxvevaSi, arsebiTi mniSvneloba ar unda qondes. yovel
SemTxvevaSi, minda gavixseno erTi studentobisdroindeli
epizodi: Tbilisis `dinamo~ moskovis `spartaks~ (SeiZleba
`lokomotivs~) xvdeboda. moedans xelisguliviT vxedavdi...
danarCeni ixileT winamdebare wignis 38-e da 39-e gverdebze.
da kidev erTi: mixeil mesxs piradad vicnobdi. igi gavi-
cani jemal zeinkliSvilis binaSi, sadac SemTxvevis wyalo-
biT ojaxTan erTad visvenebdi. igi cxovrobda waRveridan
keCxobSi mimavali aRmarTis marjvena mxares. maxsovs, me maSin
#4 samSeneblo trestis sawarmoo ganyofilebis ufrosi
viyavi da mqonda keCxobis dasasvenebeli saxlis ori sagzuri,
romelic davTme am ori didi fexburTelis pativsacemad.

336
israelis mweralTa federaciis Tavmjdomaris efrem
bauxis rekomendacia, romlis safuZvelze iakob pa-
piaSvilma daimsaxura ori fuladi premia: 1. israelis
prezidentis (yezer vaicmani) fondis `amosis~. fondi
`amosi~ zalman Sazaris saxelobisaa da gankuTvnilia
mxolod mecnierTaTvis da mwerlebisaTvis. 2. israe-
lis absoraciis saministros fondis _ mwerali repa-
triantisaTvis.

337
338
339
Aaxsna-ganmarteba qarTvelebs

publicisturi naSromis `Два сообшения для Советского


народа~ gamoqveynebam didi mniSvneloba iqonia Tanamedrove
israelis TviTSegnebis CamoyalibebaSi. sazogadoebam Seityo,
rom stalini ibrZoda aramarto faSizmis, aramed agreTve
rusuli nacionalistur-Sovinisturi mentalitetis aR-
mosafxvrelad.
i. b. stalins didi damsaxureba miuZRvis CeCen-inguSi da
osi xalxis fizikur gadarCenaSi. rogorc cnobilia 1941
wels am respublikebSi daiwyo didi ajanyeba advokat xasan
israilovis xelmZRvanelobiT. maTi moTxovna iyo sabWoTa
xelisuflebis damxoba da kavkasiaSi faSisturi reJimis
damyareba. amasTan dakavSirebiT 1942 wlis aprilSi Tav-
dacvis saxalxo komitetma CeCnebis da inguSebis gawveva
sabWoTa armiaSi SeaCera. ajanyebulebTan farulad Cavidnen
germanelTa agentebi da instruqtorebi TurqeTis da vol-
gispireTis gavliT.
1944 wlis 31 ianvars gaimarTa Tavdacvis saxelmwifo
komitetis sxdoma, sadac miRebul iqna dadgenileba #5073
CeCen-inguSeTis ssr gauqmebis Sesaxeb. roca sakiTxi Se-
exo damnaSaveTa dasjas, azri gamoTqves Tsk-is wevrebma
v. m. molotovma da g. m. malenkovma. maTi winadadeba iyo
`Смерть предателям! полная ликвидация этих народов~,
i.b. stalinma gamoTqva azri maTi gadasaxlebis Sesaxeb
mcire aziaSi da yazaxeTSi. dRis wesrigidan amoRebul iqna
sityva _ `likvidacia~, romelic Seicvala sityviT _ `de-
portacia~. amiT stalinma gadaarCina CeCen-inguSebi fizi-
kuri ganadgurebisagan, radgan Tsk-ma erTxmad miiRo amxanag
stalinis winadadeba.

342
aRsaniSnavia, rom rusi literatorebi, scenaristebi, re-
Jisorebi da Sesabamisad msaxiobebi didi mondomebiT amaxin-
jeben zemoaRniSnul faqtebs da TavianTi Semoqmedebis saSu-
alebiT ori qarTvelis _ stalinis da berias saxes iseTi
jadosnuri xerxebiT warmoaCenen rom paralels atare-
ben saerTo qarTul xasiaTTan, rac rusuli politikuri
ideologiis TviTmizani iyo da aris.

avtori

343
sarCevi

redaqtoris winaTqma - revaz miSvelaZe .........................5

romani-gagra
suraTi pirveli .....................................................................11
lirikuli wiaRsvla xati salocavi ................................45
aq, ambavi donduas yalTabandobisa... ...........................60
suraTi meore ...................................................................... 103

individualuri filosofiur-esTetikuri
STabeWdileba
da vsWamT nayofsa misgan tkbilsa... ........................... 121
sisxliT naweri ar qreba .................................................. 125
bolo gakveTili................................................................. 131

romani-xaniswyalTan ................................................ 141

moTxrobebi
dasasruli RmerTma icoda ............................................. 177
deda ...................................................................................... 197
sami angelosi ...................................................................... 206
besia ...................................................................................... 208
haba, nagila ......................................................................... 214

344
imereTis gazafxuli ......................................................... 228
bedis sapirispirod... ...................................................... 231
vefxis damcemi... da misi qarTveli megobari ............. 253
bolosityva ........................................................................ 263
opusi #5 .............................................................................. 265
im gzas rom gavyolodi!?.. .............................................. 267
IMPRESSION ......................................................................... 277
qarTuli poeziis koncerti mesxiSvilis TeatrTan ... 281
IMPRESSION ......................................................................... 289

mecnierul-publicisturi esse
profesor daviT bregaZis mogoneba ............................ 293
vin iyvnen `huriani qarTvelni~ - `ganTiadi~ #7-8 2010w. .. 302
istoriis zogierTi sakiTxisaTvis - `ganTiadi~#7-8 2011w ...... 309
daskvna: ................................................................................. 316
toponim mcxeTis ganmartebisaTvis ............................. 318
virisTavis Sesaxeb............................................................. 322

milocvebi 70 wlis iubilesTan dakavSirebiT 325


SeniSvnebi ........................................................................ 330
xmeli foToli ............................................................... 335
efrem bauxis rekomendacia .................................. 337
stalinis RvTaebrivi misia................................... 340
axsna ganmarteba qarTvelebs .............................. 342

345
teq. redaqtori nana WoWua
damkabadonebeli Tamar tyablaZe
Папиашвили Яков
Гагра
роман
(На грузинском языке)

Papiashvili Iakob
Gagra
Novel
(in Georgian language)
tiraJi 200 cali

daibeWda gamomcemloba
`meranis~ stambaSi
mxatvris quCa #4
tel: 2-31-70-47; 2-32-73-62
E-male
merani_merani@mail.ru

fasi 20 lari
349

You might also like