saqarTvelos rihard vagneris sazogadoeba
Sarl bodleri
rihard vagneri
da tanhoizeri
parizSi
Sarl bodleri
rihard vagneri da tanhoizeri parizSi
Targmani da Sesavali luka naxucriSvili
redaqtori nino nekeriSvili
damkabadonebeli TinaTin berberaSvili
ydis æòçïòíerò Tamuna TaTelaZe
ðòîâåäò ãïèëúåèï © saqarTvelos rihard vagneris sazogadoeba, 2016
ñâåäï óôäåþï æïúóäòï.
øðì „þïêóî ìóäïêïóîòì ãïèëèúåèäëþï“
daviT ïéèïøåíåþäòì 150, 0112 àþòäòìò
tel.: 291 11 65, 291 09 54
elfosta: info@sulakauri.ge
ISBN 978-9941-23-548-1
Charles Baudelaire
RichaRd WagneR and TannhÄuseR in PaRis
Translated and foreword by Luka nakhutsrishvili
© The Richard Wagner Society of Georgia, 2016
Georgian translation published by Sulakauri Publishing, 2016
All rights reserved
www.sulakauri.ge
Sinaarsi
xelovani bodlerisa da vagneris epoqaSi da
`tanhoizeris~ skandali parizis operaSi. . . . . . . . . .7
I. parizis bazris jadoqrebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
II. momavlis musikosis warsuli musika parizSi . . .20
III. bodleris vagneri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
bodleris werili vagnerisadmi . . . . . . . . . . . . . . .35
rihard vagneri da tanhoizeri parizSi . . . . . . . . . .39
kidev oriode sityva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89
xelovani bodlerisa da vagneris
epoqaSi da `tanhoizeris~
skandali parizis operaSi
I. parizis bazris jadoqrebi
Sarl bodleri (1821-1867) da rihard vagneri (1813-1883)
Tavisuflad SegviZlia maTi epoqis saxelovnebo sivrcis
sanimuSo warmomadgenlebad miviCnioT, ramdenadac, mweral giustav floberTan (1821-1880) erTad, am ori xelovanis
cxovreba, Semoqmedeba da sajaro sivrcesTan urTierToba
qrestomaTiuli saxiT warmoaCens XIX saukunis SuaxanebSi
sruliad axali tipis xelovanis dabadebas, romelic XXI
saukuneSic ki didwilad gansazRvravs imas, Tu rogoria
xelovanis TviTaRqma, rogor aRiqvams mas sazogadoeba
da ra socialur da ekonomikur wesebs emorCileba misi
cxovreba da Semoqmedeba.
modernul xanaSi, roca eklesiac da samefo xelisuflebac TavianT absolutur politikur da ideologiur
Zalauflebas kargaven, dasavleli xelovani aRmoaCens,
rom igi mfarvelisa da masazrdoeblis gareSe darCa da
gamoecala ara marto ekonomikuri saZirkveli, aramed
myari sazrisuli CarCoc. amdenad, xelovans uwevs, erTi
mxriv, faqtobrivad araradan Seqmnas is SemoqmedebiTi
wesebi da sazrisuli sistema, romlebiTac Tavadve ixelmZRvanelebs, meore mxriv ki, Tavadve izrunos yoveldRiur
lukmapursa da sakuTari SemoqmedebisaTvis publikis
Sovnaze. ase gamoabijebs xelovani eklesiidan da samefo
7
darbazebidan da gadis erTmaneTTan Tavisuflad movaWre
moqalaqeTa bazarze, sadac man iseve unda „gayidos“ Tavisi
artistuli „saqoneli“ da iseve ajobos „konkurents“, rogorc nebismierma vaWarma, romlis interesebSicaa yvelanairi SesaZlo reklamisa da „piaris“ Tu sxvaTa winaaRmdeg
mimarTul antireklamisa da `Savi piaris“ meSveobiT miasaRos „umaRlesi xarisxis nawarmi“ farTo arCevanis winaSe
mdgom potenciur myidvel-momxmarebels. es momxmarebeli
ekonomikurad da politikurad axladwamoCituli burJuaziaa, romelic, XIX saukunis dasawyisidan moyolebuli,
sakuTari socialuri kapitalis, politikuri statusisa da
ekonomikuri keTildReobis ideologiurad gapatiosnebas
Tavisi resursebis, upirveles yovlisa, swored xelovnebis
sferoSi dabandebiT cdilobs.*
modernuli kapitalisturi sazogadoebis wiaRSi moRvawe xelovanis yovelmxriv klasikuri saxe-xatebi Sarl
bodleri da rihard vagneri imitom arian, rom orive ara
ubralod xelovania, aramed xelovnebis kritikosobas da
Teoretikosobasac iTavsebs, radgan sakuTari xelovnebis
* xelovanis axal socialur-ekonomikur tipTan, modernulobasTan, XIX saukunis Suaxanebis parizis gamorCeul rolTan da
xelovanis mier sakuTari produqciis `realizaciis“ ideologiur
strategiebTan dakavSirebiT, upirveles yovlisa, veyrdnobi
Semdeg fundamentur Teoriul naSromebs: Walter Benjamin, Charles
Baudelaire. Ein Lyriker im Zeitalter des Hochkapitalismus, Frankfurt a.M., 1980
(1955); W. Benjamin, „Paris, die Hauptstadt des XIX. Jahrhunderts“ in: Illuminationen. Ausgewählte Schriften I, Frankfurt a.M., 1974; Hugo Friedrich, Die
Struktur der modernen Lyrik, Hamburg, 1985; Pierre Bourdieu, Les règles de
l’art. Genèse et structure du champ littéraire, Paris, 1992; Giorgio Agamben,
„Baudelaire o la merce assoluta“ in: Stanze: La parola e il fantasma nella cultura
occidentale, Torino, 1977; Johannes Willms, Paris. Hauptstadt Europas 18001914, München, 2000; Nicholas Vaszonyi, Richard Wagner. Self-Promotion and
the Making of a Brand, Cambridge, 2010; Siegfried Kracauer, Jacques Offenbach
und das Paris seiner Zeit, Frankfurt a.M., 1976. winamdebare ese zedmetad
rom ar gadaitvirTos teqnikuri detalebiT, moveridebi yovel
jerze konkretuli adgilebisa da gverdebis miTiTebas.
8
principebis ageba, sxvaTa nawarmoebebisa da Teoriebis
Sefaseba – rac, xSirad, maT dakninebas gulisxmobs –
gardauvlad iqceva maTi Semoqmedebis nawilad, iseve rogorc maTi biografia, romelic hagiografiis elementebs
iZens. geniosis xati, romelic, faqtobrivad, „araradan“
qmnis Tavis principebsa da nawarmoebebs, ar gulisxmobs,
rom manamde arsebuli yovelgvari xelovnebis uaryofa
xdeba sakuTaris Rirsebebis win wamosawevad. konkurentebis ganiaraRebis garda, am strategiis arsebiTi
Semadgeneli nawilia kritikisa da xelovnebis istoriis
sakuTari versiis moTxrobis Sedegad WeSmarit xelovanTa
im xazis dadgena, romelTa memkvidredac acxadebs Tavs
cru xelovanebs Soris mebrZoli geniosi. vagnerisaTvis
amgvari xazi, pirvel rigSi, berZnul tragediasa da beThovenze gadis, rasac mogvianebiT siRrmiseul Teoriul
doneze axalgazrda fridrix nicSe afuZnebs Tavis
pirvel mTavar naSromSi `tragediis dabadeba musikis
sulidan“.
Cndeba zedapiruli garTobis mosurne sazogadoebisgan
ganze gamdgari tanjuli geniosis xati, romelic mxolod
sakuTar Sinagan artistul xmas mihyveba da, Tundac warumateblobisa da SimSiliT sikvdilis fasad, uars ambobs
sazogadoebis zerele moTxovnilebebTan kompromisze. aqedan, bodleriseuli „dawyevlili poetis“ miTze da, pirvel
rigSi, vagneris mier sakuTari mowameobrivi gzis Sesaxeb
daweril auracxel biografiul da Teoriul nawarmoebTa
raodenobasa da utifrobis doneze dayrdnobiT, Tamamad
SeiZleba iTqvas, rom arcerT xelovans imdeni ar uzrunia
sakuTari `imijis“ Seqmnasa da marTvaze, rogorc vagners.
wamebuli geniosis vagneriseul hagiografiaSi parizs
misi cxovrebis adreuli etapidanve gamorCeuli adgili
ukavia. amas is moTxrobebic mowmobs, romlebic Tavis
pirvel xangrZliv da Zalzed warumatebel parizul periodSi (1839-1842) dawera – momlocveloba beThovenTan
9
(1840) da aRsasruli parizSi (1841).* vagneri aq bolomde
iyenebs germanuli kulturuli sivrcis mier gamoZerwil stereotipebs germanuli bunebriobis, genialurobisa da aramomxveWelobis Sesaxeb, romelic radikalurad SeuTavsebadia yovelgvari WeSmariti xelovnebis,
gansakuTrebiT ki musikis, am WeSmaritad germanuli xelovnebis, mimarT rogorc ingliselTa siyruesTan, ise
parizTan, rogorc codvaSi Caflul babilonTan, sadac
yvela mxolod zedapiruli – `franguli“ – warmatebisa
da garTobisaken miiltvis, xolo amaRlebuli xelovneba
da idealebi fexqveS aris gaTelili. 1861 wels, rodesac
Sarl bodleri Tavis erTaderT musikalur eses wers
saxelwodebiT `rihard vagneri da tanhoizeri parizSi“, parizuli maRali sazogadoebisa da kritikis didi
nawilis mier vagneris Semoqmedebis ukugdebasac zemoT
aRweril mowameobriv ritorikaSi ganixilavs: zedapirulma sazogadoebam rTul genioss ver gaugo, magram mova
dro da geniosis sicocxleSive Tu misi sikvdilis Semdeg,
WeSmariti xelovneba gaimarjvebs xalxis, konformistebisa da oportunistebis amaoebaze. bodlerisa da Tavad
vagneris ritorikas Soris mTavari gansxvaveba is aris,
rom vagneri (yovel SemTxvevaSi, 1860-70-iani wlebidan
moyolebuli) WeSmariti xelovanis germanelobas usvams
xazs, bodleri ki, rogorc frangi, zogadad, WeSmariti
xelovnebis medrove adamianebTan da gabatonebul gemovnebasTan SeuTavseblobaze miuTiTebs, radgan, rogorc es misi eses boloSi gamoCndeba, Tavisi qveynis
patriotobazec aqvs pretenzia da Tavadac aranakleb
aqvs morgebuli momxveWeluri sazogadoebis klanWebSi
moxvedrili auRiarebeli geniosis roli, romlisTvisac,
faqtobrivad, aucilebeli xdeba, rom misi nawarmoebi
pirveli dabeWdvisas an warmodgenisas farTo publikis
* qarTuli Targmani ixileT krebulSi: rihard vagneri, moTxrobebi, werilebi, eseebi, bakur sulakauris gamomcemloba, 2013.
10
mxridan vergagebas da agresiul uaryofasac ki waawydes
da mxolod mogvianebiT miaRwios sakadris aRiarebas.
xelovnebis istoriaSi bodleris fundamenturi mniSvnelobis ganmapirobebeli erT-erTi umTavresi faqtori sakuTar SemoqmedebaSi im Zireuli cvlilebebisa
da ryevebis aRbeWdvaa, romlebic sazogadoebis kapitalisturi mowyobis aRmavlobam gamoiwvia. es, pirvel
rigSi, gulisxmobs imas, rom yofiT sagnebTan maTi saxmari RirebulebiT, maTi gamosadegobiT gansazRvruli
urTierToba didwilad nacvldeba sagnebis sacvleli
Rirebulebis anu im maxasiaTeblis win wamoweviT, romelic Sromis nayof sagans eniWeba, rodesac igi saqonlis
saxiT gamoaqvT bazarze. dgeba momenti, rodesac adamianebi sagnebs ukve maT bunebriv gamosadegobasa da saWiroebaze dayrdnobiT ki aRar moipoveben, aramed imitom, rom,
sagnebis sacvleli, abstraqtuli, Rirebulebis gaqvavebasTan erTad, bazari gamudmebiT gvTavazobs „siaxleebsa“ da „eqskluzivebs“, romlebic warmarTavs saganTa
SeZenis survils da momxmareblobis mojadoebul wreSi
gvagdebs. Cveni dRevandeli samomxareblo kultura,
romelSic saqonlis gulisgulSivea Cadebuli `daprogramebuli moZveleba“ da elvis siswrafiT awarmoebs,
asaRebs da aZvelebs TiTo-TiTo funqciiT `gaumjobesebul“ aifonebsa da sxva aqsesuarebs, mxolod gviandeli
gagrZelebaa XIX saukunis parizSi `siaxleTa maRaziis“
vitrinis win mdgomi eleganturi qalbatonis dramatuli urTierTobisa mudam axal-axal modur sagnebTan.*
swored parizi miiCneva amgvari ekonomikuri midgomis
Camoyalibebis umTavres centrad, Tavisi pasaJebiT, axleburi sareklamo teqnikiT, siaxleebsa da modaze gagiJebiT, did qalaqSi koncentrirebul farTo msyidvelunarian masebze gaTvlili uSvelebeli savaWro centrebiTa
Tu giganturi saerTaSoriso msoflio eqspoziciebiT
* ix. emil zolas romani qalTa bedniereba, elfi, Tbilisi, 2010.
11
(1855 wels parizSi Catarebulma eqspoziciam udidesi
STabeWdileba moaxdina bodlerze).
sagnebis totalurma gasaqonlebam myife gaxada is sazRvaric, romelic manamde yofiT sagansa da `gamousadegar“,
arayofiT, amaRlebuli Rirebulebis mqone xelovnebis
nawarmoebs Soris arsebobda. es faqtori xelovans da
mis nawarmoebs im arasaxarbielo mdgomareobaSi ayenebs,
roca xelovnebis nawarmoebs uwevs daamtkicos, Tu ratom unda SeiZinos momxmarebelma maincdamainc is da ara
nebismieri arasaxelovnebo sagani. bodleri mixvda, rom
saWiro iyo xelovnebis mxridan agresiuli kontrSeteva
yvelafris Camylapavi sabazro logikis winaaRmdeg. man xelovnebis nawarmoebis gafetiSebiT upasuxa da nawarmoebi
TviTkmarobis im auriT Semosa, romlis gamoxatulebacaa
principi „xelovneba xelovnebisTvis“ (l’art pour l’art). amave
strategiis nawilia `maRali“ xelovnebis gamorCeva konformistuli, damyoli, samomxmareblo xelovnebisagan,
romelic sirTulisa da mowameobis zemoT aRwerili komponentebisgan Sedgeba, rac, Tavis mxriv, am „ganze gamdgar“
xelovanTa komerciuli strategiacaa, romliTac saqonlis
sabazro logikas baZaven: maTi „eqskluzivi“ saxelovnebo
bazarze swored saxelovnebo bazris Zagebaa. arc XIX saukunis Suisaken warmoSobili es fenomeni unda iyos ucnobi
dRevandeli artsivrcisTvis, sadac mudmivad wuwuneben,
rom `sistema“ mis winaaRmdeg mebrZol xelovanebsac ki
Tavis nawilad aqcevs.
am mxriv niSandoblivia vagneris orazrovani damokidebulebac parizis operasTan, romelmac XIX saukunis pirvel
naxevarSi sruliad ganumeorebel saopero Janrs, e.w.
`grandoperas“ daudo safuZveli. parizis opera daarsebis
dRidanve centraluri mniSvnelobis dawesebuleba iyo
franguli sazogadoebis SeZlebuli da mmarTveli klasebis
erovnul-kulturuli TviTreprezentaciisTvis, sagareo
artistuli imijisTvisa da, rac mTavaria, kulturuli
12
gavlenisTvis.* lui XIV-is droidan moyolebuli, parizis
opera Ria iyo ucxoeli kompozitorebisaTvis da Teatris
istorias Tu gadavxedavT, aRmovaCenT, rom parizis operis
umTavresi kompozitorebi swored arafrangebi iyvnen –
luli, gluki, kerubini, spontini, rosini, meierberi,
doniceti, verdi... parizis operisaTvis Seqmnili nawarmoebebi barokos epoqidanve sanaxaobriobiT, vokaluri
akrobatizmis naklebobiTa da baletis gansakuTrebuli
roliT gamoirCeoda. joakino rosini (1792-1868), fromantal alevi (1799-1862), daniel oberi (1782-1871) da jakomo
meierberi (1791-1864) iyvnen is kompozitorebi, romelTac
XIX saukunis 20-30-ian wlebSi Teatraluri revolucia
ganaxorcieles, romlis Sedegadac Camoyalibda zemoT
xsenebuli `grandopera“ – xuTmoqmedebiani, masStaburi
sagundo da sacekvao scenebisagan Semdgari, mdidrulad
da istoriuli sizustiT dadgmuli nawarmoebebi, romlebSic monumenturi istoriuli siuJetis fonze mimdinareobda diadi movlenebisa da masebis morevSi CaTreuli
individebis tragedia.**
* parizis operis kulturul-politikuri mniSvnelobisa da
mis mier ganxorcielebuli esTeturi inovaciebis ganxilvisas
umTavresad veyrdnobi Semdeg naSromebs: Jane Fulcher, The Nation’s
Image. French Grand Opera as Politics and Politicized Art, Cambridge, 1987;
Anselm Gerhard, Die Verstädterung der Oper. Paris und das Musiktheater des 19.
Jahrhunderts, Stuttgart, 1992; David Charlton (ed.), The Cambridge Companion
to Grand Opera, Cambridge, 2003; Patrick Barbier, La vie quotidienne à l’Opéra
au temps de Rossini et de Balzac : Paris, 1800-1850, Paris, 1987.
** Janris mTavari nawarmoebebia: oberis „munji qali portiCidan“
(1828) da „gustav mesame“ (1833), rosinis „vilhelm teli“ (1829),
meierberis „robert eSmaki“ (1831), „hugenotebi“ (1836), „winaswarmetyveli“ (1849) da „afrikeli qali“ (1865), alevis „ebraeli
qali“ (1835), donicetis `favoriti qali“ (1840) da „don sebastiani“
(1843), verdis „siciliuri saRamoebi“ (1855) da „don karlosi“ (1867);
garda amisa, rosinis, verdis, donicetisa Tu Sarl gunos mier
grandoperis yaidaze gadamuSavebuli nawarmoebebi. 1861 wels
vagneris `tanhoizeris“ parizuli versiis erT-erTi mTavari problemac swored is iyo, rom is ar iyo sakmarisad `gadamuSavebuli“.
13
am operebSi erTmaneTs ara marto franguli paTetikuri deklamacia da italiuri belkanto erwymoda, aramed,
gansakuTrebiT meierberis SemTxvevaSi, moxda daxvewili
germanuli saorkestro teqnikis importirebac. sxvadasxva
masobrivi scenis, bunebrivi kataklizmebisa Tu optikuri
iluziebisa da `specefeqtebis“ dadgmis unariT, imdroindeli Teatraluri teqnikuri inovaciebis avangardSi
Camdgari grandopera albaT mxolod dRevandel holivuds
Tu Seedreboda. swored am monumenturma da ekleqturma
Janrma aqcia parizis opera da misi nawarmoebebi mTeli
evropisaTvis misabaZ saopero modelad da yvela saopero
kompozitorisaTvis, maT Soris vagnerisTvis, sanukvar
adgilad.
parizSi pirveli mogzaurobisas (1839-1842), mudmivad
valebSi Cafluli da provinciul siviwroves gamoqceuli
vagneri, Tavdapirvelad grandoperebis Seqmnis meSveobiT saxelis moxveWisa da gamdidrebis surviliT ufroa
Sepyrobili. misi germanuli kulturul-nacionalisturi Sovinizmi mxolod parizis operaSi SeuRwevlobis
Semdeg iwyebs aRmocenebas. SedarebiT moklexniani gaCerebebiT parizTan meore Sexebisas (1849-1853), vagneri
ukve SveicariaSia gaxiznuli drezdenis 1848-49 wlis
Seumdgar revoluciaSi* monawileobis gamo da parizSi
xelaxla gancdili warumateblobebis paralelurad da
meierberiseuli grandoperis zeobis Semyure, aviTarebs
* zogadad, 1848 weli evropis mraval qveyanaSi revoluciebis
welia, rodesac avtokratul samefo xelisuflebas, erTi mxriv,
saSualo klasebi ujanydebian meti Tavisuflebebis moTxovniT,
meore mxriv ki – dabali klasebi saarsebo pirobebis gaumjobesebis moTxovniT. radgan revoluciis es ori rgoli saboloo
jamSi erTimeores gaemijna, riTic revoluciuri Zala Sesustda,
revoluciuri talRa samefo xelisuflebebma sastikad CaaxSo da
dapatimrebas gadarCenili mravali revolucioneri da liberali
aiZula, gaqceuliyo, rogorc, magaliTad, vagneri gaiqca franc
listis daxmarebiT SveicariaSi, sadac Sewyalebamde cxovrobda.
14
Tavis umTavres esTetur Teoriebs. isini didwilad grandoperis da, zogadad, manamde arsebuli saopero kulturis radikalur kritikazea agebuli swored „Savi piaris“
zemoT xsenebuli principebis mixedviT, rodesac mxolod
sakuTari saxelovnebo principebis wamoyeneba sakmarisi
aRar aris da, amavdroulad, saWiroa bazridan „konkurentebis“ Camocileba.* ase iqca vagnerisaTvis parizi da
grandopera, erTi mxriv, mTavar samizned, xelovnebis
sferoSi arsebuli yvelanairi ukeTurobis alagad, meore
mxriv ki, parizis opera misTvis kvlavac rCeboda mTavar
saocnebo Teatrad. vagners Tavisi „WeSmariti“ musikaluri
Teatris reformis gansaxorcieleblad swored is kolosaluri resursebi esaWiroeboda, rac parizis operaSi, misi
azriT, xelovnebis sxvadasxva dargis mxolod zedapirul
da wmindad garegnul Teatralur-musikalur efeqtebze
da fuW istoriul koloritze mimarTuli SerwymisaTvis
gamoiyeneboda.
bodleric emxroba vagneris mier istoriuli siuJetebis uaryofas miTosuri siuJetebis sasargeblod,
viTomda maTi metad universaluri, sayovelTaod gasagebi, xalxuri xasiaTis gamo. magram bodleric da vagneric (nebsiT Tu uneblieT) iviwyeben, rom 30-ian wlebSi
alevis `ebraeli qalis“ da meierberis `hugenotebis“ anda,
40-ianebis bolos damarcxebuli revoluciis Semdeg, `winaswarmetyvelis“ mier gamowveuli enTuziazmi, am operebis
saucxoo musikisa da udidesi Teatraluri efeqturobis garda, imiTac iyo ganpirobebuli, rom maTSi didwilad burJuaziisgan Semdgari publika sarkeSi uyurebda sakuTar, yvelaze uSualo politikur problemebs –
Semwynareblobis, socialuri wyobis revolucionirebis,
Tavisuflebis, viTarebaTa simyifisa da mudmivi cvaleba* Tavs uflebas vaZlev, mkiTxvels mivuTiTo vagneriseuli ritorikis etapebis Sesaxeb Cem mier daweril mokle ganxilvaze: `vagneri konteqstiT da ukonteqstod“, arili, N. 3 (218), 2013.
15
dobis sakiTxebs. zogi sakiTxisTvis Tavad ibrZoda, riTic
cdilobda, Zalauflebis ukanaskneli berketebi gamoeRlita monarqiuli xelisuflebebisTvis; zogic iseTi problema iyo, romlisac Tavadac WiriviT eSinoda, magaliTad,
dabali fenebis janyisa da burJuaziis mier axladmopovebuli socialuri da ekonomikuri hegemoniis rRvevis,
rac grandoperis mraval nawarmoebSi aRibeWda gundis
mier gansaxierebul gaveSebul, anonimur, destruqciul
brboSi. amitom gaexsna gza scenaze, romelzec, mefis dros,
Tundac yvelaze mZafri peripetiis gavlis Semdeg, nebismier finalSi unda asaxuliyo bunebrivi (anu RvTaebrivisa da
samefos Sesabamisi) wesrigis aRdgena, aqamde Teatraluri
scenisaTvis arnaxul katastrofebsa da Zaladobas – vulkanis amofrqvevebs, mTeli sasaxleebisa da qalaqebisaTvis
mokidebul xanZrebs, masobriv mkvlelobebs...
1861 wlisaTvis burJuazias dakarguli aqvs 30-40-iani
wlebisaTvis damaxasiaTebeli TvalTmaqcobac da gambedaobac, scenaze eyurebina da esmina misTvis yvelaze sanukvarisa Tu SemzaravisTvis. igi apolitikur miTosSi
iwyebs gaqcevas. wesiT, franguli publikisaTvis vagneris tanhoizeri am mxriv miswreba unda yofiliyo, magram
mizezTa gamo, romlebsac TandaTanobiT gavSliT, saopero scenidan istoriis anu konkretuli socialuri da
politikuri urTierTobebis amsaxveli siuJetebis gandevnis da maTi miTosiT Canacvlebis pativi isev da isev
Tavis droze politikurad yvelaze mZafri operebis avtoris, meierberis ukanasknel grandoperas – `afrikel
qals“ (1865) – ergo, romlis finalSic mwvave politikuri
kataklizmis nacvlad vxedavT naxevrad miTiuri Sxamiani
da, amavdroulad, halucinogenuri xis qveS momakvdav afrikel dedofals.* tanhoizerma operis depolitizaciis
* vagneris mier operis depolitizaciisa da miTologizaciis,
agreTve, XIX saukunis meore naxevris burJuaziis mier mxardaWerili apolitikuri xelovnebisa da operis, rogorc burJuaziis
16
funqcia ver Seasrula, Tumca daZra tendencia, romlis
Sedegadac 1880-iani wlebidan, 1870-71 wlebis frangulprusiuli omiT gamowveuli antigermanuli grZnobebis
CacxrobisTanave, parizis operis scenaze vagneris miTologiuri operebis sruli bumiT Caanacvla yavlgasuli grandopera. rasac grandoperis mkafio xasiaTis
figurebsa da mZafr, uzado TanmimdevrulobiT agebul
siuJetebs miCveuli franguli kritika tanhoizers 1861
wels sayvedurad uTvlida – miTosurobas, personaJebis
fsiqologiur gamoukveTelobas, maT midrekilebas zogadi
alegoriulobisaken, – sul raRac oci wlis Semdeg vagneris upiratesobad iqca parizisave operaSi.
dakveTa axla ukve miTosi da Troba iyo – is ori elementi, rac bodlers ase izidavs vagnerSi. Troba sazRvrebis waSlis, imis Sezavebis tolfasia, rac fxizel,
prozaul realobaSi gamijnulia. gamijnulis SeerTeba,
sxvadasxva formiT, vagnerTanac da bodlerTanac erTerTi umniSvnelovanesi sakiTxia da pirdapir ukavSirdeba modernulobis kritikas. sityva `modernuloba“ (modernité) bodleris pirmSoa da, erTi mxriv, gulisxmobs
Tanamedroveobas, romelic yvela epoqas miewereba, sanam
warsulad iqceva. amdenad, bodleri ewinaaRmdegeba esTetur midgomas, romelic mxolod antikurobaSi an, zogadad, warsulis yofaSi xedavs poeturobas da uars ambobs
xelovnebaSi Tanamedroveobis asaxvaze, radgan, bodleris
azriT, xelovnebis mizani swored TanamedroveobaSi arsebuli warmavali elementis gamaradiuleba unda iyos.
meore mxriv ki, `modernuloba“ aRniSnavs bodleris
Tanamedroveobas, sadac adamiani gaucxoebulia gasaqonlebul sagnebTan da urbanul, anonimur, mudam cvalebad
TviTreprezentaciisa da miseuli ekleqturi esTetikis, Sesaxeb
ix.: Theodor W. Adorno, Versuch über Wagner in: Die musikalischen Monographien, Frankfurt a.M., 1997 (1938/1952); Gabriela Cruz, „Meyerbeer’s Music of
the Future“ in: The Opera Quarterly, Vol. 25, Nr. 3-4, Summer-Autumn 2009;
Hermann Broch, Hofmannsthal und seine Zeit. Eine Studie, Frankfurt a.M., 1974.
17
garemosTan, rac gansakuTrebiT mwvaved swored parizSi
aRiqmeboda, qalaqSi, romelmac 1853-70 wlebSi imperator
napoleon III-is dakveTiTa da senis regionis prefeqtis,
JorJ-eJen osmanis xelmZRvanelobiT arnaxuli, Zireuli
urbanuli transformacia ganicada – Suasaukuneobrivi,
miSvebuli, antisanitariuli, gauvali viwro quCebis labirinTebisgan Semdgari Tavkombaladan farTo bulvarebiT, parkebiTa da kremisferi neoklasikuri fasadebiani
saxlebiT gawyobil megapolisamde, rac CvenTvis parizis
swored is romantikuli iersaxea, imdroindel nostalgiiT
SepyrobilTaTvis mxolod axlobeli Zvelis dakargvis simbolo rom iyo (nakleb dalxenilTaTvis ki, axal SenobebSi
binis qiris gaZvirebis gamo, centridan gareubnebSi gadasaxlebis mizezi).
gaqra Zveli parizi (qalaqis forma
vai, rom mokvdavis gulze swrafad icvleba).*
bodleris modernulobac da Tanamedroveobac imaSi
mdgomareobs, rom igi, erTi mxriv, dakarguli Zvelis nostalgias aRbeWdavs Tavis poeziaSi, meore mxriv ki, demonuri damyolobiTa da kreatiulobiT egebeba modernulobis gaucxoebul yofas da reaqcionerul, Zvelis reanimaciis surviliT Sepyrobil poeziaSi Caflobis nacvlad,
Tavad am arapoetur, dehumanizebul yofas aqcevs poeziis
sagnad da amiT Tanamedrove poeziis sulisCamdgmeladac
iqceva. modernuli yofisgan gaqceva bodlersac surs,
magram is samoTxeebi, romelTac toqsikomani bodleri
etrfis, mxolod `xelovnuri samoTxeebia“ (paradis artificiels),
maTSi mxolod haSiSiTa da opiumiT Seisvleba da vagneris musikac, romlis zemoqmedebasac bodleri opiumisas
adarebs, pirvel rigSi, olimpodan umzeo, xelovnurad
* citata bodleris leqsidan `gedi“:
Le vieux Paris n’est plus (la forme d’une ville
Change plus vite, hélas! que le coeur d’un mortel).
18
ganaTebul, araorganul qvesknelSi Caxiznuli veneras
musikaa.
bodleris vagneri sakmaod Sorsaa Tavad vagnerisgan,
rameTu, vagneriseuli xedva modernis Sesaxeb didwilad
modernis gakicxvis im CarCoebSi rCeba, romlebic Tavis
droze Silerma Tu germanelma romantikosebma daaweses.
kritikis sagania modernuli yofis arabunebrioba da fragmentuloba, rac, vagneris azriT, xelovnebaSic gamoixateba: igi miiCnevs, rom berZnuli tragediis, rogorc xelovnebis yvela dargis organuli nazavis, zeobis Semdgom
xelovnebis dargebi daiqsaqsa da nagvianevi, naZaladevi
saxiT Sekowiwda frangul da italiur operaSi. amitomac
atarebs xelovnebaTa sinTezis, e.w. `erTiani xelovnebis
nawarmoebis“ (Gesamtkunstwerk) vagneriseuli politikur-esTeturi reformatoruli programa gamudmebiT `bunebriobisa“ da dakarguli harmoniuli, organuli erTianobis
aRdgenis nostalgiur-reaqcionerul ritorikas. amgvari
sinTezisgan gansxvavebiT, romelic bunebriobasTan dabrunebas iCemebs – sinamdvileSi ki `erTiani xelovnebis
nawarmoebis“ gansaxorcieleblad Tavadvea iZulebuli,
dargebisa da Sromis im modernul diferenciacias da
teqnologiur winsvlas daeyrdnos, romlebsac akritikebs, – bodleriseuli sinesTezia, misi Sepyrobiloba
sxvadasxva grZnobisa da maT Sesabamis xelovnebis dargTa aRreviT, gancxadebulad xelovnuria. amitom aris
bodleri, Trobisa da eskapizmisaken midrekilebis miuxedavad, modernulobis erT-erTi pirveli da ufxizlesi
diagnostikosi, vagneri ki yofili revolucioneri, romelic politikur-religiuri reaqcionerobiT asrulebs
cxovrebas da bolomde uars ambobs, Camoixsnas gmiris,
antikuri bunebriobisa da germanuli Suasaukuneobrivi
didebis amaRorZineblis niRabi.
19
II. momavlis musikosis warsuli
musika parizSi
visbadenSi 1857 wels dadgmuli tanhoizeris Semdeg frangul presaSi dabeWdili ramdenime keTilganwyobili statiis wakiTxviTa da franc listis SegonebiT imedmocemuli
vagneri gadawyvets, mesamedac scados bedi `XIX saukunis
msoflio dedaqalaqSi“ da parizis opera daipyros.* marTalia, parizSi Jurnalistebsa da xelovanebs Soris ramdenime mniSvnelovani Tayvanismcemeli egebeba, magram operaSi
SeRwevisgan jer kidev Sorsaa. 1860 wlis ianvar-TebervlisTvis vagneri sam koncerts gegmavs, romelTa mizanic
safrangeTisa da evropis yvelaze prestiJul TeatrSi misi
Sesvlis Semzadebaa. Tavdapirvelad, cdilobs, imperatoris mdivanTan SeaRwios da operis darbazis ufasod gamoyenebaze miiRos nebarTva, magram, radgan es ver xerxdeba,
iZulebulia `italiuri Teatri“** iqiraos. swored am dar* parizSi vagneris mesame mogzaurobis, parizuli musikaluri da
politikuri sferos, bodlerisa da vagneris urTierTobisa da
parizis operaSi tanhoizeris warumateblobis Taobaze viyeneb
Semdeg teqstebs: Richard Wagner, Mein Leben, München, 1994; Martin
Gregor-Delllin, Richard Wagner. Sein Leben, sein Werk, sein Jahrhundert, Berlin,
1984; Annegret Fauser, „Debacle at the Paris Opéra. Tannhäuser and the French
Critics, 1861“ in: Thomas S. Grey (ed.), Richard Wagner and his World, Princeton,
2009; A. Fauser, „Cette musique sans tradition: Wagner’s Tannhäuser and its
French Critics” in: A. Fauser, Mark Everist, Music, Theater and Cultural Transfer:
Paris, 1830-1914, Chicago, 2009; „Notice” in: Charles Baudelaire, Critique d’art
suive de Critique musicale, Claude Pichois (ed.), Paris, 1992.
** parizis „italiuri Teatri“ (Théâtre-Italien), frangul, „erovnul“
saopero repertuarze orientirebuli musikis saimperio akademiis anu „parizis operisgan“ gansxvavebiT, pirvel rigSi italiur repertuars dgamda. parizis mesame mniSvnelovani saopero
Teatri iyo e.w. komikuri opera, romelic parizis operis msgavsad
frangul nawarmoebebs dgamda, oRond im gansxvavebiT, rom komikur operaSi reCitativebi yovelTvis nalaparakevi iyo da ara
orkestris TanxlebiT namReri. komikuri operis Janris yvelaze
cnobili nawarmoebi albaT JorJ bizes `karmenia“.
20
bazSi sruldeba 25 Tebervals da Semdgom 1 da 8 Tebervals
misive diriJorobiT saorkestro da sagundo nawyvetebi
operebidan mfrinavi holandieli, tanhoizeri, loengrini
da tristan da izolda. Tavdapirvelad orkestrantebi
uZaliandebian mis musikalur moTxovnebs, teqnikasa da
disciplinas, magram TandaTanobiT ufro damyolebi xdebian. rogorc orkestrantebs, ise publikasac SeTavazebuli
nawyvetebidan mxolod tristanis Sesavlis gageba uWirs,
radgan, Tu mfrinavi holandieli, tanhoizeri da loengrini jer kidev klasikur germanul romantikul operas
SegviZlia mivakuTvnoT, SedarebiT myari da nacnobi ritmuli, harmoniuli da ritorikuli formebiT da aSkara
italiur-franguli nasesxobebiT, tristani is marTlacda
ufskrulisebri wyvetaa, romelic dasavlur tonalur
musikalur sistemas krizisis winaSe ayenebs da musikaluri
masalis ganviTarebis manamde arnaxul ritmul-melodiurharmoniul moqnilobas aRwevs, ris Sedegadac Tamamad
SeiZleba iTqvas, rom mTeli dasavluri musikis istoria
tristanamdelad da tristanisSemdgomad iyofa. 25 ianvars
tanhoizeris uvertiuras meTeqvsmete taqtze, roca momlocvelTa Tema gaSlas iwyebs, publika spontanuri taSiT
egebeba, rac naTlad gviCvenebs, Tu ramdenad uSualo iyo
maSin publikis Tanamonawileoba warmodgenisas nawarmoebis `SeqmnaSi“, warmodgenis cocxali drois manZilze
musikosebTan erTad mis agebaSi, yovelgvari zedmeti mdumare `vagnerianuli“ mowiwebis gareSe.
marTalia, finansurad vagnerma mogebis nacvlad sruli
zarali iwvnia, magram am koncertebis seriiT mravali axali
Tayvanismcemeli SeiZina, maT Soris bodleri, romelic mas
17 Tebervals werils swers – im werils, romelic erTgvari
preludia da samuSao eskizia 1861 wlis didi esesTvis da,
amavdroulad, is pirvelyofili, dasabamiseuli teqsti,
romlidanac iSva yovelgvari vagnerianelobis, am sruliad
unikaluri esTetur-socialur-fsiqologiuri movlenis,
21
ena, ritorika, argumentacia, paTosi, warmodgenebi. marTalia, bodleri werilSi sakuTar misamarTs ar uTiTebs,
magram vagneri mainc axerxebs mis gagebas da amieridan
bodleri vagneris parizul binaSi mowyobili salonuri
Sekrebebis monawile xdeba.
publikisgan gansxvavebiT, nakleb aRtacebulia kritika, romelic vagnerisadmi 1850-iani wlebis dasawyisidanve
sakmaod arakeTilganwyobiladaa momarTuli, risTvisac,
wamebuli, auRiarebeli geniosis ritorika rom ganze gadavdoT, bolomde verc gavamtyunebT. bevrad didi xniT
adre, sanam parizSi vagneris Tundac erT nots moismendnen,
igi ukve cnobili iyo Tavisi Teoriuli naSromebiT, romlebSic, rogorc ukve vTqviT, erT-erTi mTavari samizne
franguli saopero tradicia da misi umTavresi, safrangeTisaTvis yvelaze sayvareli ostatebi iyvnen. amas 1861
wels tanhoizeris premieris win gamoqveynebuli vagneris
sxva statiebic emateba, sadac franguli kritika kvlavac
awydeba maTi saamayo tradiciis arogantul da kategoriul kritikas. garda Teoriuli tipis debatebisa vagneris reformatoruli ideebis Taobaze, iqneba es axali
musikaluri dramis, usasrulo melodiis, musikis, rogorc
sityvis dari enis, ganviTarebisa Tu xelovnebaTa sinTezis
idea, vagneris musika da ideebi parodiis saganic xdeba
karikaturebisa Tu musikalur-Teatraluri gaSarJebis
saxiT, risTvisac ganumeorebelma Jak ofenbaxma izruna. zogierTi mgznebare vagnerianelisTvis es SeiZleba
RvTisgmobis tolfasi danaSaulic ki iyos, magram, sinamdvileSi, safrangeTSi ganviTarebuli parodiebis kultura,
ramac garkveulwilad Tavis mwvervals 1850-70-ian wlebSi
ofenbaxis SemoqmedebaSi miaRwia, mxolod imaze mianiSnebs,
rom ofenbaxisnairi naturisaTvis sruliad miuRebeli
iyo religiurobisa da aRtyinebis SaravandediT Semosili
pretenziuli xelovneba, romelic rainis napirebidan
parizSic cdilobda Tavisi momwamvlel-maTrobeli ox-
22
Sivris gavrcelebas. am mxriv, srulebiT gasagebia, rom
ofenbaxi, romelic yovelgvari gabRenZili sidiadisTvis
niRbis Camoxsnaze iyo dageSili, da vagneri, Tavisi filosofiuri, politikuri da artistuli ambiciebiTa da
paTosiT, erTsa da imave epoqaSi warmoSobili sruliad
urTierTSeuTavsebadi fenomenebia.*
parizelTa gaRizianebas iwvevs isic, rom, roca vagneri bolosdabolos axerxebs parizis operaSi SeRwevas,
tanhoizeris dadgmaze brZanebis gamcemi uSualod imperatoria, romelsac respublikuri wreebi da Jurnalistikis
nawili kriWaSi udganan. vagneris Suamavali imperatoris
karTan avstriis imperiis elCis coli, princesa meternixia, romelic imperator lui-napoleons vagneris operis
dadgmis nebarTvas gamostyuebs, rac, safrangeTis mxridan, avstriasTan urTierTobis dalagebis ganzraxviT ganpirobebuli erTgvari simboluri politikuri Jesticaa.
vagneri am pativsac zedmeti demonstraciulobiT imSvenebs, rac ara marto opoziciurad ganwyobilT eCxirebaT
TvalSi, aramed im frang musikosebsac, romlebic ganawyenebulebi arian, rom mSobliur sarbielze xelisuflebam maTze win daayena saeWvo politikuri da esTeturi
statusis germaneli musikosi, `cotaTi poeti, cotaTi
musikosi, cotaTi demokrati da didi doziT sofisti“,
rogorc imdroindeli gavleniani parizeli kritikosi pol
skudo ityoda.** gaRizianeba gaamZafra imanac, rom operaSi
rekordul 164 seansze gawelili repeticiebisTvisa da
mosamzadebeli samuSaoebisTvis saxelmwifo sul ufro
meti Tanxebis gamoyofas Tanxmdeboda.
rodesac, rogorc iqna, 1861 wlis 13 marts parizis operam tanhoizeris premierisaTvis gaxsna kari, vagners ukve
yvelanairi Secdoma hqonda daSvebuli saimisod, raTa pre* ix.: S. Kracauer, Jacques Offenbach und das Paris seiner Zeit.
** pol skudos recenzia ix.: A. Fauser, „Debacle at the Paris Opéra.
Tannhäuser and the French Critics, 1861“.
23
miera opoziciis politikuri demonstraciisa da momxduri
ampartavani germanelis jinaze franguli kulturuli
tradiciis damcvelTa protestis asparezad qceuliyo.
garda parizSi ukve Zalzed popularuli uvertiurisa,*
meore moqmedebaSi vartburgis stumrebis Semosvlis marSisa, mesame moqmedebaSi volframis ariisa da, zogadad,
dadgmis sanaxaobriobisa, romelmac xotba daimsaxura,
darbazma rogorc premieraze, ise danarCen or warmodgenazec, scenaze Sesrulebul nawarmoebs xarxaris, sarkastuli komentarebisa da stvenis simfonia daupirispira,
romlis aRkveTac verc damswre vagnerianelebma SeZles da
verc TviT imperatoris taSma. saqme xelCarTul brZolebamdec ki mivida. princesa meternixs marao daemtvra, rac
ar iyo umniSvnelo ambavi.
ar Seesabameba simarTles premieris skandalis Sesaxeb
Tavad vagneris da misi damcvelebis, maT Soris bodleris, mier SemoTavazebuli versia, TiTqos tanhoizeris
Cavardna mTlianad elitaruli Jokeiklubis wevrebis xmaurian ukmayofilebas gamoewvia imis niadagze, rom vagnerma
grandoperisaTvis aucilebeli, nawarmoebSi specialurad
parizisTvis Camatebuli baleti (e.w. venusbergis bakqanalia) pirveli moqmedebis dasawyisSi Casva da ara meore
moqmedebaSi, rodesac Jokeiklubis wevrebi darbazSi
Semodiodnen, raTa vaxSmis Semdeg scenaze TavianTi Zvirad
Rirebuli sayvarlebis, operis balerinebis, cekvisaTvis
ecqiraT. sinamdvileSi, Jokeiklubis protestic didwilad
politikurad iyo motivirebuli. maTi kaprizebis amaoebisa da yovelgvari amaRlebuli xelovnebisadmi zedapiruli
da mtruli damokidebulebis istoria ki metadre vagnerisa
da vagnerianelTa oficialuri hagiografiuli versiaa.
* ix. Tundac pol sezanis mier 1865 wels daxatuli tilo „tanhoizeris uvertiura. gogona fortepianosTan“, saidanac naTlad vkiTxulobT, rom vagneris operis uvertiuras ukve myarad
SeeRwia xelovnebis aqtiurad „momxmarebeli“ saSualo fenebis
saSinao sivrceSi.
24
baletis sakiTxs zogadad tanhoizeris, rogorc nawarmoebis, problemur xasiaTTan mivyavarT, romelic parizul konteqstSi sruli simwvaviT gamovlinda.* tanhoizeri
anu momReralTa Sejibri vartburgze vagneris meore didi
romantikuli operaa mfrinavi holandielis Semdeg da
pirveli mcdeloba Suasaukuneobrivi germanuli miTosis gamusikebisa. e.w. minezenger (mijnurobaze momReral)
tanhoizers vartburgis cixesimagris mkacri, amaRlebuli
siyvarulis ganmadidebeli sazogadoeba dautovebia, raTa
xorciel maTrobela siyvaruls mieces veneras mRvimeSi,
sadac siyvarulis qalRmerTi qristianobis mier warmarTobis damarcxebis mere Caxiznula. Tumca, tanhoizers
bezrdeba uwyvet gancxromaSi cxovreba da monatrebul miwier yofas ubrundeba, sadac minezengerebi da tiuringiis
landgrafi, vartburgis batoni hermani sixaruliT egebebian. erT-erTi maTgani, volfram fon eSenbaxi,** tanhoizers qalwuli elizabetis saxels uxsenebs, romlis biZac
hermania, da gzaacdenili momReralic myisve Tanxmdeba
vartburgze dabrunebasa da `siyvarulis arsis“ Temaze
hermanis mier mowyobil sasimRero SejibrSi monawileobas.
rodesac elizabeti da tanhoizeri erTmaneTs Seeyrebian,
naTeli xdeba maTi erTmaneTisadmi siyvaruli, magram,
amavdroulad, vigebT, rom volframic farulad etrfis
elizabets, magram mijnurTa bednierebis Semyure uars ambobs qalwulze. Sejibrze igi sxva minezengerebTan erTad
sulier, idealur siyvaruls asxams xotbas, tanhoizeri ki
mzardi provokaciulobiT xorcieli siyvarulisa da veneras qebas mihyofs xels. Sekrebili sazogadoebis mxridan
Caqolvas mas mxolod elizabeti gadaarCens da tanhoiz* tanhoizeris versiebis simravlisa da misi esTeturi problemebis ganxilvisas ZiriTadad veyrdnobi Semdeg teqstebs: Carl
Dalhlaus, Richard Wagners Musikdramen, Stuttgart, 1996; „Tannhäuser” in:
Timothée Picard, Dictionnaire encyclopédique Wagner, Arles, 2010.
** Sua saukuneebis cnobili istoriuli germaneli poeti, „parcifalis“ eposis avtori.
25
ers Sansi eZleva, papisgan Sendobis saTxovnelad gahyves
romSi mimaval momlocvelebs. mogvianebiT, romidan dabrunebuli tanhoizerisgan volframi ityobs, rom papma
araTu ar Seundo, aramed igi dawyevla kidevac, ris gamoc
momRerali kvlavac veneras mRvimeSi dabrunebas iwadinebs.
tanhoizers amjeradac mxolod elizabetis saxelis xseneba aCerebs. Tumca elizabeti, romelsac misi dabrunebis
imedi gadawurvoda da RvTismSoblisaTvis SeeTxova, rom
misi sakuTari sicocxlis fasad Sendoboda tanhoizers,
ukve gardacvlilia da daxsnili tanhoizeric qalwulis
kubos winaSe ganutevebs suls.
vagners arcerTi opera ar gadaumuSavebia imdenjer,
ramdenjerac tanhoizeri – drezdenSi misi premieris (1845)
meore dResve Sekveca ramdenime pasaJi. radgan ukmayofilo iyo, rom veneras mRvime musikalurad arasakmarisad
gamijnuli rCeboda vartburgis zneobrivi sazogadoebis
musikisgan, garda imisa, rom libreto frangulad aTargmnina, parizisTvis 1861 wels pirveli moqmedebis pirvel scenaSi sabaleto musikis saxiT ara marto vrceli bakqanalia
daamata, aramed, zogadad, veneras partiac safuZvlianad
gadaamuSava – saorkestro ferebisa da harmoniis alqimiis
im SenaZenebis safuZvelze, romlebisTvisac tristanze
muSaobisas mieRwia. 1867 wlis miunxenuri premierisTvis
Setanili mciredi cvlilebebis mere, ukve venaSi Sedga
1875 wels tanhoizeris im versiis premiera, romelSic,
parizisgan gansxvavebiT, uvertiura pirdapir bakqanaliaSi
gadadis. anu is, rasac dRes tanhoizeris `parizuli versia“
ewodeba, sinamdvileSi `venuri versiaa“, radgan, rodesac
dadgmisTvis `drezdenul versias“ ar mimarTaven, dRevandel dRes `parizuli versiis“ Sesruleba tanhoizeris
ara frangulad, aramed germanulad Sesrulebas gulisxmobs, parizisaTvis im axladdawerili adgilebis CaTvliT,
romlebic vagnerma Tavdapirvelad frangulad SeTxza da
miunxenisa da venisaTvis germanulad Targmna.
26
TiTqos saqme sakmarisad CaxlarTulad ar iyos, tanhoizerze muSaobis istorias isic arTulebs, rom tanhoizeris parizuli varianti stilisturad Zalzed
Seukvrelia, radgan tristanis Semdgom damatebuli musika
vagneris pirvel romantikul periodTan SedarebiT sruliad axal musikalur enaze metyvelebs. bevri am stilistur araerTgvarovnebas nawarmoebis siZlieredac ki
miiCnevs, radgan, maTi azriT, amiT kidev ufro metad esmeba xazi veneras samyarosa da vartburgis samyaros Soris
daRebul ufskruls.
parizSi gasamarjveblad tanhoizeri imitomac ar iyo
Sesaferisi nawarmoebi, rom, garda Zalzed damabneveli
Sinagani stilisturi Seukvrelobisa (rodesac agrerigad
sayvarel germanul romantikul uvertiuras myisve erTvoda harmoniulad da melodiurad sruliad gaugonari
bakqanalia), tanhoizeri, reformatorul `musikalur
dramaze“ da `momavlis xelovnebis nawarmoebze“ ufro
metad jer kidev franguli grandoperis struqturiT,
tradiciul yaidaze gamoyofili musikaluri nomrebiTa
da italiuri melodiurobiT gawyobili klasikuri `operaa“, romelic 1861 wels vagnerisTvis, SeiZleba iTqvas,
ukve `warsulis musika“ iyo, Sveicariul emigraciaSi ganviTarebul TeoriebTan arsebiTad Seusabamo. marTalia,
vagners parizSi misi marTlac sruliad revoluciuri
tristanis dadgma ewada, magram, radgan es proeqti ver
ganxorcielda, arCevani tanhoizerze SeCerda. TiTqos
zemoT CamoTvlili fundamenturi acdenebi ar kmaroda,
vagnerma cecxlze navTi daasxa, rodesac parizis operis
wes-CveulebaTa jibrze, grandoperisaTvis aucilebeli
baleti meore moqmedebaSi ar Casva, rac, tanhoizeris
SemTxvevaSi, dramaturgiulad sulac ar iqneboda gaumarTlebeli, radgan vartburgis sasimRero Sejibris suraTi,
stumrebis pompezuri SemosvliTa da Semdgomi Sejibris
sceniT, umtkivneulod daitevda sanaxaobriv balets da
27
nawilobriv mainc gamoaclida xelCasaWids tanhoizeris
warumateblobis mosurneebs. magram vagnerma, rogorc
Cans, ukompromiso nonkonformistis heroikul rolSi
darCena arCia da zemdgomi organoebis moTxovnas, rom
baleti meore moqmedebaSi Casmuliyo, muqariT upasuxa,
rom tanhoizeris dadgmaze uars ityoda.
im auracxel taqtikur Secdomebs Soris, rac vagnerma
parizSi dauSva, isic Sedis, rom, publikis nawilis mxridan warmodgenebis mizanmimarTuli sabotaJis Semyurem,
mesame warmodgenis Semdeg afiSidan speqtaklis moxsna
sTxova operis direqcias. es Secdoma iyo, radgan Semdgomi
warmodgenebisaTvis bileTebis gayidva brwyinvaled
midioda (Tundac imitom, rom, rogorc parizs sCveoda,
yvelas surda monawileoba mieRo imaSi, razec yvela saubrobda) da, saboloo jamSi, verc CasafrebulTa protesti
gagrZeldeboda usasrulod. Tumca, vagneri albaT pirveli xelovania, romelsac warumateblobac ki warmatebad
Semoubrundeboda xolme. parizSi tanhoizeris fiaskom is
gamoiwvia, rom pirvelad misi moRvaweobis ganmavlobaSi
mTeli germanuli kulturuli sivrce demonstraciulad
mxarSi amoudga vagners, parizSi ki fundamentur esTetur debatebs daedo dasabami, romlis wiaRSic ara marto
literaturuli simbolizmi gamoiWeda, aramed fexi moikida musikaluri progresis ideamac, rogorc mTavarma
esTeturma kriteriumma, rac WeSmaritad modernuli saxelovnebo fenomenia. 1861 wels moRvawe umTavresi parizeli kritikosebisaTvis, romelTac myari idealisturi,
konservatoruli warmodgenebi hqondaT xelovnebis nawarmoebis, rogorc idealuri mSvenierebisa da amaRlebulis
gansaxierebis, Sesaxeb, sruliad miuRebeli iyo vagneris
agresiuli, destruqciuli ritorika arsebuli saopero
tradiciis, rogorc idealuri mSvenierebis msaxurTa memkvidreobiTi, uwyveti jaWvis, mimarT. amis sapirispirod,
vagneriseulma da vagnerianulma perspeqtivam Zvelis
28
radikaluri ngrevis aucileblobis idea Semoitana, rac
xelovanis zemoT aRwerili socioekonomikuri tipis
CamoyalibebiTac iyo waqezebuli.
ukve aRvniSneT, rom xelovnebis ganviTarebis am axlebur perspeqtivas aviTarebs bodleris didi esec vagnerisa da tanhoizeris Sesaxeb, romelic man parizis operis
skandalis Semdeg vagneris dasacavad dawera. vagneris
gulwrfel siyvarulTan da misi artistuli revoluciis
rwmenasTan erTad, bodlerisave modernulobis morigi
simptomia isic, rom 18 marts dasrulebuli eses gamoqveyneba zustad iqna gaTvlili parizis musikaluri sezonis
yvelaze cxeli skandalisgan sargeblis misaRebad da sakuTar nawerze gansakuTrebuli yuradRebis misapyrobad*
(xSirad, kritikuli nawerebi Tu xelovnebis nimuSebi bazris qaosSi rom ikargeba da sakmarisi yuradReba ar eqceva,
bodleris erT-erTi mTavari gancxadebuli sawuxaria.).
rodesac vagneri am eses kiTxulobs, aRtacebulia misiT,
Tumca nakleb savaraudoa, mas bodlerSi imaze meti daenaxa, vidre ubralod misi Semoqmedebis erT-erTi mniSvnelovani Tayvanismcemeli da `piar-menejeri“. albaT isic
ver SeamCnia, rom eseSi bodleris mier mis Sesaxeb ganviTarebuli ideebi pirvel rigSi Tavad bodleris umTavresi
esTeturi mosazrebebis xelaxal da efeqtur dadasturebas emsaxureboda, risTvisac vagneri erTdroulad sababic
iyo da safuZvelic.
* ix.: Margaret Miner, Resonant Gaps: Between Baudelaire and Wagner, Athens,
1995.
29
III. bodleris vagneri
ese vagneris Sesaxeb bodleris Semoqmedebis bolo periods
ganekuTvneba da erTaderTi teqstia, romelic literaturisa da mxatvrobis am nayofierma kritikosma musikas
miuZRvna. Tumca, eses kiTxvisas aRmovaCenT, rom saqme naklebad gvaqvs musikalur kritikasTan. is Soki, rac bodlerma sicocxlis bolo etapze vagneris musikis mosmenisgan
miiRo, ar amoiwureba mxolod da mxolod im udidesi, ganumeorebeli musikaluri siamovnebiT, risTvisac bodleri
vagners Tavis werilSi uxdis madlobas. vagneris Teoriasa
da musikasTan Sexebam bodlerisTvis kiTxvis niSnis qveS
daayena misi sakuTari da, zogadad, literaturis, sityvis
xelovnebis, unarebi.* amdenad, rodesac bodleri sruli
dapyrobilobisa da musikis Zalisadmi danebebis gancdas
aRwers, igi nebdeba ara mxolod rogorc msmeneli subieqti, aramed rogorc poetic, romelic vagnerTan srulqmnili saxiT aRmoaCens imas, rasac igi sakuTar SemoqmedebaSi
mudam eswrafoda. Tumca, es danebebac, sabooloo jamSi,
poeturi gamoxatvis axal sagnad iqceva.
musikasTan mimarTebaSi bodleri orgvar gamouTqmelobas eTamaSeba – erTi mxriv, aRiarebs, rom aranairi
kompetencia ar gaaCnia, vagneris musika teqnikurad mainc
gagvirCios, meore mxriv ki, lamis dauZlevel ufskruls
xedavs musikis grZnobad, mCqefare enasa da sityvis, am wmin* am TavSi, pirvel rigSi, veyrdnobi Semdeg literaturas: Philippe
Lacoue-Labarthe, Musica ficta (Figures de Wagner), Paris, 1991; M. Miner,
Resonant Gaps: Between Baudelaire and Wagner; H. Friedrich, Die Struktur der
modernen Lyrik; „Baudelaire“ in: Dictionnaire encyclopédique Wagner; Claire
Brunet, „Présentation“ in: Charles Baudelaire, Critique d’art suive de Critique
musicale; T. Picard, L’art total. Grandeur et misère d’une utopie (autour de
Wagner), Rennes, 2006; T. Picard, Wagner, une question européenne. Contribution à une étude du wagnérisme (1860-2004), Rennes, 2006; T. Picard, „Musique
et indicible dans l’imaginaire européen: Proposition de synthèse“, „bibliothèque
comparatiste“ de la Société Française de Littérature Générale et Comparée, http://
www.voxpoetica.org/sflgc/biblio/picard.html.
30
dad gonebrivi elementis, erTganzomilebianobas Soris,
romelic vagnerma Tavis operebSi sityvisa da bgeris srulyofili SerwymiT gadalaxa. bodleri, mravali klasikuri
saxelovnebo Teoriis sapirispirod, romlebic, pirvel
rigSi, lesingze* dayrdnobiT, xelovnebis dargebs Soris
mkacr sazRvrebs emxrobodnen, mxars uWers vagnerTan
sxvadasxva xelovnebisa da grZnobisa Sezavebis ideas da
vagners ukavSirebs sakuTarsave warmodgenebs sinesTeziis
Sesaxeb.
sityvaSi musikis Targmna (bodleri mudmivad Targmnaze
saubrobs), rac mTeli simZafriT dgeba vagneris musikaze
sakuTari STabeWdilebebis gadmocemis mosurne bodleris,
rogorc mwerlis, winaSe, Tavadve iqceva sinesTeziur samuSaod: xelovnebis kritikosi bodleri, romelic miCveulia mxatvrobis Sesaxeb weras, sityvebiT xatavs musikas,
rameTu musikis miseuli sityvieri aRwerebi, upirveles
yovlisa, marTlac swored sivrculi metaforebisa da
xatovani warmodgenebis darazmvas gulisxmobs gamouTqmelis gamosaTqmelad. bodleris es sinesTeziuri TamaSi
pirdapiri nabijia simbolisturi esTetikisaken, romlisTvisac mogvianebiT bodleris ese erTgvar araoficialur manifestad iqceva. isini swored musikaluri enis
Seqmnas moiwadineben, iseTi enisa, romelsac adekvaturad SeeZleboda grZnobaTa Sezavebis gamoxatva, rac simbolistebTan literaturis, enis ganaxlebis programuli
gamowvevaa.
amave dros, bodleris ese ara ubralod sinesTeziuri
savarjiSoa, aramed sruliad damaxasiaTebelia yvela im
epoqisaTvis, romlebic jer kidev ar icnobdnen saxviTi
da musikaluri xelovnebis nimuSebis foto- Tu fono* gothold efraim lesingi (1729-1781), germaneli mwerali da
Teoretikosi, avtori klasikuri esTeturi naSromisa „laokooni,
anu mxatvrobisa da poeziis sazRvrebis Sesaxeb“ (1766, qarTuli
Targmani, 1986).
31
grafiuli reproduqciis SesaZleblobas. maTTvis, visac
ar SeeZlo parizSi eJen delakruas tiloebis gamofenis
naxva, gamofenaze misuli kritikosis naweri erTgvarad
sityvieri aRweriT anacvlebda vermiRebul ferwerul
STabeWdilebas. msgavsi teqnikuri dabrkoleba iyo agreTve
e.w. musikaluri literaturisa da Jurnalistikis ganviTarebis erT-erTi mTavari safuZveli, gansakuTrebiT
saxelovnebo bazris Camoyalibebis epoqidan moyolebuli, rodesac ferwerisa Tu musikis beWduri mediiT
gavrcelebul sityvier aRweras publika unda gaezarda
xelovnebis im dargebisaTvis, romlebic ar eqvemdebarebodnen literaturasaviT efeqtur teqnikur gavrcelebas.
dRevandel dRes, rodesac yvelafris umaRlesi xarisxis
audio-, video- Tu fotoaslebi mogvepoveba, iSviaTad Tu
mouva xelovnebaTmcodnes an kritikoss TavSi azrad, maT
saxelovnebo analizs musikaluri an saxviTi nawarmoebis
vrceli aRwera daurTos win, romelic yvelanairi xerxiT
ecdeba sityvaSi datios is, rasac sityva ver daitevs.
parizeli kritikosebis msgavsad, bodleric Zalauneburad Secdomas uSvebs da tanhoizers miawers vagneris im esTetur Teoriebs, romlebic vagnerma mxolod
mogvianebiT dawera da ganaxorciela Tavis saopero
SemoqmedebaSi. es garemoeba damatebiTi safuZvelia vagneris ganzraxvebTan da tanhoizeris Seqmnis realur istoriul konteqstTan bodleriseuli wakiTxvis arsebiTi
acdenisa, romelic bodlerisTvisve gamodga Zalzed nayofieri. garda amisa, bodleri vagnerTan ramdenime yvelaze
mniSvnelovan Temasa da gancdas amoikiTxavs, rac misTvisve
iyo mniSvnelovani, magaliTad, Widili satanur da angelozebr sawyisebs Soris, codnis (sityvieri elementisa)
da grZnobis (musikaluri elementis) dualizmi. yovelive
amaze aRar SevCerdebiT, radgan bodleris esTetika da
mis mier vagneris Semoqmedebis aRqma is Sreebia, romlebic
uSualod amokiTxvadia bodleris teqstTan Sexebisas.
32
winamdebare Sesavali pirvel rigSi swored teqstis im
Sreebis gamoaSkaravebas emsaxureboda, romlebic uSualo
wakiTxvas ar eqvemdebareba. amitomac daeTmo Sesavlis
udidesi nawili imaze saubars, rac bodleris werilsa da
eseSi ar weria.
mxolod imis damatebaRa SeiZleba, rom, rogorc ukve
aRvniSneT, bodleris teqsti yovelgvari vagnerianelobis pirvelyofili sityvieri mowmobaa. masSi samagaliTo
saxiTaa gadmocemuli yvela is gancda da warmodgena –
raRac ufro Zlierisadmi sruli danebeba; mZafri xatebebis kaskadi; gancda, rom mosmenili yovelTvis ukve
CvenSi iyo, – romlebic, bodleris dakvirvebisa ar iyos,
mraval adamianSi marTlac erTmaneTisgan sruliad damoukideblad da vagnerianuli literaturis ucodnelad warmoiSoba. magram, miuxedavad imisa, rom xsenebuli
STabeWdilebebi da sxvadasxva adamianSi maTi msgavseba
danamdvilebiT uSualod vagneris musikis mier aris
gamowveuli, bodleris es pirvelyofili teqsti erTgvari recepticaa, romliTac 1861 wlis Semdeg nebismieri
vagnerianeli xelmZRvanelobs vagneris musikis mosmenisa
da masze saubris `swori“ wesis SesaTviseblad. „rihard
vagneri da tanhoizeri parizSi“ im teqstebis rigs miekuTvneba, romlebic imdenadaa gaJRenTili kulturaSi, imdenad bunebrivad axlavs Tan vagnerisa da vagnerianelobis
Semosvlas evropuli kulturis Tundac yvelaze Soreul
periferiebSi, rom maT waukiTxavadac yovelTvis ukve
maT enaze, maTi ritorikiT, sityvaTa maragiTa da kriteriumebiT, vmetyvelebT da vmsjelobT. amdenad, arsebiTad gadauwyveteli darCeba sakiTxi, jer vagneris
musikiT Trobis da Sepyrobilobis sayovelTaod gaziarebadi gancda iyo Tu am Trobisa da Sepyrobilobis
bodleriseuli aRwera, romelmac es gancdebi sayovelTaod gaziarebadi gaxada da tipuri vagnerianelis
kulturuli xatis ganuyofel nawilad aqcia – im xatisa,
33
romelic Zalzed xSirad karikaturaa, parazituli asli
im bodleriseuli originalis, romelic Tavadac mxolod
Targmania gamouTqmeli musikaluri dednisa.
luka naxucriSvili
34
bodleris werili vagnerisadmi
paraskevi, 17 Tebervali, 1860
mesie,
yovelTvis vfiqrobdi, rom, rogori SeCveulic
ar unda iyos didi xelovani didebas, gulgrili ver
darCeba gulaxdili qaTinauris mimarT, rodesac
es qaTinauri madlierebis yviriliviTaa; imasac
vfiqrobdi, rom SeiZleba am yvirils gansakuTrebuli Rirebuleba hqondes, rodesac is momdinareobs frangisgan, anu adamianisgan, romelic naklebadaa midrekili enTuziazmisken da iseT qveyanaSia dabadebuli, sadac poeziac da mxatvrobac
iseve cudad esmiT, rogorc musika. pirvel rigSi,
minda giTxraT, rom Tqven gimadliT yvelaze did
musikalur siamovnebas, rac ki odesme ganmicdia.
aRar var im asakSi, roca cnobili adamianebisaTvis
werilebis miweriT erTobian, da kidev didxans viyoymanebdi, gamemJRavnebina Tu ara TqvenTvis werilobiT Cemi aRfrTovaneba, yoveldRiurad rom ar
vejaxebode uRirs, sasacilo statiebs, romlebic
Zalisxmevas ar iSureben Tqveni geniis dasaknineblad. mesie, Tqven ar xarT pirveli, vis gamoc sakuTari qveynis Semxedvares tkivili da sircxvili
migrZnia. sabolood, aRSfoTebam mibiZga, TqvenTvis
gamemJRavnebina Cemi madliereba. sakuTar Tavs vuTxari, rom msurs, am Wkuasustebisagan gamovirCeode.
35
rodesac pirvelad wavedi „italielebSi“ Tqveni
nawarmoebebis mosasmenad, viyavi sakmaod cudad
ganwyobili da, unda vaRiaro, mavne crurwmenebiT
aRvsilic, magram Cemi patieba SeiZleba, imdenad
xSirad gavbriyvebulvar, imdeni pretenziuli
Sarlatanis musika momismenia. Tumca Tqven imTaviTve mZlieT. rac ganvicade, eniT aRuwerelia,
da Tu damindobT da ar damcinebT, vecdebi Cemi
gancdebi giTargmnoT. pirvel rigSi, momeCvena,
rom am musikas vicnobdi, da rodesac mogvianebiT
amaze davfiqrdi, mivxvdi, saidan modioda es miraJi;
meCveneboda, rom es musika Cemi iyo, da is vicani,
rogorc cnoben xolme im sagnebs, romelTa siyvarulic uweriaT. gonieri adamianis garda, es fraza
nebismierisTvis usazRvrod sasacilo iqneboda,
miT umetes, rodesac mas Cemnairi musikis armcodne
wers, romlis mTeli ganaTlebac veberisa da beThovenis ramdenime lamazi nawarmoebis mosmeniT
amoiwureba (Tumca ki mosmenam udidesi siamovneba
momgvara).
Semdeg, ramac yvelaze metad gamakvirva, iyo
sidiade. es musika sidiades gamoxatavs da sidiadisken ubiZgebs. Tqvens nawarmoebebSi yovel
nabijze vxvdebodi bunebis diad xmaurTa, diad
maxasiaTebelTa, adamianebis diad vnebaTa sazeimo
didebulebas. imTaviTve grZnob, rogor gitacebs
da gimonebs. erT-erTi yvelaze ucnauri nawarmoebi, romelmac sruliad axali musikaluri
SegrZneba momaniWa, is aris, religiur eqstazs
rom aRwers.* uzarmazari STabeWdileba moaxdina
stumarTa Semosvlamac da saqorwino dResaswaul* igulisxmeba „loengrinis“ uvertiura.
36
mac.* SevigrZeni iseTi sicocxlis sidiade, romelic Cvensaze bevrad ufro farToa. da kidev
erTi ram: xSirad erTi friad ucnauri gancda
mipyrobda: siamaye da siamovneba imisa, rom mesmoda, rom CemSi iWrebodnen, mipyrobdnen – marTlacda xorcieli gancxroma, haerSi awevisa Tu
zRvaSi curvis msgavsi. amavdroulad, musikac
xandaxan sicocxlis didgulobis kvalad sunTqavda. zogadad, meCveneboda, rom es Rrma harmoniebi im aRmgzneb saSualebebs waagavda, warmosaxvis pulss rom aCqareben. garda amisa – da,
gemudarebiT, ar damcinoT – mqonda SegrZnebebi,
romlebic albaT Cemi gonebis agebulebidan da
xSiri sazrunavidan ufro momdinareobs. yvelgan raRac aRtacebuli da aRmtacebelia, raRaca,
rac maRlisken miiswrafvis, raRac gadaWarbebuli da aRmatebuli. magaliTad, mxatvrobas rom
davesesxo, warmovidgen, rom Cem Tvalwin muqi
wiTeli uSvelebeli sivrcea. Tu es wiTeli vnebas gamoxatavs, vxedav, wiTlisa da vardisfris
yvela safexuris gavliT, TandaTanobiT rogor
gadadis Rumlis sivarvareSi. rTuli iqneboda,
SeuZlebelic ki, raime ufro gizgizas miRweva;
miuxedavad amisa, TeTr fons TeTrze TeTri maSxalis kvali gadaseravs. es iqneba, ase vTqvaT, Tavis
ukidures wertilamde misuli sulis ukanaskneli
amoZaxili.
dawyebuli mqonda ramdenime ganazrebis wera
„tanhoizeridan“ da „loengrinidan“ koncertze
* igulisxmeba vartburgis sasaxleSi musikaluri Sejibris stumrebis Semosvlis gundi „tanhoizeris“ meore moqmedebidan da
saqorwino marSi „loengrinis“ mesame moqmedebidan.
37
mosmenili nawyvetebis Sesaxeb, magram mivxvdi, rom
yvelafris Tqma SeuZlebelia.*
amdenad, am werilis gagrZelebac usasrulod
SeiZleboda. Tu moaxerxeT Cemi werilis wakiTxva, madlobas gixdiT. mxolod oriode sityvasac
davamatebdi. mas mere, rac Tqveni musika movismine, gauTaveblad veubnebi sakuTar Tavs, gansakuTrebiT gaWirvebis Jams: netav, am saRamos cota
vagneris mosmena mainc SemeZlos! ueWvelad arseboben CemsaviT mowyobili sxva adamianebic. saerTo
jamSi, ukmayofilo ar unda darCeniliyaviT im publikisa, romelsac Jurnalistebis cru ganswavlulobaze bevrad ukeTesi instinqti aRmoaCnda. ar
gsurT, kidev ramdenime koncerti CaataroT, axali
nawarmoebebiT? raxan winaswar gvagemeT axleburi
siamovnebani, gaqvT ki ufleba, danarCeni mogvakloT? kidev erTxel gixdiT madlobas, mesie; gasaWiris Jams Tqven sakuTari Tavisa da sidiadisken
momixmeT.
S. bodleri
p.s. werils Tan ar vurTav Cems misamarTs, radgan
SeiZleboda gefiqraT, rom TqvenTvis ramis Txovna
msurda.
Sarl bodleri
* saubaria swored „tanhoizeris“ Sesaxeb daweril vrcel statiaze, romelic winamdebare werilis daweridan erTi wlis Semdeg
gamoqveynda.
38
rihard vagneri da
tanhoizeri parizSi
I
modiT, cameti TviT adre, sakiTxis dasabamTan
davbrundeT* da neba miboZeT qvemoT mocemul
SefasebaSi xSirad sakuTari saxeliT visaubro.
miuxedavad imisa, rom arcTu iSviaTad samarTlianad daudanaSaulebiaT TavxedobaSi, es „me“ mainc
did mokrZalebas mowmobs; igi mwerals gulaxdilobis yvelaze mkacr sazRvrebSi amwyvdevs da
amocanis SezRudviT saqmes uadvilebs. bolosdabolos, imaSi dasarwmuneblad, rom mwerals es
gulaxdiloba miukerZoebel mkiTxvelTa Soris
bevr megobars SesZens, sulac ar aris saWiro, albaTobis Teoriis ostati iyo; cxadia, roca gulubryvilo kritikoss hgonia, rom mxolod sakuTar
STabeWdilebebs yveba, igi didi albaTobiT ramdenime ucnobi mxardamWeris STabeWdilebebsac
gadmoscems.
mokled, cameti Tvis win parizSi didi miTqmamoTqma iyo. erTi germaneli kompozitori, romelsac, Raribs, ucnobs, saSineli gaWirvebiT
* saubaria 1860 wlis ianvar-TebervalSi parizis italiur TeatrSi
vagneris mier Catarebul koncertebze.
39
datanjuls, parizSi Cvens ucodnelad didi
xani ecxovra,* Tumca ki germanuli publika ukve
TxuTmeti wlis ganmavlobaSi ganadidebda, rogorc genioss, mis axalgazrdul gaWirvebaTa
Semswre qalaqSi brundeboda, raTa Cveni gansjisTvis moendo Tavisi nawarmoebebi. aqamde
parizSi cota ram Tu gaegonaT vagneris Sesaxeb;
bundovnad vicodiT, rom rainis miRma lirikuli dramis reformis sakiTxi wamoWriliyo
da rom lists gulmxurvaled mieRo reformatoris mosazrebebi. mesie fetim** mis winaaRmdeg
TiTqos sabraldebo oqmi gaxsna da vinc cnobismoyvared furclavs Revue et Gazette musicale de
Paris-s,*** kidev erTxel SeZlebs gadaamowmos, rogor ikideben fexebze zomierebas da Tundac sruliad yofiT Tavazianobas yvelaze brZnuli da
klasikuri mosazrebebis etalonobaze pretenziis
mqone mwerlebi, rodesac saqme maTi sawinaaRmdego mosazrebebis kritikaze midgeba xolme.
mesie fetis statiebi mxolod sevdis momgvreli
* 1839 wlis seqtembridan 1842 wlis aprilamde.
** fransua-Josef feti (1784-1871), belgieli musikologi, kompozitori da, upirveles yovlisa, Zalzed gavleniani kritikosi. 1852
wlis Jurnal La Gazette musicale-is ivnisis, ivlisisa da agvistos
nomrebSi mis mier gamoqveynebulma grZelma kritikulma manifestma vagneris esTeturi Teoriebis winaaRmdeg, didwilad Seamzada
da ganapiroba 1861 wels parizis operaSi „tanhoizeris“ garSemo
daxvavebuli kritikis argumentacia.
*** Jurnali La Revue et Gazette musicale de Paris 1835 wlidan gamodioda,
mas mere, rac cnobilma germanel-ebraelma gamomcemelma, moris
Slezingerma (1798–1871) fetis mier gamocemuli Revue musicale
Seisyida da sakuTar Gazette musicale de Paris-s SeuerTa. mis daxurvamde, anu 1880 wlamde, es iyo safrangeTis yvelaze gavleniani
musikaluri Jurnali.
40
gesliani kritikaa da meti araferi; Tumca, moxuci
diletantistis* gaRizianebis erTaderTi Sedegi
im nawarmoebTa mniSvnelobis dadastureba iyo,
romelTac anaTemas uqadda da dascinoda. sxvaTa
Soris, ukve cameti Tvea, rac sazogadoebis cnobismoyvareoba ar cxreba da rac rihard vagners
gamudmebiT axal-axali Seuracxyofa atydeba Tavs.
ramdenime wlis win, germaniaSi mogzaurobidan dabrunebisas, Teofil gotiem,** romelzec udidesi
STabeWdileba moexdina tanhoizeris erT warmodgenas, Le Moniteur-Si Tavisi gancdebi swored im
plastikuri sizustiT gviTargmna, romelic aseT
Zlier xibls sZens mis TiToeul nawers. magram am
dokumentebma, romlebic erTmaneTs Soris didi
intervaliT gamoqveynda, ver moaxerxa farTo
sazogadoebis yuradRebis miqceva.
gamocxadda Tu ara afiSebze, rom rihard vagneri italielebis darbazSi Tavisi nawarmoebebidan fragmentebs mogvasmeninebda, friad sasacilo
ram moxda, rasac manamdec SevswrebivarT da rac
frangebis instinqtur, gamalebul survils mowmobs, yvelaferze TavianTi azri Seiqmnan, sanam
* restavraciis epoqis (1814-1830) parizSi „diletanti“ (dilettante)
niSnavda melomans, kerZod ki italiuri, rosiniseuli operis
moyvaruls. XIX saukunis SuaxanebSi ki „diletanti“ ukve Tanamedrove, CvenTvis nacnobi gagebiT ixmareboda da raime saqmeSi
arasrulyofili kompetenciis mqone adamians gulisxmobda,
„diletantisti“ ki kvlavac melomanebis aRsaniSnavad gamoiyeneboda.
** Teofil gotie (1818-1872) frangi mwerali iyo, romelmac
bodlerze da Semdgom frangul simbolistur mimdinareobaze didi gavlena moaxdina da romelic, bodlerTan erTad,
erT-erTi pirveli frangi xelovani iyo, vinc vagneris musika
daafasa.
41
dafiqrdebian da sagans Seiswavlian. erTni saocrebebs winaswarmetyvelebdnen, meoreni ki gametebiT aZagebdnen nawarmoebebs, romlebic jer arc
hqondaT mosmenili. es bufonada dRemde grZeldeba da SeiZleba iTqvas, rom arcerT ucnob sakiTxze
amdeni ar ukamaTiaT. mokled, vagneris koncertebi
moZRvrebaTa namdvil Serkinebas gviqadda, xelovnebis imgvar sazeimo kriziss, imgvar ayalmayals, romelSic kritikosebs, xelovanebsa da
publikas yvelanairi juris vnebis areva sCveviaT.
es is sasargeblo krizisebia, romlebic eris inteleqtualuri cxovrebis sijansaResa da simdidres gamoxataven, is gakveTilebi, romlebic
viqtor hiugos diadi dReebis Semdeg, SeiZleba
iTqvas, rom dagvaviwyda kidec. momdevno frazebs
mesie berliozis 1860 wlis 9 Tebervlis statiidan
vsesxulob: „pirveli koncertis saRamos italiuri Teatris foie Zalzed ucnauri sanaxavi iyo.
iyo Cxubi, yvirili, kamaTi, romlebic gegoneboda, muSti-krivSi unda gadazrdiliyo“. xelmwife
rom ar daswreboda, ramdenime dRiT adre igive
skandali SeiZleba operaSic momxdariyo, Tanac
ufro Cveulebrivi publikiT. maxsovs, erT-erTi
generaluri repeticiis bolos cnobili parizeli
kritikosi davinaxe, romelic pretenziuli gamometyvelebiT gamoWimuliyo kontrolis biuros win,
ise, rom lamis xalxis gadineba daebrkolebina, da
Tan maniakiviT icinoda, im sacodavebiviT, fsiqiatriulSi aRgznebulebs rom uwodeben. egona ra,
rom saxeze yvela cnobda, es sawyali kaci TiTqos
gveubneboda: „SexedeT, rogor vicini me, saxel-
42
ganTqmuli s...!* amitom izruneT imaze, rom Tqveni
mosazreba Cems daskvnasTan TanxmobaSi iyos“. Cem
mier zemoT moSveliebul statiaSi mesie berliozi**,
romelmac imaze naklebi aRfrTovaneba gamoamJRavna, vidre misgan mosalodneli iyo, dasZenda:
„marTla saswaulia, ramdeni sisulelis, absurdis
da tyuilis momswreni SeviqeniT, rac naTlad adasturebs, rom, yovel SemTxvevaSi CvenTan, rodesac
saqme Cveulisgan gansxvavebuli musikis Sefasebaze
midgeba, mTel sivrces vneba da winaswari ganwyobebi ikaveben da xels uSlian saR azrsa da karg gemovnebas TavianTi mosazrebis gamoTqmaSi“.
vagnerma didi gambedaoba gamoiCina: misi koncertis programa arc instrumentul soloebs
iTvaliswinebda, arc simRerebs da arc publikisaTvis ase sayvarel virtuozTa da maT sagmiro
saqmeTa gamofenas. mxolod ansamblebi, gundebi
da saorkestro nawyvetebi iyo. marTalia, brZola
* igulisxmeba italiuri warmoSobis gavleniani kritikosi pol
skudo (1806-1864), romelic „tanhoizeris“ skandalis periodSi
Jurnal Revue des deux mondes-Si beWdavda statiebs da erT-erTi
yvelaze angariSgasawevi figura iyo imdroindel parizul musikalur samyaroSi.
** heqtor berliozi (1803-1869), XIX saukunis erT-erTi yvelaze
mniSvnelovani kompozitori, Tanamedrove klasikuri orkestris
faqtobrivi Semqmneli, musikaluri inovatori, Teoretikosi da
kritikosi; cnobilia Tavisi araerTmniSvnelovani damokidebulebiT vagneris mimarT. vagneris musikiT aRfrTovaneba mudmivad iyo Sezavebuli vagneris warmatebiT gamowveul SurTan,
rac Tundac imiT iyo ganpirobebuli, rom parizis operisTvis,
imperator napoleon III-is brZanebiT, germaneli vagneris „tanhoizeris“ dadgma ufro prioritetuli aRmoCnda, vidre misi epikuri operisa „troelebi karTagenSi“, romelmac saboloo jamSi
ver SeaRwia parizis operaSi, am yvelaze mniSvnelovan erovnul
musikalur da Teatralur dawesebulebaSi.
43
sastiki gamodga, magram sakuTar Tavs minebebuli
publika mainc daipyro im ramdenime momajadoebelma nawarmoebma, romelTa sazrisic moeCvenaT,
rom ukeTesad iyo gamokveTili, da vagneris musikam sakuTari Zalisave meSveobiT gaimarjva. tanhoizeris uvertiura, meore moqmedebis pompezuri
marSi, gansakuTrebiT loengrinis uvertiura, qorwilis musika da saqorwino himni publikam araCveulebrivad miiRo. garkveuli adgilebi udavod bundovani darCa, magram miukerZoebeli xalxi sakuTar
Tavs eubneboda: „radgan es kompoziciebi scenisTvisaa Seqmnili, mocdaa saWiro; rac arasakmarisadaa gansazRvruli, plastika agvixsnis“. magram
molodins xeli ar SeuSlia imis dasaskvnelad, rom,
rogorc simfonisti, rogorc xelovani, romelic
adamianis sulis Relvas bgeris aTasgvari kombinaciis meSveobiT Targmnis, rihard vagneri yvelaze
amaRlebuli xelovnebis simaRleze idga da iseTive
diadi iyo, rogorc yvelaze diadni.
xSirad gamigonia mosazreba, rom musikas ver
eqneba pretenzia raimes sicxadiT Targmnaze, rogorc amis unari sityvas da mxatvrobas SeswevT. es
garkveulwilad marTalicaa, magram, ara bolomde.
musika Taviseburad da misTvis sakuTrivi saSualebebiT Targmnis. musikaSic, mxatvrobaSic da
daweril sityvaSic ki, romelic TiTqos yvelaze
metad pozitiuria* xelovnebaTa Soris, yovelTvis
* „pozitiuri“ aq gulisxmobs ara „dadebiTs“ an „sasiamovnos“
yoveldRiuri gagebiT, aramed cxadi, gamorkveuli debulebebisa
da warmodgenebis Seqmnis unars, rac klasikur esTetikaSi TiTqmis
eqskluziurad sityvis xelovnebas (poezias, prozas Tu dramas)
miewereboda.
44
arsebobs naprali, romelsac msmenelis warmosaxva
avsebs.
uTuod swored am mosazrebebma ubiZga vagners,
dramatuli xelovneba, e.i. mravali xelovnebis
SeerTeba da damTxveva ganexila, rogorc xelovneba
par excellence – yvelaze sinTeturi da srulyofili.
Tumca, Tu erTi wamiT ganze gadavdebT plastikas,
dekoracias, warmosaxul figuraTa gansxeulebas
cocxal msaxiobebSi da namRer sityvasac ki, udavo
rCeba is, rom, rac ufro metyvelia musika, miT ufro
swrafi da zustia miRebuli STabeWdileba da miT
ufro didia albaToba, rom mgrZnobiare adamianebis
TavSi dabadebuli ideebi im ideebTan iyos kavSirSi,
romlebic xelovans STaagonebdnen. pirdapir aviRoT erTi magaliTi, loengrinis cnobili uvertiura, romlis Sesaxebac mesie berliozma teqnikuri
xasiaTis SesaniSnavi qeba dawera; me mxolod imas
davjerdebi, rom am nawarmoebis Rirebuleba mis mier
gamowveul gancdebze dayrdnobiT Sevamowmo. italiur TeatrSi koncertisTvis darigebul programaSi
vkiTxulob:*
„pirvelive taqtebidan, euli RvTismosavis
suli, romelic wminda barZims elis, usasrulo
sivrceebSi iZireba. igi xedavs, rogor isxams TandaTanaobiT xorcs ucnauri gamocxadeba. roca gamocxadeba metad mkafio saxes iZens, mis winaSe angelozTa saswaulebrivi dasi Caivlis, romelic Tavis
SuaSi kurTxeul barZims moabrZanebs. wminda msvleloba axlovdeba; RvTis rCeulis guli nel-nela
sixaruliT inTeba da farTovdeba; gamouTqmeli
* igulisxmeba vagneris mier dabeWdili broSura „rihard vagneris koncerti“.
45
miswrafebebi iRviZeben masSi, naTel gamocxadebasTan miaxloebisas mzard netarebas nebdeba da
rodesac, sabolood, kurTxeuli msvlelobis
SuagulSi Tavad wminda graali gamoCndeba, rCeuli
aRtacebul Tayvaniscemas eZleva, TiTqos ucabedad mTeli samyaro gamqraliyos.
wminda graali ki locvaSi Caflul wmindanze
Tavis madls gardmoavlens da mas Tavis raindad
akurTxebs. Semdeg, mwveli cecxli TandaTanobiT
ganelebas iwyebs; wminda mxiarulebiT anTebul angelozTa dasi Tan zeciur simaRleebs ubrundeba,
Tan misgan mitovebul dedamiwas uRimis. man wminda graali sadarajod im umwikvlo kacT dautova,
romelTa gulebSic RvTaebrivi SarbaTi CaRvrila,
da didebuli dasic iseve uCinardeba sivrcis siRrmeebSi, rogorc misgan amoizarda“.
mkiTxveli sul mokle xanSi mixvdeba, ratom
vusvam xazs am monakveTs. axla viReb listis wigns*
da mas im gverdze vSli, romelzec warCinebuli
pianisti (erTdroulad xelovani da filosofosi)
Taviseburad Targmnis imave nawarmoebs:
„es Sesavali nawarmoebis mudam Tanmdev da masSi damalul mistikur elements avlens... CvenTvis
am saidumlos gamouTqmeli Zlevamosilebis
Sesacnobad vagneri Tavidan im taZris eniT aRuwerel mSvenierebas gvaCvenebs, romelSic iseT RmerTs
dauvanebia, CagrulTaTvis Surs rom iZiebs da Tavis
morwmuneTagan mxolod siyvarulsa da rwmenas
iTxovs. igi wminda graalTan gvaziarebs; gvixat* igulisxmeba listis wigni „rihard vagneris loengrini da tanhoizeri“, romelic Tavdapirvelad frangul enaze, Semdeg ki
germanulad gamoica 1850 wels.
46
avs uxrwneli xisgan naSeneb taZars surnelovani
kedlebiT, oqros bWeebiT, azbestis direebiT, opalis svetebiT, cimofanis tixrebiT, romlis brwyinvale portikebsac mxolod guliT amaRlebulni da
xeliT umwikvloni Tu miuaxlovdebian. vagneri am
taZris warmosadeg da namdvil struqturas ki ar
gvaCvenebs, aramed, TiTqos Cveni susti grZnobebis
dandoba surdes, mas Tavidan raRac laJvardovan
talRaSi areklils an erTgvari cisartyelisebri
Rrublis mier gadaxatuls warmogvidgens.
Tavdapirvelad Cvens miwier mzeras melodiis
farTo, mTvlemare sudara warmoudgeba, nisliani
eTeri, romelic iweleba; es efeqti mTlianad rva
pultad dayofili violinoebisTvisaa mindobili,
romlebic, harmoniul bgeraTa mravali taqtis
Semdeg, TavianTi registrebis umaRles notebze ganagrZoben dakvras. amis mere, motivs urbilesi sasuleebi aitaceben; maT valtornebi da fagotebi uerTdebian da amzadeben sayvirebisa da trombonebis
Semosvlas, romlebic melodias meoTxed imeoreben,
ferTa TvalismomWreli CaxCaxiT, TiTqos am unikalur momentSi wminda nageboba Cveni dabrmavebuli
Tvalebis winaSe mTeli Tavisi naTeli da kaSkaSa sidiadiT gabrwyinebuliyos. magram es cxoveli elvareba, romelic TandaTanobiT aRwevs mziuri sxivTfenis am intensivobas, maleve qreba, rogorc mkrTali
ciuri aTinaTi. RrubelTa gamWvirvale nisli isev
iketeba, xilva nel-nela imave Wrel sakmevelSi inTqmeba, romlis SuagulSic Tavis droze aRmocenda,
da nawarmoebic kidev ufro gahaerovnebuli pirveli eqvsi taqtiT sruldeba. mis idealur mistikurobas gansakuTrebuli mgrZnobiarobiT gvisaxavs
47
pianisimo, romelsac orkestri mudam inarCunebs
da romelsac mxolod is mokle pasaJi wyvets, sadac
liTonis Casabarebi am Sesavlis erTaderTi motivis gansacvifrebel striqonebs mTeli siZlieriT
abrwyineben. aseTia xateba, romelic am RvTaebrivi
adajos mosmenisas Tavdapirvelad warmoudgeba
Cvens aRelvebul grZnobebs“.
Tu nebas damrTavT, mec Sevecdebi, sityvebiT
gadmovce is gardauvali Targmani, romelic Cemma
warmosaxvam imave nawarmoebisgan gaakeTa, rodesac
is TvalebdaxuWulma pirvelad movismine da vigrZeni, TiTqos miwas vwydebodi. ra Tqma unda, ver
gavbedavdi Cemi zmanebebis Sesaxeb TviTtkbobiT
saubars, maTi SerTva sasargeblo rom ar iyos zemoT moyvanil zmanebebTan. mkiTxvelma icis, ra
aris Cveni mizani: imis Cveneba, rom WeSmariti musika
gansxvavebul tvinebSi analogiur ideebs aRZravs.
sxvaTa Soris, sulac ar iqneboda am SemTxvevaSi sasacilo, Tu apriorulad,* analizisa da Sedarebebis
gareSe viazrovnebT; radgan marTla sakvirveli
mxolod is iqneboda, bgera fers rom ar mouxmobdes, ferebs CvenTvis melodiis Sesaxeb warmodgenis Seqmna rom ar SeeZloT, da bgera da ferebi
Seusabamoni rom iyvnen warmodgenebis mosaTargm* klasikur filosofiur terminologiaSi a priori niSnavs iseTi
tipis codnas, romelic gamocdilebisgan damoukidebladaa WeSmariti; a posteriori ki im tipis codnaa, romelic mxolod gamocdilebis gavliT miiReba. radgan bodleris azriT, „WeSmariti
musika sxvadasxva tvinSi analogiur ideebs aRZravs“, igi amgvar
ideebs aprioruls uwodebs anu isini tvinebisaTvis Sinagani universaluri saazrovno struqturiTaa ganpirobebuli da ar aris
ubralod a posteriori, „Semdgom“ Tu mogvianebiT, garedan miRebuli
gamocdileba.
48
nad; sagnebi xom yovelTvis ormxrivi analogiiT
gamoxatavdnen TavianT Tavs, im dRidan moyolebuli, rodesac RmerTma samyaro daadgina, rogorc
rTuli da ganuyofeli mTlianoba.
buneba taZaria, cocxali svetebiT,
zogjer rom gminaven bundovan sityvebs;
iq kaci gzas niSanT tyeebSi miikvlevs;
niSnebic uqceren gandobil mzerebiT.
grZel eqoebiviT, Sors rom irevian
bnel, Rrma erTobaSi – Ramis da dReebis
msgavsad usazRvroSi – surneli, ferebi
da xmebi erTmaneTs epasuxebian*.
mokled, ganvagrZob. maxsovs, rom pirveli taqtebidanve iseTive bednieri STabeWdilebis qveS aRmovCndi, rogoric mdidari warmosaxvis mqone
nebismier adamians ganucdia ZilSi sizmris wyalobiT. vigrZeni, rogor gavTavisufldi simZimis
borkilebisgan da mogonebis meSveobiT kvlav vi* bodleri sinesTeziis Sesaxeb Tavisi mosazrebebis gansamtkiceblad sakuTari mTavari nawarmoebidan, poeturi krebulidan
„borotebis yvavilebi“ citirebs pirvel or strofs leqsisa,
saxelwodebiT „Sesabamebani“ (Correspondances). leqsis Targmani
eses mTargmnels ekuTvnis.
La Nature est un temple où de vivants piliers
Laissent parfois sortir de confuses paroles;
L’homme y passe à travers des forêts de symboles
Qui l’observent avec des regards familiers.
Comme de longs échos qui de loin se confondent
Dans une ténébreuse et profonde unité,
Vaste comme la nuit et comme la clarté,
Les parfums, les couleurs et les sons se répondent.
49
pove SemaRlebuli adgilebisaTvis damaxasiaTebeli
Seudarebeli gancxroma (aqve unda aRiniSnos, rom
zemoT moyvanil programas ar vicnobdi). Semdeg,
uneburad warmomesaxa iseTi kacis netari mdgomareoba, Zlier zmanebas rom Seepyro absolutur
simartoveSi, Tumca am simartoves Tvaluwvdeneli
horizonti ertya da farTo, ganvrcobili sinaTle
gadafenoda; da am Tvaluwvdenlobas sxva dekoracia
ar amkobda sakuTari Tavis garda. male kidev ufro
cxoveli sinaTle SevigrZeni, romlis simZafrec
iseTi siswrafiT izrdeboda, rom leqsikonebis
mier boZebuli niuansebic ki ar iqneboda sakmarisi
gznebisa da siTeTris am marad ganaxlebadi matebis
gamosaTqmelad. maSin iSva CemSi srulyofili warmodgena naTel sivrceSi moZravi sulis, gancxromisa
da Semecnebisgan Semdgari aRtyinebis Sesaxeb, romelic bunebiTi samyaros Tavze da misgan Zalzed
Sors livlivebs.
am sam Targmans Soris gansxvavebebs advilad
SeamCnevT. vagneri angelozTa dasze mianiSnebs, romlebic wminda barZims moabrZaneben; listi saswaulebrivad mSvenier Zegls xedavs, romelic nislian
miraJSi irekleba. Cemi zmaneba bevrad naklebadaa
gaTvalsaCinoebuli materialuri sagnebiT: igi
ufro bundovani da abstraqtulia. magram aq mniSvnelovani msgavsebebisaTvis miyuradebaa. mcire
xarisxisac rom yofiliyo msgavseba, sakmaris mtkicebulebad mainc gamodgeboda; magram, sabednierod,
es msgavsebebi bevr rameSi da gadaWarbebuli simZafriTac ki gamoixateba. samive TargmanSi vpoulobT
sulieri da fizikuri netarebis, ganmartoebis da
raRac usasrulod diadisa da usasrulod mSvenier50
is Wvretis gancdas; iseTi mZafri sinaTlis gancdas,
romelic Tvalsa da suls gonebis dakargvamde axarebs; da, sabolood, ukidures moazrebad sazRvrebamde gaWimuli sivrcis gancdas.
musikosebs Soris vagners badali ar hyavs materialuri da sulieri sivrcisa da siRrmis daxatvaSi.
amis aRniSvna mravalgzis mouwiaT yvelaze gamWriax
da mgrZnobiare adamianebsac ki. igi ostatia faqizi
gradaciebiT yvelafer imis TargmnaSi, rac Warbi,
diadi da mizanswrafulia sulier da bunebiT adamianSi. am mgznebare da despoturi musikis mosmenisas
xandaxan TiTqos zmanebis mier gaglejili wyvdiadis
fonze daxatul, opiumis zemoqmedebis qveS SeZenil
Tavbrudamxvev warmodgenebsac gadaveyrebiT.
am momentidan, anu pirveli koncertidan moyolebuli, ar gamnelebia am ganumeorebeli nawarmoebebis aRqmis gaRrmavebis survili. SeiZleba
meCveneboda, magram raRac sulieri gamocxadebis
zemoqmedebis qveS vgrZnobdi Tavs. imdenad Zlieri
da saSineli iyo Cemi gancxroma, rom ver vexsnebodi masTan gamudmebiT dabrunebis wadils. rac
ganvicade, aSkarad bevr iseT rames Seicavda, rac
manamde ukve vebers da beThovens SeecnobebinaT
CemTvis, magram, amavdroulad, iseT siaxlesac,
romlis gansazRvrac ar ZalmiZda, da es uZlureba
ucnaur siamovnebasTan Sereul brazsa da cnobismoyvareobas iwvevda CemSi. mravali dRis ganmavlobaSi kidev didxans vekiTxebodi sakuTar Tavs:
„netav, sad SeiZleba dRes saRamos vagneris musika
movismino?“ Cemi megobrebi, romlebsac fortepiano hqondaT, araerTxel miwamebia. male, rogorc
es yovelgvari siaxlis SemTxvevaSi xdeba, vagne51
ris simfoniuri nawyvetebic aJRerda kazinoebSi,
romlebic yovel saRamos trivialur gancxromaTa
moyvaruli masebisTvis ixsneboda. am musikis moelvare didebuleba iq iseTive uadgilo iyo, rogorc
uadgilo adgilas Camovardnili mexi. xma maleve
dairxa; Sesabamisad, xSirad SeeswrebodiT komikur sanaxaobas, seriozuli da faqizi adamianebi
rogor itandnen, sanam rame ukeTess eRirsebodnen,
arajansaR jgrosTan kontaqts, raTa vartburgis
stumarTa sazeimo marSiT an loengrinis didebuli
qorwiliT damtkbariyvnen.
Tumca, erTi da igive operis nawyvetebidan
amoRebuli erTi da imave melodiuri frazebis
xSiri gameoreba aSkarad raRac idumal ganzraxvebsa da CemTvis ucnob meTodebze mimaniSnebda. gadavwyvite, amis safuZveli gamego da Cemi gancxroma codnad gadameqcia, sanam scenuri warmodgena
yvelafers bolomde ar mohfenda naTels. CaveZie
moyvaresa da mters; vReWavdi mesie fetis mounelebel da amazrzen pamflets. wavikiTxe listis wigni
da, sabolood, radgan xelovneba da revolucia da
momavlis xelovnebis nawarmoebi Targmnili ar iyo,
viSove inglisurad Targmnili naSromi, saxelwodebiT opera da drama.*
* rogorc „xelovneba da revolucia“ (1849) da „momavlis xelovnebis nawarmoebi“ (1850), agreTve „opera da drama“ (1852) vagneris
xelovnebis umTavresi Teoriuli naSromebia, romlebic man SveicariaSi emigraciis dros dawera. danamdvilebiT ver vityviT,
rom bodlerma monumenturi „opera da drama“ marTlac waikiTxa,
Tumca frangulad gamoqveynebuli „werili musikis Sesaxeb“ faqtobrivad xsenebul vrcel naSromSi wamoyenebuli esTeturi Teoriebis SekumSuli reziumea da bodleri mas winamdebare narkvevSi
citirebs kidevac.
52
II
franguli takimasxaroba kvlavac Tavisi mowodebis simaRleze idga da vulgaruli Jurnalistikac profesiis rangSi ayvanili bavSvurobiT
Seusveneblad celqobda. radgan vagneri ganuwyvetliv imeorebda, rom (dramatul) musikas
grZnobis enaze unda emetyvela da grZnobas imave
sizustiT misadageboda, rogorc sityva – Tumca, ra
Tqma unda, sxvanairad, anu grZnobis ganusazRvreli
nawili gamoexata, romelsac sityva, Tavisi gadametebuli pozitiurobiT, ver gadmoscems (riTic
vagneri arafers iseTs ar ambobda, rasac yvela
Wkuadamjdari adamiani ar iziarebs) –, uamravma
xalxma feletonis masxarebis STagonebiT warmoidgina, rom ostati musikas sagnebis pozitiuri
formis gamoxatvis Zalas miawerda anu rolebsa
da funqciebs erTmaneTSi urevda. fuWic iqneboda
da mosawyenic am Secdomaze boroti ganzraxvisa
Tu uvicobis safuZvelze agebuli yvela im gadakruli xumrobis CamoTvla, romelTa Sedegic is
iyo, rom sazogadoebrivi azri Tavidanve araswor gzaze dadga. magram yvelaze metad swored
parizSia SeuZlebeli iseTi mwerlis SeCereba,
romelsac hgonia, rom publikas axalisebs. vagnerze mimarTuli sayovelTao cnobismoyvareobis
nayofi iyo agreTve statiebi da broSurebi, romlebic mis cxovrebas, mis xangrZliv Zalisxmevas
da mTel mis satanjvels gvaziarebdnen. am kargad
cnobili dokumentebidan mxolod imaT amovkref,
romlebic, Cemi azriT, yvelaze kargad aRweren da
fenen naTels ostatis bunebasa da xasiaTs. vinc
53
dawera, rom adamiani, romlisTvisac sulis ferias
akvnidanve ar moumadlebia yvelafer arsebuliT
ukmayofileba, verasodes miva raime siaxlis aRmoCenamde, aseT adamians cxovrebiseul brZolaSi
ueWvelad sxvebze bevrad meti tkivili aqvs nagemebi. swored tanjvis es unari, romelic saerToa
yvela xelovanisaTvis da miT ufro didia, rac
ufro mkveTradaa gamoxatuli maTi alRo samarTlianobasa da mSvenierebasTan mimarTebaSi, maZlevs saSualebas, axsna vupovo vagneris revoluciur mosazrebebs. amdeni araswori gaTvliT
gamwarebulma, amdeni ocnebisgan gawbilebulma,
erTxelac, Secdomis Sedegad, romelic epatieba
misnairi mgrZnobiare da zedmetad nerviuli sulis patrons, cud musikasa da cud xelisuflebebs
Soris raRac idealuri Tanamzraxveloba daadgina.
uzenaesi wadiliT Sepyrobils, xelovnebis wiaRSi
rutinaze idealis saboloo gamarjveba exila, imedi gauCnda (da es arsebiTad adamianuri iluziaa),
rom politikur sferoSi momxdari revoluciebi
xelovnebis wiaRSic Seuwyobda xels revolucias.
vagneris winaswarmetyvelebebi da imedebi mismave
warmatebam gaabaTila; rameTu, safrangeTSi swored
despotis brZaneba gaxda saWiro revolucioneris
Semoqmedebis Sesasruleblad. parizSi ukve vixileT, rogor axalisebda monarqia romantikul
evolucias, roca liberalebi da respublikelebi
jiutad rCebodnen mijaWvulebi egreT wodebuli
klasikuri literaturis rutinaze.
Canawerebidan, romlebic Tavad dagvitova sakuTari axalgazrdobis Sesaxeb, vityob, rom pataraobisas Teatris wiaRSi cxovrobda, kulisebs stum54
robda da komediebs Txzavda. veberis da, mogvianebiT, beThovenis musikam mis sulze uZlieresi
zegavlena moaxdina da male, wlebisa da codnis
dagrovebasTan erTad, misTvis SeuZlebeli Seiqna,
ar eazrovna orgvarad – poeturad da musikalurad – da yovelgvari idea erTdroulad ori saxiT
ar warmoedgina, ra drosac erTi xelovneba funqcionirebas iq iwyebs, sadac meore Tavis zRvars aRwevs. dramatulma instinqtma, romelsac aseTi didi
adgili ekava mis unarebs Soris, mas ubiZga, ajanyebuliyo mTeli im qarafSutobis, ugvanobisa da absurdulobis winaaRmdeg, romlebsac musikisaTvis
Seqmnil piesebSi ejaxeboda. amgvarad, RvTaebrivi
gangeba, romelic xelovnebaSi yovelgvari revoluciis xelmZRvanelia, axalgazrda germanul
tvinSi im problemas amwifebda, romelic agrerigad awuxebda meTvramete saukunes. SeuZlebelia,
es ueWveli ar iyos yvelasTvis, visac ki yuradRebiT waukiTxavs misi werili musikis Sesaxeb, romelic Sesavlad aqvs darTuli mis oTxi saopero
poemis frangul prozaul Targmans.* glukisa**
* 1860 wlis dekemberSi bodlerma piradad vagnerisgan miiRo
saCuqrad es krebuli da swored misiT ixelmZRvanela winamdebare
eseze muSaobisas.
** qristof vilibald fon gluki (1714-1787), germaneli kompozitori, vagneramde yvelaze mniSvnelovani saopero reformis
avtori, romelic imaSi mdgomareobda, rom barokos italiuri
operisaTvis damaxasiaTebeli ukiduresad moCuqurTmebuli simRera dayvanil iqna metad martiv da uSualo melodiebze; moiSala
radikaluri gamijvna reCitativsa da ariebs Soris da didwilad
Canacvlda paTetikuri deklamaciiT, risi mizanic enobrivi artikulaciis meti sicxade da, Sesabamisad, libretosa da sityvis
WeSmaritad dramatuli interesis samsaxurSi Cayeneba iyo. glukis
reformas franguli saopero tradiciisave wiaRSi moeZebneboda
55
da meiulis* saxelebi xSiradaa naxsenebi, Tanac
mgznebare simpaTiiT. mesie feti, romelsac daJinebiT surs, samaradisod daadginos lirikul
dramaSi musikis upiratesoba, nu iwyens, magram
glukis, didros, volterisa da goeTesnairi
Wkuis xalxis mosazrebebic angariSgasawevia. Tu
volterma da goeTem TavianTi sayvareli Teoriebi
mogvianebiT uaryves, es mxolod sasowarkveTisa da
uimedobis aqti iyo. musikis Sesaxeb werilis furcvlisas vgrZnobdi, Cem sulSi, TiTqos raRac mnemonikuri eqos meSveobiT, rogor iRviZebda didros
sxvadasxva nawyveti, romlebSic amtkicebs, rom
WeSmariti dramatuli musika SeuZlebelia sxva ram
iyos, garda vnebis notebad Cawerili da gariTmuli
yvirilisa Tu oxvrisa. droTa ganmavlobaSi erTi
da igive mecnieruli, poeturi, artistuli problemebi cocxldeba xolme da vagneric gamomgoneblad ki ar acxadebs Tavs, aramed ubralod Zveli
ideis damadastureblad, romelic ueWvelad kidev
mravaljer damarcxdeba da gaimarjvebs. sinamdvileSi, yvela es sakiTxi ukiduresad martivia da
sakmaod gasakviria, rogor ilaSqreben momavlis
musikis Teoriebis winaaRmdeg („momavlis musikis“
safuZveli barokos droindeli „lirikuli tragediis“ saxiT,
romlis umTavresi warmomadgenlebic iyvnen Jan-baptist luli,
mark-antuan Sarpantie da Jan-filip ramo da romelic ar cnobda
italiur operaSi gabatonebul kastratTa instituts, belkantosTvis damaxasiaTebel moCuqurTmebul simReras da upiratesobas teqstis poetur Rirebulebasa da mis deklamacias aniWebda.
* etien nikola meiuli (1763-1817), revoculiis periodis safrangeTis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani saopero kompozitori,
romelmac gaafarTova operisTvis Sesaferisi siuJetebis areali,
mravali siaxle Semoitana orkestrirebaSi da agreTve laitmotivebis teqnikis erT-erT pirvel gamomyeneblad miiCneva.
56
saxiT iseT gamoTqmas vxmarob, romelic imdenadve
arazustia, ramdenadac saxeli aqvs ganTqmuli)
swored isini, visganac ase xSirad gvsmenia wuwuni,
Tu ramden satanjvels umzadebs nebismier gonier
adamians Cveulebrivi saopero libretos rutina.
musikis Sesaxeb werilSive, sadac avtori Zalzed
mokled da naTlad arCevs Tavis sam adrindel
nawers – xelovneba da revolucia, momavlis xelovnebis nawarmoebi da opera da drama – vawydebiT
metad cocxal interess berZnuli Teatris mimarT,
rac srulebiT bunebrivi da gardauvalic kia
musikos dramaturgSi, romelsac warsulSi mouwia moeZebna awmyosadmi zizRis legitimaciisa da
lirikuli dramis axali pirobebis dadgenisaTvis
gamosadegi rCevebi. jer kidev erTi wlis win berliozisadmi werilSi werda:
„sakuTar Tavs vekiTxebodi, ra pirobebi unda
daekmayofilebina xelovnebas publikaSi Seulaxavi
pativiscemis gamosawvevad da, am sakiTxis ganxilvisas zedmeti Tavgadasavlebi rom amecilebina
Tavidan, Cemi kvlevis amosavali wertilis saZieblad Zvel saberZneTs mivaSure. iq pirvel rigSi vipove xelovnebis nimuSi par excellence, drama,
romelSic ideas, ragind Rrma iyos, yvelaze meti
sicxadiT da yvelaze sayovelTaod gasagebi saxiT
ZaluZs gamoCineba. dRes marTebulad gvikvirs,
rogor SeeZlo ocdaaTiaTas berZens, gaunelebeli interesiT daswreboda esqiles tragediebis
warmodgenas; magram, Tu CaveZiebiT, ra xerxebiT
miiRweoda msgavsi Sedegebi, aRmovaCenT, rom es iyo
xelovnebis yvela dargis aliansi gaerTianebuli
ZalebiT saerTo miznis misaRwevad, anu yvelaze
57
srulyofili da erTaderTi WeSmariti saxelovnebo nawarmoebis Seqmna. aman xelovnebis sxvadasxva
dargs Soris urTierTkavSiris Seswavlisken mibiZga
da mas mere, rac plastikasa da mimikas Soris arsebuli urTierTmimarTeba davadgine, gamovikvlie,
rogor miemarTebian erTmaneTs musika da poezia: am
gamokvlevidan ucabedad iseTma sicxadem amoxeTqa,
rom sruliad gafanta is bundovaneba, romelic
manamde mawuxebda.
marTlac, Sevicani, rom, sadac am xelovnebaTagan erT-erTi gadaulaxav zRvars aRwevs, myisve
iwyeba – Tanac umkacresi sizustiT – meoris moqmedebis sfero; da rom, Sesabamisad, am ori xelovnebis SeduRabebiT yvelaze damakmayofilebeli sicxadiT movaxerxebdiT imis gamoxatvas, ris
gamoxatvasac cal-calke vercerTi maTgani ver
axerxebda; da rom, amis sapirispirod, yovelgvari
mcdeloba, mxolod erTi maTganis saSualebebiT
gamoixatos is, ris gadmocemasac mxolod orives
gaerTianeba Tu SeZlebs, ganwirulia wyvdiadisaTvis: xelovnebis TiTo kerZo dargi jer gabundovndeba, Semdeg ki gadagvardeba da gaixrwneba“.
Tavisi ukanaskneli wignis winaTqmaSi ki igi am
sakiTxs Semdegnairad ubrundeba:
„xelovanTa ramdenime iSviaT qmnilebaSi vipove is realuri baza, romelzec Cemi dramatuli
da musikaluri idealis dafuZneba SemeZlo; istoriamac Tavis mxriv Teatrsa da sazogadoebriv
cxovrebas Soris idealur urTierTmimarTebaTa
iseTi modeli da tipi miboZa, rogoric me warmomedgina. es modeli antikuri aTenis TeatrSi vipove: iq Teatri Tavis galavans mxolod garkveuli
58
zeimebis dros xsnida, roca raime religiuri dResaswauli tardeboda, romelsac Tan xelovnebis
siameni axlda. saxelmwifos yvelaze gamoCenili
moqalaqeebi am zeimebSi uSualod monawileobdnen,
poetebis an xelmZRvanelebis rolSi; isini qalaqidan da mTeli qveynidan Semokrebili mosaxleobis TvalSi qurumebiviT iyvnen da es mosaxleoba
iseTi maRali molodiniT iyo ganmsWvaluli maT
winaSe warmosadgeni nawarmoebebis amaRlebulobis
mimarT, rom maT SeeZloT, xalxisaTvis esqilesa da
sofokles yvelaze Rrma leqsebi SeeTavazebinaT
da darwmunebulebi yofiliyvnen, rom xalxi maT
srulyofilad gaigebda“.
aRmoCnda, rom vagneris bedisweraa es absoluturi, despoturi swrafva dramatuli idealisaken, sadac yvelaferia, – dawyebuli deklamaciiT, romelic musikis mier iseTi sizustiTaa
CaniSnuli da gamokveTili, rom momRerlisaTvis
SeuZlebelia, misgan, vnebis mier daxatul bgeraTa
am arabeskidan, Tundac erTi nabijiT gadauxvios,
da damTavrebuli dekoraciebTan da dadgmasTan
dakavSirebuli yvelaze guldasmiTi sizustiT,
sadac yvela detals efeqtis mTlianobis samsaxurSi Cadgoma evaleba. vagnerTan es maradiuli
SuamdgomlobasaviTaa. mas mere, rac libretoebTan
dakavSirebul Zvel rutinas daexsna da mamacad
uaryo rienci,* siyrmis opera, romelsac Zalzed
* „rienci“ vagneris pirveli didi warmateba iyo drezdenis
operaSi da, Teatraluri tipologiisa da musikaluri faqturis
mixedviT, swored jakomo meierberis mier Camoyalibebul im xuTmoqmedebian, monumentur, parizul „grandoperas“ miekuTvneba,
romelsac Semdgom wlebSi vagneri Tavdauzogavad akritikebda.
59
didi warmateba xvda wilad, igi ganuxrelad miabijebs am mbrZanebluri idealisken. amdenad, saerTod ar gamkvirvebia, mis Targmnil nawarmoebebSi,
gansakuTrebiT ki tanhoizerSi, loengrinsa da
mfrinav holandielSi, agebis SesaniSnavi meTodi
rom vipove, mowesrigebisa da ganawilebis iseTi suliskveTeba, romelic antikuri tragediebis arqiteqturas mogagonebs. magram is fenomenebi da ideebi,
romlebic epoqidan epoqamde periodulad xelaxla
ibadebian, TiToeuli axali aRdgomisgan mudam sesxuloben im Semavsebel maxasiaTebels, rom yoveli
maTgani yovelTvis mxolod variantia da garkveuli
garemoebebiTaa ganpirobebuli. mokaSkaSe antikuri
venera, TeTri qafisgan Sobili afrodite, dausjelad ver gadaurCa Sua saukuneebis SemaZrwunebel
wyvdiads. misi savane aRarc olimpoa da aRarc romelime surnelovani arqipelagis napiri. igi mRvimeSia
Semaluli, romelsac, marTalia, didebuleba ar aklia, Tumca iseTi cecxliTaa gaCiraRdnebuli, romelic keTilmosurne febuss ar ekuTvnis. miwisqveS
CasvliT, venera jojoxeTs miuaxlovda da ueWvelia,
rom garkveul amazrzen zeimTa Jams, regularulad
eaxleba arqidemons, xorcis meufesa da codvis batons. amis msgavsad, vagneris Txzulebebi, miuxedavad imisa, rom klasikuri mSvenierebis gulwrfel
gancdasa da srulyofil gagebas avlenen, Zlieri
doziT, amavdroulad, romantikul sulTanac arian Tanaziarni. ramdenadac sofoklesa da esqiles
didebulebaze gvaocnebeben, imdenad suls plastikurad yvelaze kaTolikuri epoqis misteriebis
gaxsenebas aiZuleben. isini im diad xatebebs gvanan,
Sua saukuneebi Tavisi eklesiebis kedlebze rom
60
akravda anda Tavis brwyinvale gobelenebSi rom
aqsovda. TiToeul Txzulebas is aerTianebs, rom
isini legendebia: legendaa tanhoizeric, loengrinica da mfrinavi holandielic. nebismieri poeturi
sulisaTvis bunebrivi midrekileba araa erTaderTi
mizezi, ramac vagneri am TiTqosda specializebul
JanrTan miiyvana; es winaswar miRebuli formaluri
gadawyvetilebaa, romelic lirikuli dramisaTvis
yvelaze saxarbielo pirobebis Seswavlidan amoizarda.
vagnerma sakuTar Tavzeve aiRo Tavis wignebSi am
sakiTxebis ganmarteba. marTlac, yvelanairi siuJeti Tanabrad ver gamodgeba universalurobis xasiaTis mqone farTo dramis asagebad. cxadia, Zalzed
saxifaTo iqneboda, Janruli mxatvrobis yvelaze
momxibvleli da srulyofili nimuSi freskad rom
Targmniliyo. poeti universalurad gasageb xatebebs, upirveles yovlisa, adamianis universalur
gulsa da am gulis istoriaSi ipovis. idealuri
dramis sruliad Tavisuflad asagebad poeti
windaxedulobas gamoiCens da dramidan gamoTiSavs
yvela im sirTules, romelic teqnikurma, politikurma an, sulac, zedmetad pozitiurad istoriulma detalebma SeiZleba warmoSvas. Tavad ostats davuTmob sityvas: „poeturad adamianuri cxovrebis
mxolod is xateba SeiZleba iwodos, romelSic motivebi, mxolod abstraqtuli gonierebisTvis rom
aqvT azri, gulis mbrZanebel, wmindad adamianur mamoZraveblebs uTmoben adgils (poeturi siuJetis
gamogonebasTan dakavSirebuli). es midrekilebaa
formisa da poeturi reprezentaciis winamZRoli
uzenaesi kanoni. galeqsvis ritmuli mowyoba da
61
(lamis musikaluri) moCuqurTmeba poetisaTvis is
saSualebebia, romlebic uzrunvelyofen leqsis,
frazis Zlevamosil unars, TiTqosda jados meSveobiT daipyros da Tavis nebaze marTos grZnoba. poetisaTvis arsebiTi es midrekileba mas xelovnebis
im ukidures zRvramde eqaCeba, romelsac uSualod exeba musika, da, Sesabamisad, poetis yvelaze
srulqmnili nawarmoebac is unda iyos, romelic,
sabolood Camoyalibebul mdgomareobaSi, srulyofili musika iqneboda.
aqedan aucileblobiT mivedi iqamde, rom miTi poetisaTvis idealur masalad Semeracxa.
miTi xalxis pirvelyofili da anonimuri leqsia
da SegviZlia davakvirdeT, rogor aitaceben da
gauTaveblad amuSaveben maT civilizebuli xanis
yvela epoqis didi poetebi. miTSi adamianuri urTierTobebi TiTqmis mTlianad iSoreben TavianT
konvenciur da mxolod abstraqtuli gonebisaTvis
gasageb formas da amzeureben imas, rac cxovrebaSi
WeSmaritad adamianuri da marad gasagebia, da miTs
im konkretuli, yovelgvari mibaZvis gamomricxveli formiT aCveneben, romelic nebismier WeSmarit
miTs Tavis individualur xasiaTs aniWebs, pirvelive SexedviT rom icnobT“.
sxvaganac* imave Temas imeorebs da ambobs: „erTxel da samudamod davtove istoriis niadagi da legendisaze davfuZndi... SemeZlo gverdze gadamedo
mTeli is detalebi, romlebic saWiroa istoriuli
faqtisa da misi SemTxveviTobebis aRsawerad da warmosaCenad; romelTac, imisaTvis, rom srulyofilad
gasagebi iyos, istoriis kerZo da Soreuli epoqa
* kvlavac „werili musikis Sesaxeb“ igulisxmeba.
62
moiTxovs, ris gamoc dramebisa da istoriuli romanebis Tanamedrove avtorebs dawvrilmanebiT uwevT maTi gamoxda... legendas is upiratesoba aqvs,
rom, romel epoqas da romel ersac ar unda miekuTvnebodes, igi am epoqidan da am erisgan mxolod imas
Seicavs, rac maTSi wmindad adamianuria, mas zedmiwevniTi simkveTriT warmogvidgens da, Sesabamisad,
pirvelive SexedviT gasagebs xdis. erTi xalxuri
balada da refreni sruliad sakmarisia imisaTvis,
rom xasiaTi erT wamSi misi yvelaze zusti da TvalSi
sacemi StrixebiT gamokveTos. erTad, scenis xasiaTi
da legendis toni axerxeben, suli zmanebis im mdgomareobaSi Caagdon, romelsac igi male srul naTelmxilvelobamde mihyavs; maSin suli samyaroul
movlenaTa iseT axlebur urTierTkavSirs aRmoaCens, romelsac misi Tvali yoveldRiuri RviZilis
mdgomareobaSi ver amCnevda.
gana SeiZleba vagners, erTdroulad poetsa da
kritikoss, SesaniSnavad ar esmodes miTis wminda,
RvTaebrivi xasiaTi? bevrisgan msmenia, rom Tavad
misi unarebis sifarTove da misi maRali kritikuli gamWriaxoba iZleva safuZvels mis musikalur
geniaSi dasaeWveblad, da, mgoni, axla yvelaze
xelsayreli momentia im Zalzed gavrcelebuli
Secdomis ukusagdebad, romlis umTavresi mizezic
savaraudod adamianur grZnobaTagan yvelaze maxinji grZnobaa – Suri. „adamiani, romelic amdens
fiqrobs Tavis xelovnebaze, bunebrivia, ver moaxerxebs mSvenieri nawarmoebebis Seqmnas“ – amboben
isini, vinc amiT genioss mis gonierebas arTmeven
da mas wmindad instinqtur da, ase vTqvaT, vegetaciur funqcias miaweren. sxvebi miiCneven, rom
63
vagneri Teoretikosia, romelmac operebi mxolod
imisaTvis dawera, rom a posteriori gadaemowmebina sakuTari Teoriebis Rirebuleba. es araTu savsebiT
mcdaria – radgan, mogvexseneba, rom Cvenma ostatma sruliad axalgazrdam daiwyo sxvadasxva
xasiaTis poeturi da musikaluri eseebis wera da
rom igi mxolod TandaTanobiT mivida lirikuli dramis miseul idealamde, – aramed absoluturad SeuZlebelic. poetad qceuli kritikosi
sruliad axali movlena iqneboda xelovnebis istoriaSi, yovelgvari fsiqikuri kanonis gadmotrialeba, sruli Semzaraoba; yvela didi poeti ki,
piriqiT, bunebrivad, sabediswero aucileblobiT
xdeba kritikosi. mecodeba yvela is poeti, visac
oden instinqti hyavs winamZRolad; me mgonia, rom
isini arasrulyofilebi arian. poetebis pirveli
kategoriis sulier cxovrebaSi ueWvelad dgeba
iseTi krizisi, romelic maT ubiZgebs, sakuTar
xelovnebaze dafiqrdnen, aRmoaCinon is gaugebari kanonebi, romelTa meoxebiTac qmnian, da am
gamokvlevidan iseTi saxelmZRvanelo principebis
seria gamoiyvanon, romelTa RvTaebrivi mizanic
poeturi Semoqmedebis Seumcdaroba iqneba. saswauli iqneboda, rom kritikosi poeti gamxdariyo,
magram, amave dros, SeuZlebelia, poeti Tavis TavSi
kritikossac ar moicavdes. amitom mkiTxvels ar
gaukvirdeba, Tu poets saukeTeso kritikosad miviCnev. vinc musikos vagners sayvedurobs, rom man
Tavisi xelovnebis filosofiis Sesaxeb wignebi
dawera, da amis gamo eWvi Seaqvs misi musikis bunebriobasa da spontanurobaSi, imis uaryofac mouwevs, rom da vinCis, hogarts, reinoldss kargad
64
xatva SeeZloT mxolod imitom, rom maT sakuTari
xelovnebis principebi gamoiyvanes da analizs
dauqvemdebares. mxatvrobis Sesaxeb vin laparakobs Cvens did delakruaze ukeT? didro, goeTe,
Seqspiri imdenadve iyvnen Semoqmedebi, ramdenadac SesaniSnavi kritikosebi. poezia yovelTvis win
uswrebda kritikas da yovelTvis Sobda sakuTari
wesebisave kvlevas. eWvs miRmaa, rom adamianuri
Sromis istoria aseTia. xolo, radgan TiToeuli
adamiani yvelas Semcirebuli variantia da radgan
individualuri tvinis istoria dapataravebuli
saxiT warmoadgens universaluri tvinis istorias,
marTebuli da bunebrivi iqneboda imis daSveba (amis
sabuTi romc ar arsebobdes), rom vagneris azrebi
kacobriobis Sromis analogiurad ganviTarda.
III
tanhoizeri im or princips Soris Widils ganasaxierebs, romelTac umTavres brZolis velad
adamianis guli aurCeviaT, kerZod, Widils xorcsa
da suls, jojoxeTsa da zecas, satanasa da RmerTs
Soris da es dualoba Tavidanve Seudarebeli simarjviTaa warmodgenili uvertiuris meSveobiT.
ra aRar dauweriaT am nawyvetis Sesaxeb! Tumca,
savaraudod, igi kidev bevri debulebisa da
mWevrmetyveli komentaris masala gaxdeba; rameTu WeSmaritad artistuli nawarmoebis uSinaganesi Tvisebaa, STagonebis dauSreteli wyaro iyos.
uvertiura dramis Canafiqrs orgvari simReris,
religiurisa da avxorcis, meSveobiT ajamebs. isini, listis gamonaTqvams rom davesesxoT, „aq ori
65
wevriviTaa, romlebic finalSi TavianT gantolebas pouloben“. pirvelad piligrimebis simRera
Cndeba, uzenaesi kanonis avtoritetiT, TiTqos imTaviTve surdes imis aRniSvna, Tu ra aris cxovrebis
WeSmariti sazrisi, sayovelTao piligrimobis
mizani – RmerTi. magram, radgan yvela cnobierebaSi RmerTis Sinagani gancda male xorcis JinSi
ixrCoba, siwmindis ganmasaxierebel simReras nelnela gancxromis oxvra ylapavs. yvela warmosaxvaSi
WeSmariti, saSineli, universaluri venera iRviZebs.
visac jer kidev ar mousmenia tanhoizeris es brwyinvale uvertiura, nu warmoidgens, TiTqos saqme
Seyvarebulebis vulgarul simRerasTan gvqondes,
talavrebis qveS rom cdiloben drois mokvlas,
anda mTvrali jogis ZaxilTan, horaciusis enaze
rom iwveven RmerTs orTabrZolaSi. saqme sxva, erTdroulad ufro namdvil da ufro pirquS ramesTan gvaqvs. cxelebasTan Sezavebuli da SiSisgan
gadaketili mibnediloba da netareba, mudmivi
dabruneba gancxromasTan, romelic wyurvilis
mokvlas gvpirdeba, magram mas arasodes klavs;
gulisa da grZnobaTa gaSmagebuli Zgera, xorcis
es mbrZanebluri ganCineba, – mokled, siyvarulis
xmabaZvaTa mTeli leqsikoni JRerdeba am uvertiuraSi. sabolood, religiuri Tema nela, nabij-nabij,
ibrunebs gavlenas da avxorcobis Temas Tavis
mSvid, didebul gamarjvebaSi isrutavs, rogorc
wminda miqaelis uZleveloba imarjvebs luciferis
avadmyofur da mouwesrigebel bunebaze.
narkvevis dasawyisSi aRvniSne, rogori siZlieriT gamoxata vagnerma loengrinis uvertiuraSi
mistikurobis gznebani, gamouTqmeli RmerTisadmi
66
sulis ltolva. arc tanhoizeris uvertiuraSi, ori
urTierTsawinaaRmdego principis am brZolaSi,
gamouCenia naklebi daxvewiloba da siZliere. magram, sad ipova ostatma xorcis es Smagi simRera,
adamianis eSmakeuli nawilis es absoluturi codna? pirvelive taqtebidan, nervebi melodiasTan
unisonSi TrTian; yovel xorcs, romelsac axsovs,
kankali itans. nebismieri sworad mowyobili tvini
Tavis TavSi or usasrulobas atarebs, – zecas da
jojoxeTs, da orive usasrulobis yovelgvar xatebaSi igi myisierad cnobs sakuTar naxevars. mRvrie
siyvarulis eSmakeul Ritins moyveba gataceba,
TvalismoWra, gamarjvebis Zaxili, madlierebis
gminva da, bolos, siveluris Rriali, msxverplTa
Civili da jalaTTa uRmerTo osana, TiTqosda siyvarulis dramaSi barbarosobas yovelTvis Tavisi
adgili hqondes da xorciel siamesac, eSmakeuli
gardauvali logikiT, danaSaulis sitkboebamde
mivyavdeT. roca religiuri Tema am aRviraxsnil
borotebaSi SemoiWreba da nel-nela wesrigisa
da gavlenis aRdgenas iwyebs, roca mTeli Tavisi
myari mSvenierebiT kvlavac wamoimarTeba agoniur
gancxromaTa am qaosis Tavze, mTeli suli TiTqos
Rones ikrebs da xsnis netarebas SeigrZnobs, im eniT
aRuwerel gancdas, romelic meore suraTis dasawyisSi meordeba, rodesac veneras mRvimidan gamoqceuli tanhoizeri namdvil cxovrebas ubrundeba
da Tavis garSemo mSobliuri zarebis RvTismosav
JReras, mwyemsis gulubryvilo simReras, piligrimebis himnsa da gzaze aRmarTul jvars aRmoaCens, im jvars, romelic yvela im jvris emblemaa,
nebismier gzaze rom vezidebiT. am SemTxvevaSi
67
kontrastis Zala imdenad mZafrad zemoqmedebs
sulze, rom arc ise Sors varT Seqspiris farTo
da Zaldautanebeli stilisgan. sul cota xnis
win dedamiwis siRrmeebSi viyaviT (rogorc ukve
vTqviT, venera jojoxeTTan axlos binadrobs) da
marTalia surnelovan, Tumca damxuTvel haers
visunTqavdiT, iseTi vardisferi SuqiT mofenils,
romlis wyaroc mze ar yofila; Cven Tavad raind
tanhoizers vgavdiT, romelsac moyirWda aRmgznebi sitkoebani da tkivili enatreba – RvTaebrivi
yvirili, romelic yvela oficialur kritikoss
aRafrTovanebda, kornelTan rom SexvedrodaT,
vagnerTan ki arafris didebiT ar surT dainaxon.
sabolood, miwaze gvabruneben; xarbad visunTqavT
mis sufTa haers, mis mier moniWebul sixaruls madlierebiT viRebT, satanjvels ki – morCilebiT.
sabralo kacobrioba Tavis samSoblos ubrundeba.
cota xnis win uvertiuris xorcieli mxaris aRweras rom vcdilobdi, mkiTxvels vTxove, vulgarul
sasiyvarulo, karg xasiaTze myofi meqalTanisaTvis
Sesaferis himnze ar efiqra. trivialuri aq marTlac araferia; es, metadre, imgvari energiuli
bunebis gadmodinebaa, borotebaSi rom nTqavs sikeTis mier daTesil yvela Zalas; es Tavawyvetili,
uSvelebeli, qaoturi siyvarulia, kontrreligiis, satanuri religiis simaRleze ayvanili. amdenad, musikalur TargmanSi kompozitorma moaxerxa dasxltomoda im vulgarulobas, romelic
ase xSirad axlavs Tan yvela xalxuri – lamis
plebeuri vTqvi – grZnobis aRweras, da amisaTvis
mas isic eyo, rom survilisa da energiis siWarbe
daexata, – gzagamrudebuli, mgrZnobiare sulis
68
mouTvinierebeli, zRvargadasuli miswrafeba.
ideis plastikur warmoCenaSic warmatebiT aarida
Tavi msxverplTa Semawuxebel simravles, uricxv
elvirebs.* wminda idea, unikalur veneraSi xorc* bodleri aq dona elviraze saubrobs, romelic don Juanis uricxv
msxverplTagan erT-erTia. igi savaraudod don Juanis yvelaze
popularul saxelovnebo versiaze anu mocartis „don Juanze“
mianiSnebs. bodlers veraferi ecodineboda danieli filosofosis,
sioren kirkegoris mier 1843 wels gamoqveynebul naSromSi „an – an“
mocartis „don JuanTan“ dakavSirebuli filosofiuri analizis
Sesaxeb. amitomac, paralelis gavleba miT ufro saintereso SeiZleba iyos. kirkegori miiCnevs, rom Tema, romelic yvelaze adekvaturad swored musikis meSveobiT gamoixateba, grZnobadi uSualobaa,
is uSualo erotikul-mgrZnobeluri elementi, romelsac sityva
naklebad Seesabameba, rogorc gamoxatvis instrumenti, radgan
sityva sulierebisa da gonierebis sferos miekuTvneba da, Sesabamisad, zogadi xasiaTisaa da moklebulia grZnobad uSualobas.
kirkegorisTvis „don Juani“ adamianuri ganviTarebis uSualo erotikuli stadiis klasikuri gamoxatulebaa da masSi musika gamoxatvis yvelaze adekvatur sagans povebs. erTi mxriv, don JuanisTvis
sulerTia vis acdunebs da masSi erotikuli Jini yovlismomcveli
da uwyvetia, magram, meore mxriv, mas yovelTvis konkretuli qali
surs, amitomac iTvlis mis nadavlTa sia aTasze met qals, romlebic
Tan sruliad individualurebi da unikalurebi arian, Tan sruliad
urTierTCanacvlebadebi, ramdenadac uSualo erotikuli Jinis
dakmayofilebas emsaxurebian. bodleris perspeqtiva sxvanairia:
igi tanhoizers – da ara don Juans – swored imitom miiCnevs vnebianobis idealur saxe-xatad, rom tanhoizeris vnebis obieqtic erT
idealur figuraSi, veneraSi, aris kristalizebuli (ix. iD eter Borchmeyer, Das Theater Richard Wagners, Stuttgart, 1982. – arada, istoriuli
tanhûsaere, romelic 1200 wlisTvis daibada da imperator fridrix
II-is erT-erT jvarosnul laSqrobaSic monawileobda, sworedac
rom don Juanisebri meqalTane iyo da arafrad agdebda Sua saukuneebSi gamefebul mijnurobis idealebs. ix. Martin Gregor-Delllin,
Richard Wagner. Sein Leben, sein Werk, sein Jahrhundert, Berlin, 1984, gv. 162).
amavdroulad, bodlerisTvis „tanhoizeris“ is musikaluri mxarec
srulyofilad musikaluria, romelic religiur elements gamoxatavs, rodesac kirkegorisTvis „don JuanSi“ mxolod is elementebia wmindad musikaluri, romlebic erotikul ltolvas aRweren.
69
Sesxmuli, bevrad ufro mkafio da metyvelia. aq
saqme ar gvaqvs Cveulebriv libertinTan, lamazmans
lamazmanze rom ipyrobs, aramed zogad, sayovelTao adamianTan, romelic dawinaurebis imedis gareSe Tanacxovrobs gancxromis absolutur idealTan, diadi panis sikvdilis Semdeg miwisqveSeTSi
gadasaxlebul mdedr eSmakTa, favnTa da satirTa
dedofalTan, anu uZlevel da momnusxvel venerasTan.
lirikuli nawarmoebebis analizSi Cemze ufro
gawafuli xeli mkiTxvels am JurnalSive SesTavazebs egzom ucnauri da Seucnobi tanhoizeris
teqnikur da srul ganxilvas;* me iseTi zogadi mosazrebebiT miwevs Semofarglva, romlebic, marTalia, SeiZleba naucbadevadaa dawerili, magram
mainc aranakleb gamosadegia. Tanac, peizaJis mSvenierebis gansasjelad zogi gonebisTvis gana ufro
moxerxebuli araa, SemaRlebuli adgilidan gadmoixedos, vidre peizaJis TiTo gakafuli biliki
gaiaros?
ubralod, msurs SevniSno, rom vagnerisda saqebrad, dramatuli poemisaTvis Zalzed marTebulad
miniWebuli mniSvnelobis miuxedavad, tanhoizeris,
iseve rogorc loengrinis, uvertiura maTTvisac ki
sruliad gasagebia, vinc libretos ar icnobs. isic
unda aRiniSnos, rom es uvertiura ara marto im
dedaazrs, im fsiqikur dualobas Seicavs, romlis* am narkvevis pirveli nawili gamoqveynda JurnalSi Revue européenne, sadac musikaluri kritika abaria mesie perens, komikuri
operis yofil direqtors, romlis keTilganwyobac vagneris
mimarT sayovelTaodaa cnobili [yvela danarCeni SeniSvnisgan
gansxvavebiT, es SeniSvna Tavad bodlers ekuTvnis].
70
ganac Sedgeba drama, aramed im mkafiod gamokveTil
umniSvnelovanes formulebsac, romlebsac, operis Semdgomi msvlelobisas, gamoxatuli zogadi
grZnobebis aRwera evalebaT, rogorc amas, moqmedebis saWiroebisamebr, eSmakeulad avxorci
melodiisa da religiuri motivis Tu piligrimTa
simReris naZaladevi dabrunebebi gviCvenebs. rac
Seexeba meore moqmedebis did marSs, man didi xania yvelaze jiutTa taSic ki daimsaxura; igi imave
mizezis gamoa xotbis Rirsi, ra mizeziTac Cem mier
ganxiluli ori uvertiura – unari, yvelaze feradi
da TvalsaCino saxiT gamoxatos is, risi gamoxatvac
surs. aseTi mdidari da mediduri kilos, am eleganturad dalagebuli pompezuri ritmis, am samefo
sayvirebis mosmenisas gana vinmes SeuZlia ar warmoidginos feodaluri aRlumi, TvalismomWrelad
mosil, warmosadeg, didi nebiTa da gulubryvilo
rwmeniT aRWurvil gmirTa msvleloba, romlebic
TavianT siamovnebebSi iseTive brwyinvaleni arian,
rogori sastiknic TavianT omebSi?
ra SeiZleba iTqvas tanhoizeris monaTxrobze
romSi mogzaurobis Sesaxeb, sadac literaturuli
mSveniereba ise aRmafrTovanebladaa Sevsebuli
da gamyarebuli deklamaciiT, rom es ori elementi ukve ganuyoflad erwymis erTmaneTs? zogs am
nawyvetis sigrZe aSinebda, Tumca, rogorc vnaxeT,
monaTxrobs uZleveli dramatuli Zala aRmoaCnda –
rTuli mogzaurobis dros codvilis mier gancdili sevda da daTrgunva, codvebisgan gamomxsneli
uzenaesi mRvdelmTavris xilviT gamowveuli sixaruli, misi sasowarkveTa, roca papi misi danaSaulis
gamousworeblobaze miuTiTebs, dabolos, warwy71
mediT tkbobis gancda, romelic imdenad sazarelia,
rom lamis verc ki gamoiTqmis. es yvelaferi sityvisa da musikis meSveobiT ise pozitiuradaa gamoxatuli da Targmnili, rom TiTqos SeuZlebelsac xdis
imis warmodgenas, rom misi gamoTqma sxvagvaradac
iyo SesaZlebeli. amitomac gvesmis, rom msgavsi
ubedurebis gamosworeba mxolod saswauls ZaluZs,
da beCav rainds vpatiobT, kvlavac mRvimisaken mimavali idumali bilikis Ziebas rom iwyebs, raTa
Tavisi eSmakeuli meuRlis meoxebiT jojoxeTis
wyaloba mainc daibrunos.
loengrinis dramac tanhoizeriviT wminda, idumal, magram, miuxedavad amisa, legendis universalurad gasageb xasiaTs atarebs. axalgazrda princesas
Semzarav danaSauls, Zmis mkvlelobas, abraleben,
mas ki sakuTari ubraloebis damtkicebis saSualeba
ar gaaCnia. mis saqmes RvTiuri samsjavro gansjis.
kacTa mier gamarTul samsjavroze damswre raindTagan mas aravin udgeba mxarSi; magram princesas
erTi ganumeorebeli xilvisa sjera: sizmarSi masTan ucnobi meomari movida. swored es raindi daicavs mas. marTlac, gadamwyvet momentSi, rodesac
princesas ukve yvela damnaSaved miiCnevs, napirs
navi uaxlovdeba, romelsac oqros jaWvSi Sebmuli
gedi eqaCeba. wminda graalis raind loengrins,
umankoTa damcvels, Seusmenia vedreba im gansacvifrebeli savanis siRrmeebidan, sadac rudunebiT
inaxeba RvTaebrivi barZimi, orgzis nakurTxi wminda serobisa da ufali Cveni ieso qristes sisxlis
mier, romelic, Wrilobidan mdinari, swored am
WurWelSi Seagrova ioseb arimaTielma. navidan
gadmodis loengrini, parsifalis Ze, vercxlis
72
abjarasxmuli, Tavze muzaradiT, mxarze fariT,
gverdze patara oqros sayviriT, Tavis xmalze
dayrdnobili. „SenTvis Tu gavimarjveb – eubneba
loengrini elzas – moisurveb, Seni meuRle gavxvde?... elza, Tu gsurs, rom Seni meuRle merqvas...
erT rames unda Sempirde: arasodes gamomkiTxav,
arasodes ecdebi gaigo, saidan movdivar, ra mqvia
da ra bunebisa var“. da elzac: „batono, verasodes
gaigoneb Cemgan am SekiTxvas“. da radgan loengrini
sazeimod imeorebs dapirebis formulas, elza pasuxobs: „Cemo faro, Cemo angelozo, Cemo mxsnelo,
raki Cemi umankoebisa ase myarad gwams, Seni rom
ar mwamdes, gana danaSaulis tolfasi ar iqneboda
Cemi eWvi? rogorc Sen micav Cems gansacdelSi, mec
iseve erTgulad davicav Sen mier dadgenil kanons“.
loengrini mas gulSi ikravs da SesZaxebs: „elza, miyvarxar!“. aq dialogis iseT mSvenierebasTan gvaqvs
saqme, rogorsac vagneris dramebSi xSirad vxvdebiT – pirvelyofili jadoqrobiT ganmsWvaluls,
idealuri gancdiT nazards, romlis didebuli
sazeimo xasiaTic arafriT amcirebs mis bunebriv
sinatifes.
loengrinis gamarjvebiT elzas ubraloeba
cxaddeba; grZneuli ortrudi da fridrixi, elzas
dasjiT dainteresebuli ori boroti personaJi,
masSi qalur cnobismoyvareobas gamoaRviZeben da
eWvis meSveobiT mis bednierebas daaWknoben; isini
imdenad ipyroben mis fiqrebs, rom elza Tavis fics
arRvevs da meuRles Tavisi warmomavlobis aRiarebas mosTxovs. eWvma rwmena mokla da gamqralma rwmenam bednierebac Tan waritana. loengrini
sikvdiliT sjis masze Tavdasasxmelad Casafrebul
73
fridrixs da mefis, meomrebisa da xalxis krebis
winaSe sabolood Tavis namdvil warmomavlobas
acxadebs: „... visac graali Tavis msaxurad airCevs,
myisve zebunebrivi ZaliT mosavs; visac graali
Soreul miwaze wargzavnis samarTlisa da saTnoebis dasacavad, manam ar kargavs Tavis wminda
Zalmosilebas, sanam ucnobi rCeba, rom igi graalis raindia; magram iseTi bunebisaa wminda graalis
sikeTe, rom, gamxelili, myisve gaurbis miwierTa
mzeras; amitomaa, rom arasdros unda daeWvdeT
graalis raindis Taobaze; Tu SeicnobT, is iZulebulia, maSinve dagtovoT. aw ismineT akrZaluli
SekiTxvis safasuri! TqvenTan graalma gamomgzavna;
mamaCemi parsifalia misi gvirgvinis matarebeli; me,
mis rainds, loengrini mqvia“. napirze kvlav gedi
Cndeba, raTa raindi Tavis saswaulmoqmed samSobloSi daabrunos. siZulviliT gaSmagebuli grZneuli ortrudi aRiarebs, rom es gedi sinamdvileSi
elzas Zmaa, romelsac Tavis droze jado daado.
mas mere, rac wminda graalisadmi mgznebare locvas
aRavlens, loengrini navze dgeba. gedis adgils
mtredi ikavebs da Cven winaSe jadoaxsnili gotfridi, brabantis hercogi, cxaddeba. raindi montsalvatisken* iRebs gezs. elzam, romelmac ieWva,
romelsac surda, codnoda, gamoekvlia, emarTa,
bedniereba dakarga. ideali gafrinda.
mkiTxveli am legendaSi ueWvelad SeamCnevda analogias fsiqes antikur miTTan, romelSic fsiqec
demonuri cnobismoyvareobis msxverpli xdeba
* swored montsalvati (anu, sityvasityviT, „xsnis mTa“) ewodeba
im mxares, sadac graali inaxeba da sadac TamaSdeba vagneris bolo
operis „parsifalis“ pirveli da mesame moqmedebebi.
74
da, radgan ar surs pativi sces Tavisi RvTaebrivi
meuRlis inkognitos, saidumlos gaqarwylebiT
mTel Tavis bednierebas kargavs. elza iseve usmens ortruds, rogorc eva – gvels. maradiuli eva
maradiul xafangSi exveva. gana erebi da modgmebi
Tqmulebebs iseve gadascemen erTmaneTs, rogorc
adamianebi uanderZeben erTmaneTs memkvidreobebs an samecniero saidumloebebs? didia amis
dajerebis cduneba, imdenad TvalSisacemia is sulieri analogia, romelic miTebsa da sxvadasxva
mxareSi warmoSobil legendebs axasiaTebT. magram amgvari axsna zedmetad martivia imisaTvis,
rom didi xniT moxiblos filosofiuri goneba. ar
SeiZleba xalxis mier Seqmnili alegoria im Tesls
SevadaroT, mTesveli Zmurad rom uwiladebs mas,
visac Tavis mxareSic swadia misi daTesva. is, rac
maradiuli da universaluria, ar saWiroebs danergvasa da garemosTan Seguebas. xsenebuli sulieri analogia RvTaebrivi daRiviTaa, romelic
yvela xalxur Tqmulebas aCnia. es, Tu gnebavT,
saerTo warmomavlobis niSnad, ueWveli naTesaobis mtkicebulebad SegviZlia miviCnioT, oRond
im pirobiT, rom es warmomavloba sxva araferSi
unda veZeboT, garda yvela arsebisaTvis saerTo
absoluturi principisa da warmomavlobisa. esa Tu
is miTi iseve SeiZleba miiCneodes sxva miTis Zmad,
rogorc Savkanianze iTqmis, rom TeTrkanianis Zmaa.
garkveul SemTxvevebSi ar uarvyof arc Zmobasa
da arc naTesaobas; ubralod, vfiqrob, rom bevri
SeiZleba SecdomaSi Seiyvanos zedapirTa msgavsebam anda, Tundac, sulierma analogiam, da mimaCnia,
rom miTi xea, romelic yvelgan da yvelanair havaSi,
75
yvelanairi mzis qveS, spontanurad da lerwebis gareSe izrdeba. msoflios oTxive nawilis religiebi
da poezia amis auracxel mtkicebulebas gvawvdis.
rogorc codvaa yvelgan, xsnac yvelganaa da miTic.
araferia maradiulze ufro kosmopolituri.* patiebas viTxov am gadaxvevisTvis, romlis cdunebasac verafris didebiT ver davusxlti. vubrundebi
loengrinis avtors.
SeiZleba iTqvas, rom vagners gansakuTrebulad uyvars feodaluri aRlumebi, cxoveli ZaliT
aRvsili homeruli krebebi, aRtyinebuli masebi,
adamianuri eleqtroobis es sacavi, saidanac heroikuli stili bunebrivi sificxiT mosCqefs. loengrinidan qorwilis musika da saqorwino himni
Rirseuli ekvivalentia tanhoizeris – SesaZloa,
kidev ufro didebuli da Zalumi – stumrebis
Semosvlisa. miuxedavad amisa, gemovnebian da niuansebis mimarT dakvirvebul ostats CvenTvis
ar warmoudgenia gniasi, romelic msgavs viTarebaSi Saragzis jgrosgan iqneboda mosalodneli.
yvelaze mouTokavi ayalmayalis zenitSic ki musika
mxolod wesebsa da etikets miCveuli adamianebis
gaSmagebas gamoxatavs; aq samefo kari erToba, romelic yvelaze cxovel simTvraleSic ki zrdilobis ritms inarCunebs. jgros dgafuna sixaruli
da tkbili, nazi da sazeimo saqorwino himni erTma* aq bodleri kvlavac im mosazrebas aviTarebs, rom garkveuli
ideebi aprioruladaa mocemuli yvela adamianSi da, Sesabamisad,
sxvadasxva kulturis miTebic msgavsebebs avlenen ara nasesxobis
anu erTi kulturidan meoreSi „gadargvis“ Sedegad, aramed imis
gamo, rom isini yvela kulturaSi erTmaneTisgan damoukideblad
aRmocendeba yvela kulturisa da adamianisaTvis Sinagani universaluri aprioruli saazrovno struqturis safuZvelze.
76
neTs enacvleba; sazogado mxiarulebis qariSxali
mravaljer upirispirdeba elzasa da loengrinis
erTobis maqebar ridian da gulCvil himns.
manamdec vaxsene zogierTi melodiuri fraza,
romelTa daJinebulma dabrunebam erTi da imave
nawarmoebis sxvadasxva nawyvetSi italielebis darbazSi gamarTuli pirveli koncertisas Cemi smenis
cxoveli yuradReba miipyro. ukve aRvniSneT, rom
tanhoizerSi ori mTavari Temis, religiuri motivisa da avxorcobis simReris, mudmivi dabruneba publikis yuradRebis gaRviZebasa da arsebuli
situaciis analogiur mdgomareobaSi gadayvanas
emsaxureboda. loengrinSi es mnemonikuri* sistema
kidev ufro meti gulmodginebiTaa gatarebuli.
TiToeuli personaJi gerbiviT atarebs melodias,
romelic mis moralur xasiaTs da Tqmulebis wiaRSi saTamaSod gankuTvnil rols warmoaCens. aq
mmarTebs, Tavmdabloba gamoviCino da sityva lists
davuTmo, da barem gamoviyeneb saSualebas, raTa
Rrma da daxvewili xelovnebis yvela moyvarulTan
rekomendacia gavuwio mis wigns (loengrini da tanhoizeri), radgan listi, miuxedavad cotaTi ucnauri enisa, romelic sxvadasxva enis nawilakebisgan
Sekowiwebuli kilokavia, usasrulo momxiblaobiT
gviTargmnis ostatis mTel ritorikas:
„msmeneli, romelic momzadebuli da Seguebulia
imas, rom ar unda eZios urTierTSeukavSirebeli,
raime siuJetur xazze erTmaneTis miyolebiT acmuli nawyvetebi, romlebisganac Sedgeba xolme,
* mnemonikuri ewodeba nebismier sistemas an xelsawyos (melodiebi, asoebi da a.S.), romelic mexsierebas informaciis damaxsovrebasa da SenarCunebaSi exmareba.
77
rogorc wesi, Cveni operebi, gansakuTrebuli interesiT miadevnebs Tval-yurs sami moqmedebis ganmavlobaSi im uRrmesad gaazrebul, gamaogneblad
lazaTian da poeturad gamWriax kombinacias, romliTac vagneri, mravali wamyvani Temis meSveobiT,
melodiur kvanZs xlarTavs da mTel Tavis dramas
agebs. ukiduresad amaRelvebel efeqts qmnian is
naxvevebi, romlebsac es frazebi erTmaneTTan gadabmiT da gadaxlarTviT ikeTeben poemis sityvebis
garSemo. magram, mas Semdeg, rac warmodgenisas gaocebulebi davrCiT am ostatobiT, Tu ukeT gvsurs
gavigoT is, ramac ase imoqmeda Cvenze, da am egzom
axali yaidis nawarmoebis partituris Seswavlas
viwyebT, gaognebulebi vrCebiT mTeli im ganzraxvebiTa da niuansebiT, romlebsac igi Seicavs da
romelTa uSualod aRqmasac veraviTar SemTxvevaSi
ver SevZlebdiT. gana, yvela didi poetis dramasa
da epopeas xangrZlivi Seswavla ar sWirdeba maTi
mTliani sazrisis mosaxelTeblad?
sruliad moulodneli meTodis meSveobiT
vagneri musikis samflobelosa da pretenziebis
gafarToebas axerxebs. ar kmayofildeba ra im
ZalauflebiT, romelsac adamianur grZnobaTa
mTeli gamis gaRviZebiT axorcielebs gulebze, vagneri musikas saSualebas aZlevs, Cagvagonos, Cvens
azrovnebas mimarTos, igi moraluri da inteleqtualuri sazrisiT datvirTos... igi Tavisi personaJebis xasiaTsa da maT umTavres vnebebs melodiebis
meSveobiT xatavs da yovel jerze, roca ki maT mier
gamoxatuli vnebebi da grZnobebi Tavs iCenen, simRerasa Tu akompanementSi swored es melodiebi
JRerdeba. es sistematuri daJineba gadanawilebis
78
ostatobas erwymis, romlis mier gamoCenili
fsiqologiuri, poeturi da filosofiuri daxvewilobac namdvilad gaaRviZebda mZafr cnobismoyvareobas maTSic ki, visTvisac mervedebi da meTeqvsmetedebi mkvdari asoebi da carieli ieroglifebia.
Tundac marto imiT, rom Cvens azrovnebasa da mexsierebas mudmiv varjiSs aiZulebs, vagneri musikis
moqmedebas wyvets bundovani Relvis sferos da mis
momxiblaobas gonebis siameebsac umatebs. am meTodiT, romelic arTulebs erTmaneTTan metwilad
daukavSirebel simReraTa wyebis mier mogvril
iol siamovnebebs, vagneri publikas jerarnaxuli
siZlieris yuradRebis gamoCenas sTxovs; magram,
amavdroulad, yvelaze srulyofil SegrZnebebs
umzadebs maT, visac maTi dagemovnebis unari aqvs.
es melodiebi garkveulwilad personificirebuli
ideebia. maTi dabruneba swored im grZnobas axmaurebs, romlebzec warmoTqmuli sityvebi sulac ar
mianiSneben gancxadebulad; vagneri swored maT
miandobs CvenTvis gulis yvela saidumlos gamomJRavnebas. zogi fraza, rogorc, magaliTad, meore
moqmedebis pirvel scenaSi aJRerebuli motivi,
mTel operas gasdevs Sxamiani gveliviT, romelic
Tavis msxverplT gars exveva, maT wminda damcvelebs ki gaurbis; zogi ki, rogorc, magaliTad,
uvertiuris motivi, iSviaTad, mxolod uzenaesi da
RvTaebrivi gamocxadebebis dros brundeba. yvela
SedarebiT mniSvnelovani situacia da personaJi
musikalurad gamoxatulia melodiiT, romelic
maT mudmiv simbolod iqceva. da radgan es melodiebi iSviaTi silamazisaa, maT, vinc partituris
gasinjvisas mxolod mervedebsa da meTeqvsmetedebs
79
Soris urTierTmimarTebis gansjiT Semoifargleba,
vetyviT: am operis musika, misi lamazi teqstic rom
moacilon, mainc umaRlesi rangisa iqneboda“.
marTlac, vagneris musika poeziis gareSec poeturi iqneboda, kargad dawerili poemis Semadgeneli
yvela TvisebiT Semkobili da TviTganmmartebeli,
imdenad kargadaa masSi yvelaferi SeerTebuli,
gadabmuli, erTmaneTs misadagebuli da, Tu nebas
miboZebT, Tvisebis aRmatebulobis gamosaxatavad
barbarizmi gamoviyeno, gulmodgined urTierTgadajaWvuli (concaténées).
mfrinavi holandieli okeaneSi moxetiale maradi urias egzom saxelganTqmuli istoriaa, oRond
im gansxvavebiT, rom mfrinavi holandielisaTvis mSvelel angelozs xsnis piroba gamouTxovia:
Tu kapitani, romelsac mxolod Svid weliwadSi
erTxel SeuZlia miwaze fexis dadgma, erTgul qals
Sexvdeba, igi gadarCeba. bedukuRmarTs, romelic
qariSxalma imdenjerve daxia ukan, ramdenjerac
saxifaTo dabrkoleba unda gadaelaxa, erTxel
uyviria: „me gadavabijeb am gadaulaxav bariers,
Tundac samaradisod momiwios brZola!“ da maradisobamac miiRo kadnieri mezRvauris gamowveva.
mas Semdeg, sabediswero gemi aqa-iq, sxvadasxva sanapirosTan, SeemCniaT, rogor uvardeboda qariSxals
sikvdilis maZebari meomris sasowarkveTiT; magram
qariSxali mas yovelTvis indobda da, pirjvris
gadasaxvis meSveobiT, mekobrec TviTonve ixsnida
misgan Tavs. roca holandielis gemi saRuzesTan
miaRwevs, misi pirveli sityvebi pirquSi da sazeimoa: „vada amoiwura; morigi Svidi weli gavida! zRva
zizRiT mafurTxebs miwaze... o, amayo okeane, ram80
denime dReSi isev mogiwevs Cemi tvirTva!... versad
vpove samare! versad vpove sikvdili! aseTia Cemi
sazareli ganaCeni... ukanasknelo Jamo, uzenaeso
dReo, rodis SemoanaTeb Cems RameSi?...“ Semzaravi
xomaldis gverdiT norvegiul gems CauSvia Ruza;
kapitnebi erTmaneTs ecnobian da holandieli
norvegiels sTxovs, „ramdenime dRiT Seifaros
saxlSi... da axali samSoblo aCuqos“, Tvalebs sWris
misTvis auracxeli simdidris boZebiT da, bolos,
uecrad ekiTxeba: „qaliSvili xom ar gyavs?... dae
Cemi coli gaxdes!... Cems samSoblos mainc verasodes mivaRwev. maS, raSi margia ganZis dagroveba?
damijere, dagvrTe SeuRlebis neba da waiRe mTeli
saganZuri“. – „qaliSvili marTlac myavs, lamazi,
Cemdami erTgulebiT, siTboTi da TavdadebiT aRsavse“. – „dae arasodes dakargos mamisadmi es qaliSviluri siTbo da misi erTguli darCes; Tavisi qmris erTgulic iqneba“. – „fasdaudebel samkaulebsa
da margalitebs mCuqni; Tumca yvelaze Zvirfasi
samkauli erTguli qalia.“ – „romelsac mCuqni?...
dResve vixilav Sens qaliSvils?“.
norvegielis oTaxSi gogonebis jgufi mfrinavi
holandielis ambis TxrobiT iqcevs Tavs da sentac, ideafiqsiT Sepyrobili, idumal portretze
miCerebuli, mezRvauris warwymedis baladas mReris: „SemogxvedriaT zRvaSi sisxlisferafriani,
SavanZiani xomaldi? qimze gabmulad fxizlobs
fermkrTali kaci, xomaldis batoni. frinavs da
garbis umiznod, uwyvetad, Seusveneblad. Tumca,
erT dRes SeiZleba xsnac eRirsos, Tu miwaze qals
ipovis, romelic sikvdilSiac ki misi erTguli
iqneba... iloceT, male Seeficos misTvis qals erT81
guleba! – pirqarisas, sazarel qariSxalSi, erTxel
koncxis Semovla isurva da giJuri TavxedobiT
Sepyrobilma RvTisgmobas mihyo xeli: maradisoba iyos Cemi mowme, rom ar davnebdebi! es satanam
gaigona da sityvasityviT miiRo misi naTqvami!
axla mezRvauri dawyevlilia, zRvaSi uwyvetad,
Seusveneblad ixetialos!... Tumca, miwaze Svebis
sapovnelad, bedkrulisaTvis RvTis angelozs
gamoucxadebia, saidan SeiZleba xsna moeniWos. o, netav SegeZlos misi povna, fermkrTalo mezRvauro!
iloceT, male Seeficos misTvis qals erTguleba! –
yoveli meSvide wlis gasrulebisas Ruzas uSvebs
da qalis saZebnelad gadmodis miwaze. yoveli meSvide wlis gasrulebisas eZiebs siyvaruls, magram
erTguli qali jerac ver upovia... auSviT afrebi!
amouSviT Ruza! yalbi siyvaruli, yalbi fici!
fxizlad! zRvisaken, uwyvetad, Seusveneblad!“ da
uceb, zmanebis ufskrulidan dabrunebuli, senta
STagonebiT daiZaxebs: „dae, me viyo erTgulebiT
Seni mxsneli! netav, RvTis angelozma Cemi Tavi
gaCvenos! xsna CemiT mogeniWeba!“. axalgazrda gogonas suls ubedureba magnitiviT izidavs; misi
namdvili saqmro marTlac rom warwymedili kapitania, romelsac mxolod siyvaruli Tu gamoisyidis.
sabolood, holandieli Semodis, romelsac
sentas mamamisi acnobs; es marTlac portretze
gamosaxuli kacia, kedelze Camokidebuli legendaruli figura. rodesac, Semzaravi melmoTiviT,
romelsac imales, misi msxverplis, bedi uCuyebs
guls,* holandiels surs, sentas uari aTqmevinos
* saubaria Carlz metiurinis 1820 wlis goTikur romanze saxelwodebiT „moxetiale melmoTi“.
82
metad saxifaTo erTgulebaze; rodesac sibraluliT aRvsili warwymedili ukuagdebs Tavisi xsnis
saSualebas; rodesac Tavisi xomaldisken miiCqaris,
raTa senta ojaxur bednierebasa da Cveulebriv siyvaruls dauTmos, senta SeewinaaRmdegeba, radgan
mas jiutad aqvs gadawyvetili, holandiels gayves: „kargad gicnob! vicnob Sens beds! pirveli naxvisTanave Segicani!“ da, imis imediT, rom sentas
SeeSindeba, holandieli pasuxobs: „yvela zonis
zRva gamokiTxe, gamokiTxe mezRvauri, romelsac
yvela mimarTulebiT Semoucuravs okeane; igi
icnobs am xomalds, RvTismosav kacTa risxvas: me
mfrinav holandiels miwodeben!“. senta Tavisi
TavdadebiTa da kiviliT edevneba zRvaSi gasul
xomalds: „dideba Sens mxsnel angelozs! dideba
mis sjuls! ixile, Tu ar var sikvdilSiac ki Seni
erTguli!“ da zRvaSi eSveba. xomaldi iZireba. talRebis Tavze ori haerovani xateba aRmocendeba: es
gardasaxuli holandieli da sentaa.
ubeduris, misi ubedurebisave gulisaTvis,
Seyvareba zedmetad diadi ideaa imisaTvis, rom
wrfeli gulis garda sadme sxvagan Cavardniliyo,
da udavod mSvenieri azria dawyevlilis bedis
Camokideba axalgazrda gogonas mgznebare warmosaxvaze. mTeli drama pirdapir da gawafuli
xeliTaa damuSavebuli; situaciebisadmi midgoma
uSualoa; xolo sentas tipaJi momajadoebel da
Semzarav zebunebriv da romantikul sidiades atarebs. poemis ukiduresi sisadave efeqts amZafrebs.
yvelaferi Tavis adgilzea, yvelaferi kargadaa
mowesrigebuli da zustad mozomili. uvertiura,
romelic italiur TeatrSi movismineT koncertze,
83
pirquSi da Rrmaa, rogorc okeane, qari da wyvdiadi.
iZulebuli var am narkvevis sazRvrebi SevkumSo,
mgoni, sakmarisadac visaubre (dReisTvis, yovel
SemTxvevaSi), raTa miukerZoebeli mkiTxvelisTvis vagneris midrekilebebi da dramatuli
forma gamegebinebina. riencis, mfrinavi holandielis, tanhoizerisa da loengrinis garda, Tu
ar CavTvliT mis uamrav kritikul naSroms, mas
agreTve dawerili aqvs tristan da izolda da tetralogiad gaerTianebuli oTxi opera, romelTa
siuJetic nibelungebis Tqmulebidanaa aRebuli.*
amgvaria im kacis nawarmoebebi, romlis pirovnebac
da idealuri miswrafebebic didi xnis ganmavlobaSi
seiris moyvaruli uqnara parizuli sazogadoebis saburTao iyo, vagneri erTi wlis ganmavlobaSi
Tavisi ioli masxaraobis yoveldRiur msxverplad
rom aqcia.
IV
yovelTvis SeiZleba, Tvalsawieridan erTi
xelis mosmiT gamovTiSoT is sistemuri nawili,
romelsac myari nebis mqone yvela didi xelovani
gardauvlad debs Tavis nawarmoebebSi; maSin
sakiTxavi da gadasamowmebeli rCeba, romeli sakuTrivi, pirovnuli TvisebiT gamoirCeva igi
sxvebisgan. xelovani, Tuki igi WeSmaritad imsax* bodleri „nibelungis beWdis“ libretos gulisxmobs, radgan
tetralogiis musikidan 1861 wlisTvis jer mxolod „rainis oqro“,
„valkiria“ da „zigfridis“ naxevari arsebobda, romelze muSaobac
vagnerma „tristan da izoldas“ libretosa da musikaze sawerad
Sewyvita 1857 wels.
84
urebs am diad saxels, iseT ganumeorebel Tvisebas
unda flobdes, romlis wyalobiTac is is aris da
ara sxva. am gagebiT, xelovanebi sxvadasxva gemos
SegviZlia SevadaroT da, egeb, adamianuri metaforebis repertuari arc iyos imdenad didi, rom
yvela nacnobi xelovanisa Tu yvela SesaZlo xelovanis miaxloebiTi gansazRvreba SemogvTavazos.
mgoni, ukve aRvniSneT, rom rihard vagnerSi ori
adamiani budobs – wesrigis da vnebis adamiani.
aq saubari vnebis, grZnobis adamianze gvaqvs. mas
yoveli umciresi musikaluri nawyvetisTvisac ki
iseTi gznebiT aqvs datanebuli sakuTari pirovneba, rom ar unda gaWirdes misi umTavresi Tvisebis
povna. Tavidanve erTma mixvedram gamielva: kerZod,
tanhoizeris uvertiuris avxorc da orgiastul
nawilSi xelovans imdenive Zala Caedo, iseTive siZlieris energia gamoevlina, rogorc loengrinis
uvertiurisaTvis damaxasiaTebeli mistikurobis
daxatvisas. erTganac da meoreganac igive ambicia, titanuri aRmasvla, daxvewiloba da sinatifea. is, rac pirvel rigSi mgonia, rom dauviwyarad
gamoarCevs am ostatis musikas, nervuli daZabuloba da vnebisa da nebis Zalumobaa. es musika an
yvelaze nazi an yvelaze gamkivani xmiT gamoxatavs
yvelafers, rac ki adamianis gulSi yvelaze metad
aris gadamaluli. marTalia, mis nebismier kompozicias idealisaken swrafva gansazRvravs, magram,
Tu vagneri, siuJetebisa da dramatuli meTodis
SerCevis mxriv, antikurobasTanaa axlos, gamoxatvis vnebiani energiiT dRevandel dRes igi modernuli bunebis yvelaze naRdi warmomadgenelia. misi
mdidari sulis yvelanairi ostatoba, Zalisxmeva
85
da kombinacia sinamdvileSi mxolod da mxolod am
uZleveli vnebis ukiduresad Tavmdabali da bejiTi
msaxurebi arian. amis Sedegad mis mier damuSavebuli nebismieri siuJeti aRmatebul sazeimo tons
iZens. am vnebiTaa, yvelafers raRac sruliad zeadamianurs rom matebs; am vnebiTaa, yvelafers rom
igebs da yvelafers rom gvagebinebs. mis nawarmoebebSi igrZnoba da gamoicnoba yvelaferi, rasac ki
SeiZleba gulisxmobdnen sityvebi: „neba“, „wadili“,
„koncentracia“, „nervuli daZabuloba“, „afeTqeba“. ara mgonia sakuTar Tavs an vinmes vatyuebde
imis mtkicebiT, rom swored amaSi vxedav geniad
wodebuli fenomenis umTavres maxasiaTeblebs; an,
yovel SemTxvevaSi, rom yvelafer imis ganxilvisas, rasac aqamde marTebulad vuwodebdiT genias,
xsenebul maxasiaTeblebs vawydebiT. vaRiareb, rom
xelovnebaSi gazviadebis moyvaruli var; zomiereba arasodes mimaCnda Zlieri artistuli bunebis
niSnad. miyvars janmrTelobis es moWarbeba, nebis
gadmodineba, romelic nawarmoebebSi iseve ewereba,
rogorc vulkanis fskerze gudroni, da romelic
yoveldRiur cxovrebaSi xSirad im sitkboebiT
aRsavse fazis anabeWdia, did sulier da fizikur
kriziss rom mosdevs.
ra bedi elis reformas, romliTac ostats dramisaTvis musikis gamoyenebis wesis Secvla surs?
amis Taobaze ramis danamdvilebiT winaswarmetyveleba SeuZlebelia. Tu fsalmuns davesesxebiT, bundovani da zogadi saxiT SegviZlia vTqvaT,
rom, adre Tu gvian, damdablebulni amaRldebian,
amaRlebulni ki damdabldebian, magram vagneris
reformas imaze arc meti da arc naklebi ar mouva,
86
rac nebismier adamianur saqmianobas SeiZleba mouvides. mravaljer gvinaxavs, rogor SeuracxavT
absurdad is, rac mogvianebiT xalxs sanimuSo modelad gauxdia. mTel dRevandel publikas axsovs is
energiuli winaaRmdegoba, romelsac dasawyisSi
viqtor hiugos dramebi da eJen delakruas naxatebi
waawydnen. Cven xom adrec aRvniSneT, rom is dava,
romelic dRes publikas xleCs, daviwyebuli da
ucabedad gamococxlebuli davaa, da rom Tavad
vagnermac warsulSi ipova pirveli sabaziso elementebi Tavisi idealis wamosayeneblad. is ki cxadia, rom misi moZRvreba zedgamoWrilia parizis
operis SecdomebiT ukve karga xnis daRlili maxvilgonieri adamianebis gasaerTianeblad da araa
gasakviri, rom gansakuTrebiT literatorebma
gamoiCines keTilganwyoba iseTi musikosis mimarT,
romelic amayobs sakuTari poetobiT da dramaturgobiT. meTvramete saukuneSic swored mwerlebma
aRiares glukis nawarmoebebi da ar SemiZlia ar
aRvniSno, rom isini, vinc vagneris nawarmoebebis
mimarT yvelaze did zizRs amJRavneben, misi winamorbedis mimarTac uryev antipaTias iCenen.
saboloo jamSi, tanhoizeris warmateba an
warumatebloba verafers daamtkicebs da verc
imas gansazRvravs, samomavlod ra saxarbielo Tu
arasaxarbielo Sansebi SeiZleba esaxebodes. romc
davuSvaT, rom tanhoizeri saZageli nawarmoebia, es
sulac ar gamoricxavs, rom is SeiZleboda gaekerpebinaT. misi srulyofilebis daSveba ar gamoricxavs
imas, rom is SeiZleboda ukuegdoT. sinamdvileSi,
operis reformaciis sakiTxi sulac araa gadaWrili; brZola gagrZeldeba – Tu Cacxreba, maleve
87
gamococxldeba. cota xnis win movismine mosazreba, rom, Tu vagneri Tavisi dramiT brwyinvale
warmatebas moipovebda, es wmindad individualuri
SemTxveviToba iqneboda da mis meTods Semdgomi
gavlena ar eqneboda lirikuli dramis bedsa da ganviTarebaze. radgan Seswavlili maqvs warsuli, anu
is, rac maradiulia, Tavi uflebamosilad mimaCnia,
absoluturad sapirispiro mosazreba gamovTqva,
kerZod, rom sruli marcxi araviTar SemTxvevaSi ar
abaTilebs imave mimarTulebiT axali mcdelobebis
SesaZleblobas, da rom Zalzed axlo momavalSi
SesaZloa vixiloT, rogor isargebleben ama Tu im
formiT ara marto axali, aramed ukve aRiarebuli
avtorebic vagneris mier gamoTqmuli ideebiT da
rogor Tavisuflad gaivlian mis mier gakvalul
gzaze. istoriidan vinmem icis erTi SemTxveva mainc,
rom diadi wamowyebebi pirvelive partiaSi damarcxebuliyvnen?
18 marti, 1861.
88
kidev oriode sityva
„gamocda Cabarebulia! momavlis musika dasamarda!“ – sixaruliT gahkivian mstvenelebi da
kabalistebi.* „gamocda Cabarebulia!“ – imeoreben
suleli feletonistebi da yvela doylapia erTxmad da umankod pasuxobs: „gamocda Cabarebulia!“
marTlac, Cabarda gamocda, romelic samyaros
aRsasrulamde kidev mravalaTasjer gameordeba, rac, pirvel rigSi, imas gulisxmobs, rom vercerTi didi da seriozuli nawarmoebi ver daidebs binas adamianur mexsierebasa da istoriaSi
cxoveli SewinaaRmdegebis gareSe; garda amisa, aT
jiut adamians Tavisuflad SeuZlia, tviniswam* XIX saukunis parizis TeatrebSi da Semdgom sxva did dasavlur
qalaqebSic farTod iyo gavrcelebuli e.w. „klakis“ (claque) da
„kabalis“ (cabale) fenomenebi. „klakerebi“ iyvnen Teatris an Semsruleblebis mierve daqiravebuli „profesionali“ taSismkvrelebi, romlebsac evalebodaT publikis reaqciebis manipulirebiT
uzrunveleyoT nawarmoebisa da warmodgenis warmateba. „klakerebi“ strategiulad nawildebodnen darbazSi da zustad gamoTvlil
adgilebSi, nawarmoebis monakveTis xasiaTis Sesabamisad, aRfrTovanebis SeZaxilebiT, taSiTa Tu tiriliT, winaswar daprogramebuli saxiT qmnidnen kulminaciis STabeWdilebas iq, sadac, nawarmoebis farglebSi, es sasurveli iyo. „kabalistebi“, Tavis mxriv,
erqva organizebul jgufs, romlis mizanic iyo nawarmoebis Cagdeba agreTve winaswar dagegmili strategiis meSveobiT, romelic
moicavda rogorc nawarmoebisa da avtoris winmswreb diskreditacias, agreTve Teatraluri warmodgenisas arakeTilmosurne
da sarkastuli komentarebis, SiSiniT taSis CaxSobis, stvenisa Tu
„bu“-s Zaxilis meSveobiT nawarmoebis fiaskos uzrunvelyofas.
89
Rebi sastvenebis daxmarebiT daabnios msaxiobebi,
gadaZalos publikis keTilganwyoba da Tavisi arakeTilxmovani protestiT orkestris uSvelebeli
xmac ki gakveTos, ragind okeanisas utoldebodes
am ukanasknelis siZliere. dabolos, erTi Zalzed
saintereso arasaxarbielo viTareba gamoikveTa:
wliuri abonementis qiraobis sistema saSualebas
iZleva, Seiqmnas erTgvari aristokratia, romelsac
garkveul momentSi ZaluZs, nebismieri motivisa Tu
gamorCenis safuZvelze, gamoTiSos farTo publikis monawileoba raime nawarmoebis Sefasebidan.
gadaiRon qiraobis igive sistema sxva TeatrebSic,
magaliTad Comédie-Française-Si,* da male vnaxavT,
iqac rogor aRmocendeba igive safrTxeebi da
skandalebi. SezRudul jgufs SeeZleba, parizis
uSvelebel publikas CamoarTvas yvelas kuTvnili
ufleba, Seafasos nawarmoebi.
visac egona, rom vagneri moicila, zedmetad
adre gaixara; es danamdvilebiT SegviZlia vuTxraT.
me movuwodeb, naklebi xmauriT izeimon maTi, sxvaTa
Soris, arcTu Rirseuli gamarjveba da Seeguon
im azrs, rom momavalSi maTi marcxi gardauvalia.
sinamdvileSi maT araferi esmiT adamianur saqmeTa
simyifisa, vnebaTa mimoqcevisa. maT arc is uwyian,
ramxela moTminebiTa da gamZleobiT aRWuravs
RvTaebrivi gangeba maT, visac raime misias akisrebs.
dRes ukuSeteva ukve dawyebulia; is maSinve Caisaxa,
roca erTmaneTTan SeTqmulma arakeTilmosurneobam, sibriyvem, rutinam da Surma tanhoizeris
dasamareba scades. usamarTlobis usazRvroebam
* safrangeTis umTavresi Teatri, romelic lui XIV-em daafuZna
1680 wels parizSi.
90
aTas adamianSi gaaRviZa simpaTia, romelic axla
ukve yvela mxridan iCens Tavs.
***
parizisgan moSorebuli adamianebisTvis,
romelTac acvifrebs da afrTxobs adamianebisa
da qvebis es grova, tanhoizeris dramis moulodneli avantiura wesiT gamocanad unda rCebodes. advili iqneboda, es warumatebloba mravali mizezis
avbediTi damTxveviT axsniliyo, romelTaganac
ramdenimes saerTod ar aqvs kavSiri xelovnebasTan.
modiT, Tavidanve vaRiaroT misi mTavari, gadamwyveti mizezi: vagneris opera seriozuli nawarmoebia, romelic yuradRebis maRal xarisxs iTxovs;
advili warmosadgenia, rogor arasaxarbielo mdgomareobaSi Cavardeba xelovanis mier wamoyenebuli
es piroba iseT qveyanaSi, sadac antikur tragedias,
upirveles yovlisa, imitom xvda warmateba wilad,
rom garTobis saSualebas iZleoda. italiaSi,
dramis im intervalebSi, sadac moda taSis dakvras
ar iTxovs, SarbaTs Seeqcevian da Woraoben, safrangeTSi ki karts TamaSoben. „Tavxedi xarT, rom
gsurT maiZuloT, Tqvens nawarmoebs uwyveti yuradRebiT vusmino,“ – yviris Wirveuli abonenti –
„me Tqvengan advilad mosanelebel siamovnebas
viTxov da ara gonebis savarjiSos“. am umTavres
mizezs kidev ramdenime unda mivumatoT, romlebic dRes, parizSi mainc, yvelasaTvis cnobilia.
samefo xelisuflebam, romelic mefis Rirsebas
jerovnad miagebs pativs, ris gamoc SegviZlia,
pirmoTneobaSi daudanaSauleblad, gulwrfeli
91
madlobac gadavuxadoT, xelovanis winaaRmdeg
bevri Suriani da umaqnisi ganawyo, radgan amaT
gamudmebiT hgoniaT, rom erT xmaSi yefiT TavianT
damoukideblobas daamtkiceben. ganCinebam, romelmac cota xnis win gazeTebisa da sityvisaTvis
garkveuli Tavisuflebebi daabruna,* gza gauxsna
bunebriv, didi xnis ganmavlobaSi CaxSul mRelvarebas, romelic gaveSebuli cxoveliviT eca pirvelive Semomxvedrs. aseTi Semomxvedri tanhoizeri
gamodga, romelic saxelmwifos meTauris mier iqna
avtorizebuli da erTi ucxo elCis colis** Ria proteqciiT sargeblobda. rogor araCveulebrivad
xelsayreli iyo es SemTxveva! safrangeTSi mTeli
erTi darbazi mravali saaTis ganmavlobaSi am qalis
tanjviT erToboda da, rac nakleb cnobilia, madam
vagnerisTvisac ki miuyenebiaT Seuracxyofa erTerTi warmodgenis dros. saswauli gamarjvebaa!
Zalzed naklovani dadgma, yofili vodevilistis avtorobiT*** (warmogidgeniaT mesie klervilis**** mier gamowyobili burggrafebi?*****); susti da
* presas cenzura 1858 wels, 14 ianvars feliCe orsinis mier napoleon III-ze Tavdasxmis mcdelobis Semdeg daedo.
** igulisxmeba princesa pauline fon meternixi (1836-1921), princ
rihard fon meternixis, im droisaTvis safrangeTSi avstriis
elCis, coli.
*** igulisxmeba eJen kormoni (1810-1903), dramebis, vodevilebisa
da operebis libretoebis avtori, romelsac parizuli „tanhoizeris“ reJisura Cabarda.
**** lui-fransua klervili (1811-1879), vodevilebisa da operetebis
libretoebis avtori.
***** germaneli eris saRvTo romis imperiaSi burggrafi iyo (sityvasityviT) cixesimagris batoni, romelsac an mxolod cixesimagris
dacva ebara, an misi Zalaufleba ufro farTo teritorias da
sferoebsac moicavda.
92
usufTao Sesruleba orkestris mxridan; germaneli
tenori, romelzec udides imedebs amyarebdnen
da romelic sasowarmkveTi gulmodginebiT iwyebs detonirebas; mZinara venera,* TeTri CvrebiT
SefuTuli, romelsac arc olimpodan Camosulisa
etyoboda rame da arc Sua saukuneebis xelovanis
Wrel warmosaxvaSi dabadebulisa; ori warmodgenis ganmavlobaSi yvela adgilis daTmoba mtrulad ganwyobili anda, sxva Tu araferi, idealuri
miswrafebisadmi gulgrili adamianebisTvis – es
yvelaferi erTad unda iqnes miRebuli mxedvelobaSi. mxolod mademuazel sasma** da morelim*** SeZles
qariSxalTan gamklaveba (da swored aqaa bunebrivi
xelsayreli momenti maTTvis madlobis gadasaxdelad). marto maTi niWis Seqeba marTebuli ar iqneboda; maTi simamacec imsaxurebs xotbas. maT gauZles
aurzaurs da warbSeuxrelad darCnen kompozitoris erTgulni. morelim, aRmafrTovanebeli italiuri moqnilobiT, Tavmdablad miusadaga sakuTari
stili avtoris stilsa da gemovnebas, da visac hqonia masze dakvirvebis dro, ambobs kidevac, rom es
* veneras rolis Semsrulebeli iyo parizis operaSi didad
dafasebuli italieli kontralto fortunata tedesko (18261866).
** mari sasi (1834-1907), cnobili belgieli soprano, romelmac
parizis operis ramdenime yvelaze mniSvnelovan premieraSi miiRo
monawileoba: imRera elizabeti „tanhoizerSi“, selika jakomo
meierberis „afrikel qalSi“ (1865) da elizabeta valua juzepe
verdis „don karlosSi“ (1867).
*** antonio morelis Sesaxeb bevri cnoba ar moipoveba, Tumca arsebobs varaudi, rom vagnerma igi mas Semdeg aarCia, rac gairkva,
rom volframis partiisaTvis sasurveli legendaruli baritoni
Jan-baptist fori mTeli sezoniT hyavda miwveuli londonis
kovent gardens.
93
damyoloba didad waadga da rom igi arasodes ise
kargad ar warmoCenila, rogorc volframis personaJis Sesrulebisas. magram, ra SegviZlia vTqvaT
mesie nimanze,* mis sisusteebze, mis gulis wasvlebze, gazuluqebuli bavSvis sadar WinWylobaze,
rodesac, arada, WeSmarit Teatralur qariSxlebs
SevswrebivarT, sadac frederikis da ruvieris an,
Tundac, maTze nakleb saxelganTqmuli binionis**
msgavsi adamianebi Riad eurCebodnen Semcdar publikas; miT ufro meti TavgamodebiT TamaSobdnen,
rac ufro met usamarTlobas iCenda publika da
mudam avtoris Tanamzraxvelebad rCebodnen?
ajanyebas baletis Temamac aranakleb Seuwyo xeli.
es sakiTxi sasicocxlo rangSi iqna ayvanili da mravali Tvis ganmavlobaSi cxared ganixileboda. „gagonila opera baletis gareSe?!“ – kiTxulobda rutina; „es ra ubedurebaa?!“ – ambobdnen balerinebis
keTilismyofelni. „frTxilad iyaviT!“ – Tavad
SeSfoTebuli ministri eubneboda avtors. scenaze,
sanugeSod, mokleSarvliani prusiuli SenaerTebi
gaatar-gamoatares, samxedro skolis meqanikuri
moZraobebiT; da am fexebis Semyure da cudi dadgmis Sedegad SecdomaSi Seyvanili publikis nawil* tenorma albert nimanma (1831-1917) ara mxolod „tanhoizeris“
parizul premieraSi imRera, aramed agreTve valteri vagneris
„niurnbergeli maisterzingerebis“ berlinur premieraSi (1870),
tenoris partia bairoiTis safestivalo saxlis qvakuTxedis
Cadebis pativsacemad Sesrulebul beThovenis mecxre simfoniaSi (1872), tristani berlinSi Sesrulebul pirvel „tristan da
izoldaSi“ (1876) da zigmundi „valkiriaSi“ bairoiTis festivalis
gaxsnisas (1876).
** saubaria im droisaTvis cnobil sam frang msaxiobze: frederik
lemetri (1800-1876), filiber ruvieri (1809-1865) da eJen binioni
(1812?-1858).
94
ic ambobda: „ai, cudi baleti da musika, romelic
sacekvaod uvargisia“. saRi azri pasuxobda: „es ar
aris baleti; es bakqanalia unda iyos, orgia, rogorc amaze musika mianiSnebs da rogoric xandaxan
port-sen-martenis, ambigius, odeonis da bevrad
ufro dabali rangis Teatrebsac ki daudgamT,
parizis operaSi ki msgavsi ram SeuZlebelia, radgan
aq arafris unari ar aqvT“. amdenad, meqanikosebis
mouxerxebloba iyo erTaderTi mizezi, ramac mTeli erTi scenis (veneras xelaxali gamoCenis) gauqmebac ki gaxada aucilebeli.
ra Tqma unda, lamis mamobrivi grZnobaa, romelsac yvela ugebs da adviladac patiobs, rodesac
mamakacebs, romlebsac sayvarlad parizis operis
balerinis gaCenis fufuneba aqvT, swadiaT, rac
SeiZleba xSirad warmoCndes maTi navaWris talantebi da mSvenierebani; magram is ki sruliad
miuRebelia, es vaJbatonebi zedac rom ar afurTxeben sazogado cnobismoyvareobasa da sxvaTa siamovnebas da im nawarmoebis Sesrulebas abrkoleben,
romelic ar moswonT, radgan maTi proteqtoratis moTxovnebs ar akmayofilebs. gqondeT Tqveni
haremi da religiuri mowiwebiT daicaviT maTi
tradiciebi, magram maSin moacemineT CvenTvis iseTi Teatri, sadac isini, vinc TqvensaviT ar fiqroben, maTi gemovnebisTvis Sesaferis siamovnebebs
miiReben. amgvarad, Tqvenc iseve mogvicilebT
Tavidan, rogorc Cven – Tqven da yvelani kmayofilebi davrCebiT.
95
***
imedi hqondaT, rom am SlegebisaTvis maTi msxverplis gamoglejas moaxerxebdnen, Tu nawarmoebs publikis winaSe kvira dRes warmoadgendnen anu, roca
Jokeiklubis abonentebi darbazs siamovnebiT uTmoben farTo sazogadoebas, romelic Tavisufali adgilebiTa da droiT sargeblobs. magram Jokeiklubis
wevrebi sakmaod swor daskvnamde mividnen: „Tu davuSvebT, rom dRes nawarmoebs SeiZleba warmateba xvdes wilad, administracias sakmarisi sababi
gauCndeba imisTvis, rom igi ocdaaTi dRis ganmavlobaSi mogvaxvios Tavs“. da isinic dabrundnen
brZolis velze, kbilebamde SeiaraRebulebi winaswar damzadebuli kacismkvleli iaraRebiT. publikam, mTelma publikam ibrZola ori moqmedebis msvlelobisas da aRSfoTebiT gaormagebuli keTilmosurneobis niadagze ara mxolod srulyofili
silamazis nawyvetebs ukravda taSs, aramed imaTac,
romlebic akvirvebda da abnevda, radgan isini an
mRvrie Sesrulebas gaebundovanebina, anda dasafaseblad iseT koncentracias saWiroebdnen, romelic
am viTarebaSi SeuZlebeli iyo. magram am brazisa
da enTuziazmis qariSxlebma pirdapir ganapirobes
aranakleb Zalumi da bevrad nakleb damRleli reaqcia mowinaaRmdegeTa mxridan. publika Cumdeboda,
radgan imedi hqonda, rom ajanyebulni maT darbaislur simSvides daufasebdnen, da radgan, upirveles
yovlisa, nawarmoebis gacnoba da Sefaseba surda.
magram is ramdenime sastveni medgrad agrZelebda
xmaurs, Seusveneblad da motivaciis gareSe; romSi
mogzaurobis aRmafrTovanebeli monaTxrobi verc
96
ki moismines (an gana imReres? – ar vici) da mTeli
mesame moqmedeba ayalmayalSi Caikarga.
presaSi araviTar winaaRmdegobas, protests
adgili ar hqonia, garda mesie frank marisa* gazeT
Patrie-Si. mesie berliozma mosazrebis gamoTqmisgan Tavi Seikava, rac mis gambedaobaze kargad ar
metyvelebs. Tumca imisTvisac madloba ekuTvnis,
rom sayovelTao ginebisaTvis araferi Seumatebia.
xolo Semdeg mibaZvis uSvelebelma grigalma gaitaca yvela kalami, yvela ena bodvaSi Caagdo, im ucnauri suliviT, masebSi monacvleobiT simamacisa da
simxdalis saswaulebs rom ganapirobebs – koleqtiur gambedaobasa da koleqtiur laCrobas, frangul enTuziazmsa da galiur panikas.
tanhoizeri arc ki moismines.
***
axla ki yvela mxridan Civili ismis; yvelas unda
vagneris nawarmoebis naxva da yvela tiraniaze viSviSebs. magram administracia ramdenime SeTqmuls
danebda da ukve im fulsac abruneben, romelic
Semdgomi warmodgenebisTvis iyo gadaxdili.
amgvarad, sruliad gaugonari sanaxaobis momswreni vxdebiT, iseTi sanaxaobis, romelze ufro
skandaluri cota ram Tu SeiZleba iyos: dRes vxedavT damarcxebul direqcias, romelic, publikis
Segulianebis miuxedavad, uars ambobs nayofieri
* fsevdonimi, romliTac werda kritikosi franko maria pedorlini (1834-1868). aRsaniSnavia, rom „tanhoizeris“ Sesaxeb bolomde
dadebiTi mosazrebisa arc igi yofila, Tumca sayovelTao Zagebis
fonze misi kritikac ki SedarebiT dadebiTad iqna aRqmuli.
97
warmodgenebis gagrZelebaze. isic unda iTqvas,
rom am ubedurma SemTxvevam aSkarad kudi gamoiba,
radgan publika aRar miiCneva scenuri warmodgenebis uzenaes msajad. am striqonebis werisas
vityob, rom erTi araCveulebrivad agebuli da
brwyinvale stiliT dawerili drama ramdenime dReSi gaqreba erT-erTi Teatris scenidan, romelzec
mas cota xnis win udidesi warmateba xvda wilad im
uZluri kastis Zalisxmevis jibrze, odesRac swavlulTa klasi rom erqva, dRes ki sazRvao portis
publikaze dabla dgas gamWriaxobiTa da daxvewilobiT. sinamdvileSi, giJia is avtori, romelsac
egona, rom es xalxi iseTi xelSeuxebeli da faratina raRacisTvis aenTeboda, rogoric Rirsebaa.
didi-didi mis dasasamareblad ivargon.
ra aris tanhoizeris gaZevebis saidumlo mizezebi? misi warmateba direqtoris samomavlo gegmebs SeuSlida xels? nuTu saxelmwifos mxridan
CvenTvis ucnobma mosazrebebma dajabna misi keTili
neba da Selaxa misi interesebi? Tu raRac Semzaravi
unda warmovidginoT, kerZod ki is, rom, saxelis
mosaxveWad, Teatris direqtors SeuZlia Tavi
mogvaCenos, rom karg dramebs eZebs, xolo, miaRwevs Tu ara mizans, saswrafod daubrundes Tavis
namdvil – WkuasustTa – da, ra Tqma unda, yvelaze
momgebian gemovnebas? rac kidev ufro gaugebaria, es kritikosebis (maT Soris ramdenime poetis)
mier gamoCenili simxdalea: isini TavianT umTavres
mters eferebian da Tu zogjer simamacis wuTieri
moZalebis Sedegad, mis merkantilizms kicxaven,
umetes SemTxvevaSi mliqvneluri damyolobiT axaliseben mis moRvaweobas.
98
***
mTeli am aurzauris ganmavlobaSi da feletonebis sevdismomgvreli xumrobebis Semyures,
romelTa gamoc sircxviliT iseve vwiTldebodi,
rogorc faqizi adamiani mis winaSe Cadenili
sibinZuris gamo, erTi sastiki idea ar maZlevda mosvenebas. miuxedavad imisa, rom yovelTvis gulmodgined vaxSobdi Cem gulSi gadametebul patriotizms, romelsac tvinis dabneleba
SeuZlia, maxsovs, rom, ucxoeTSi yvelanairi juris
Tanameinaxeebisgan Semdgar sufrasTan jdomisas,
saSineli tkivili migrZnia, rodesac gamigonia,
rogor dascinodnen safrangeTs (gana aqvs mniSvneloba, samarTlianad Tu usamarTlod?). maSin
feTqdeboda CemSi Sviluri gancda, romelsac aqamde brZnuli sidinjiT vTokavdi. roca erTma sacodavma akademikosma* ramdenime wlis win gadawyvita,
akademiaSi misi miRebisas warmosaTqmel sityvaSi
Seqspiris geniis qeba CaerTo da Seqspirs familarulad xanac beberi viliamsi da xanac Cveni keTili
viliamsi uwoda, qebis gamo, romelic sinamdvileSi
Comédie-Française-is konsierJs ufro Seefereboda,
acaxcaxebulma vigrZeni, ramxela zians miayenebda
es wera-kiTxvis ucodinari pedanti Cems qveyanas.
marTlac, mravali dRis ganmavlobaSi, yvela inglisurma gazeTma ixalisa Cvenze, Tanac yvelaze
gulsatkeni formiT. maTi TqmiT, frangma literatorebma Seqspiris saxelis marTlwerac ki ar icodnen da araferi esmodaT misi geniisa; daClunge* igulisxmeba fransua ponsari, romelic 1856 wlis 4 dekembers
miiRes frangul akademiaSi.
99
buli safrangeTi mxolod or avtors, ponsarsa
da umcros aleqsandr diumas, axali imperiis favorit poetebs, cnobso, dasZenda Illustrated London
News. SeamCnevdiT, rom politikuri siZulvili
aq Seuracxyofil literaturul patriotizms
Seerwya.
vagneris nawarmoebis garSemo atexili skandalis drosac vekiTxebodi sakuTar Tavs: „ras
ifiqrebs evropa Cvenze, ras ityvis germania parizze? nuTu erTi muWa wesrigis damrRvevTa gamo unda Segvelaxos Rirseba?!“. magram ara, es ar
moxdeba. mwams, vici, vficav, rom literatorebs,
xelovanebsa da bomondis warmomadgenlebs Sorisac
ki jer kidev arseboben kargad aRzrdili, samarTliani da maTTvis SemoTavazebuli siaxleebisadmi Tavisuflad gaxsnili adamianebi. germania
mcdari gamodgeboda Tavis warmodgenaSi, TiTqos
parizSi mxolod yalTabandebi cxovrobdnen, romlebic cxvirs TiTebiT ixocaven, raTa Semdeg xelebi Semomxvedr diad adamians Seaxocon zurgze.
amgvari mosazreba bolomde miukerZoebeli ver
iqneboda. rogorc ukve aRvniSne, ukve yvela mxridan iRviZebs reaqcia; simpaTiis sruliad moulodneli mowmobebi avtors agulianeben, medgrad gahyves Tavis bedisweras. Tu ase gagrZelda, savaraudod, male mravali sasinanulo saqmisTvis mogveniWeba nugeSi da tanhoizeric xelaxla daidgmeba,
oRond iseT adgilas, sadac parizis operis abonentebs ar gauCndebaT survili, mas gamoedevnon.
100
***
sabolood, mniSvnelovani is aris, rom idea daZrulia, navsi gatexilia. araerT frang kompozitors eqneba vagneris mier gamoTqmuli sasargeblo
ideebis gamoyenebis survili. ragind mokle xniT
warmoedginaT publikisTvis nawarmoebi, imperatoris xelisuflebam, romelsac unda vumadlodeT tanhoizeris mosmenas, didi samsaxuri gauwia
frangul suls, logikur, wesrigis moyvarul
suls, romelic advilad gaagrZelebs evolucias.
respublikisa da pirveli imperiis dros, musikam
iseTi simaRleebi daipyro, rom, miT umetes literaturis dacemis pirobebSi, am epoqebis erT-erT
yvelaze diad monapovrad darCa. meore imperiis
xelmZRvanels nuTu mxolod cnobismoyvareoba
amoZravebda im kacis nawarmoebis mosasmenad,
romelzec Cveni mezoblebi saubroben, Tu raRac
ufro patriotulma da farTo azrma Seaguliana?
nebismier SemTxvevaSi, CvenTvis misi ubralo cnobismoyvareobac ki sasargeblo gamodga.
8 aprili, 1861.
101